Кәсіпорында капиталдың оңтайлы құрылымын құру мәселелері

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Нарықтық экономика жағдайларында кез-келген кәсіпорынның қаржылық жағдайы, төлем және несие қабілеттілігі оның қажетті қаржы ресурстарымен қамтамасыз етілуімен тікелей байланысты. Өндірістік капиталды басқару бірқатар факторлармен анықталады: ағымды активтердің құрамы мен көлемі, олардың өтімділігі, капиталды қалыптастырудың меншікті және қарыз көздері, тұрақты және айнымалы активтердің қатынасы, таза (меншікті) айналым капиталының болуы және басқа өзара байланысты факторлар.

Капиталы құрылымы және капитал бағасы деген категориялар қаржы менеджментінің базалық концепцияларының бірі болып табылады. Мұнда тек тартылған және меншікті капитал бойынша пайыздарды есептеу ғана орын алмайды, мұнда инвестицияланған капиталдың рентабельділігіне де басты назар аудару керек. Бұл түптеп келгенде кәсіпорынның нарықтық бағасының артуына немесе кемуіне алып келеді.

Әрине, кәсіпорындар өз қызметін қаржыландыру барысында меншікті қаражаттарға арқа сүйейді. Олардың кәсіпкерлік табыстан алған табысы - бизнестің дамуының бірден-бір көзі болып табылады. Алайда, меншікті қаражаттар кәсіпорындардың экономикалық-әлеуметтік дамуы мәселелерін шешу үшін жеткіліксіз, сол себепті кәсіпорындар өз қызметі барысында шеттен қаражаттар тартуларына мәжбүр болады. Дәлірек айтсақ, қарыз қаражаттар тарту кәсіпкерлікті дамытудың басты шарты болып табылады.

Дегенмен де қарыз қаражаттар тарту кәсіпорындар мен қарыз берушілер үшін үлкен тәуекелдермен байланысты. Несие берушілер үшін кәсіпорынға берілген қаражаттарының қайтарылуы маңызды мәселе болып табылса, кәсіпорын үшін төлем қабілеттілігіне нұқсан келмейтіндей қаражаттар көлемін және бағасын анықтау басты мәселе болып табылады. Осы орайда кәсіпорындардың алдында «қажетті қаражат көздерінің ең оңтайлы, ұтымды құрылымы қандай болу керек?», «Өндіріске инвестицияланатын капиталдың қандай деңгейі меншікті қаражаттар есебінен, қандай бөлігі қарыз қаражаттар есебінен қаржыландырылуы тиіс?», «Капитал тарту страгиясын қалай қалыптастырған дұрыс?» деген сұрақтар туындайды. Бұл үшін экономикалық әдебиеттерде және тәжірибеде бірқатар әдістер мен көрсеткіштер қолданылады. Міне, осы аталған сұрақтар диплом жұмысының негізгі зерттеу объектісі болып табылады.

Жұмыстың мақсаты - капитал құрылымын талдаудың теориялық және әдістемелік негіздеріне сүйене отырып, кәсіпорын деңгейінде капиталдың оңтайлы құрылымы қалыптастырудың тиімді жолдарын іздестіру болып табылады. Осы мақсатқа сәйкес жұмыс өз алдына келесідей сұрақтарды қарастыруды міндет қойып отыр:

• кәсіпорын капиталының құрылымы мен бағасының экономикалық негіздеріне шолу жасау
• кәсіпорынның капитал құрылымын және оның қаржылық жағдайға әсерін талдау;
• капиталдың оңтайлы құрылымын қалыптастырудың қазіргі таңдағы мәселері мен оларды жетілдіру жолдарын қарастыру.

Диплом жұмысы үш тарауға бөлінген және олардың атаулары мен мазмұны жұмыстың алға қойған мақсатына және міндеттеріне сәйкес келеді.

Бірінші тарауда кәсіпорынның қаржы ресурстарының және капитал ұғымы, капиталдың құрылымын қалыптастырушы факторлар, сондай-ақ капитал құрылымы мен капитал бағасы арасындағы өзара байланыс қарастырылатын болады.

Екінші тарау кәсіпорындардың капиталының құрамы мен құрылымын, оларды қаржыландыру көздерін талдауға арналады. Осы тарауда, сондай-ақ кәсіпорынның капитал құрылымының оның қаржылық жағдайына әсері талдауға алынады.

