Орталық Азиядағы қауіпсіздік тәртіптері

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 53 бет
Таңдаулыға:

Орталық Азиядағы қауіпсіздік тәртіптері

(диплом жұмысы)

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

1. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТӘРТІП ФЕНОМЕНІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ТҮСІНДІРМЕСІ

«ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТӘРТІП» ҰҒЫМЫ . . . 7

1. 2 РЕЖИМ ТЕОРИЯСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ НЕГІЗГІ ЕРЕЖЕЛЕРІ . . . 18

2. ОРТАЛЫҚ АЗИЯДАҒЫ ҚАУІПСІЗДІК ТӘРТІПТЕР СИПАТТАМАЛАРЫ

2. 1 ҰЖЫМДЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ШАРТТЫ ҰЙЫМЫ БЕЛГІЛЕЙТІН ҚАУІПСІЗДІК ТӘРТІБІ . . . 23

2. 2 ШАНХАЙ ЫНТЫМАҚТАСТЫҚ ҰЙЫМЫ ШЕҢБЕРІНДЕ ДАМЫП ОТЫРҒАН ҚАУІПСІЗДІК ТӘРТІБІ . . . 34

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 50

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 53

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Берілген дипломдық жұмыстың аты «Орталық Азиядағы қауіпсіздік тәртіптері». Автор осы тақырыпты таңдауының себебінің бірі ретінде оның өзектілігі деп қарастырып отыр. Өйткені жұмыста қарастырылып отырған қауіпсіздік мәселесі қазіргі заман әлемінің мәнді сипаттамаларының бірі болып табылады. Қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселесі әлемнің барлық мемлекеттері, оның ішінде Орталық Азия мемлекеттері үшін ең өзекті мәселелерінің біріне айналды. Егер де ХХғ. 90- шы жылдарының басында аймақтағы қауіпсіздікті тек сыртқы агрессиядан қорғанысты қамтамасыз ету ретінде ғана түсінсе, қазіргі кезде қауіпсіздік ұғымының өзі кең қарастырыла бастады. Қауіпсіздікті түсінуге, ұлттық және аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге байланысты ұстанымдар өзгерді. Өз алдына ұлттық қауіпсіздікті қазіргі кезеңде аймақтық қауіпсіздіктен бөліп қарастыруға болмайды. Өзінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін бір мемлекет басқа мемлекеттермен осы салада ынтамақтасуға мәжбүр.

Осы дипломдық жұмыста автор Орталық Азия аймағындағы қауіпсіздік саласындағы интеграциялық үрдістерді қарастырады. Бұл жерде қауіпсіздікті кең мағыналы терминге айналғанын айтып кеткен жөн. Оны негізгі бес салада қарастыруға болады:

сыртқы қауіпсіздік;
экономикалық;
әлеуметтік-саяси;
экологиялық;
ақпараттық.

Өз алдына осы қауіпсіздік түрлері бір- бірімен өзара байланысты, яғни оларды қамтамасыз ету үшін ең бастысы Ортаазиялық аймақтың, сонымен қатар ұлы державалар - Ресей және Қытаймен шектесуі, екінші жағынан, Ауғанстанға жақындық және осыдан туындайтын ланкестікпен, есірткі заттардың транзитімен, заңсыз миграциямен күресу мәселелерін шешу үшін қауіпсіздік саласында интеграциялануына әсер етіп отыр.

Мақсаты мен міндеттері. Берілген дипломдық жұмыстың мақсаты - Орталық Азия аймағындағы қалыптасқан қауіпсіздік жүйесін мен тәртіптерін сараптау. Автор осы мақсатпен жалпы Орталық Азия аймағында қандай халықаралық қауіпсіздік тәртіптері калыптасқан, олар ненің негізінде және қалайша құрылған, қалай әрекет етіп отыр және т. б. сауалдарды зерттеп, құрылған қауіпсіздік тәртіптерінің кейбіреулеріне тікелей сараптама жасауды мақсат етіп отыр.

Осы мақсатты жүзеге асыру үшін берілген дипломдық жұмыста келесі міндеттер қойылған:

« халықаралық тәртіп» ұғымын ашып көрсету, оның ішінде тәртіп, интеграция, қауіпсіздік тәртіп ұғымдарын түсіндіру, олардың өзара қатынасын зерттеу;
Тәртіп теориясы, оның ішінде халықаралық тәртіп теориясының көптеген үлгілерін талдау, тәртіптің негізгі қағидалары мен ережелерін қазіргі заманғы әлемде, әсіресе Орталық Азияда қолданылу үрдісін зерттеу;
Ұжымдық Қауіпсіздік Шартты Ұйымы шеңберінде Орталық Азияда қалыптасқан халықаралық тәртіпті талдау, оның оң және теріс жақтарын ашу, даму перспективаларын алдын- ала белгілеу;
Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы щеңберінде Орталық Азияда реттелетін халықаралық қауіпсіздік тәртібін сараптау, оны Ұжымдық Қауіпсіздік Шартты ұйымы шегіндегі қауіпсіздік тәртіппен салыстыру;

Деректемеге шолу. Бұл жұмысты жазу барысында деректеме ретінде ортаазиялық мемлекеттер мен Ресей федерациясы, АҚШ пен ҚХР- сы арасында қабылданған құжаттар пайдаланды. Құжаттарды шартты түрде екіге деңгейге бөлуге болады.

Екіжақты келісім-шарттар мен декларациялар: Қазақстан мен Қытай арасындағы бейбіт көршілік, достық пен ынтымақтастық туралы келісім- шарт, 2002 жыл; 1 Ресей Федерациясы мен ҚХР- сы арасындағы бейбіт көршілік, достық пен ынтымақтастық туралы келісім- шарт, 2003 жыл; 2 РФ мен АҚШ арасындағы жаңа стратегиялық қатынастар туралы В. В. Путин мен Дж. Буш Президенттерінің біріккен декларациясы, 2002 жыл; 3 В. Путин мен Х. Дзиньтао қабылдаған РФ мен ҚХР - ның біріккен декларациясы, 2004 жыл. 4

Көпжақты келісім- шарттар мен декларациялар: Қазақстан Республикасы, Қытай Халық Республикасы мен Ресей Федерациясының стратегиялық серіктестік туралы біріккен декларациясы, 2003 жыл; 5 Қазақстан Республикасы, Қырғызстан Республикасы мен Өзбекстан Республикасы арасындағы достық пен ынтымақтастық туралы біріккен мәлімдемесі, 1998 жыл; 6 Ресей Федерациясы, Қазақстан Республикасы мен Қырғызстан Республикасының бір- бірімен өзара әрекеттесу мен сенімділікті нығайту туралы келісім, 2001 жыл7 және т. б.

Бұл құжаттар ҚР Сыртқы істер Министрлігінің сәйкес бөлімінде жазбаша түрде және электрондық түрде сақталуда.

Тарихнамаға шолу. Бүгінгі таңда Орталық Азияда көптеген ұлы державалардың мүдделері қиылысады. Сондықтан бұл мәселеге байланысты зерттеулер тек қана ортаазиялық мемлекеттерде ғана емес, сонымен қатар, батыста да көп. Жұмыстардың басым бөлігі жалпы сипатқа ие және Орталық Азия мемлекеттерінің потенциалды мүмкіндіктерін бағалауға және қандай да бір мемлекеттің сол аймақтағы мүдделерін негіздеуге қатысты жазылған. Аймақтағы мемлекеттердің интеграция деңгейі мен қауіпсіздігіне көп назар аударылған, өйткені, бұл элементтер батыс елдері үшін Орталық Азияның «ашылуына» әсер етуі мүмкін.

Зерттеудің бұл саласында автор И. А. Черныхтың «Теория режимов //Теория интеграции: техника интерактивного обучения»8 атты еңбегін қолданды. Бұл еңбек Орталық Азия аймағындағы интеграциялық үрдістерді, осы үрдістің қауіпсіздік мәселелерімен байланысын және осы аймақ шегінде қалыптасушы халықаралық қауіпсіздік тәртіптерін зерттейді. Халықаралық қауіпсіздік тәртіптер мұнда әрекет ету бағыттары бойынша сарапталады, оларға қатысты түрлі көзқарастар көрсетілген.

