Жалпы түсініктемелер
Адамның іс - әрекеті әр алуан әлеу -меттік қағидаларымен сәйкес реттеліп отырады. Адам өмір сүретін қоғамдық ортада оның сана сезіміне, жүріс -түрысына әдептік қағидалар, салт -дәстүрлер, әдет - ғүрыптар өз әсерін тигі зеді.
Адамгершілік принциптер мен қағидалар, әдеп - ғүрып , дэстүр , сондай - ақ құқық ! ережелері т. б. барлық элеуметтік қағида-лардың негізі болып саналады. Бұған адамның күнделікті өміріне қарасаңыз жет-кілікті. Мысалы , кім үрлық жасаса , ол -ар мен үяттан айырылған адам. Егер ата - ана баласына үнемі қамқор көзбен қа -раса, өзіде жоғары мәдениетті, парасатты адам болса, оның балалары да адамгер -шілігі жоғары, заң талаптарынан аулақ кетпейтін, кәдімгі жақсы адамдар қатарын--да болады. Мүнда құқық адамгершілік, ар - үяттық принциптерге сүйенеді.
Әрине, адамдардың басым көпшілігі адамгершілік нормаларды аяққа басып, тәртіп сақтамаса, қоғам бір қалыпты өмір сүре алмайды.
Мүндай қоғамның болашағы да жоқ. Осындай жағдайды болдырмас үшін адамгершілік тэр -биені күшейтіп, адам санасына заң ереже -лерін сақтау міндетін орнықтырып, үнемі бақылап, қамқорлық жасап отыру қажет. Ал бүл үшін заңды іс -әрекет не екнін эр адам
Адамгершілік принциптер мен қағидалар, әдеп - ғүрып , дэстүр , сондай - ақ құқық ! ережелері т. б. барлық элеуметтік қағида-лардың негізі болып саналады. Бұған адамның күнделікті өміріне қарасаңыз жет-кілікті. Мысалы , кім үрлық жасаса , ол -ар мен үяттан айырылған адам. Егер ата - ана баласына үнемі қамқор көзбен қа -раса, өзіде жоғары мәдениетті, парасатты адам болса, оның балалары да адамгер -шілігі жоғары, заң талаптарынан аулақ кетпейтін, кәдімгі жақсы адамдар қатарын--да болады. Мүнда құқық адамгершілік, ар - үяттық принциптерге сүйенеді.
Әрине, адамдардың басым көпшілігі адамгершілік нормаларды аяққа басып, тәртіп сақтамаса, қоғам бір қалыпты өмір сүре алмайды.
Мүндай қоғамның болашағы да жоқ. Осындай жағдайды болдырмас үшін адамгершілік тэр -биені күшейтіп, адам санасына заң ереже -лерін сақтау міндетін орнықтырып, үнемі бақылап, қамқорлық жасап отыру қажет. Ал бүл үшін заңды іс -әрекет не екнін эр адам
Жалпы түсініктемелер
Адамның іс - әрекеті әр алуан әлеу -меттік
қағидаларымен сәйкес реттеліп отырады. Адам өмір сүретін
қоғамдық ортада оның сана сезіміне, жүріс -түрысына әдептік
қағидалар, салт -дәстүрлер, әдет - ғүрыптар өз әсерін тигі
зеді.
Адамгершілік принциптер мен қағидалар, әдеп - ғүрып , дэстүр ,
сондай - ақ құқық ! ережелері т. б. барлық элеуметтік қағида-
лардың негізі болып саналады. Бұған адамның күнделікті
өміріне қарасаңыз жет-кілікті. Мысалы , кім үрлық жасаса ,
ол -ар мен үяттан айырылған адам. Егер ата - ана баласына
үнемі қамқор көзбен қа -раса, өзіде жоғары мәдениетті,
парасатты адам болса, оның балалары да адамгер -шілігі
жоғары, заң талаптарынан аулақ кетпейтін, кәдімгі жақсы
адамдар қатарын--да болады. Мүнда құқық адамгершілік, ар -
үяттық принциптерге сүйенеді.
Әрине, адамдардың басым көпшілігі адамгершілік нормаларды
аяққа басып, тәртіп сақтамаса, қоғам бір қалыпты өмір сүре
алмайды.
Мүндай қоғамның болашағы да жоқ. Осындай жағдайды
болдырмас үшін адамгершілік тэр -биені күшейтіп,
адам санасына заң ереже -лерін сақтау міндетін
орнықтырып, үнемі бақылап, қамқорлық жасап отыру
қажет. Ал бүл үшін заңды іс -әрекет не екнін эр
адам білуі керек. Егер заң талабы іске асырылатын
болса, адамдар мінезінің төменгі- дей белгілері
байқалады
•
Өкілеттігі бар адамның заңды қолда - нуы. Мысалы,
тергеуші қылмыс жасаған адам- ға қарсы іс қозғап,
тергеу жүргізсе, ол қылмысқа қарсы белгіленген тиісті
завды қолданады.
