Экономикалық теория негіздері

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Экономикалық теория негіздері

Экономикалық теория - бұл қоғамның шаруашылық негізі мен өндірістің даму заңдары туралы ғылым.

Экономикалық теория - тек шектелген ресурстарды пайдалану арқылы игіліктерді өндіруді оптималдауды зерттейтін ғылым ғана емес, сонымен қатар, қоғамдық өндіріс, бөлу, айырбастау және тұтыну аралығындағы байланыстарды зерттейтін ілім. Ол қоғамдық ұдайы өндірісті, халық шаруашылығының жеке бөлімдерін ұдайы өндірудің экономикалық формалары мен заңдылықтарын зерттейді.

Экрономикалық георияның негізгі қызметтері:

танымдық қызметі- экономикалық теорияның қоғамның экономикасын оқып үйретеді, түсіндіреді;
тәжірибелік қызметі-шаруашылықты ұтымды жүргізудің нақты тәсілдері мен негіздерін жасайды, мемлекеттің тиімді саясатын ғылыми тұрғыдан негіздейді;
теориялық-әдістемелік қызметі-экономикалық ғылымдардың жүйесінің теориялық және әдістемелік негізі болып табылады;

Экономикалық зерттеудің тәсілдері:

ғылыми абстракция- әртүрлі дерексіз пайымдаулар (мысалы: баға, ақша тс. с) ;
талдау және синтез- экономикалық құбылыстарды бөліп зерттеу;
тарихи және логикалық- бұл тәсіл экономикалық процестерді тарихи жүйелікпен, бірақ артық бөліктерге көңіл бөлмей жалпы зерттейді. Экономикалық теория, ғылым ретінде қоғам мен ұлттың алдында тұрған маңызды пробелмаларға жауап беруі керек. Мәселен, халық санының өсу проблемалары, олардың өсу қарқыны және оның қандай факторларға байланысты екенін.

"Экономия" деген ұғымды тұңғыш рет қолдаған ежелгі заман оқымыстылары Ксенофонт пен Аристотель еді. Бұл ұғымның аудармасы "үй шаруашылығын жүргізу".

"Экономия" ұғымы ұзаққа созылған тарихи кезеңдерде "үйшілік" байлықты қалай ұлғайтуға болады деген ізденістерді шоғырландырды. Сөйтіп, ол біртіндеп бірнеше мағынаға ие бола бастады. Мәселен, шаруашлықты жүргізу, еңбекті ұтымды пайдалану т. с. с. үнемдеу тәсілдері де осы ұғымды қамтитын дәрежеге жетті.

Феодалдық қоғамның ыдырауынан кейінгі орталықтандырылған мемлекет құрылысы кезінде тек жеке шаруашылықты ұйымдастыру емес, сонымен бірге, жалпы халықтық, мемлекеттік шаруышылықты да
ұйымдастыру мәселелерін алға тартты. Осыған байланысты "экономия" ұғымымен қатар, "саяси экономия" ұғымы да қолдана бастады. Бұл ұғымды тұңғыш рет француз А. Манкретьен (1576-1621жж. ) енгізген болатын (Трактат политической экономии- атты еңбегінде) .

"Саяси экономия" термині "политея"- қоғамдық құрылыс, "ойкос"- үй шаруашылығы және "номос"- заң деген ежелгі грек сөздерінің қосылуы нәтижесінде қалыптасқан.

Жалпы экономикалық ой пікірлер ерте кезден-ақ қалыптасқан, бірақ оны теориялық ғылыми тұрғыдан негіздеу тек капитализмге өту кезінде ғана басталды. Бұл теория-меркантилизм деп аталды.

Ол орта ғасырдың аяқ шенінде: феодализмнің ыдырап-капитализмнің; натуралды шаруашылықтың ыдырап-ақша-тауар қатынастарының пайда болу кезеңінде, сауда және сауда капитализмнің тез өсу кезенінде пайда болды.

Ерте *меркантилизм (15-16 ғғ. ) негізінде "ақша тепе теңдігі" теориясы жатқандықтан *монетризм деген ат алды.