Сонымен қатар автор тәртіптер теориясы мен қауіпсіздік тәртіптерін талдау үшін П. А. Цыганковтың «Международные отношения: теории, конфликты, организации»9 аты еңбекті қарастырды. Бұл еңбекте Ортаазиялық аймағындағы қауіпсіздік мәселелер секторлар бойынша талданған. Мұнда көбінесе аймақтың әскери қауіпсіздігіне көп көңіл бөлінген.

“Потенциальные столкновения и конфликты в контексте безопасности Центральноазиатского региона”10 атты Е. Абеннің, Р. Жоламанның, Е. Кариннің және т. б. еңбектерінде шекаралық аймақтарда мүмкін болатын қақтығыстар және елдер арасындағы қарым-қатынастардың күрделенуі туралы ойлар айтылады. Авторлар қақтығыстарды болдыртпаудың бір мүмкін жолы ол осы аймақта институтты халықаралық тәртіптерді құру қажетігі туралы ойлар келтірді.

Орталық Азиядағы әскери қауіпсіздік мәселелер Орталық Азия мемлекеттерінің жетекші тұлғаларының кітаптарында, олардың сөз сөйлеулері мен интервьюларында кең көрініс тапқан. Сараптама үшін Орталық Азия мемлекеттерінің нормативті- құқықтық актілер, концепциялар мен доктриналар өте маңызды.

Орталық Азиядағы зерттеушілердің әскери қауіпсіздікке арналған еңбектерінің ішінде Бакаев(1999), Бондарец (1999), Бурнашев пен Черных(2004), Дубовцев(2001, 2002) еңбектерін ерекше атап өту керек. Сондай- ақ В. Е. Петровский, Д. Малышева, Б. К. Султанова, З. Бжезинский Т. А. Турсунбаев, Л. А. Фридман және т. б. көрнекті зерттеушілердің қауіпсіздік мәселесін зерттеуге көп үлес қосқан.

Дипломдық жұмыс 1990-2005 жылдар аралығын қамтиды. Бұл жұмысты жазуда мемлекеттердің өзара әрекеттерінің тарихи динамикасын зерттеу туралы арнаулы мақсат қойылған жоқ. Диплом жұмысы шеңберінде Орталық Азия аймағындағы қауіпсіздік мәселесі тәртіптер шегінде қарастырылған.

Бұл жұмыс төмендегідей деректер тобының ақпаратына сүйенеді: Ортаазиялық мемлекеттер мен Ресей, Қытай, АҚШ арасындағы келісімдер мен келісім-шарттар, статистикалық материалдар, Қазақстан Республикасының сыртқы істер Министрлігінің күнбе-күнгі іс қағаздар құжаттары, шетелдік және қазақстандық ақпараттық агенттіктердің хабарлаулары, сонымен қатар, мемлекет басшылары мен сыртқы істер министрлерінің ресми мәлімдемелері.

Газеттердің арасынан келесілерді атап кетуге болады: «Казахстанская правда», «Analytic», «Саясат», «Вестник КазНу. Серия международные отношения и международное право», «Дипломатический вестник» «Международная жизнь» және т. б.

Жұмысты жазу барысында 1990-2005 жылдар аралығындағы мерзімді басылымдар пайдаланылды.

Диплом жұмысында қолданылған ғылыми зерттеу тәсілдері.

Диплом жұмысын орындауда жалпы ғылымда кеңінен тараған салыстыру тәсілі қолданылды. Бұл тәсілдің Ортаазиялық аймақтың қауіпсіздік мәселелерін зерттеуде өте құнды екені белгілі;
сараптау тәсілі, әсіресе, ортаазиялық мемлекеттер стратегияларын саралап, ғылыми негіздеуде өз көмегін тигізді;
қадағалау тәсілі - ортаазиялық мемлекеттер арасындағы қарым-қатынастардың даму барысын, сипатын зерттеудің ең қарапайым да, тиімді тәсілі болды.

Диплом жұмысының құрылымы:

Кіріспе;
Екі тараудан және төрт бөлімшеден құралған негізгі бөлім;
Қорытынды;
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

1. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТӘРТІП ФЕНОМЕНІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ТҮСІНДІРМЕСІ

«ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТӘРТІП» ҰҒЫМЫ

Қазіргі Орталық Азиядағы бұрынғы моноцентристік геосаяси құрылым КСРО- ның ыдырауымен тарихқа кетіп, жаңа құрылған аймақ көптеген зерттеушілердің пікірінше геосаяси плюрализация үрдісіне тап болды. Онда халықаралық қатынастардың жүйесі/жүйе асты жай дамып және күрделеніп отыр, бұл жерде ХҚ тәжірибесіне дәстүрлі ұстанымдарының жойылу процестері жүріп отыр. Қазіргі кезде халықаралық қатынастардың жағдайы қарқынды дамуда.

Аймақ шегінде мемлекеттер арасындағы қалыптасқан қатынастар жүйесі өзгеше. Он бес жыл ОА жаңа тәуелсіз мемлекеттер ХҚ жүйесінде әлеуметтеніп жаңа жағдайға бейімделуіне аз мерзім болып табылады. Әлемнің көптеген мемлекеттері осы аймаққа, оның оқиғалары мен бастамашылықтарына ұстамды сыртқысаяси концепцияны ұстанды. Өз алдына Ортаазиялық аймақ (ОАА) қауіпсіздігімен тұрақтылығы сыртқы күштердің белсенді араласуына, қалыптасқан қатынастарды мұқтаж болды. 1992 жылдан бастап аймақта қазіргі заманға дейін әрекет етіп отырған қауіпсіздіктің түрлі механизмдері мен режимдерінің жаңа қалыптасуы басталады. Қауіпсіздік пен тұрақтылықты қамтамасыз ету бойынша қалыптасқан халықаралық институттар және олардың келісім- шарттарына енетін халықаралық қауіпсіздік тәртіптері аймақта біртіндеп күшейе бастады.

Халықаралық контекст шеңберінде ОА мемлекеттері үшін халықаралық қауіпсіздік тәртіптері не береді? Халықаралық қауіпсіздік тәртіптерін зерттеу Орталық Азиядағы аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін мәнді мәліметтер беруге тиімді нәтиже берер еді. Ең бастысы халықаралық тәртіптерді қарастыруда олардың теориялық бастамаларын зерттеу қажет.

Халықаралық тәртіп қауіпсіздік теорияларын зерттеу ХХғ. 70- 80 жылдарынан бастау алады. Оның негіздерін халықаралық- саяси теориясының либералды ағымының өкілдері салды. Олар халықаралық үрдістердің мәнді субьектілері мен факторлары болып табылатын халықаралық ұйымдарды түпкілікті зерттеді. Бұл жағдай халықаралық қауіпсіздік тәртіптерінің негізінде жатқан ережелерді зертеуге итермеледі.

Халықаралық тәртіп мәселесіне саяси реализм мектебінің өкілдері де көңіл бөле бастады. Халықаралық тәртіп зерттеушілер қатарына келесі көрнекті батыс зерттеушілер жатады: Р. Аксерольд, С. Краснер, Р. Кохейн, Ф. Краточвил, Дж. Миршаймер, Дж. Най, Дж. Рагги, А. Стейн, О. Янг және басқалары.

Көптеген зерттеушілердің ойынша әдебиетте халықаралық тәртіптің бірыңғай анықтамасы жоқ. 1975ж. Дж. Рагги алғаш рет халықаралық тәртіп ұғымына анықтама берді: « халықаралық тәртіп деп мемлекеттер тобымен қабылданған өзара күту, ережелер, жоспарлар, ұйымдық және қаржы белгілеулер жиытығын айтамыз.

Ресей зерттеушісі В. Е. Петровскийдің пікірінше халықаралық қауіпсіздік тәртәптерін қалыптастыру мен дамытуда күш категориясы үлкен мәнге ие. Себебі осы тәртіптерде қатысушылар арасында өзара қатынастардың иерархиялық құрылым көрініс тауып отыр. Мықты держава қатысатын халықаралық қауіпсіздік тәртіптер басқа мемлекеттердің халыаралық қызметіне, сол себепті халықаралық қатынастардың барлық жүйесіне мәнді әсер етеді. Кіші мемлекеттер үшін бұл дилемма болып табылады, өйткені тәртіп шегінен тыс оларға анархия қауіп төндірсе, тәртіп ішінде олар иерархиялық жүйеге бағынулары тиіс. Яғни ұлы державалар қажеттілігінше әлсіз державаларға өз еркін міндеттейді, осымен олар халыаралық қауіпсіздік тәртіптерінің мазмұнын, параметрлері мен құрылымын белгілейді. Олар түрлі құралдар мен тәсілдерді қолданады. В. Е. Петровский айтқандай тәртіптер шегінде бір қатысушылар қауіпсіздікке қол жеткізсе, екіншілері автономияға қол жеткізеді. Күштірек держава әлсіздеу мемлекеттер үшін қауіпсіздікті қамтатамасыз етіп, шешім қабылдау автономиясвн ұлғайтады; әлсіз аймақтық держава күшті державаның саяси бағытын ұстанып, орнына қауіпсіздік кепілін алады. 11

Қауіпсіздік тәртібі өзінің тікелей кодификациясының болмауына байланысты өте әлсіз институт болып табылады. Халықаралық қауіпсіздік тәртібіне қатысушы мемлекеттің қауіпсіздігінің тіпті кішкене өзгерісі оның қызметінің бұзылуына әкеледі. Мысалы Өзбекстанның Ташкент келісімшартынан шығуы бул топтың қауіпсіздік тәртібіне саяси және әскери зиянын тигізді.

Халықаралық тәртіптер ХҚ-дағы жағдайлардың анық болуына және оның динамикасына жақсы әсерін тигізеді. Халықаралық зерттеуші Дж. Гольдштейннің айтуы бойынша халықаралық тәртіптер әлемдік үкіметтің болмауына қарамастан тұрақтылықты қамтамасыз етеді. Мемлекеттер ұзақ уақыттық ынтымақтастықты қамтамасыз ететін жағдайлар үшін жаңа тәртіптер орнатады немесе басқа тәртіптерге қосылады. 12

Басқа тәртіптерді зерттеуші Оран Янгтың теориясы бойынша халыаралық тәртіптер қызығушы тараптардың басқару қызметімен қамтамасыз етілген әлеуметтік институттар. Басқа да әлеуметтік институттар сияқты олар ісәрекеттің үлгісі болып табылады. Олар шешім қабылдау процесінде субъективтік-адамдық фактордың болуын көрсетеді. Халықаралық тәртіптер қатысушы жақтардың алдын ала келіскен шарттарды бұзу қауіпін азайтады және басқа келісімдердің кепілі болып табылады. О. Янгтың ойы бойынша тәртіптер мемлекетпен немесе ол қатысушы болып табылатын халықаралық ұйымдармен орнатылады және ол жеке компанияларға таратылады.

Халықаралық тәртіптер белгілі бір жақтардың бір мақсатта бірігіп әрекет етуіне байланысты пайда болады. Оған мысал белгілі бір мемлекеттегі қауым бола алады. Қауым азаматтардың келісімшарттарына және дауларды шешуге күш қолдана негізделіп азаматтардың іс әрекеттерін шектейтін тәртіп орнатады. Мемлекет ішіндегі қауымға қарағанда мемлекет тәуелсіз теңдік принцип аренасында орналасқан.

Халықаралық тәртіптер ұжымдық қауіпсіздікті қамтамасыз ететін халықаралық институттың міндетті бөлігі болып табылады. Кейбір зерттеушілердің ойлары бойынша халықаралық тәртіптің түсінігі халықаралық институттың түсінігіне жол береді, соған байланысты мемлекеттердің ынтымақтастығында ереже орнатудың мүмкіндігін кеңейтеді. Тәртіпті зерттеудің басында көптеген даулы жағдайлар түсініктің алмасуына әкеліп соқтырды. Тек «халықаралық институт» түсінігінің пайда болуы бұл қиындықтарды шешуге көмектесті.

ОАА-та халықаралық қауіпсіздік тәртіптерінің түрлі модельдері бар. Олардың басцм көпшілігі аймақтан тыс қатысушылардың бастамашылығымен құрылып, ОА мемлекеттері олардыңң қатысушылары ғана болып табылады.

ОАА-та Ресей федерациясымен қатар АҚШ пен ҚХР қатысушылар болып табылады. 11 қыркүйек оқиғаларынан кейін жоғары аталған мғемлекеттердің ғаламдық және аймақтық, оның ішінде ОА- ғы қауіпсіздікке қатысты ұстанымдары өзгерді. Аймақтағы ұлы державалардың бәсекелестігі стихиялық түрде емес, келісілген түрде өтуде. Бұл тәртіптік сипаттаманың барын көрсетіп отыр. Ресей аймақта ҚХР- мен не онсыз осы аймақта өзінің мүмкіндіктерін тереңдетүге тырысуда. Біртарапты тәртіпте РФ ҚХР- ның кіші серіктестігі болар еді, ал АҚШ- тың 2001ж. 11 қыркүйек оқиғасынан кейін келуі екіншісін « бейтараптауға» мүмкіндік берді. З. Бжезинский былай деді: « РФ - ның Америкамен бәсекелесуі нәтижесіз болар еді, ал Қытаймен одақ құру оған бағыну деген сөз. »

АҚШ- тың аймақта көбінесе өзара әрекеттесудің екіжақты механизміне мүдделі болып отыр. Олар тұрақтылыққа және Еуропа мен Еуразиядағғы істер бойынша хатшы көмекшісі Е. Джонстың пікірінше АҚШ- тың Орталық Азиядағы бірнеше стратегиялық мүдделері бар. Олар:

қауіпсіздік, оған ланкестік пен есірткі заттардың заңсыз айналымына қарсы куресу мен ЖҚҚ таратпауға көмектесу;
энергетикалық мәселе, ол ғаламдық нарыққа каспий мұнай мен газын жеткізуге қатысты;
ішкі реформа, демократикалық және нарықтық- экономикалық мәселелерге қатысты.

АҚШ- тың аймақтағы стратегиялық серіктестері ол Өзбекстан мен Ауғанстан болып табылады. Біріншісімен Америка стратегиялық серіктестік туралы келісім- шартқа қол қойған.

Дегенмен, осы аймақта АҚШ пен РФ арасында халықаралық қауіпсіздік тәртіптің нақты шектері бар. Бұл РФ мен АҚШ арасындағы жаңа стратегиялық қатынастар туралы Президент В. В. Путин мен Президент Дж. Буштың Біріккен декларациясында көрініс тапты. Олай болса да, АҚШ пен РФ- ның ОАА бойынша ұстанымдары толық келеседі деп айтуға болмайды. Мәселен З. Бжезинскийдың ойынша ТМД-ны реинтеграциялау мцселесіне байланысты қарама- қайшы. РФ Ауғанстанда ланкестік пен экстремизм ошақтарын жою бойынша АҚШ- тың әрекеттерін қолдауда. РФ ОА мемлекеттерімен АҚШ- қа әскери және азаматтық аэродромдарды беру туралы келіссөздерге қатысты. Бұл мәжбүрлі қадам болды, сол себепті АҚШ- тың аймақта әскери- саяси болуы Ресейді мұнда позицияларын нығайтуға итермеледі. Ресей 2003ж. Қант қ. (Қырғызстан) әскери аэродром құрып, 2004ж. Тәжікстанмен екіжақты стратегиялық сипатта келісім- шарттар мен келісімдер кешенін жасасты.

РФ мен ҚХР 2001ж. 16 шілде күні бейбіт көршілік, достық пен ынтымақтастық туралы Келісім- шартта екіжақты ынтымақтастық механизмін көрсеткен: « Келісуші тараптар аймақтарда өзара түсінушілік, сенімділік пен ынтымақтастық атмосферасын орнатуға, тұрақтылықты нығайтуға әсер етеді және қауіпсіздік пен ынтымақтастық мәселелері бойынша өзара әрекеттесудің көпжақты механизмдеріне ат салысады». ҚХР-сы ОА-ға геоэкономикалық(мұнай өнімдерін ең үлкен тұтынушылардың бірі ретінде) және геосаяси жағынан мүдделі(болашақта ең мықты держава болу ретінде) .

Аймақтың мемлекеттері АҚШ пен басқа аймақтық державалармен екіжақты және көпжақты қатынастардан барынша көп тиімділік алуға тырысуда. Орталық Азия үшін тек бір мемлекетке приоритет беру мүмкін емес жағдай болып отыр. В. Е Петровский Еуразиядағы кейбір халықаралық тәртіптер контексінде халықаралық қауіпсіздік тәртіптер модельдерін беруде.

Аймақтағы халықаралық қауіпсіздік тәртіптер модельдерді келесі халықаралық институттармен берілген:

БҰҰ;
Еуропадағы Қауіпсіздік пен Ынтымақтастық бойынша ұйым(ЕҚЫҰ) ;
Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы(ТМД) ;
Ұжцмдық қауіпсіздік бойынша Шартты Ұйым(ҰҚШҰ) ;
Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы(ШЫҰ) ;
Еуро- Атлантикалық Серіктестік Кеңесі(ЕАСК) мен НАТО- ның « Бейбітшілік үшін Серіктестік» бағдарламасы;
Азияда өзара іс- қимыл мен сенімділік шаралары бойынша Кеңесу(АӨСШК) ; 13

Берілген қауіпсіздік тәртіптері ОАА- та қауіпсіздікті қамтамасыз ету бойынша көпформатты және көпдәрежелі саясатты құруда. Жоғары аталған барлық халықаралық институттар аймақтағы қауіпсіздік тәртібінде өзара байланысты және өзара толықтырушы элементтер болып табылады.

Жалпы, бұл жұмыста біз тек Ұжымдық Қауіпсіздік Шартты Ұйымы мен Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы шеңберіндегі қауіпсіздік тәртіптерін қарастырамыз. Аймақтың барлық мемлекеттері ТМД интеграциялық алаңына кіреді. ТМД ұйым ретінде КСРО шеңберінен шығуға, сол шеңберде интеграциялық алаңды сақтауға мүмкіндік берді. Бұл ұйым мемлекеттердің толық ыдырауына жол бермеді. Әрине ТМД- ның саяси салмағы жоқ, дегенмен көптеген келісілушіктер қауіпсіздік мәселелері бойынша ұқсас саясатты жүргізүге мүмкіндік беріп отыр.

Қауіпсіздікті қамтамасыз етудің жеке механизмі ретінде ҰҚШҰ болып отыр. Оған барлық ортаазиялық мемлекттер кіріп отыр. 1999ж. Одан Өзбекстан шығып кетті. Бастапқы кезде ҰҚШҰ тұрақсыз Ауғанстан үшін ұстап тұрушы фактор ретінде болып, кейіннен ұжымдық қауіпсіздік пен қорғанысты қамтамасыз ету бойынша ұйым ретінде . Қандай да бір шекте ҰҚШҰ жоғары аталған мемлекеттер үшін халықаралық қауіпсіздіктің кепіпі болып отыр. Алайда оның құрылуының басында кейбір қатысушылардың дау- жанжалдары оны әлсіздеткен. ҰҚШҰ құрамына Тез әрект ету Ұжымдық күштер кіріп отыр, олар РФ Қорғаныс Министрлігі 201- ші дивизиясы мен әүелік компонентке негізделген.

Қауіпсіздікті қамтамасыз ету бойынша жаңарған Шанхай Ынтымақтастық Ұйымын атап өту қажет. Осы ұйымның басында РФ мен ҚХР тұр, кейіннен олар ұйымды еуразиялық континентте халықаралық құқыққа негізделген көпполярлы әлем тәртібін орнатуға қажет негізгі факторлар- бейбітшілік, қауіпсіздік пен ынтымақтастықты орнатушы ең маңызды құрал ретінде қарастыра бастайды. Кейіннен 1996ж. Шанхай келісімдеріне Қазақстан, Қырғыстан мен Тәжікстан, ал 2001ж. Өзбекстан қосылады. Бастапқы кезде ШЫҰ сенімділік шаралары мен қарулы күштерді өзара қысқарту мәселелермен шектелді. Кейіннен ұлттық сепаратизм мен экстремизмге қарсы күрес мәселелерімен айналысады. 2001ж. ШЫҰ формальді түрде қалыптасты, 2002ж. оның Хартиясы мен Бішкек қ. Аймақтық ланкестікке қарсы орталық туралы келісім қабылданды, 2003ж. Шанхай қ. ШЫҰ Хатшылығы құрылып, РАТЦ Ташкентке көшірілді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.