2. Азаматтардың конституция бойынша өздеріне берілген
қүқық пен бостандығын дү -рыс пайдалануы . Қүқық пен
бостандық - бүл , бір жағынан - азамат өзінің материалдық және
рухани қажеттілігін қамтамасыз ету үшін пай-даланатын
заң жүзіндегі мүмкіндігі. Азамат бүл мүмкіндігін
пайдалана ма, жоқ па, өз еркі. Мысалы, білім алу
қүқығы - мектепте оқуға, жоғары оқу орнына түсуге
берілген мүмкіндік. Мемлекеттің бүл мүмкіндігі екі жақ-қа да
пайдалы. Азамат жоғары білім алып, мамандыққа ие болса,
ол адамның жеке басын да, мемлекетке де мәртебе.
-2-
Екінші жағынан, азаматтың қүқығы мен бостандығы - бүған
басқа біреудің қол сүғу -ынан қорғау мүмкіндігі.
3. Азаматтардың заңда белгіленген талаптар-ды сақтауы.
Азамат, қоғаммен мемлекет мүд -делерін басшылыққа ала отырып,
заң қауіпті іс -эрекет, зиянды мінез - құлық, басқадай
қылмыс түрлеріне тыйым салады. Азаматтар тыйым салынған іс
- эрекеттерден өзін сақтап , ұстамдылық , парасаттылық көрсетуге
міндетті. Егер осы теріс қылықтардан өзін сақтаса,
сонда ғана ол заңды қүқығын сақтаған бо -лып есептеледі.
4. Азаматтардың міндеттерін орындауы. Азаматтарға көптеген
міндеттер жүктеледі. Бүл міндеттер азаматқа эр кезде әр
қалай міндет жүктеуі мүмкін. Ол адамның эр кездегі эр
түрлі дэрежесіне байланысты болмақ. Мысалы, бала 7 жасқа
толған соң мектепке оқуға барып, мектеп ережелерін сақтауға
тиіс. 18 жасқа толған соң жас жігіттің эскери қызметке
бару міндеті туындайды . т. б. с. с.
Заңды дұрыс пайдалана білу, өзіне берілген қүқықты орнымен
пайдалану, өзіне тапсырылған Міндетті мүлтіксіз орындау
құқықтық белседі-лікті талап етеді.
-3- Құқықтық белсенділік белсенділіктің екі түрі бар. Бірінші
, іс - эрекет жэне заңды білу . Екіншісі , заңды іс
жүзіне асыру - қоғам үшін пайдалы іс. Өз құқығын өзі
пайдалану дегеніміз айтқанға ғана жеңіл нэрсе. Бүл үшін
адам еңбекпен шүғылданып, жеткілікті білім алып, пайдалы іс -
эрекетке дағдыланып , Қоғамдағы адамгершілік нормаларды ,
әдет - ғүрыпты игеруі керек. Айталық азаматтардың жақсы
дәрігер немесе заңгер болғысы келеді делік. Ойлаған тілегін
іске асыру үшін табанды түрде, төзімділікпен үнемі оқып
үйренуі тиіс . Сөйтіп адам белсенді іс
-әрекетпен өзінің дегеніне жетеді , білім
алу қүқығын толық пайдаланып, қатарға қосылады. Қүқықтық
белсенділік өз міндетін орындауды да талап етеді .
Құқықтық міндеттілік дегеніміз адамға танылған мемлекеттік
мэжбүрлеу деп ой -ламау керек. қүқықтық міндеттіліктің
мэні, бір жағынан , сол азаматтың міндет жүктеген
құқық пен бостандығын қорғау болса , екінші жағынан ,
осы азаматтың өзінің өмір сүру жағдайын қорғау болып
табылады. Мысалы, азмат өз мемлекеті, өз отанын қорғай
отырып , эке - шешесін , туыстары мен жақындарын қорғайды.
Өзінің заңды салығын төлей отырып, ол аурухана, зейнеткер,
мүгедектер, қоғамдық тэртіпті сақтау органдарының т. с. с. адам
-дарына төлейтін мемлекет қаражатын мойлауға өз үлес
үлесін қосады.
- 4- Құқықтық сана.
Құқықты білмей, оның әлеуметтік мэнін түсінбей, Оны
қүрметтеу мүмкін емес . Әрине қүқықтың барлық
қағвдаларын, егжей - тегжейлі білу үшін Арнайы білім алу
керек . Азаматтардың барлығы мүндай білімді алуы мүмкін
емес. Бірақ эр аза -мат қүқықтың қағидаларымен бала
кезінен таныса бастайды. Жасөспірім алғашқы құқық сабақтарын
ата - анасынан олардың іс - әрекетіне қарап , олардың сөздерін
тыңдау арқылы алады. Құқықтық санаға ұлттық салт - дәстүр ,
үлттық өзара байланыстар , саяси көзқарастар
белсендірек ықпал етеді . Біз мемлекет халықтың
белгілі бір тобына ғана эділдік көрсетеді, немесе әділдік
көрсетпейді деп элдеқандай бүрыс пікір айта қалсақ, оның
артынан қанша -лықты зардабы болатынын аңғара бермейміз.
Мем -лекет, заң туралы ойланып барып немесе ешқан -дай
жаман ойсыз айтыла салған сын пікірдің бүқаралық
ақпарат қүралдары арқылы елге тарап, теріс қүқықтық сананы
қалыптастыруы мүмкін. Бүдан заңды, мемлекттік органдардың
қате, тіпті заңсыз әрекеттерін, лауазымды адамдарды сынамау
керек деген пікір шықпайды . Негізді, дәлелді түрде ,
мәдениетті түрде сынауға болады, және ол қажет те.
-5- Заң бұзушылық деп заң талаптарына қарсы ба-ғытталған
эрекетті айтады. Бұл іс екі түрлі болады ; адамдардың
іс - эрекеті немесе әрекетсіздігі. Адам занды өзінің іс -
әрекетімен немесе әрекет -сіздігімен бүзады. Егер адам
біреудің денесіне
жара түсірсе - бұл заңға қарсы эрекет. Егер ата -ана
баласын тәрбиесіз жіберсе, асырап - сақтамаса , бүл заңға қарсы
қүбылыс, бірақ эрекетсіздік болып саналады. Әрбір заң
бұзушылық - анық - айқын қүбылыс. Заң бұзушылықты белгілі
бір адам, белгі-лі бір жерде, белгілі бір уақытта
жасайды.
Қабілеттілік - адамның өзінің әрекеті үшін өз ісіне өзінің
қүқығын пайдалана білуге қабілетінің барлығы. Психикалық жағынан
ауру адам өзі істеген ісіне өзі жауап бере алмайды,
өйткені ол өзі істеген ісінің мэнісін де, артындағы
шектірген зар -дабын да сезіне алмайды. Ондай адамдар
қабілет -сіз деп танылады, бірақ мұны тек сот қана анықтап
шеше алады.
Адамның қабілеттілігі толық та, жартылай да болуы мүмкін.
18 жасқа дейінгі адам жартылай қабілетті болады. Кәмелетке
жетпеген адам белгілі бір заң шеңберінде эрекет жасаса,
осы қылығы үшін өзі жауап береді. Мысалы адам 15 жастан
-6- бастап жұмыс істеуге құқылы. Егер ол жартылай ғана
қабілетті болса, онда ол үшін өзінің заңды өкілі яғни
ата-анасы мүдделі болады. Ал енді кей жағдайда психикалық
жағынан сау, қалыпты адамдардың кейбіреулері яғни маскүнем,
Нашақор жартылай қабілетті деп есептелінеді. Мұндай адамдардың
құқығы сот арқылы шектклуі мүмкін. Бірақ мұндай
адамдар өз қылығы үшін толық жауап береді.
Заң бүзушылықтың төрт түрі бар; қылмыстық, экімшілік,
тэртіптік жэне мүлік қорғау ережелерін бүзушылық. Ішінара
қылмыстық қабілеттілік 14 жас -тан басталады. Осы жастан
бастап адам адам өзінің жасаған ауыр қылмысы үшін жауапты.
Ал еңбекке қабілеттілік ішінара 16 жастан, кейде 14 жастан
басталады.
Заңды бүзғаны үшін кінәлі адам жауапқа тарты-лады. Қүқықтық
жауапкершіліктің үш түрі бар;
1. Заң бүзған кінэлі адамды жауапқа тарту.
2. Мемлекет атынан мэжбүр ету шарасын қолдану. 3 . Кінэлі
адамға қолайсыз жағдай туғызу яғни
Еркінен айыру , айып төлету . Еңбек жэне тэртіп жауап
кершілігі
туралы
Кеңестік Конституциядан Қазақстан Республикасы Кконституциясының
айырмашылығы - еңбек етуге міндеттілік белгілемейді. Еңбекке
қабілетті эр адам қайда еңбек ететінін, қандай жұмыспен
шүғылданатынын өзі шеіпеді. Адам құқығы жөніндегі
халықаралық - қүқықтық актіде адамға заң жүзінде еңбек
етуге міндеттеу - еңбек етуге мэжбірлеу, яғни қүлдық
еңбек деп таниды. Конституция белгілі бір жағдайда
ғана азаматқа еңбек етуге мәжбүрлік жасайды. Сот
үкімі бойынша, төтенше жэне соғыс жағдайында ғана еңбектенуге
мэжбүр етуге болады. Кэмелетке толған эр адам
өзін, өзінің отбасын еңбек етіп асырап - сақтауы керек.
Бүл оның адамгершілік парызы. Бүл парыз - оның
конституцияда жазылғандай заңдық парызы. Кәмелетке толған
еңбекке қабілетті балалар еңбекке жарамсыз ата-анасына
қамқорлық жасауға міндетті
Заң еңбекпен байланысты салада кез-келген алалаушылыққа тыйым
салады. Әрбір азамат өзінің еңбек жөніндегі қүқығын
басқалармен тең Түрде пайдалана алады. Мүның өзі
ешкімнің еңбек туралы қүқығына шек келтірмейді, сондай-ақ
жүмысқа орналасу кезінде ешкімнің жынысына, Жасына, нэсіліне
, үлтына, тіліне , дәулетіне , лауазымдық дэрежесіне, түрған
жеріне, дни
-8- ерекшклігіне жэне басқа да жағдайларға қарай артықшылықты
пайдалана алмайды деген сөз. Сонымен бірге еңбек
құқығына шек келтіру деп саналмайтын кейбір жағдайлар да
бар. Жүмысқа қабылданарда адамның мамандығы, кәсібі,
мамндық дәрежесі еске алынады.
Әрбір еңбек адамының қүқықтары төменгідей. Еңбек жағдайы
қауіпсіздік пен гигиена талабына сай болуы керек. Еңбек
ақы мөлшері заң белгілеген мөлшерден кем болмауы тиіс.
Бір түрлі еңбекке эр адам бір мөлшерде еңбекақы алуы
керек. Жүмыс уақытының мөлшері заңмен белгіленеді жүмыс
беруші оны өз еркімен өзгерте алмайды. Жүмысшының
демалыс күндері, мейрам күндері, жыл сайынғы төлемелі еңбек
демалысы кезінде демалуға және мамандығын дайындауға, және
мамандығын көтеруге құқылы. Жүмысшы еңбектегі міндетін
орындаумен байланысты денсаулығына немесе еңбек ету ұжданына,
мүлкіне зиян келтірілсе, оны төлеуді талап етуге қүқылы.
Егер жүмысшының еңбек құқығын бұзса, онда ол сотқа
дейін шағым айтып, өз құқығын қорғай алады.
Жұмысшының кэсіподақтар ұйымына мүше болуға қүқығы бар.
Жұмыссыздықтан қорғануға, сондай -ақ жұмысынан айырылған кезде
элеуметтік кепілдік алуға да қүқылы . Заңмен белгілегендей
азамат 15 жасқа толған соң еңбек келісім шартын
жасауға құқығы бар. Ал 14 жасқа толғандар еңбек келісім
шартын ата-анасының немесе қамқорлыққа алған кісінің
келісімі бойынша, немесе өз алдына еңбек етуге дайындала
жүріп, бос уақытында оқу кезінде жасаса алады.
Кэмелеттік жасқа толмаған жасөспірімдер қысқарған еңбек
уақыты бойынша еңбек ете алады жэне де еңбек ақысы
қысқартылмайды. 15-тен 16 жасқа жасқа дейінгі
жұмысшылар, сондай-ақ 14-тен 15 жасқа дейінгі оқушылар
Үшін апталық еңбек уақытының үзақтығы 24 сағаттан
аспауы тиіс. Ал 16 жастан 18 жасқа дейінгілерге
апталық жұмыс уақытының ұзақтығы 36 сағат болып
белгіленеді. 18 жастан төменгі жүмысшыларды түнгі жұмысқа
жэне де жүмыс уақытынан тыс жұмысқа пайдалануға болмайды.
Жүмыс берушінің төменгідей құқықтары бар.
- заңға сэйкес еңбек келісім шартын жасауға, оны өзгертуге
немесе тоқтатуға;
- ¥жымдық келісім шарт жасауға;
- Еңбек келісім шарты бойынша жұшысшыдан еңбектің орындалуын
талап етуге;
- Өзіне келтірілген келтірілген зиянды жұмысшыдан талап
етуге; Әрбір жұмысшы міндеті;
- өзінің еңбектегі міндетін сапалы, адал орындау;
- Еңбек тэртібін сақтау;
- Жұмыс берушінің мүлкіне ұқыпты қарау;
- Еңбекті қорғау, өрт қауіпсіздігі, техника қауіп Іпсіздігі
өндірістік санитария талаптарын орындау;
Заң жұмыс берушіге төменгідей міндеттер жүктейді;
- Жүмысшыға тиісінше қалыпты өндіріс жағдайын туғызу;
- Еңбекті қорғаудың нормасы мен ережесін орындап отыру,
өрт қауіпсіздігін, техника қауіпсіз -дігін, өндірістік
санитария ережелерін сақтау;
- Жүмысшыға қатысты үжымдық келісім шартпен, еңбек туралы
нормативтік актімен таныстыру.
- Еңбекақыны дер кезінде төлеу;
- Еңбек туралы келісім шартты сақтау; Жұмысшы өз міндетін
орындамаған жағдайда, заң оның еңбек тэртібін қарайды.
Өзінің еңбек тэртібін бұзған жұмысшы тәртіпсіздік жасаған
болып есептеледі. Тәртіп бұзушылықтың өзіндік белгілері бар;
- Жұмысшы жұмыс берушінің алдында еңбек тәртібін бұзуы.
- Өзінің еңбек міндетін дәлелсіз себептермен орындамауы
немесе нормативтік актіде, өзінің келісім шартында көрсетілген
міндеттердің нашар орындалуы.
-11- - Үйымға, жалдаушыға, қоғамға немесе мемле -кетке
зиян кеклтіруі. Мұндай зиян негізінен материалдық
жағынан болады.
Мұндай мінез - қылықтарға тэртіптік шарасы қол-данады.
Тәртіпсіздік мінез - қылықтың экімшілік мінез - ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Адамның іс - әрекеті әр алуан әлеу -меттік
қағидаларымен сәйкес реттеліп отырады. Адам өмір сүретін
қоғамдық ортада оның сана сезіміне, жүріс -түрысына әдептік
қағидалар, салт -дәстүрлер, әдет - ғүрыптар өз әсерін тигі
зеді.
Адамгершілік принциптер мен қағидалар, әдеп - ғүрып , дэстүр ,
сондай - ақ құқық ! ережелері т. б. барлық элеуметтік қағида-
лардың негізі болып саналады. Бұған адамның күнделікті
өміріне қарасаңыз жет-кілікті. Мысалы , кім үрлық жасаса ,
ол -ар мен үяттан айырылған адам. Егер ата - ана баласына
үнемі қамқор көзбен қа -раса, өзіде жоғары мәдениетті,
парасатты адам болса, оның балалары да адамгер -шілігі
жоғары, заң талаптарынан аулақ кетпейтін, кәдімгі жақсы
адамдар қатарын--да болады. Мүнда құқық адамгершілік, ар -
үяттық принциптерге сүйенеді.
Әрине, адамдардың басым көпшілігі адамгершілік нормаларды
аяққа басып, тәртіп сақтамаса, қоғам бір қалыпты өмір сүре
алмайды.
Мүндай қоғамның болашағы да жоқ. Осындай жағдайды
болдырмас үшін адамгершілік тэр -биені күшейтіп,
адам санасына заң ереже -лерін сақтау міндетін
орнықтырып, үнемі бақылап, қамқорлық жасап отыру
қажет. Ал бүл үшін заңды іс -әрекет не екнін эр
адам білуі керек. Егер заң талабы іске асырылатын
болса, адамдар мінезінің төменгі- дей белгілері
байқалады
•
Өкілеттігі бар адамның заңды қолда - нуы. Мысалы,
тергеуші қылмыс жасаған адам- ға қарсы іс қозғап,
тергеу жүргізсе, ол қылмысқа қарсы белгіленген тиісті
завды қолданады.
2. Азаматтардың конституция бойынша өздеріне берілген
қүқық пен бостандығын дү -рыс пайдалануы . Қүқық пен
бостандық - бүл , бір жағынан - азамат өзінің материалдық және
рухани қажеттілігін қамтамасыз ету үшін пай-даланатын
заң жүзіндегі мүмкіндігі. Азамат бүл мүмкіндігін
пайдалана ма, жоқ па, өз еркі. Мысалы, білім алу
қүқығы - мектепте оқуға, жоғары оқу орнына түсуге
берілген мүмкіндік. Мемлекеттің бүл мүмкіндігі екі жақ-қа да
пайдалы. Азамат жоғары білім алып, мамандыққа ие болса,
ол адамның жеке басын да, мемлекетке де мәртебе.
-2-
Екінші жағынан, азаматтың қүқығы мен бостандығы - бүған
басқа біреудің қол сүғу -ынан қорғау мүмкіндігі.
3. Азаматтардың заңда белгіленген талаптар-ды сақтауы.
Азамат, қоғаммен мемлекет мүд -делерін басшылыққа ала отырып,
заң қауіпті іс -эрекет, зиянды мінез - құлық, басқадай
қылмыс түрлеріне тыйым салады. Азаматтар тыйым салынған іс
- эрекеттерден өзін сақтап , ұстамдылық , парасаттылық көрсетуге
міндетті. Егер осы теріс қылықтардан өзін сақтаса,
сонда ғана ол заңды қүқығын сақтаған бо -лып есептеледі.
4. Азаматтардың міндеттерін орындауы. Азаматтарға көптеген
міндеттер жүктеледі. Бүл міндеттер азаматқа эр кезде әр
қалай міндет жүктеуі мүмкін. Ол адамның эр кездегі эр
түрлі дэрежесіне байланысты болмақ. Мысалы, бала 7 жасқа
толған соң мектепке оқуға барып, мектеп ережелерін сақтауға
тиіс. 18 жасқа толған соң жас жігіттің эскери қызметке
бару міндеті туындайды . т. б. с. с.
Заңды дұрыс пайдалана білу, өзіне берілген қүқықты орнымен
пайдалану, өзіне тапсырылған Міндетті мүлтіксіз орындау
құқықтық белседі-лікті талап етеді.
-3- Құқықтық белсенділік белсенділіктің екі түрі бар. Бірінші
, іс - эрекет жэне заңды білу . Екіншісі , заңды іс
жүзіне асыру - қоғам үшін пайдалы іс. Өз құқығын өзі
пайдалану дегеніміз айтқанға ғана жеңіл нэрсе. Бүл үшін
адам еңбекпен шүғылданып, жеткілікті білім алып, пайдалы іс -
эрекетке дағдыланып , Қоғамдағы адамгершілік нормаларды ,
әдет - ғүрыпты игеруі керек. Айталық азаматтардың жақсы
дәрігер немесе заңгер болғысы келеді делік. Ойлаған тілегін
іске асыру үшін табанды түрде, төзімділікпен үнемі оқып
үйренуі тиіс . Сөйтіп адам белсенді іс
-әрекетпен өзінің дегеніне жетеді , білім
алу қүқығын толық пайдаланып, қатарға қосылады. Қүқықтық
белсенділік өз міндетін орындауды да талап етеді .
Құқықтық міндеттілік дегеніміз адамға танылған мемлекеттік
мэжбүрлеу деп ой -ламау керек. қүқықтық міндеттіліктің
мэні, бір жағынан , сол азаматтың міндет жүктеген
құқық пен бостандығын қорғау болса , екінші жағынан ,
осы азаматтың өзінің өмір сүру жағдайын қорғау болып
табылады. Мысалы, азмат өз мемлекеті, өз отанын қорғай
отырып , эке - шешесін , туыстары мен жақындарын қорғайды.
Өзінің заңды салығын төлей отырып, ол аурухана, зейнеткер,
мүгедектер, қоғамдық тэртіпті сақтау органдарының т. с. с. адам
-дарына төлейтін мемлекет қаражатын мойлауға өз үлес
үлесін қосады.
- 4- Құқықтық сана.
Құқықты білмей, оның әлеуметтік мэнін түсінбей, Оны
қүрметтеу мүмкін емес . Әрине қүқықтың барлық
қағвдаларын, егжей - тегжейлі білу үшін Арнайы білім алу
керек . Азаматтардың барлығы мүндай білімді алуы мүмкін
емес. Бірақ эр аза -мат қүқықтың қағидаларымен бала
кезінен таныса бастайды. Жасөспірім алғашқы құқық сабақтарын
ата - анасынан олардың іс - әрекетіне қарап , олардың сөздерін
тыңдау арқылы алады. Құқықтық санаға ұлттық салт - дәстүр ,
үлттық өзара байланыстар , саяси көзқарастар
белсендірек ықпал етеді . Біз мемлекет халықтың
белгілі бір тобына ғана эділдік көрсетеді, немесе әділдік
көрсетпейді деп элдеқандай бүрыс пікір айта қалсақ, оның
артынан қанша -лықты зардабы болатынын аңғара бермейміз.
Мем -лекет, заң туралы ойланып барып немесе ешқан -дай
жаман ойсыз айтыла салған сын пікірдің бүқаралық
ақпарат қүралдары арқылы елге тарап, теріс қүқықтық сананы
қалыптастыруы мүмкін. Бүдан заңды, мемлекттік органдардың
қате, тіпті заңсыз әрекеттерін, лауазымды адамдарды сынамау
керек деген пікір шықпайды . Негізді, дәлелді түрде ,
мәдениетті түрде сынауға болады, және ол қажет те.
-5- Заң бұзушылық деп заң талаптарына қарсы ба-ғытталған
эрекетті айтады. Бұл іс екі түрлі болады ; адамдардың
іс - эрекеті немесе әрекетсіздігі. Адам занды өзінің іс -
әрекетімен немесе әрекет -сіздігімен бүзады. Егер адам
біреудің денесіне
жара түсірсе - бұл заңға қарсы эрекет. Егер ата -ана
баласын тәрбиесіз жіберсе, асырап - сақтамаса , бүл заңға қарсы
қүбылыс, бірақ эрекетсіздік болып саналады. Әрбір заң
бұзушылық - анық - айқын қүбылыс. Заң бұзушылықты белгілі
бір адам, белгі-лі бір жерде, белгілі бір уақытта
жасайды.
Қабілеттілік - адамның өзінің әрекеті үшін өз ісіне өзінің
қүқығын пайдалана білуге қабілетінің барлығы. Психикалық жағынан
ауру адам өзі істеген ісіне өзі жауап бере алмайды,
өйткені ол өзі істеген ісінің мэнісін де, артындағы
шектірген зар -дабын да сезіне алмайды. Ондай адамдар
қабілет -сіз деп танылады, бірақ мұны тек сот қана анықтап
шеше алады.
Адамның қабілеттілігі толық та, жартылай да болуы мүмкін.
18 жасқа дейінгі адам жартылай қабілетті болады. Кәмелетке
жетпеген адам белгілі бір заң шеңберінде эрекет жасаса,
осы қылығы үшін өзі жауап береді. Мысалы адам 15 жастан
-6- бастап жұмыс істеуге құқылы. Егер ол жартылай ғана
қабілетті болса, онда ол үшін өзінің заңды өкілі яғни
ата-анасы мүдделі болады. Ал енді кей жағдайда психикалық
жағынан сау, қалыпты адамдардың кейбіреулері яғни маскүнем,
Нашақор жартылай қабілетті деп есептелінеді. Мұндай адамдардың
құқығы сот арқылы шектклуі мүмкін. Бірақ мұндай
адамдар өз қылығы үшін толық жауап береді.
Заң бүзушылықтың төрт түрі бар; қылмыстық, экімшілік,
тэртіптік жэне мүлік қорғау ережелерін бүзушылық. Ішінара
қылмыстық қабілеттілік 14 жас -тан басталады. Осы жастан
бастап адам адам өзінің жасаған ауыр қылмысы үшін жауапты.
Ал еңбекке қабілеттілік ішінара 16 жастан, кейде 14 жастан
басталады.
Заңды бүзғаны үшін кінәлі адам жауапқа тарты-лады. Қүқықтық
жауапкершіліктің үш түрі бар;
1. Заң бүзған кінэлі адамды жауапқа тарту.
2. Мемлекет атынан мэжбүр ету шарасын қолдану. 3 . Кінэлі
адамға қолайсыз жағдай туғызу яғни
Еркінен айыру , айып төлету . Еңбек жэне тэртіп жауап
кершілігі
туралы
Кеңестік Конституциядан Қазақстан Республикасы Кконституциясының
айырмашылығы - еңбек етуге міндеттілік белгілемейді. Еңбекке
қабілетті эр адам қайда еңбек ететінін, қандай жұмыспен
шүғылданатынын өзі шеіпеді. Адам құқығы жөніндегі
халықаралық - қүқықтық актіде адамға заң жүзінде еңбек
етуге міндеттеу - еңбек етуге мэжбірлеу, яғни қүлдық
еңбек деп таниды. Конституция белгілі бір жағдайда
ғана азаматқа еңбек етуге мәжбүрлік жасайды. Сот
үкімі бойынша, төтенше жэне соғыс жағдайында ғана еңбектенуге
мэжбүр етуге болады. Кэмелетке толған эр адам
өзін, өзінің отбасын еңбек етіп асырап - сақтауы керек.
Бүл оның адамгершілік парызы. Бүл парыз - оның
конституцияда жазылғандай заңдық парызы. Кәмелетке толған
еңбекке қабілетті балалар еңбекке жарамсыз ата-анасына
қамқорлық жасауға міндетті
Заң еңбекпен байланысты салада кез-келген алалаушылыққа тыйым
салады. Әрбір азамат өзінің еңбек жөніндегі қүқығын
басқалармен тең Түрде пайдалана алады. Мүның өзі
ешкімнің еңбек туралы қүқығына шек келтірмейді, сондай-ақ
жүмысқа орналасу кезінде ешкімнің жынысына, Жасына, нэсіліне
, үлтына, тіліне , дәулетіне , лауазымдық дэрежесіне, түрған
жеріне, дни
-8- ерекшклігіне жэне басқа да жағдайларға қарай артықшылықты
пайдалана алмайды деген сөз. Сонымен бірге еңбек
құқығына шек келтіру деп саналмайтын кейбір жағдайлар да
бар. Жүмысқа қабылданарда адамның мамандығы, кәсібі,
мамндық дәрежесі еске алынады.
Әрбір еңбек адамының қүқықтары төменгідей. Еңбек жағдайы
қауіпсіздік пен гигиена талабына сай болуы керек. Еңбек
ақы мөлшері заң белгілеген мөлшерден кем болмауы тиіс.
Бір түрлі еңбекке эр адам бір мөлшерде еңбекақы алуы
керек. Жүмыс уақытының мөлшері заңмен белгіленеді жүмыс
беруші оны өз еркімен өзгерте алмайды. Жүмысшының
демалыс күндері, мейрам күндері, жыл сайынғы төлемелі еңбек
демалысы кезінде демалуға және мамандығын дайындауға, және
мамандығын көтеруге құқылы. Жүмысшы еңбектегі міндетін
орындаумен байланысты денсаулығына немесе еңбек ету ұжданына,
мүлкіне зиян келтірілсе, оны төлеуді талап етуге қүқылы.
Егер жүмысшының еңбек құқығын бұзса, онда ол сотқа
дейін шағым айтып, өз құқығын қорғай алады.
Жұмысшының кэсіподақтар ұйымына мүше болуға қүқығы бар.
Жұмыссыздықтан қорғануға, сондай -ақ жұмысынан айырылған кезде
элеуметтік кепілдік алуға да қүқылы . Заңмен белгілегендей
азамат 15 жасқа толған соң еңбек келісім шартын
жасауға құқығы бар. Ал 14 жасқа толғандар еңбек келісім
шартын ата-анасының немесе қамқорлыққа алған кісінің
келісімі бойынша, немесе өз алдына еңбек етуге дайындала
жүріп, бос уақытында оқу кезінде жасаса алады.
Кэмелеттік жасқа толмаған жасөспірімдер қысқарған еңбек
уақыты бойынша еңбек ете алады жэне де еңбек ақысы
қысқартылмайды. 15-тен 16 жасқа жасқа дейінгі
жұмысшылар, сондай-ақ 14-тен 15 жасқа дейінгі оқушылар
Үшін апталық еңбек уақытының үзақтығы 24 сағаттан
аспауы тиіс. Ал 16 жастан 18 жасқа дейінгілерге
апталық жұмыс уақытының ұзақтығы 36 сағат болып
белгіленеді. 18 жастан төменгі жүмысшыларды түнгі жұмысқа
жэне де жүмыс уақытынан тыс жұмысқа пайдалануға болмайды.
Жүмыс берушінің төменгідей құқықтары бар.
- заңға сэйкес еңбек келісім шартын жасауға, оны өзгертуге
немесе тоқтатуға;
- ¥жымдық келісім шарт жасауға;
- Еңбек келісім шарты бойынша жұшысшыдан еңбектің орындалуын
талап етуге;
- Өзіне келтірілген келтірілген зиянды жұмысшыдан талап
етуге; Әрбір жұмысшы міндеті;
- өзінің еңбектегі міндетін сапалы, адал орындау;
- Еңбек тэртібін сақтау;
- Жұмыс берушінің мүлкіне ұқыпты қарау;
- Еңбекті қорғау, өрт қауіпсіздігі, техника қауіп Іпсіздігі
өндірістік санитария талаптарын орындау;
Заң жұмыс берушіге төменгідей міндеттер жүктейді;
- Жүмысшыға тиісінше қалыпты өндіріс жағдайын туғызу;
- Еңбекті қорғаудың нормасы мен ережесін орындап отыру,
өрт қауіпсіздігін, техника қауіпсіз -дігін, өндірістік
санитария ережелерін сақтау;
- Жүмысшыға қатысты үжымдық келісім шартпен, еңбек туралы
нормативтік актімен таныстыру.
- Еңбекақыны дер кезінде төлеу;
- Еңбек туралы келісім шартты сақтау; Жұмысшы өз міндетін
орындамаған жағдайда, заң оның еңбек тэртібін қарайды.
Өзінің еңбек тэртібін бұзған жұмысшы тәртіпсіздік жасаған
болып есептеледі. Тәртіп бұзушылықтың өзіндік белгілері бар;
- Жұмысшы жұмыс берушінің алдында еңбек тәртібін бұзуы.
- Өзінің еңбек міндетін дәлелсіз себептермен орындамауы
немесе нормативтік актіде, өзінің келісім шартында көрсетілген
міндеттердің нашар орындалуы.
-11- - Үйымға, жалдаушыға, қоғамға немесе мемле -кетке
зиян кеклтіруі. Мұндай зиян негізінен материалдық
жағынан болады.
Мұндай мінез - қылықтарға тэртіптік шарасы қол-данады.
Тәртіпсіздік мінез - қылықтың экімшілік мінез - ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz