Наным-сенім өлеңдерінің түрлері

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 78 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Фольклор - қазақ халқының ғасырлар бойында жасаған рухани мұрасы - Фольклор ағылшынның - (folk - халық, Tore - білім, даналық сөзі) . Бұл термин неміс ғалымы И. Ф. Кнафельдің тұжырымдауынша халық даналығы деген ұғымды білдіреді. Осы пікірді ХІХ ғасырдың ортасында ағылшын ғалымы У. Дж. Гомс та дамыта түседі. Ол Фольклорды ел арасында туған өлең - жыр, ертегі, аңыз, түрлі наным - сенімдерді жинақтайтын термин ретінде ұсынады.

Сан ғасыр сахара саясында көшіп - қонып, өмір кешкен қазақ халқы сөз, өнерін ерекше қадір тұтқан «Аталы сөзге ақымақ тоқтамайды» дей отырып, жүйрік ой, жүйелі сөзге жүгінген. Өздерінің жан сезімін, көңіл күйін пернелеп те, термелеп те білдіріп отырған. Басқаша айтқанда, халық көптеген аңыз - әңгіме, өлең - жыр, мақал мен даналық сөздерді ауызша шығарып, ұрпақтан - ұрпаққа мұра ретінде жеткізіп отырған. Өйткені халықтың көшпелі өмір салты ауыз әдебиетінің дамуына әсер етіп, ықпал жасаған. Аттың жалы, түйенің қомындағы тіршілік өмір сырын санағын сақтап, ауызша айтуға дағдыландырылған. Сондықтан әр адамның оқуы шарт болмаса да «тоқуы» шарт болған, жасынан жаттап айтуға, импровизаторлыққа машықтанған.

Әрине, әуел баста ауыз әдебиеті үлгілерін жеке адамдар шығарғанымен, кезінде хатқа түспегендіктен оны шығарушының аты ұмыт болған. Әрі біреуден - біреуге ауызша айтылу арқылы жетіп, үнемі екшеліп өңделуден өтіп көшпеліктің шығармасына айналып кеткен. Атадан балаға ауысып отырған фольклор мұралары талай - талай ғасырлардың сүрлеу соқпақтарынан өтіп, уақыттың талап - талғамына шыдағандары ғана біздің заманымызға келіп жеткен. Бұлар өткен замандардың сыр - сипатымен жаңғырық - жаршысындай. Одан халықтың асыл арман - үміті, дүние танымы мен наным - сенімі, ғұрып - салты, әрекет - кәсібі, елдік - ерлік тарихы соншама айқын елестейді. Кез - келген фольклорлық мұра халық өмір - тіршілігінің алуан түрлі жақтырын бейнелейді. Бұған қарап ауыз әдебиетін тарихтың өзі не оның құжаты деп қарауға болмайды. Әр жанрдың болмысқа қатысы әр түрлі дәрежеде болады. Ғылымдардың бағдарлауынша, фольклордың болмысқа қатысы үш түрлі:

1. Фольклор болмыстан туған, бірақ онда қай дәуірдің қай қай шындығы бейнеленгендігінің дәл ізі жоқ;

2. Қиялдан туған сюжетте халықтың тарихи - тұрмыстық өмірінің белгілері айқын көрінеді;

3. Орындаушы болмысты сол күйінде көрсетуге тырысады, мұндай шығармалардың өзі де осы.

Қазақ фольклоры жанр жағынан да, түр жағынан да бай тура оның ғасырлар бойғы тарихы бар. Ол сонау алғашқы қауымның ыдырау кезеңінде туып, күні бүгінге дейін өмір сүруде. Көне заманнан бері ол жай ғана өмір сүріп қоймай, әрбір қоғамға, өмір шындығына сәйкестеніп өзгеріп отырды. Кейбір жанрлар өмірден бір жола жоғалып, оның орнына жаңа жанрлар пайда болды. Ауыз әдебиетінің негізгі жанрлары - тұрмыс - салт жанрлары, мақал - мәтелдер, жұмбақтар мен шешендік сөздер, аңыз - әңгімелер, лирикалық өлеңдер мен айтыстар, қаһармандық эпостар мен ғашықтық жырлар, тарихи жылдар мен қиссалар, т. б. Бұлар іштей бір қанша жанрлық түрге жіктеледі.

Осылардың ішінде біздің асар асқар тауымыз тұрмыс - салтқа байланысты өлеңдер. Оның ішінде негізгі сөз болатыны - наным - сенімге байланысты туған өлеңдер.

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақтың халық өлеңдері: - ұзақ заманның жемісі. Сондықтан ерте заманнан бергі ел өмірінің, халық тұрмысының сан алуан сырын танымыстан бағалы мұра. Тақырып өзектілігі - халық өмірінің өзегі, яғни наным - сенім өлеңдерінің өмірдегі ролін аңғартады.

Өлеңді жанына жақын бағалаған халық өздерінің тұрмыс - салтына байланысты көптеген өлең үлгілерін шығарған. Сөйтіп, өлең тұрмыс - тіршілігіне, еңбек кәсібіне, әдет - ғұрпына, түсінік танымына байланысты туған шығармалар тұрмыс - салт өлеңдері деп аталады. Тұрмыс - салтқа байланысты туған өлеңдердің ішінде біздің сөз қылатын негізгі тақырыбымыз - наным - санімдерге байланысты өлеңдер. Наным - санімге байланысты туған өлеңдерді сөз қылмас бұрын наным - сенімнің ауыз әдебиетіндегі ролін айта кетуіміз қажет.

Ауыз әдебиетінің үлкен бір жанры болып табылатын, ғұрыптық фольклордағы наным - сенімдердің ықпалын ауыз әдебиетіміздің барлық жанрларынан дерлік кездестіруге болады. Олардың дені ертегі мен эпостарда батыстық жырларда фольклорлық сарын болып көрінеді. Нанымдардың ауыз әдебиетімен тығыз байланысы жайлы профессор Р. Бердібеков былай дейді: «Ол перзентсіз ата - ананың халінен, кейіпкердің ғажайып тууынан, тотемдік киелі: күштердің көмегімен, аталар аруағының жәрдемінен, Баланың ерекше батыр болып өсуінен, Батырдың жерін қорғаудағы тапқырлығы мен ерлігінен үнемі көрініс тауып отырады».

Бұдан біз наным - сенімдеріміздің ауыз әдебиетінің барлық жанрларынан көрінгенде өзінің пайда болған дәуірін дәл көрсетпесе де, сол кезеңді айқындап бере алатындығына көз жеткіземіз. Оған Ш. Уалихановтың да назар аударғандығын «Жоңғария очерктері» атты еңбегіндегі мына сөздері байқатады: «Аңыздар мен ру ескерткіштері, мәселен, заң ғұрып аңыздары ретінде қариялар отырады, не халық жыры түрінде. Бір ұрпақтан екінші ұрпаққа белгілі жыршылар арқылы жеткізген». Алғашқы дәуір адамдарының төңіректерінде көзге көрінбей жамандық жасайтын күштер бар деген ұғымдары ертегілер мен эпостық жырларда қара ниетті хайуандар мен қара ниетті адамдар образына айналды. Осының негізінде жырда батырды жамандықтан қорғайтын түрлі дуалау магияларының пайда болуын жандандырды. Кейін бұл ұғымның өзі бірнеше түрге бөлінеді. Ал жаратылыс құрылыстарының бәрінде де жан бар деген алғашқы адамдар анимистік сенімдер: өзгеріске түсе келе оның бәрінің «иесі» өз құдайлары бар деген дуалистік ілімге айналды, кейін мұның өзі «киелер» және «кесірлер» деп екі топқа бөлінеді. «Киелер» адамдар мен жан - жануарларға жақсылық істейді. «Кесірлер» ауру - індет, жұрт - апат, пәле - жала таратады деген ұғымдарды қалыптасырады.

Дей отырғанмен алғашқы дәуір адамдарын алдымен өздерінің жаратылысы қызықтырғанына назар аударғанымыз жөн. Тас пен тау ешкілерінің, айдаһар жыландардың - өздерімен тусытығы туралы алғашқы тотемдік ұғымдары сол кезде пайда болып, кейінгі діни сенімдермен ілгері қарай дамып отырған. Мәселен, халық ауыз әдебиетіндегі ата - бабалар аруағына табыну ғұрпындағы пірлер образының жылан, болмаса айдаһар бейнесінде келіп батырлар қысылған кезде болысатыны жайлы мифтер - соының жемісі. С. Сейфуллиннің: «Ескі діннен қалмай еніп келе жатқан кейбір көне ырымдар, ислам дінінің өзімен қатысып бірте - бірте өзгеріске түсіп, «әдет» болып » қалған. Ондай ырымдардың кейбірі түгел ислам дініне сіңісіп алланың, құдайдың істері болып саналып қалған» - деп отырғаны осы.

Зерттеу жұмысының ғылыми тәжірибелік маңызы. Енді зерттеудің маңыздылығына келейік, қазақ халқының наным - сенімдерінің фольклордан көрінуі күні бүгінге дейін қолға алынып, түбегейлі зерттелмеген күрделі жанр. Қай халық болмасын өзі - білгісі келетіні ақиқат. Оны білуге, оқып - үйренуге шек қоюдың өзі сол этносқа жасалған қысым болар еді. Сондықтан ғасырлар қойнауында жасырынып, еленбей кетіп бара жатқан наным - сенімдерімізді зерттеп, оны қалың жұртшылыққа ұсыну парызымыз болмақ.

Халық даналығының кәделі саласы саналған наным - сенімдеріміздің, ырымдарымыз бен тиымдарымыздың мол қоры фольклордан көрінеді. Өйткені адам баласы алғаш үңгірді мекендеген кездерінен - ақ олардың бір - біріне деген қарым - қатынасы осы тиымдардың негізінде қалыптасқан, қоғамда әлі заң пайда болмаған кезде тайпаның ішкі тәртібі осы тиымдар арқылы реттеліп отырған. Жасының үлкен - кішілігіне, жыныстық ерекшелігіне қарай. Бір - бірін силап, құрмет тұтуымыздың да түпкі негізі осыдан бастау алған. Яғни зерттеу жұмысымыз ғылым үшін де, медициналық тәжірибе үшін де маңызды.

Жалпы наным - сенімдерінің пайда болуы бізге дейінде әлем зерттеушілерін қызықтырып келген. Соның негізінде ірі ғылыми жағалықтар ашылған. мысалы, б. э дейінге ІV ғасырда өмір сүрген гректің көрнекті емшісі, гиппократтың медицина саласында ірі ғылыми жетістіктерге жетуіне «адамның науқастануына қара күштер ықпал етеді» деген наным себепкер болады. Әйтілі ғалымның «Қара күштерді» іздеуінің нәтижесі, адамның жеке басының гигеналық тазалығының сақталмауынан, кір қолдар арқылы түрлі адамдардың қара күштер деп жүктегендері жұқпалы аурудардың қоздырғыш бактериялары болып шыққан. «Қара күш» мекен деген жерлер деп ата - бабаларымыздың қоныстануға қорқатын аймақтарда, адам мен малдың өміріне зиян келтіретін сәулелер тарататын «геопотагонды» жерлердің болатындығын қазіргі ғылыми жетістіктер дәлелдеп отыр. Бұл арқылы халықтық сенімдердің бәріне бірдей сеніңсіздер деген ойдан аулақпыз. Оның көнеріп пайдаланудан шыққан жақтары да бар. Көне нанымдар жаңа мағнағада ие болған. Мысалы, бабаларымыздың «киелі» адамдар деп атап жүргендері табиғи дарыны бар, талантты адамдар екендігін кезінде С. мұқановта жазып кеткен болатын. Сөйтіп «киелі» деу арқылы өнер адамдарын құрметтеп сыйлайтын көшпенділердің жоғары мәдениеті қалыптасқан. Найза тіреп жауласқан жауының алдында бөрігін шешуге намыстанған қазақ таланттыға табынып басын иген.

Зерттеу жұмысының матиралы өте көп. Яғни осы бітіру жұмысының соңында жазылған пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

Зерттеу жұмысының әдіс - тәсілдері. Зерттеу жұымысында алға қойған мақсат міндеттерді шешу, негізгі дерек көздерді жинау барысында жаппай сұрыптау, жүйелеу, талдау, бақсы, бәдік, алдау - арбау өлеңдерінің ұқсастықтарын, ерекшеліктерін баяндаудағы мағыналық сипаттама сынды әдіс - тәсілдер басшылыққа алынды.

Зерттеу тақырыбының теориялық және әдістанымдық негізі. Зерттеу жұымысының теориялық маңызы «наным - сенім» өлеңдерінің идеялық ойын, көркемдік тәсілін, олардың халық әдебиетіндегі орнын анықтауға мүмкіндік береді.

Қорғауға ұсынылатын негізгі тұжырымдар: «Наным - сенім» өлеңдері түркі халықтарының алғашқы дүниетанымын, көзқарасын, заман ағымында болған өзгерістерді сол кездегі тұрмыс салтқа қатысты мәселелер мен ондағы өзгерістерді қамтиды.

«Наным - сенім» өлеңдерінің ерекшелігі және оны орындайтын адамдар кімдер? - деген сұраққа жауап береді.

«Наным - сенім» өлеңдерінің қазіргі өмірдегі функционалдық қызметінің өзгеруі жайлы сөз болады.

1. НАНЫМ - СЕНІМДЕРГЕ БАЙЛАНЫСТЫ ТУҒАН ӨЛЕҢДЕРДІҢ ЗЕРТТЕЛУІ

Байырғы қазақ халқы не түрлі заманды басынан кешірген, әсіресе жаугершілік пен табиғаттың қаталдығынан зор зардаптар шеккен. Соған қарамастан өзінің ұлттық рухани сипатын толық сақтап қалған. Ол елдің даму сатысы мен өсу эволюциясы әріден басталды. әсіресе өзі мен табиғаттың арасындағы байланысты түсіну, тану барысында сәби, балау ойларға барған тұстары да бар. Сол сөздің өзінде-ақ, біртіндеп дүниенің жұмбақ сырларына зерек санамен шолу жсаған: адамзат жаратылыстың бесігінде қашан пайда тырысқан. Соның бірі, қазақ халық әдебиетінде өте ерте заманда пайда болған наным-сенім өлеңдері.

Мұндай наным-сенім өлеңдерінде үш түрлі ерекшелік айқын аңғарылады: бірінші адамдар әлі жас, балалық дәуірді басынан кешіріп отыр, аңғалдау, табиғатқа тәуелді, табиғаттың бесігінен онша алыстап кете алмаған: екінші ол кездегі адамдартабиғаттың алдында әлсіздік көрсетеді, жасқаншақ, өз болған, оның өмір сүруіне белгісіз сыртқы күштің әсері бар ма, өмірдің ма салмағы неге бұзыла береді, жоқшылық пен ашаршлық адамның басқан қадамымен қатарласа жүретін несі, індет пен ауру, мехнат пен бейнеттің тұрақты сипатын өзгертуге бола ма? Болса қалай ?

Бұл сұрақтардың жауабын халық көркем қара сөзбен, өлең сөзбен айтуға бетімен өмір сүрудегі іс-қимыл, дербестік әрекеттері тым шектелген шағын, томға тұйық: үшінші - аталғн наным-сенім өлеңдерінде алғашқы қауымдық, ерте федалдқ дәуірдегі адамдардың жаратылысты танудағы алғашқы қадамдары көрінеді. Шынеында да бір кейде адам баласы табиғаттың құпия сырынтүсінбей, қорқыныш тудырған құбылыстың бәрін түзудің ісі деп санаған. Адам өліп, ауруға жолықса да, мал басы шығынданып көлденең келген кеселге кезіксе де - сонң бәрін әлдеқандай бір кереметтің күшімен болып жатыр деп есептеген. Айға, күнге табынған. XVI ғасырда өмір сүрген Рузбаханидың (бұл Шейбаниханның имамы) айтуынша, қазақтардың ең ұлықты құдайы - Күн болған. Қазақ қымызын ішуден бұрын бетін күнге қаратып, қолындағы ыдысын күн шығатын жаққа қымыз шашады. Сонан кейін күн тәңірге табынып, бас иеді дейді Георги / 1. 44/ .

Жаратылыс дүниенің толып жатқан құпия сырларын танып-білудің қиындығы туралы айта келіп, Шоқан Уалаханов бір кезде: «Табиғат пен адам, өмір мен өлім ақыл жетпес тау тамаша бір құпия жұмбақ болатын. Табиғат пен адам? Ия айтыңызшы, дүниеде табиғаттан, адамнан, кереметті не бар? Тәңірі неге сену сәби тәріздес адмның күн мен айды, жұлдызды, қысқасы табиғат пен аспан әлемінің толып жатқан мәңгілік, шексіз көп құбылыстарпының жасырын сырларын, өмір мен өлімді, жанды мен жансыз жаратылыс арасындағы байланыфсты танып білу тарабынан туған» -дейді. /2. 471/

Көне - наным сенмдерге қатысты қазақ поэзиясының болмысқа ? білу үшін оның сыры мен сыртқы тұрпатына зер салу қажетті, жанырлар табиғатына үңіле отырып мұндағы заңдылықтарынддағвн бағвт бағдарын айқындау керек, бір сөзбен айтқанда, көне наным сенімдерге қатысты поэзия ауқымын анқтататтын сұрақарға жауап іздеу міндет.

Бұл күнге дейін қазақ фольклоры әр қырынан әр түрлі шамада зерттеліп келеді. Қазақ фольклорын тұтас күйінде і көрсететін қомақты еңбектердің қатарына казак адебиеті тарихының 1948, 1960 жылдары жарияланған басылымдары жатады одан кейінгі уақытта жеке жанырларды арнайы қарастыратын монографиялық зерттеулер Ғабдулин М, Сыдықов Т. Қазақ халқының батырлық жыры. 1972, Бердібаев Р. Қазақ эпосы . 1982, Уахатов Б. қазақтың халық өлеңдері. 1977, Тұрсынов Е. Қазақтың тұрмыстық ертегілерінің шыгыу тегі. 1973, Жармұхамедов М. Айтыстың даму жолдары . 1976, Төреқұлов А. Қанатты сөздер . 1977, Қасқабаев С. Қазақтың халық прозасы . 1984, Адамбаев Б. Қазақтың шешендік өнері. 1984, Абылқасымов Б. Қазақтың толғау сөздері. 1984т. б, Әртүрлі мәселелерге арналған коллективті еңбектер. Қазақ фольклорының типологиясы», Қазақ тарихы жырларының мәселелері»,

Қазақ фольклористикалық тарихы», Фольклор және шындық»т. б жарық көрді. Бұлардыдың кейбірінде ғана қазақтың көне нанымсенімдерге қатысы ғұрыптық фольклоры белгілі мөлшерде сөз болатын.

Аталған тақырыпты арнайы зерттеу күн тәртібінде тұрған өзекті де іргелі мәселе екенін айтпаса да түсінікті.

Қазақ фольклорының наным сенімдерге қатысты үлгілері тек он тоғызыншы ғасырдан бастап қана хатқа түскен. Ендеше жоғарғы палеолит, мезолит, неолит, қола, темір дәуіріне қатыстыарханқалық әлементтерді былай қойып, одан көп кейінгі материалдардың өзін іздеп табу оңай емес. Алайда ағаштан, сүйектен ойып жасалған әйел мүсіндері25-27мың жыл жасап, археологиялық мұрағат ретінде бізге жетіп отыр. Аңдардың, аңшылардың тасқа қашалған суреттері және сурет болғанда жәй сурет емес, аң аулар алдындағы билері біздің заманымыздан бұрынғы 20-10 мың жылдықтардың тұрғылықтық дәстүрлерінен хабар береді. Ұстайтын аңына еліктер әр тұрлі қимылдар жасады, дыбыстар шығарды, пантолимо, би, музыка өнерін, соңына қарай поэзиясны туғызды. Бұлардың барлығы әу баста бір-бірінен ажырағысыз басы бүтін өнер болғандығы белглі.

Халық ауыз әдебиетінде наным-сенім өлеңдері 3-ке бөлінді.

Олар шартты түрде алдау арбау өлеңдері және бақсы саржы және бірі бәдік. Осы жаным сенімге байланысты мол деректер беретін материалдар П Рычьков, А. И. Левшин, Г. Н. Поманон, Ш. Уәлиханов, Ә. Диваев, Б. Досымбекав, Ә. Марғұлан, А. Затаевич, Х. Досмұхамедұлы, Ә. Қоңыратбаев, І. Жансүгіров, С. Сейфулин, М. Жұмабаев, С. Мұханов, Н. Басилов, А. Байтұрсынов, Қ. Жұбанов, С. Мұхтарұлы, М. Жылқыбаев, М. Мірсағатқызы, Т. Дәуренбеков, КБайбосынов, С. Өтениязов т. б ғалымдар, жазушыларымыздын еңбектектері мен шышығармалар-ында мәліметтер келтіріліп, ол әр дәрежеде бандалған.

Ғылымды қалыптасып тұрақталған жұйе бойынша фольклор жанырлары, коркем фальклор(художественный фольклор, ғұрып фольклоры, (обрядовый фольклор, деп екі салаға бөлінеті белгілі. Қалыптасқан фольклор танушылық ғылыми жүйе бойынша ғұрып фольклоры мынадай 3 саладан тұрады:

1. От басының ғұрып фольклоры(семейно обрядный фольклор. )

2. Маусымды ғұрып фолькелоры (колендарно обрядный фольклор.

3. Наным-сенімдер ғұрыпының фольклоры (законадательный фальклор

А. Байтұрганов өзінің әдебиет танығыш еңбегінде наным сенімдер ғұрыпының фольклорын «ғұрып сөзі»деп атап, оған «құрт шақыру», »жын щақыру», »бесік жырау»жатқызған.

М. Әуезов әдебиет тарихы атты еңбегінде ғұрып фольклорын, сыршыл-дық салт олеңдері деп атап, өзгеше жолмен 3-ке бөлген:

1. Ел салтындағы шер өлендері:(жоқтау, естіртіу, қоштасу, көңіл айту. )

2. Дінмен байланысты өлеңдер:(наурыз, бақсы сары, жарапазан. )

3. Қыз ұзату ұстіндегі салт өлеңдері:(жар-жар, қоштасу-таныау, беташар. )

Ал С. Сейфулин «Қазақ әдебиеттер(1985) еңбегінде ауыз әдебиетін жеті тарауға бөліп, ғұрып фольклорына қатысты жанырларды соның екі тарауында қарастырады:Салт өлең жырлары:(той бастар, жар-жар, сыңсыма, жұбату мен үгіт бет ашар, айт келін, бесік жыры, қоштасу мен өсйет өлеңдері, естірту көңіл айту, жоқтау) Ескілікті дін салтынан туған өлең жырлар:(наурыз, бақсыну жыры, шақыру, арбау-байлау жырлары, бәдік, жарапазан) . Бұалрдың біріншісін-де отбасы ғұрыпының фольклоры топтары, екіншісінде маусымдық ғұрып фольклоры мен наным-сенімдер ғұрыпының фольклоры қосақтала сараланғаны байқалды.

Кейінірек «Қазақ әдебиеті тарихының(1948) Салт өлеңдері:тарауын жазған Б. Кенжебаев келтірілген екі клссификацияны(М. Әуезов, С. Сейфулин ) пайдалана отырып, кейбір өзгертулер енгізді. Ол С. Сейфулиннің «Мал туралы, қадірлі жануарлар туралы әңгіме, өлең, күй жырлары», деп жеке қарастырылған тарауындағы материалдары салт өлеңдеріне енгізген. Сондай-ақ ол бұған М. Әуезов тегіндей «дін салт өлеңдерін» «мұң-шер өлеңдерін» «үйлену салт өлеңдерін»қосады, сөйтіп салт өлендерін төрт топқа жіктейді. Бізді қызықтыратыны әрине, дін салт өлеңдері. Оны автор:

1. Наурыз.

2. Бақсы сарыны.

3. Бәдік арбау, жалбарыну.

4. Жарапазан және жарапазанның батасы деп топтастырады. (6. 39)

1960 жылы жартяланған «қазақ әдебиеті тарихының», тұрмыс-салт жырлары»бөлімін жазған М. Сильченко саралауыьынадай:

1. Тұрмыс-салт өлеңдері(төрт түлік туралы өлендер, раурыз)

2. Діни ұғымдарға байланысты салт өлеңдер(жарапазан, арбау, бақсы сарыны, бәдік)

3. Үйлену салт өлеңдері(той бастар, жар-жар, сыңсу, беташар)

4. Мұң шер өлеңдері(қоштасу, естіртіу, көңіл айту, жоктау)

5. Ән өлеңдер.

6. Өтірік өлеңдер. 7. 50

Мұның қаншасы ғұрып фальклорыра кіреді, қаншасы кірмейді, ол әрине өз арасына жеке мәселе. Тақырыпқа қатысты жағына ғана көңіл аударсақ, арбау, бақсы сарыны, бәдік жанрларының «діни ұғымдарға байланысты салт өлеңдеріне» топтастыруына мән беру керек деп едік.

Сөйтіп әу бастағы М. Әуезов салауындағы дәстүр жалғастығы бұл еңбектенде айқын көрінеді.

Ғұрып фальклорына қатысты ең соңғы күрделі еңбек Б. Уақатовтың «Қазақтың халық өлеңдері»(1974) кітабы. Ол «тұрмыс- салт өлеңдерін», «күн көріс, кәсіппен байланысты туған өлеңдер (аңшылық, төрт түлік, наурыз ), «Халықтың ескілікті наным-сенімдерінен туған өлеңдер(бақсылар сарыны, арбау-байлау өлеңдері, бәдік), «үй-ішінің әдеп- ғұрыпымен байланысты туған өлеңдер (балалар өлеңдері, үйлену салт өлеңдері, мұң-шашар өлеңдері) деп жіктеген. (8. 35)

С. Қасқабасовта арбау, бәдік, бақсы сарының діни нанымдарға байланысты жанырларға жатқызды. (9. 30)

Жоғарыда айтып отырғанымыздай, жоғарыдағы еңбектердің барлығында дерлік арбау, бәдік, бақсы сарыны бір топта сараланады және көбінше діни салт фальклорына жатқызылады. Б. Уақатов қана «дін салты»дегеннің орнына

«ескілікті наным-сенімдерден туған өлеңдер»деген терминалогиялық тіркесті пайдаланған. «Дін салты»мен «ескілікті наым-сенім»ұғымдары бір-бірінен соншалықты алыс кетпейтіні түсінікті.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.