Талдау жұмыстары Қазақстан Республикасының электроэнергетика саласында қызмет көрсетіп отырған «Талдықорған электрмен қамсыздандыру» АҚ-ның (АО «Талдыкорган Электроснабжение») бухгалтерлік баланс және басқа да қаржылық есеп беру құжаттарының нақты ақпараттары негізінді жүргізіледі.

Үшінші тарау барысында қазақстандық кәсіпорындарда капитал құрылымын қалыптастырудың ерекшеліктері мен мәселелері, және-де «Талдықорған электрмен қамсыздандыру» АҚ-да капиталдың оңтайлы құрылымын қалыптастыру арқылы оның қазіргі қиын қаржылық жағдайын жақсарту шаралары қарастырылады.

Зерттеу пәні. Диплом жұмысындағы зерттеу пәні ретінде нарық жағдайларында кәсіпорындардың капитал құрылымын қалыптастыру барысында пайда болатын экономикалық қатынастар қарастырылады.

Зерттеу объектісі. Зерттеу объектісі ретінде Талдықорған қаласының электроэнергетика саласында қызмет көрсететін «Талдықорған электрмен қамсыздандыру» Акционерлік қоғамының қаржы ресурстарының құрылымы қарастырылады.

Диплом жұмысы барысындағы зерттеу жұмысының теориялық және әдіустемелік негіздерін отандық және шет елдік ғалымдардың еңбектері, сондай-ақ мерзімді баспасөз беттерінде жарияланған мақалалары құрайды. Зерттеуге алынған объектіні қарастыру барысында экономикалық, қаржылық, салыстырмалы, статистикалық және логикалық әдістер қолданылды.

Жұмыстың ақпараттық негізі ретінде «Талдықорған электрмен қамсыздандыру» АҚ-ның қаржылық есебінің мәліметтері, Қазақстан Республикасының ресми нормативтік-құқықтық және заңнамалық актілері, Қазақстан Республикасы Президентінің қаулылары, Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің жылдық қорытынды есебінің мәліметтері, «Ирбис» ақпараттық Агенттігінің қаржы нарығы туралы мәліметтері қолданылды.

Жұмыстың практикалық маңыздылығы - мұндағы зерттеу нәтижелері мен қорытындылары кәсіпорындардың қаржы ресурстарын қалыптастыру мәселелерін шешу барысында қолданыла алады.

І. КӘСІПОРЫН КАПИТАЛЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫНЫҢ ЖӘНЕ

БАҒАСЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ

1. 1. Кәсіпорынның қаржы ресурстары және капитал ұғымдары

Нарықтық экономика жағдайларында кез-келген кәсіпорын алдында өзінің өндірістік қызметін қажетті қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету мәселесі тұрады. Кәсіпорынның қаржы ресурстары - бұл кәсіпорынның қарамағында орналасқан ақшалай табыстардың, түсімдердің және кірістердің жиынтығы болып табылады. Олар бюджеттің, банктердің, жеткізіп берушілердің және басқа да контрагенттердің алдындағы міндеттемелерді өтеу үшін қолданылады. Сонымен қатар, қаржы ресурстары ұдайы өндірісті дамыту және жұмысшыларды экономикалық ынталандыру мақсатында да қолданылады.

Қаржы ресурстарының қалыптасу көздері ретінде кәсіпорынның меншікті қаражаттары мен олардың тартқан қаражаттары қарастырылады.

Бастапқыда қаржы ресурстары кәсіпорынды құру барысында, яғни жарғылық қор құрылатын кезде қалыптасады. Оның мөлшері өндіріс процесіне инвестицияланған негізгі және айналым қаражаттарының мөлшерін көрсетеді.

Әрі қарай қаржы ресурстары негізінен табыстың және амотизациялық аударымдардың есебінен қалыптасады. Олармен қатар қаржы ресурстарының көздеріне мыналарды жатқызуға болады: істен шыққан мүлікті сатудан түскен қаражаттар, түрлі мақсатты түсімдер, ішкі ресурстарды құрылыстардан жұмылдыру және т. б. /1/

Қаржы ресурстарының басым бөлігі, ең алдымен жаңадан құрылып жатқан және қайта құрылымдалып жатқан кәсіпорындар бойынша, қаржы нарығында жұмылдырылады. Бұл жерде акцияларды, облигацияларды, басқа да бағалы қағаздарды сату, сондай-ақ түрлі несиелер түріндегі несиелер қолданылады.