Осы теорияға сәйкес елде ақша санын көбейту үшін мынадай әкімшілік шараларын жүзеге асыруды ұсынады:

елден сыртқа ақша шығаруға тиым салу;
импорттын келеміне шек қою (ақша үнемдеу үшін) ;
тауар енгізу үшін қымбат шекаралық салық енгізу;
алтын өндіруді күшейту және т. б.

мұндай регламентация (тәртіп) халықаралық сауданың тежелуіне әкеліп соктырды.

Кейінгі меркантилизм (16-18ғғ) -сауда тепе-теңдігі, сонымен қатар сыртқы сауда байланысын да жүзеге асырды.

Бұл кезеңнің меркантилистері:

қозғалыссыз жатқан капитал- өлі капитал, алайналысқа түсіп отырған капиталдан түсім келеді;

ақша әкелудің сенімді тәсілдері:
шет елдермен белсенді сауда жүргізу;
экспортқа шығаратын өнімді көп өндіру;
импорттан экспорт көп артып отыру керек деп түсінді.

Меркантилизм-тарихи тұрғыдан алып қарағанда алдыңғы катарлы экономикалық теория болды. Бірақ, меркантилистердің мынадай кемшіліктері болды:

Меркантилистер экономиканың негізі-айналым, ал ұлттың байлығы ақша деді.

Өндіріс- сауданы кеңейту мен ақша табудың қосымша жолы деп қана қарастырды.

Алайда-қоғамның басты байлығы болып тұтыну өнімдерінің түрлерінің көп болуы болып табылады, бұлардың барлғын тек өндіріс бере алады.

Меркантилизм сауда капиталының идеологиясы болған еді. Капитализм болса өндіріске байланысты дамыды.

Осыған байланысты, тарихқа классикалық саяси экономия деген атпен енген саяси жүйені, ілім мен теорияны шыншыл талдауға ұмтылған көптеген жүйелер пайда болды. Классикалық мектептің өкілдері:

классикалық саяси экономияның негізін қалаушылар - У. Петти (Англия-1623-1687жж. ), П. Буагильбер (Франция-1646-1714жж. ) ;
Физократтар- Ф. Кэне (Франция-1694-1774), А. Тюрго-(Франция-1727-1781 жж. ) .
А. Смит (Шотландия-1723-1790 жж. ), Д. Рикардо (Англия-1772-823 жж. ) .

Физиократтар ілімінің мәні-нақты байлық алтында, ақша емес, ауылшаруашылығында өндірілетін өнім, яғни еңбек пен жердің "Одағының" нәтижесі дегенге саяды.

Классикалық саяси экономиканың жетістіктері болып-қоғамның байлығының көзі- айналыс емес, өндіріс деп тапты. Бірақ, олар өндіріс сферасын-ауыл шаруашылығымен ғана шектеді.

Қоғамның ұдайы өндіріс мәселесін жете зерттеуде Ф. Кенэнің еңбегі манызды болды. Егін шаруашылығының өнімі қоғамда өзінің табиғи және ақшалай түрінде айналымға түсетінін дәлелдеп берді. Ол ең алғаш ұдайы өндіріс пен өткізудің ұдайы қайталанып, үнемі жанарып отыратын қозғалысы ретінде ғылымға енгізді. Оның "Экономикалық кестесі" (1758 ж. ) макроэкономикалық талдаудың алғашқы тәжірибесі, қазіргі кездегі бүкіл экономиканың тепе-тең дамуы үлгілерінің алғашқы нұсқасы.

А. Смит шығармаларының бірі "Халықтар байлығының жаратылысы мен табиғатын зерттеу туралы" 1776 жылы жарыққа шықты. Смит ілімінің негізгі ойы экономикалық либерализм, мемлекеттің экономикаға араласуының минимальды болуын, рыноктың өзін-өзі реттейтін рыноктық механизімі жақтаушы болды. Жеке тұлғаны экономикалық адам, оны "көрінбейтін қол" рынокты жетектейді, бәсекенің арқасында ол қажетін табады деп есептеді.

Смиттің терең білімді, мүмкіндігінше өте әділ ғалым болған, өзінің зерттеулерінде ең алдымен ғылыми танымының логикасына, фактілерге, оқиғалар мен құбылыстар арасындағы өзара байланыстарға сүйенген. Смит "экономиканың әкесі" деген титулды алуына лайықты. Классикалық мектептің екінші ірі өкілі Д. Рикардо - ол "Саяси экономика мен салық салудың бастамалары" деген фундаменталды еңбек жазды.

Д. Рикардо капиталистік өндіріс әдісін мәңгілік деп санады. Ол өндірілген тауарларды өткізу, орналастыру және дағдарыстар туралы құнды пікірлер айтты. Қазіргі экономистер үшін Рикардоның акша эмиссиясы мен айналымы жөнінде айтқан пікірлері кызық, әрі пайдалы. Өзінің құн консепциясына сүйене отырып, Рикардо тауардың бағасын ақшамен бейнелеген айырбас құнын сипаттайды, бағанын қалыптасуына таза рыноктық тұрғыдан қарау қате деп есептейді. Рикардо капитализмді шаруашылықтың ең тиімді жүйесі деп есептесе, ал пайда мөлшерін-өндіріс пен табыстың өнімінің негізгі стимулы деді.

Марксизмнің экономикалық теориясы. Бұл ілімнің негізін қалаушылар К. Маркс (1818-1883), Ф. Энгельс (1820-1895), В. И. Ленин (1870-1974) . К. Маркс атақты "Капиталында", Ф. Энгельс "Англиядағы жұмысшылардың жағдайы", В. И. Ленин "Империалиизм капитализмнің соңғы сатысы" деген еңбектерінде жұмысшы тобының мүддесін қорғайтын экономикалық ілімді негіздеді.

Марксизм капитализмнің XIX ғасыр және XX ғасыр басындағы қанаушылық демократиялық емес бейнесін дәл суреттеп, оның пайда болуымен дамуына толық талдау берді. Капиталистік ұдайы өндірістін қайшылығы, қосымша құн жасау барысы мен ашылды. Маркс капитализмнің табиғатын танығанмен, оның болашағын көре алмай, адамнын коммунистік келешегі туралы жалған бейне жасады.

Маркстік экономикалық ілімнің қазіргі дәуірге
сәйкес кейбір қағидалары ескіргенмен ондағы экономикалық кате- гориялар мен заңдар, әдістемелер қандай да болмасын қоқғамдық құрылыстың ерекшеліктерін зерттеуі қажет. Нақтылы айтсақ, қазіргі нарыққа өтпелі дәуірдің экономикалық мәселелерін шешуге де көмектеседі.

Қазіргі экономикалық теория. ХХ ғасырдың басында әлемдік экономикалық қоғамдастықтың кейбір елдерге тән жекелеген экономикалық мектептер, экономикалық ойлардың бөлініп шығуы байқалады.

Маржинализм (француз тіліндегі "Маrginal") шекті деген ұғымды білдіреді, яғни процестер мен құбылыстарды шектерді пайдалану арқылы түсіндіреді. Ол шекті пайдалылық, шекті өнімділік, шекті шығындар түсінігіне сүйенеді. Шекті пайдалылық теориясы бірінші маржиналистік теория болып саналады. Бұл теорияның авторы ағылшын экономисті Ульян Стэнли Джевонс (1835-1882) . Австриялық мектептің экономистері Карл Менгер (1840-1921), Фридрих Визер (1851-1926), Эйтен Бем-Баверктерді (1851-1914) шекті пайдалылық теориясының классиктері деп атаймыз.

Экономикалық тепе-теңдік теориясы. Тепе-теңдік тұрақтылықпен сипатталғандықтан, жүйені тепе-теңдікке ұстап тұруға ұмтылу табиғи нәрсе. Сөйдің өзі нарықта сұраныс пен ұсыныс әрқашан теңестіріледі деп болжам

жасаған. Бірақ, тепе-теңдік теориясының пайда болуы негізінен Швейцария экономисті Леон Вальрастың (1834-1910) атымен байланысты. Экономикалық процестердің математикалық бейнесін іздеуде Вальрас тепе-тендік жағдайға бағытталған жүйені математикалық формада сипаттап, тепе-теңдік жүйесін жасады. Ол өзінің "Таза саяси экономия элементтері" кітабында, тепе-теңдік жүйесін пайдалану арқылы бір экономикалық, жүйедегі түрлі нарықтардың байланысын сипаттайды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.