Батыр Баян

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Батыр Баян

«Батыр Баян» мұнда айтылған оқиға бір кездегі қазақ пен қалмақ арасындағы жаугершілік заман жайынан. Бұл оқиға өзі поэмалардың ішіндегі ең күрделісі, көркемдік жағынан да, сюжет желісі мен сұлулығы жағынан да ерекше болып табылады. Ақынның осы оқиғаны жазуы бойынша, бұл хикаяға Абылай ханның кезінде екі ел арасындағы бейбітшілік, достық қарым-қатынас орнағанға дейінгі оқиға өзек болған. Ашу үстінде қол бастаушы батыр Баян өзі қамқор болып жүрген кіші бауыры Ноян мен сұлу қалмақ қызын өлтіріп салады. Жазығы-олардың көңіл қосып елден қашуы. Бұған дейін Батыр Баянның өзінің жас қалмақ қызына көңілі қатты ауған еді, бірақ қыз ыңғай бермеген соң, оны қарындас ретінде ұстаған. Алайда екі жастың Баянның айтқанына көнбей, қашып шығуының аяғы трагедиялық жағдайға әкеп соғады. Қыздың сұлулығын ақын былай сипаттайды.

Сол сұлу, сұлу екен атқан таңдай,

Бір соған бар сұлулық жиылғандай.

Торғын ет, шапақтай бет, тісі меруерт,

Сөздері су сылдырлап құйылғандай.

Бір улап, көзқарасы бір айнытқан,

Жұлдыздай еркелеген сөнбей-жанбай.

Лебізі-Жібек лебі, жұмақ желі,

Кәусардай татқан адам қалар қанбай .

Шын ер ғой батыр Баян алп қайтқан

Еліне сол сұлуды естен танбай.

деп суреттеген ақын.

Батыр Баян

Жүрегім, мен зарлымын жаралыға,

Сұм өмір абақты ғой саналыға.

Қызыл тіл, қолым емес, кісендеулі,

Сондықтан жаным күйіп жанады да.

Қу өмір қызығы жоқ қажытқан соң,

Толғанып қарауым сол баяғыға .

Түйіннің тоқсан түрлі шешуі бар

Әдемі ертегідей баяғыда .

Әдемі өткенді ойлап айнымасам,

Сұм өмір күшті уын аяды ма?

Ертегі уатпай ма баланы да,

Сөз сиқыр ғой, жазбай ма жараны да?

Ақын да бір бала ғой айға ұмтылған,

Еркімен өзі-ақ отқа барады да.

Жай тақтақ жабайыдан жол қалғанда,

Қанды ор боп ақын жолы қалады да.

Ойлайды, күңіренедітолғайды ақын,

Күрсініп көзіне жас алады да.

Ақында адамзаттан дос болмайды,

Жалғыз-ақ сырын сөйлер қаламына.

Мен де ойды ағытамын қаламыма,

Арқаның көз жіберсем алабына:

Сарыарқа-сары дария, қиыры жоқ

Көз болсын, қандай қыран, талады да.

Ішінде сары дария көз тоқтатар

Көшетау -Сарыарқаның аралы да.

Көкшеде күні кеше қойдай өрген

Түрлі аң: бөрі, бұғы, маралы да.

Айрылып асау, ерке аңдарынан

Көкшенің тас жүрегі жаралы да!

Арқада жер жетпейді Бурабайға,

Бөленген бұйра сыпсың қарағайға.

Бұлт құшқан мәңгі мең-зең Көкшетауға

Бөлектау :Ой бауырым !-дер анадайда.

Оқжетпес найза қия -қыранға ұя,

Қарасаң жанның шері тарамай ма?

Солардың ортасында Бурабай -Арқа аралы, жер еркесі,

Ертеде қоныс болған Абылайға.

Дұшпанның қалғандай боп табасына .

Арқаға аяқ салып, түскен барып.

Екі оттың-орыс, қытай арасына.

Күндерде сонау- қара, тапсырған ел

Тағдырын Абылайдай данасына.

Сол күнде ел қорғаған Абылайдың

Қылсаң да аз қанша тәуеп моласына.

Жиылды өңшең ноян ығай-сығай,

Байжігіт, Тасболат пен би Толыбай,

Ту баста Абылайды хан көтерген

Қамқоры Қарауылдың шешен Қанай.

Ашуы жауған қардай, шөккен нардай

Қарт қыран Қанжығалы қарт Бөгенбай,

Бөкеңнің жас жолбарыс жеткіншегі

Аузынан жалын шашқан жас Жанатай.

Найзасын нажағайдай ойнататын

Жас барыс Бәсентиін Сарымалай.

Әрі ақын, әрі батыр Қарабұжыр,

Айтатын өрлеп барып аспанға сыр.

Бұқар мен тәтіқара жырлағанда,

Толқынды тұңғиық боп төгілер жыр.

Осылай думанменен күндер өтіп,

Батырлар ерікті енді жатқанға құр.

Аттан деп әлі айтпаған Абылайға

Көкжалдар дей бастады:»Жүр енді, жүр!»

Алайда Абылайдан сөз болмады,

Сондықтан бұғып, бықсып туды күбір.

Жиналған өңшен бөрі Бурабайға,

Алаштың кебесіндей ізгі жайға.

Батырлар бұғаудағы арыстандай,

Абылай тұңғиық бір терең ойда.

Бәрі де ел қорғаны- батыр, билер,

Аттанбай тек жатудан таппай пайда:

«Жүрелік, жау басынар!»- деген сөзбен

Салады Қанай биді Абылайға.

Би Қанай:»Бұ қалай?»- деп бастағанда,

Абылай сұрайды одан:»Баян қайда?»

«Қанайым, ойың удай, тілің шаян,

Амал не, келген жоқ қой батыр Баян.

Көп жаудың албастысы, ел еркесі

Баянның батырлығы алашқа аян.

Баянның аруақты құр атынан

Көп қалмақ болмаушы ма ед қорқақ қоян?

Наркескен, өрттей, қайтпас болат

Баянсыз қанатымды қалай жаям?!

Би Қанай !Аттанбайды хан Абылай,

Келмесе қандыбалақ батыр Баян!»-

Деген соң ойы теңіз хан Абылай,

Аяңдап батырларға қайтты Қанай.

Байлаулы бөрілерді аза қылмай,

Кестелеп, сөзбен сипап айтты Қанай,

Күндеу ме, көтеру ме?-кім біліпті, -

Батырлар десті жалғыз «Баян бала -ай»

Көкшенің бауырында өңшең көкжал

Күңіреніп күтіп жатты күндер талай.

«Жау!»- десе жатпайтұғын батыр Баян,

Апыр-ай, келмеуінің мәні қалай?

Жас Баян жауды талай көрмеп пе еді,

Сорғалап сұнқардайын төнбеп пе еді,

Майданда жолбарыстай жалғыз ойнап,

Сан қолға аш бөрідей кірмеп пе еді?!

Жебесі көбе бұзып, жүректі үзбей,

Найзасын, сірә, шалғай сермеп пе еді?

Бірін айт, бәрін айт та, басқа батыр

Баяндай «алашым»!- деп еңіреп пе еді?

Бұл жолы кешігуі жай емес қой,

Тұлпарым кез болды ғой» орға, тегі!

Арақада бір өзенді дер Обаған,

Сол жерде азғана Уақ қоныс қылған.

Уақыттың ерте күнде өжет-қайсар

Ер Кокше, Ер Қосайдай ері болған.

Сол ері ерте күннің, Ер Көкшенің

Нәсілінен қайтпас алмас Баян туған.

Баянның ер ағасы батыр сары,

Қос қыран тізе қосып жауын қуған.

Айналып оны айт, мұны айт, Баянды айт,

Ер Баян алашының бетін жуған.

Ол күндер аз қазақ пен қалың қалмақ

Қыранмен қара құстай алысқан шақ.

Баласы алты алаштың Аблайдың

Астында ақ туының табысқан шақ.

Қазақтың батырлары бәрі қыран,

Сонда да бір батыр жоқ Баяндай тап.

Жауының бір жорықта бір сұлуын

Ер Баян алып қайтқан артына сап.

Баянның алып қайтқан сол сұлуы-

Балдырған бөбек дерлік, он төрт жаста-ақ.

Сол сұлу сұлу екен атқан таңдай,

Бір соған бар сұлулық жиылғандай.

Торғын ет, шапақтай бет, тісі меруерт,

Сөздері - су сылдырлап құйылғандай.

Бір улап көз қарасы, бір айнытқан

Жұлдыздай еркелеген сөнбей-жанбай.

Лебізі - жібек лебі, жұмақ желі,

Кәусәрдәй татқан адам қалар қанбай.

Шын ер ғой батыр Баян алып қайтқан

Елне сол сұлуды, естен танбай.

Ер Баян жас сұлуды алып келген,

Сұнқардай бабындағы сұқсыр көрген.

Қан жауып екі көзін қанды балақ

Ілмекке қоңыр қазды көңіл бөлген.

Марал бар оққа ұшпайтын, тым сақ бірақ

Кезеңде кез келсе де қандайа мерген.

Болмасын жас сұлудың білгеннен соң

Ер Баян қарындас қып ерік берген

Алайда ер алысқан жүрегімен

Теңізде алысқандай күшті сеңмен.

Қалмақтың қайсар қызы қайырылмаған,

Болаттайжасу білмей, майырылмаған.

Жап-жас қыз сұмдығы мол сыр бермейді,

Жандай-ақ ойдан аулақ қайғырмаған.

Алаштың аруы болып кетсе-дағы,

Жанымен өз жұртынан айырылмаған.

Сұм сұлу анадай «ағатайлап»

Баянда жан қоймаған жандырмаған,

Сонда да сыр шығармай батыр Баян,

Жастық қып жанын естен таныдырмаған.

Осылай іштен күйген батыр Баян,

Баянның батырлығы алашқа аян,

Баянның інісі бар он бес жаста-

Бөрінің бөлтіріг-бала Ноян,

Билеген асау жүрек, қаинаған қан,

Ноянның бар ақылы білегінде,

Келгенде-ақ сұлудың бірі қарауынан

Нояның ж үрегінде ұшқын туған

Сол ұшқын өртке айналып жап-жас Нщян

Алысып жүрегімен, аласұрған.

Жастықта жалынданып сүйген қандай!

Баладай өсіп жылап, күйген қандай!

Көрмесең жан-жарыңды өлгендей боп,

Қайғырып күлден кебін киген қандай!

Кеудене жан кірмей ме, көзің шалса,

Өмірдің жаңа ағарып атқан таңдай .

Кеудеңді қасиетті сәуле кернеп,

Жүрегің сол минутте жарылғандай.

Не дерсін салпаң құлақ есектерге,

Өгізден өмір сүрген сүймей- жанбай!

Ноян да сол сұлуға -тәтті балдай,

Мөлдіреп қараушы еді көзі талмай.

Мас болып, дене түгіл, жаны елжіреп,

Жұтқандай сол сәулені демін алмай.

Алайда бұзық ойдан аулақ еді,

Сұлуға, тәңірі көріп табынғандай.

Жанса да жап-жас Ноян, сұм сұлу қыз

Көп заман жүрді бірақ көз де салмай.

Сонда да кейбір кезде ақ бетіне

Бір нәрсе жүгіруші ед ыстық қандай.

Айға алтын күн нұрынан сәуле бермек,

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

Ұқсас жұмыстар

Батыр Баян шығармасының сипаттамасы

Мағжан Жұмабаев шығармалары

Батыр Баян поэмасындағы антропонимдер

Мағжан Жұмабаевтың «Батыр Баян» поэмасының көркемдік қабаты

Мағжан Жұмабаевтың «Батыр баян» поэмасы

Мағжан Жұмабаев жайлы мәлімет

М.Жұмабаевтың «Батыр Баян» поэмасындағы онімдердің сипатын анықтау

Батыр Баян поэмасы

Мағжан Жұмабаевтың поэмалары

Мағжан Жұмабаев шығармаларындағы тарихи шындық және көркемдік шешім

Пәндер

Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат

Қосымша

Email: info@stud.kz