Түрлі көздерден қалыптасатын қаржы ресурстары кәсіпорынға қаражаттарды жаңа өндіріске уақытында инвестициялауға, қызмет етіп тұрған кәсіпорынды қажет кезінде кеңейтуге және техникалық қайта жарақтандыруға, ғылыми зерттеулерді қаржыландыруға, дайындауға және өндіріске енгізуге мүмкіндік береді.

Кәсіпорындар қаржы ресурстарын көптеген бағыттар бойынша қолдана алады, солардың ішіндегі ең негізгілері мыналар:

• қаржылық міндеттемелерді орындаумен байланысты қаржы-банк жүйесінің ұйымдарына төлемдер (бюджетке салықтар төлеу, несиенің қолданғаны үшін банктерге пайыздар төлеу, бұрын алынған несиелерді қайтару, сақтандыру төлемдері) ;
• өндірісті дамыту және техникалық жаңғырту үшін капитал салымдарына меншікті қаражаттарды инвестициялау;
• қаржы ресурстарын басқа фирмалардың бағалы қағаздарына салу;
• қаржы ресурстарын ынталандыру және әлеуметтік сипаттағы ақша қорларын қалыптастыруға бағыттау;
• қаржы ресурстарын қайырымдылық мақсаттарына, демеушілік бағыттарға қолдану. /2/

Өндірістік процестің үздіксіз қызмет етуін қамтамасыз ету үшін қаржы резервтері үлкен маңызды роль ойнайды. Нарыққа өту жағдайларында олардың ролі арта түсуде. Қаржы резервтері үлкен көлемдегі шығындар және күтпеген оқиғалар болған жағдайда да ұдайы өндірістік процестегі қаражаттардың үздіксіз айналымын қамтамасыз етуге қабілетті. Қаржы резервтерін меншікті қаражаттардың есебінен кәсіпорынның өзі (өзін өзі сақтандыру), оның басқарушылық құрылымдары (нормативтік аударымдар негізінде), арнайы сақтандыру ұйымдары (сақтандыру әдісімен) және мемлекет (резервтік қорлар) құра алады.

Қаржы ресурстарының есебінен үнемі өзгеріп отыратын қоғамның қажеттіліктерін қанағаттандыруды қамтамасыз ететін жағдайларды дайындауға арналған қаржы қорлары қалыптасады. /3/

Кәсіпорынның айналымға салған және осы айналымнан табыс алып келетін қаржы ресурстарының бөлігі капитал деп аталады және ол қаржы ресурстарының құны өскен формасы ретінде қызмет етеді. Басқаша айтатын болсақ, капитал - бұл табыс алу мақсатында өндіріске салынған және инвестицияланған қаржы ресурстарының бір бөлігі болып табылады.

Мұндай түсініктемедегі қаржы ресурстары мен кәсіпорын капиталының айырмашылығы мынада: кез-келген уақытта қаржы ресурстары кәсіпорын капиталынан көп немесе оған тең болады. Бұл теңдік кәсіпорынның ешқандай міндеттемелерінің жоқтығын және оның барлық қаржы ресурстарының айналымға жіберілгенін білдіреді. Алайда, капитал мөлшері қаржы ресурстарына қаншалықты жақын болса, кәсіпорын соншалықты тиімді жұмыс істеп жатыр дегенді білдірмейді.

Капитал кәсіпорынды құрудың және оның дамуының басты экономикалық базасы болып табылады, өйткені ол кәсіпорын активтеріне инвестицияланған ақшалай, материалық және материалдық емес қаражаттардың жалпы құнын сипаттайды. Өзінің қызмет ету процесінде капитал меншік иелерінің және кәсіпорын жұмысшыларының, сонымен қатар мемлекеттің мүдделерін қамтамасыз етеді. Міне, дәл осы жағдай қаржы ресурстарын қаржылық басқарудың негізгі объектісі ретінде анықтайды, ал олардың тиімді қолданылуын қамтамасыз ету қаржы менеджментінің өте жауапты міндеттерінің біріне жатады.

Кәсіорынның жалпы каиталы деп әдетте оның қолындағы барлық қаржы ресурстарының түрлерін қарастырады. Сол себепті кәсіпорын капиталын түрлі белгілері бойынша классификациялау керек (1 сурет) . /4/

Меншік формасына қарай меншікті және қарыз капиталды бөліп көрсетеді. Меншікті капитал кәсіпорынның меншік құқығы бойынша қолындағы қаражаттарының жалпы құнын көрсетеді. Оның құрамында жарғылық, қосымша, резервтік капитал, бөлінбеген табыс және басқа да резервтер ескеріледі.

Жарғылық капитал кәсіпорын құрылу кезінде қалыптасады және кәсіпорынның бүкіл өмірінің ішінде соның қарамағында болады. Кәсіпорындардың ұйымдық-құқықтық формаларына қарай оның жарғылық капиталы акцияларды шығарудан және әрі қарай сатудан, жарғылық капиталға үлестер, жарналар салудан қалыптасады.

Кәсіпорынның жарғылық капиталы оның кредиторларының мүдделерін кепілдендіретін мүлкінің ең төменгі мөлшерін көрсетеді. Осылайша, жарғылық капитал меншікті қаражаттардың негізгі көзі болып табылады. Капиталдың жарғылық деп аталу себебі оның мөлшері кәсіпорын жарғысында тіркеледі және бекітілген тәртіп бойынша тіркеуге алынады. Оның ең төменгі мөлшері Қазақстан Республикасының заңнамасымен орнатылады.

Резервтік капитал кәсіпорын жарғысында белгіленген мөлшерде табыстан аударымдар есебінен қалыптасады, алайда оның мөлшері 15%-дан кем болмауы тиіс. Жыл сайын резервтік қорға алынған таза табыстың кем дегенде 5% үлесі аударылып отыруы тиіс, егер кәсіпорынның резервтік капиталы жарғыда көрсетілген мөлшерге жетпейтін болса. Резервтік капитал кәсіпорынның болашақта мүмкін болатын шығындарын жабу үшін, сонымен қатар облигациялар бойынша қарыздарды жабу және меншікті акцияларды сатып алу үшін құрылады. /5/

Табыс - кәсіпорын қызметінің түпкі қаржылық нәтижесі және меншікті капиталдың маңызды компоненті болып табылады. Табыс кәсіпорынның шаруашылық қызметін бағалаудың және жоспарлаудың ең маңызды көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Табыс арқылы кәсіпорынның ғылыми-техникалық және әлеуметтік-экономикалық даму шаралары қаржыландырылады, еңбекақы қорлары ұлғайтылады. Табыс тек кәсіпорындардың ішкі мұқтаждықтарын қанағаттандырып қана қоймай, соымен қатар мемлекеттік бюджеттің, бюджеттен тыс қорлардың және қайырымдылық қорларының қаражат көзі болып табылады. /6/

Қарыз капитал кәсіпорынның қызметін қаржыландыру үшін қайтарымды негізде тартылатын ақша қаражаттарын немесе басқа да мүліктік құндылықтарды қамтиды. Кәсіпорынның қолданып отырған қарыз капиталының барлық формалары оның қаржылық міндеттемелерін білдіреді.

Инвестициялау объектісіне қарай негізгі және айналым капиталдарын бөліп көрсетуге болады. Негізгі капитал кәсіпорынның тек негізгі құралдарына салынған қаражаттарды ғана емес, сонымен қатар бүкіл ұзақ мерзімді активтерге салынған қаражаттарды білдіреді. Айналым капиталы - бұл кәсіпорын капиталының айналым (ағымды) қаражаттарына салынған бөлігі болып табылады.

Қолдану мақсатына қарай капиталдың келесідей түрлері бар: өндірістік, несиелік және спекулятивтік. Өндірістік капитал кәсіпорынның шаруашылық қызметін жүзеге асыру үшін операциялық активтеріне инвестицияланған қаражаттарын сипаттайды. Несиелік капитал кәсіпорынның инвестициялық қызметін жүзеге асыру барысында қолданылатын қаражаттарын сипаттайды, және бұл жерде коммерциялық банктердегі депозиттік салымдар, облигациялар, вексельдер және т. с. с. ақша құралдарына салынған қаржылық инвестициялар туралы сөз болып отыр. Спекулятивтік капитал спекулятивтік (алып-сату) қаржылық операцияларын жүзеге асыру барысында, яғни сатып алу және сату айырмасынан пайда көруге бағытталған операциялар жүргізу барысында қолданылады. /7/

Капитал қозғалысы кезінде оның мобильділігін бағалау қажет. Бұл кәсіпорын осы қаражаттар есебінен өзінің кредиторлық қарыздарын, қысқа мерзімді несиелерін жапқаннан кейін қанша айналым қаражаттарының қалатынын және қалған айналым қаражаттары жаңа өндірістік циклды бастауға жеткілікті немесе жеткіліксіз болуы анықталады.

Практикада іскерлік идея, іскерлік байланыстар, тауарларды өткізу каналдары, технологиялар саласындағы өндірістік құпиялар, дизайн саласындағы шешімдер және т. б. секілді материалдық емес капитал да қолданылады. Материалдық емес капиталдың бұл түрі барлық уақытта да өзінің құнына ие бола бермейді, алайда жиі жағдайларда табыс алып келеді. ол өндірісті ұйымдастыруда үлкен маңызға ие. /8/

1. 2. Капитал құрылымын қалыптастырушы факторлар

«Капитал» ұғымы экономиканы зерттеуші адамдардың санасына уақыт өте тереңінен сіңіп келеді. Бұл ұғымды зерттеу шаруашылық субъектінің тиімді жұмысын қамтамасыз ету үшін өте маңызды. Капитал өнімдер мен қызметтерді өндіру үшін қажетті ресурстар болып табылады. Осыдан келе, өзінің кең мағынасында капитал дегеніміз табыс алып келетін ақша қаражаттары мен мүлік деп қорытынды жасауға болады. «Капитал» - бұл өздігінен өсіп отыратын құн деген пікір де орынды болып саналады. Бұл анықтамаларда оның ұлттық байлықтың қозғалысы кезіндегі функционалдық арналымы түсіндіріледі. Кәсіпорын жетекшісі тұрғысынан капитал дегеніміз шаруашылық қызметтің мақсаттарына қол жеткізуге мүмкіндік беретін негізгі қорлардың және айналым қаражаттарының жиынтығы болып табылады. Бұл категорияға деген басқа көзқарас капиталды алға қойылған мақсатқа қол жеткізуге мүмкіндік беретін кәсіпорын иесінің қарамағындағы барлық мүліктердің, ақшалай және басқа да қаржылық құралдардың жиынтығы ретінде қарастыруға мүмкіндік береді. Кез-келген тұлға бұл категорияны (ұғымды) өзінше түсіндіре алады. /9/

Жоғарыда айтып кеткеніміздей, капиталдың әрбір элементі табыс алуға септігін тигізуі тиіс, ал олардың жекелеген түрлері тауар өндірісінің активтері болып табылады.

Капитал категориясына өндірістік процеске салынған қаражаттарды да жатқызады. Бұл құн тұрақты капиталдың өндірістік процесте қолданылған бөлігін (мұнда аралық тұтыну заттарының және өндірістік құралдардың тозуының құны кіреді) және шикізатқа, материалдарға және еңбек күшіне жұмсалған айнымалы капиталды қамтиды.

Тауарлар әрбір қоғамда өндірілуі және дайын түрде тұтынушыға ұсынылуы тиіс. Тауарларды (қызметтерді, жұмыстарды) өндіру тек ресурстардың үш түрі қолданылған жағдайда ғана мүмкін болады: еңбек ресурстары (еңбек күші, адамдардың білімі, таланты), табиғи ресурстар (жер, су, пайдалы қазбалар және басқа да табиғи байлықтар) және капитал (ғимараттар, машиналар, қондырғылар мен қондырғылар, шикізаттар, материалдар және т. с. с. ) .

Өндірістің бірінші реттегі факторларының (еңбек және табиғи ресурстарының) қосындысынан өндірістік фактор және капитал қалыптасты. Өндірістік мақсатқа қол жеткізу үшін кәсіпкерлер өндіріс процесінде өндірістік үш факторды да қолданады.

Бұл жерде біз ресурстардың көптеген түрлерінің ішінен оларды баланс баптарының қалыптасу прициптеріне сәйкес топтастыратын боламыз. Бұл принципке сәйкес негізгі және айналым капиталын, меншікті және қарыз капиталды бөліп көрсетеді. Айналым капиталына салынған капитал өнімді өткізгеннен кейін толықтай кәсіпкерге қайтады. Негізгі капиталға жұмсалған шығындар мұндай жылдамдықпен қайтуы мүмкін емес. /10/

Баланс шаруашылық субъектісінің бір мезеттік қаржылық жағдайының көрінісі болып табылады. Ол кәсіпорынның қарамағында бар мүлікті және оның міндеттемелерін қорытындылайтын қолайлы құрал болып табылады. Кәсіпорын қолындағы активтер мен міндеттемелердің айырмасы оның есепті кезеңдегі меншікті капиталы болып табылады.

Схемалық түрде баланс екі бөлімнен тұрады:

1. активтер - кәсіпорынның ұзақ мерзімді активтері мен ағымды қаражаттарының баптарын қамтиды (негізгі құралдар, материалдық емес активтер, өндірістік запастар, дебиторлық қарыз, ақша қаражаттары, инвепстициялар және т. б. ) ;
2. меншікті капитал және міндеттемелер - меншікті қаражаттардың (жарғылық капитал, резервтік капитал, бөлінбеген табыс және басқалар), ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді міндеттемелерден (несиелер, облигациялар, бюджет алдындағы қарыздар және басқалар) .

Баланс бойынша активтер меншікті капитал мен қарыздық міндеттемелердің (пассивтердің) қосындысына тең болады. Яғни баланстың актив бөлігі кәсіпорын қаражаттарының орналастыру объектілерін көрсетсе, пассивтер осы қаражаттардың қалыптасу (пайда болу) көздерін сипаттайды. Арналымы және қолдану саласы тұрғысынан, материалдық негізгі құралдар сауда, өндірісі және тағы сол секілді түрлі салаларда кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырумен байланысты, ал өндірістік емес активтер негізнен тұрғын үй және коммуналдық шаруашылықта, спорт саласында, әлеуметтік қамтамасыз ету саласында қолданылады.

Кәсіпорынның барлық ресурстарының (мүліктерінің) жалпы құны олардың қалыптасу көздерінің құнына тең болады. Қаражат көздерінің әрбір түріне баланстық есеп пассивінің жеке бабы қарастырылады. Бұл жағдайда мүліктің құрамы (ресурстар) ағымды және ұзақ мерзімді қаражаттар түрінде көрініс табады, ал осы мүліктерді жабу көздері ретінде баланстың пассивтер құрамында ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді қарыз капитал және меншікті капитал көрініс табады.

Нақты капитал (ресурстардың жиынтығы ретінде) негізгі және айналым құралдарын қамтиды. Оларды бөліп тұрған шеңбер қарастырылып отырған экономикалық қызметтің сипатына байланысты өзгеруі мүмкін. Бұл айырмашылықтар өркендеуі нақты капиталды дұрыс қолдануға тікелеу тәуелді болып келетін кәсіпорындар үшін аса маңызды болып келеді. Айналым қаражаттарының (бұл өндірістік активтер) рентабельділігі олардың айналым жылдамдығына байланысты анықталады, ал негізгі құралдардың рентабельділігі оларды қолдану, пайдалану деңгейіне қарай анықталады. Қазіргі кезде экономиканы дамытуға негізгі құралдардың үлесінің басым үлес алуы тән, ал олардың өтімділігінің төмен деңгейі кезінде экономиканың икемсіздігі орын алады. Кәсіпорын балансында нақты капитал актив түрінде көрсетілген және олар келесідей баптар бойынша бөлінеді: ғимараттар мен құралдар, шикізат, материалдар және басқа да өндірістік мақсаттағы айналым қаражаттары, оңай өткізілетін мүліктер және өтімді запастар. /11/

Капитал категориясына ақшалай несиелер, материалдық несиелер (лизинг негізінде алынған құралдар) жатады. Олар меншікті қаражаттар болып табылмайды, алайда табыс алуда үлкен маңыздылыққа ие болады және кәсіпорынның өндірістік қызметінде қолданылады.

Әрбір кәсіпорын баланстық есепті құру кезінде баланстың мүліктік жағдайын және құрылымын бағалауға үлкен көңіл бөледі. Басқадай жағдайлар қалыпты болса кәсіпорынның мүліктік жағдайының жақсаруы баланстағы келесідей өзгерістеріне байланысты болуы мүмкін: кәсіпорын меншікті капиталының үлесі айтарлықтай жоғары болса, соғұрлым ол сенімді болып саналады. Айталық, жалпы капиталының құрылымында 75% меншікті капиталы бар кәсіпорын меншікті капиталы 45% құрайтын әріптесімен салыстырғанда айтарлықтай сенімді болып табылады.

Аталған көрсеткіш жалпы қаражат көздеріндегі меншікті көздердің (жарғылық капиталдың, резервтік қорлардың, жинақ қорларының және басқалардың) үлесін сипаттайды. Аталған коэффициенттің ең төменгі нормативтік мәні 0, 5-ке тең деп саналады және ол автономия (тәуелсіздік) коффициенті деп аталады. Бұл коэффициенттің мәнінің өсуі кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының өсуін куәландырады, ал бұл болашақтағы қаржылық қиындықтар көру тәуекелін төмендетуге әсерін тигізеді. Бұл коэффициентті бағалауды оның динамикалық тұрғыдан өзгерісі бойынша жүргізу қажет. /12/

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс