Қазіргі Қазақстан Республикасындағы ақшаның ролі
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І. Қазіргі Қазақстан Республикасындағы ақшаның ролі
1.1 Ақша туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Құн және айырбас ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
ІІ. Қазіргі қоғамдағы айырбас
2.1 Қазіргі қоғамдағы өндіріске шолу жасау ... ... ... ... ... ... .17
2.2 Айырбас пайдалану себептері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
ІІІ. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І. Қазіргі Қазақстан Республикасындағы ақшаның ролі
1.1 Ақша туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Құн және айырбас ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
ІІ. Қазіргі қоғамдағы айырбас
2.1 Қазіргі қоғамдағы өндіріске шолу жасау ... ... ... ... ... ... .17
2.2 Айырбас пайдалану себептері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
ІІІ. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
Кіріспе
Ақша тауардан дами отырып, тауар болып қала бередi, бiрақ тауар ерекше жалпылама эквивалент.
Ақша – жалпы бiрдей эквивалент, ерекше тауар, онда барлық басқа тауардың құны бейнеленедi және оның делдал ретiнде қатысуыменен тауар өндiрушiлер арасында еңбек өнiмдерiнiң айырбасы үздiксiз жасала бередi. Осыдан келiп ақшаның жаппай өктем күшi пайда болды. Ақшаның қоғамдағы мәнiн К.Маркс “индивид өзiнiң қоғамдық билiгiн де, қоғаммен байланысын да өзiнiң қалтасына салып жүредi“ деген афоризммен сипаттады. Ол мынадан айқын көрiнедi:
Бiрiншiден, тек ақшаға айырбастау арқылы ғана тауарлар қоғамдық еңбектiң нәтижесi екенiн анықтау болады. Мысалы, ақшаның тауарлар айырбасында делдалдық етуi арқылы қоғамдық еңбектiң сапалық деңгейi айқындалып, сандық есебi жүргiзiледi.
Екiншiден, әр адамның еңбектегi, яғни қоғамдық өнiмдегi үлесiн де ақша арқылы анықтауға болады. Себебi адамның қоғамдық еңбектегi үлесiн жалақы ретiнде алғанда ақша төлем құралы қызметiн атқарғаны.
Үшiншiден, айырбас процесiнде ақшаның делдалдық етуiмен тауардың iшкi қайшылықтары да шешiледi. Тек ақшаның пайда болуына байланысты бүкiл тауарлар тұтыну құндары түрiнде айырбас қатынасының бiр жағында тұрады да, ал екiншi жағында бүкiл тауарларға қарсы құнның тұлғасы ретiнде ақша қарсы тұрады.
Тауарлар дүниесiнiң тауар және ақша болып екiге бөлiнуi оның тұтыну құнымен құнының, яғни тауардың iшкi қарама – қарсы жақтарының қайшылығын шешуге
Ақша тауардан дами отырып, тауар болып қала бередi, бiрақ тауар ерекше жалпылама эквивалент.
Ақша – жалпы бiрдей эквивалент, ерекше тауар, онда барлық басқа тауардың құны бейнеленедi және оның делдал ретiнде қатысуыменен тауар өндiрушiлер арасында еңбек өнiмдерiнiң айырбасы үздiксiз жасала бередi. Осыдан келiп ақшаның жаппай өктем күшi пайда болды. Ақшаның қоғамдағы мәнiн К.Маркс “индивид өзiнiң қоғамдық билiгiн де, қоғаммен байланысын да өзiнiң қалтасына салып жүредi“ деген афоризммен сипаттады. Ол мынадан айқын көрiнедi:
Бiрiншiден, тек ақшаға айырбастау арқылы ғана тауарлар қоғамдық еңбектiң нәтижесi екенiн анықтау болады. Мысалы, ақшаның тауарлар айырбасында делдалдық етуi арқылы қоғамдық еңбектiң сапалық деңгейi айқындалып, сандық есебi жүргiзiледi.
Екiншiден, әр адамның еңбектегi, яғни қоғамдық өнiмдегi үлесiн де ақша арқылы анықтауға болады. Себебi адамның қоғамдық еңбектегi үлесiн жалақы ретiнде алғанда ақша төлем құралы қызметiн атқарғаны.
Үшiншiден, айырбас процесiнде ақшаның делдалдық етуiмен тауардың iшкi қайшылықтары да шешiледi. Тек ақшаның пайда болуына байланысты бүкiл тауарлар тұтыну құндары түрiнде айырбас қатынасының бiр жағында тұрады да, ал екiншi жағында бүкiл тауарларға қарсы құнның тұлғасы ретiнде ақша қарсы тұрады.
Тауарлар дүниесiнiң тауар және ақша болып екiге бөлiнуi оның тұтыну құнымен құнының, яғни тауардың iшкi қарама – қарсы жақтарының қайшылығын шешуге
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. “Ақша, несие,банк” Ғ.С.Сейтқасымов. Алматы.1998.
2. “ Эволюция денег “ 3 том. Р.Р. Сапин.
3. “Задача и свойства денег” В.П.Воронин, Г.В.Кандракова. Москва. 2005.
4. “ Ақша, несие, банк ” Г.Б. Бахаев. Алматы. 1998.
5. “ Денги и прогрес “ А.С. Марш. Москва. 2004.
6. “ Ақша, несие, банк” Г.И. Исаев, А.Б. Зейнелғабдар. Алматы. 1999.
7. “Экономикалық теория негiздерi“ Ы.Ә. Әмiров. 1994.
8. Интернет сайд: w.w.w. national bank. kz.
1. “Ақша, несие,банк” Ғ.С.Сейтқасымов. Алматы.1998.
2. “ Эволюция денег “ 3 том. Р.Р. Сапин.
3. “Задача и свойства денег” В.П.Воронин, Г.В.Кандракова. Москва. 2005.
4. “ Ақша, несие, банк ” Г.Б. Бахаев. Алматы. 1998.
5. “ Денги и прогрес “ А.С. Марш. Москва. 2004.
6. “ Ақша, несие, банк” Г.И. Исаев, А.Б. Зейнелғабдар. Алматы. 1999.
7. “Экономикалық теория негiздерi“ Ы.Ә. Әмiров. 1994.
8. Интернет сайд: w.w.w. national bank. kz.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .3
І. Қазіргі Қазақстан Республикасындағы ақшаның ролі
1.1 Ақша туралы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Құн және
айырбас ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
ІІ. Қазіргі қоғамдағы айырбас
2.1 Қазіргі қоғамдағы өндіріске шолу жасау ... ... ... ... ... ... .17
2.2 Айырбас пайдалану
себептері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 22 ІІІ.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...28
ІV. Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..31
Кіріспе
Ақша тауардан дами отырып, тауар болып қала бередi, бiрақ тауар
ерекше жалпылама эквивалент.
Ақша – жалпы бiрдей эквивалент, ерекше тауар, онда барлық басқа
тауардың құны бейнеленедi және оның делдал ретiнде қатысуыменен тауар
өндiрушiлер арасында еңбек өнiмдерiнiң айырбасы үздiксiз жасала бередi.
Осыдан келiп ақшаның жаппай өктем күшi пайда болды. Ақшаның қоғамдағы мәнiн
К.Маркс “индивид өзiнiң қоғамдық билiгiн де, қоғаммен байланысын да өзiнiң
қалтасына салып жүредi“ деген афоризммен сипаттады. Ол мынадан айқын
көрiнедi:
Бiрiншiден, тек ақшаға айырбастау арқылы ғана тауарлар қоғамдық
еңбектiң нәтижесi екенiн анықтау болады. Мысалы, ақшаның тауарлар
айырбасында делдалдық етуi арқылы қоғамдық еңбектiң сапалық деңгейi
айқындалып, сандық есебi жүргiзiледi.
Екiншiден, әр адамның еңбектегi, яғни қоғамдық өнiмдегi үлесiн де ақша
арқылы анықтауға болады. Себебi адамның қоғамдық еңбектегi үлесiн жалақы
ретiнде алғанда ақша төлем құралы қызметiн атқарғаны.
Үшiншiден, айырбас процесiнде ақшаның делдалдық етуiмен тауардың iшкi
қайшылықтары да шешiледi. Тек ақшаның пайда болуына байланысты бүкiл
тауарлар тұтыну құндары түрiнде айырбас қатынасының бiр жағында тұрады да,
ал екiншi жағында бүкiл тауарларға қарсы құнның тұлғасы ретiнде ақша қарсы
тұрады.
Тауарлар дүниесiнiң тауар және ақша болып екiге бөлiнуi оның тұтыну
құнымен құнының, яғни тауардың iшкi қарама – қарсы жақтарының қайшылығын
шешуге жол салады. Өйткенi, егер тауар сатылса, оның тұтыну құнының
бiреудiң қажетiн өтеуге керек болғандығы. Бұл бiр жағынан, ал екiншi
жағынан оның құнының бар екендiгi дәлелденгенi. Сатылған құн ендi ақша
түрiнде тауар өндiрушiнiң қолына түседi. Сөйтiп, тауар өндiрушiге түскен
ақшаның мөлшерiне қарай өз өндiрiсiне туады. Жалпы бiрдей эквивалент ролi
тарихи түрде алтынға бекiтiлген. Алтынның басқа барлық тауарлардың құнын
бейнелеу қасиетi, оның басқа барлық тауарлардың құнын бейнелеу қасиетi,
оның табиғи қасиетi емес.
І. Қазіргі Қазақстан Республикасының экономикадағы ақшаның ролі
1.1 Ақша туралы түсінік
Ақша дегеніміз – тауардың тауары, оның өз бойында түрде барлық
басқа тауарлар болады , егер керек болса , қызығарлық және тілегн
заттардың қандайына болса да айнала алатын сыйқырлы құрал
.Құнының ақшалай нысанасының бекуімен байланысты баға пайда болады
. Баға – құнның ақшалай көрінісі . Оның құнын жоғары да , төмен
де , тең де болуы мүмкін . Бұл өз алдына талдауды талап етеді .
Табиғат өздігінен ақшаны да, банкирді де туған емес. Эканомиканың
қатынастардың дамуы мен байланысты алтынға да осындай қасиетті
қоғам берген. Адамдардың алтынды ақша ретінде қайталануы , оның
осы қасиетін түсіндірген . Сондықтан, ақша ерекше тауар, ол тауарлар
дүниесін жеке дара бөлініп шығып, жалпы эквивалент рөлін атқарады .
Ақшаның жалпыға бірдей эквивалент ретінде мынадай ерекшеліктері бар
.
Ол нақты бір заттың, қоғамдық тұтыну құнының болатындығын ;
Онда абстракты еңбек болатындығын ;
Тауар өндірушінің жеке еңбегі қоғамдық еңбектің бір бөлшегі
болып табылатынын көрсетеді ;
Тауар мен ақша арасындағы бірлікте қарама – қарсы қаишылықта
тұтыну құны арқылы көрінеді . Мысалы ; өндіруші қоғамға қажетсіз
тауарды шығарса , ол сатылмайды , оны ақшаға айналдыра алмастырады .
Өйткені ол тұтыну құны тұрғысынан қоғамның қажетті де оның
мүшелерінің қажетін де қанағаттандыра алмағаны болып есептеледі .
Егер жеке қажеттілікті қанағаттандырса ол тез арада өтіп
кетеді , ақшаға айналады . Міне , тауар мен ақша арасындағы
бірлікте қарама-қайшылық осылай түсіндіріледі . Ақша тауарлы
шаруашылыққа адамдардың қоғамдық қатынастарын бейнелейді . Яғни , ақша-
зат емес , адамдардың арасындағы айналыс құралы . Ақшаның қызметі;
құн өлшеуші, айналыс құралы, төлем құралы , қазына жинау ,
дүниежүзілік ақшалар .
Құн өлшеуші - ақшаның ең бірінші және басты қызметін атқарады
.
Мұнда ол жалпы эквивалент қызметін атқарады . Оның мәні барлық
Тауардың құны ақша арқылы анықтады . Мұндай қызметтің өзіндік құны
бар . Бұны тауар ғана атқара алады . Бұдан шығатын қортынды , бар
жағдайда құн өлшеуші қызметін алтын ғана атқара алады .
2. Ақшаның пайда болуымен байланысты бір тауардың екінші бір
тауарға тікелей айырбасталды .(Т-Т ) , бірғана тауар айналымына (Т-
А-Т) яғни ақша арқылы тауар аралық , яғни айырбас қызметін
атқарады .
Мұндай қызметті атқару үшін нақты ақша не ақша белгісі қажет ,
өйткені Тауар нақты ақшаға , ал ақша тауарға тікелей айырбасқа
түседі .
3. Әсіресе, халықаралық еңбек бөлінісінің тереңдеуімен
эканомикалық қатынастар шеңберінің ұлғаюымен ақша төлем құралы
ретінде маңызды рөль атқарады . Бұл жерде қолма – қол ақшаға
байланысты міндеттері емес . Оның қызметін кредиттік ақшалар
атқарады . Соңғы кезде айырбас құралы ретінде тек қана банкноттар
, чектер , қағаз ақшалар емес , кредиттік карточкалар да , кеңінен
дамуда қазына жинау тауар өндірудің обьективті қажеттілігінен
туындайды ,әрбір тауар өндіруші өзіне -өзі тауарлардың өту -
өтпеуіне қарамастан қандай жағдайда болсын , басқа бір тауарды
сатып аларлықтай , кез –келген затқа әрдайым айырбастан белгілі
бір мөлшерде ақша қоры болуы шарт . Тауар ақша қатынастарының
шеңберінен шығып , дүниежүзілік рынокты қамтмасыз етуі оның
дүниежүзілік қызметін көрсетеді. Ақшаның әлемдік аренаға шығуымен
байланысты ол өзінің ұлттық мундирін алып тастап, алғашқы бағалы металдар
қорытпалы түрінде қызмет атқарады:
1. халықаралық төлем құралы.
2. халықаралық сатып алу, сату құралы.
3. қоғамның байлығын сипаттаушы құрал.
Қағаз ақшалар өте ертеде Қытайда даму алған . Олардың
металл ақшалар айналысын айырбас құралы ретінде атқаратын
қызметінен шыққан . Өйткені металл ақшалар айналыс қызметін атқара
отырып , тұтынуда тозады , салмағы кемиді , құны азаяды .
Монетаның номиналды және нақты мазмұнының айырмашылықтары бар.
Сөйтіп келе – келе олардың орнын қағаз ақшалар басқан. Егер қағаз
ақшалар тауар айналысына қажетті мөлшерде шығарылатын болса, онда
бұл ақшаның нақты сатып алу қабілеттілігі олардың номиналдық алтын (Жекелік
құқық бұзушылық кодексінің 13 бабына сәйкес әкімшілік жауаптылық )
мазмұнына сәйкес келетін болады . Ал егер ақша массасы тауар массасынан
көп шығарылса, онда ол құнсызданады, инфляцияға ұласады. Инфляция белгілі
елдің айналыстағы қағаз ақшасының шамасынан тыс көбейтіп кетуі салдарынан
оның құнсыздануы. Қағаз ақшаның алтынмен сылыстырғанда құнының төмендеп
кетуінен туады, тауарлар бағасының көтерілуіне әсер етеді. Осыған
байланысты қағаз ақшаның ресми құнын өзінің түұрақты қалпына келтіру. Ол
үшін бағасы төмендеп кеткен ақшаларды айналыстан шығарып оның орнына
толықтыратын құнды кредит билеттерін шығару (ашық девольвация), яғни
айналыстағы қағаз ақшаның ресми құнын төмендету (бүркемелідевольвация)
мақсатымен ақша реформасын жүргізу. Ұлттық ақша өлшемінің алтындық мазмұнын
кеміту және оның шетел валютасымен қатынас курсын төмендетеді.
1.2. Құн және айырбас.
Құн – бұл тауарға сіңген қоғамдық еңбектің айырбас арқылы байқалады.
Карл Маркс құнды адамдар арасындағы қатынас деумен қатар, оны заттық
қорғаныс қатынасы деп толықтырды.
Заттардың пайдалылығы оладың адамдардың анау-мынау сұранымын
қанғаттандыру қасиеті тұтыну құны деп аталады.
Құн айырбас құнымен тығыз байланысты. Құн – тауарлардың негізгі ішкі
қасиеті болып табылса, айырбастау құны – бұл құнның сыртқы негізгі қөрінісі
болып табылады.
Құн мен ақша ұғымы жүрген жерде әрқашан да капитал ұғымы бірге
жүреді. Капитал дегеніміз де ақша, бірақ адамдардың еңбегінің арқасында
пайда болған ақшаның қоры. Ақша айналасының нәтижесінде капиталдың үлкен
қоры пайда болады. Ал капиталдың қорлануы біздің экономикамызға оң әсерін
тигізері белгілі нәрсе.
Оның тауарлық дүниесіндегі ерекшелігі: ақша жалпы эквивалент ролін
атқарады, бүкіл тауардың құнын өлшеуші.
Ақша техникалық құрал емес, ол экономикалық катагория. Адамдар
арасындағы өндірістік қатынастарды көрсетеді. Ақша қатынастарының сипаты
тауар өндірісінің типімен анықталады. Сондықтан ақша қызметінің әр қилы
өндіріс тәсілдеріне ұқсастықтарына қарамастан әлеуметтік – экономикалық
мәнінде ерекшеліктері орын алады.
Тауар өндірісі капиталдық өндіріс әдісіне өздерінің дамуының жоғары
түрінде қол жеткізеді және жалпылама сипатқа ие болады.
Өндірісті ұйымдастырудың натуралды түрі қазіргі жағдайда да орын
алуда. Мысалы бақшагерлердің натуалды шаруашылықтары - өнімді тек өзі үшін
өндіру, егер өнімнің бір бөлігін сату үшін бағыттаса, онда ол ұсақ тауар
өндірісіне айналады.
Қазіргі қоғамдық өндіріс – бұл дамыған тауар өндірісіндегі тереңдеген
еңьек бөлінісің болуы және оның мамандануы. Еңбек бөлінісі өндірістің
өсуімен барынша көп түрленеді және бөлшектене бастайды. Бұл процесс барлық
қоғамдық өндіріс салаларында, әсіресе, өнеркәсіпте өте көрнекілікпен
байланысты. Мысалы, салалық және ішкі салалық мамандарын айтуға болады,
машина жасауды алар болсақ, мұндағы мамандану өте тең ауқымды.
Энергетикалық машина жасау, көліктік машина, тракторлы машина жасау,
автомобиль және т. б. Тамақ өнеркәсібінде нан жабу, қант кондитерлік
тағамдар, шай, шарап, ет, сүт өнеркәсібі т. б.
Тарихи тағлымның көрсеткеніндей, таур өндірісінің пайда болуы
төмендегі үш жағдайда жүзеге асырылады.
Ең ірі қоғамдық еңбек бөлінісінің болуы;
Алғашқы тұрмыстың қауымдық қойнауында және меншіктің пайда болуы;
Тауар өндірушінің экономикалық оқшаулануы;
Тауар өндірісінің екі түрі бар: жай және капиталдық. Олар бір типті,
себебі, оның негізінде өндіріс құрал-жабдықтарына деген жеке меншік және ол
екеуі де өнімді сату үшін өңдеді. Соған қарамастан олардың өз арасында
принципті айырмашылықтар бар. Жай тауар өнірісі өнім тауарды өндірушінің
өзіндік еңбегімен жасайды. Мұнда жұмыс күшін жалдау жоқ. Капиталдық тауар
өндірісі өнімді өндіріс құрал-жабдықтарды жалдамалы жұмыспен жасайды.
Сөйтіп, қазіргі нарықтық қатынастар тек қана кәсіпорын,
шаруапшылықтың жоғарғы тауарлық деңгейінің және тауар өндірушінің
экономикалық оқшаулануының негізінде қолданылады, яғни еркін кәсіпкерлік
пен жеке меншік арқылы деген сөз. ҚР – да жалпы еңбекке қабілетті
тұрғындарының сандарының 10-15 процент мөлшерде атомдық кәсәпкерліктің
әлеуметтік тобын қалыптастыру қарастырылған. Бұл шамамен 100-120 мыңдай
кәсіпкерлікті құрамақ. Экономика игілінің ерекше түрі тауар жиынтығы .
Күнделікті өмірде біз тауар сөзін қолданамыз. Оның мағынасына аса мән
бермейміз және бұл ұғымды зат, өнім сөздеріне баламалаймыз. Қазірде тауар
тым ерте дүниеде пайда болды. Ол көшпелі түрік тайпаларынан алынған және
сөзбе сөз алатын болсақ мүлік, жақсылық деген мағынаны білдіреді. Ал
теориялық экономикада тауар сөзі ерекше мәнге ие болады. Адамдар
қызметінің нәтижесі бола алатын өнім тауар сөзіне ие бола алады. Ол өзінің
ғана емес басқа да адамдардың тұтынуына арналған, яғни айырбас үшін не
сатып алуға – сатуға бағытталған.
Экономикалық санат ретінде ақша, негізінен айтқанда
натуралдық шаруашылықтан тауарлы шаруашылыққа ауысу кезінде пайда
болды. Шығарылған өнімнің түгелімен өндірушінің жеке басының керегіне
жаратылған кезең натуралды шаруашылық болып есептелетіні белгілі .
Бара-бара өндіріс құралдарының жетілуіне байланысты, ал кейде
табиғаттың өзі туғызған жағдайына байланысты (мысалы, бір жерде егін салу
пайда болса, екінші жерде мал өсіру пайдалы, ал басқа жерде, балық аулау
пайдалы) адамдардың шығарған өнімдерінің саны (көлемі)олардың жеке басының
керегіне,жарататын саннан (көлемнен)артық болған жағдай туды. Сөйтіп,
адамдар өндірілген өнімді, өздеріне керек, басқа өнімгеайырбастап алуға
мүмкіншілік алды. Осының нәтижесінде “айырбастау” деген процесс шықты.
Айырбастау үшін өндірілген өнімнің “тауар”деп аталатын болған соң,
натуралдық өндірістің орнына тауарлы өндіріс пайда болды.
Осымен байланысты жоғарыда көрсетілген қозғаушы күштердің
(факторлары) салдарынан өнім өндірушілер өздерін біртүрлі (болмаса бірнеше
) өнім шығаруға бейімдейтін болды. Ал, өздеріне керек басқа өнімдерді
өздері шығарған өнімнің (өнімдердің) артығына ауыстырып алатын болды.
Сонымен ақшаның пайда болуына алдын ала екі экономикалық жағдай туғызылды:
натуралдық шаруашылықтың орнына тауарлық шаруашылық келді. Осыған
байланысты айырбастау операциясы өріс алды. Өнім өндірушілердің арасында
бір жағынан мүліктік жекеленушілік пайда болды, екішні жағынан белгілі,
біртүрлі тауар өндіруге мамандандырушылық туды.
Сонымен қатар бір тауарды, екінші тауарға тікелей ауыстырудың бірқатар
қиыншылықтары болды. Олар:
бір тауарды екінші тауарға ауыстыру үшін, қолында осы өндірушінің іздеп
жүрген тауары бар өндіруші табылуы керек. Және, сол екінші өндірушіге,
бірінші өндірушінің қолындағы тауар керек болуы шарт. Мысалы, егін егуші
адам өзінің өндірген бидайын, теріге ауыстырғысы келсе, қолында терісі бар
адамға, бидай болуы қажет. Басқаша айтқанда, тауар ауыстыру екі жақтың да
қолында өзара керекті тауарлар болғанда ғана мүмкін. Мұнсыз тауар
ауыстырылмайды. Ал мұндай сәйкестік, өмірде кездесе бермейді.
Бір тауарды екінші тауарға ауыстыру процесінде олардың құнын ескеру
қажет. Басқаша айтқанда, ауыстырылатын екі тауардың өзіндік құны баламалы
болуы шарт. Мысалы, бір өгізді бір қап бидайға ауыстыруға болмайды.
өйткені, өгіздің құны бір қап бидайдан әлдеқайда артық. Сондықтан бір қап
бидайға. Оның құнына баламалы тауар іздестіру керек. Бұл да оңай іс емес.
Міне, сондықтан да бара-бара тауар өндіру молайған сайын, соған
байланысты, баламалық негізінде, айырбастау операциясының да дамуы,
көптеген түрлі-түрлі тауардың ішінен бір тауарды таңдап алуды керек етті.
Мұндай тауар өзінің ішкі және сыртқы мазмұны мен ішкі және сыртқы саудаға
өте керекті тауар болуы тиіс. Басқа тауарлардың құнын осы тауардың құнымен
баламалап айырбастайтын болған. Мысалы, бір балтаның құны екі кило бидай
болса, бір өгіздің құны – бес қап бидай, т. б. Бұл мысалда, ақшаның
міндетін бидай атқарады. Сөйтіп, айырбастаудың тауарлық нысаны ақшалай
нысанға көшті. Оның үсттіне әртүлі тайпаларда, ақшаның міндетін атқарған
тауарлар әртүрлі. Мысалы, ежелгі гректер, Римдіктер, славяндар ақша орнына
мал пайдаланған: Скандинав елдерінде ежелгі орыстар – аңның болмаса малдың
терісін пайдаланған: Қытайда – тұз. Монғолияда – шай, т. с. с. Бірақ осының
өзінде айырбастауда көптеген қиыншылықтар кездесті. Айтылған заттарды
санау, есептеу, өлшеу, оларды бір жерден екінші жерге тасу, сақтау, іріктеу
деген сияқты қияметтері көп болды. Міне, осы жағдайлар және тауар өндірумен
оны айырбастаудың көлемінің өсуі, ақшаның міндетін атқаратын тауардың
біртектілігін, оңай бөлшектенетінін, сақтағанда бұзылмайтын және
тасымалдауға қолайлы болуын талап етті. Ал, мұндай қасиеттер түсті және
құнды металдарға ғана тән болатын.Адамзат дүниесінің дамуы жолының әр
кезеңінде, ақшаның міндетін әртүрлі металдар атқарады: Қола, Күміс, Алтын.
Ақшаның пайда болуы айырбастау процесіне де бірқатар өзгерістер
енгізді.
Біріншіден, ақша шыққаннан кейін тікелей тауар айырбастаудың тар
аймағы біраз кеңейтілді, яғни базар пайда болды, ол базарда екі ғана кісі
емес, бірнеше тауар иелері қатынасады.
Екіншіден, ақша пайдаланудың арқасында бір ғана әрекетпен бітетін
айырбастау процесі (бір тауарды беріп, екінші тауарды алу Т-Т) әр уақытта,
әр жерде істелетін әректке айналды:
бірінші әрекет, тауарды ақшаға сату ( Т-Д )
екінші әрекет, алған ақшаға басқа жерде, басқа уақытта, басқа тауар сатып
алу ( Д-Т)
Үшіншіден, тауар өндірушілер сатқан тауардан алған ақшасын ендіреді,
керекті тауар сатып алғанға дейін, мүмкіншілік алады. Ал, мұның өзі, ақшаны
жинауға және оны басқаларға қарызға беруге болады деген сөз. Яғни, бұл
несиенің (кредит) пайда болуына әсер етті.
Осында өзгерістердің нәтижесінде ақшаның қозғалыс жолы тауардың
қозғалыс жолынан бөлініп шықты. Басқаша айтқанда, бұрын ақшаның міндетін
атқарған тауарды беріп, соған балама басқа тауар алынатын. Яғни, тауар -
ақшаның қозғалыс жолы, айырбасталып алынған тауардың қозғалыс жолымен тығыз
байланысты еді. Тек олар қарама-қарсы қозғалатын. Енді, ақша шыққаннан
кейін ақша өз алдына, тауар өз алдына, айналатын болды.
Ақшаның осылай дербес айналуы өзіндік құны бар ақшаны (алтын
монетаны) құны жоқ, қағаз ақшаға ауыстырғанда күшейе түсті. 1976 жылдың
қаңтарында Ямайкада өткізілген Халықаралық Валюта қорына мүше елдердің
келісімі бойынша әрбір елдің ақшасына алтынмен салыстырғандағы құны жойылды
(алтын тепе-теңдігі). Осының бәрі қазіргі жағдайда ақша айналымының өз
алдына өтетін, сөйтіп, ақшаның өз алдына экономикалық санат болып шыққанына
айқын дәлел болып табылады.Реті келген жерде еске салатын нәрсе,Кеңес
Одағы таратылғанға дейін Кеңес рублінің алтын құны (паритет)0,987412гр.
таза алтынға бағаланатын.Бұл тәртіп Ресей ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .3
І. Қазіргі Қазақстан Республикасындағы ақшаның ролі
1.1 Ақша туралы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Құн және
айырбас ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
ІІ. Қазіргі қоғамдағы айырбас
2.1 Қазіргі қоғамдағы өндіріске шолу жасау ... ... ... ... ... ... .17
2.2 Айырбас пайдалану
себептері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 22 ІІІ.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...28
ІV. Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..31
Кіріспе
Ақша тауардан дами отырып, тауар болып қала бередi, бiрақ тауар
ерекше жалпылама эквивалент.
Ақша – жалпы бiрдей эквивалент, ерекше тауар, онда барлық басқа
тауардың құны бейнеленедi және оның делдал ретiнде қатысуыменен тауар
өндiрушiлер арасында еңбек өнiмдерiнiң айырбасы үздiксiз жасала бередi.
Осыдан келiп ақшаның жаппай өктем күшi пайда болды. Ақшаның қоғамдағы мәнiн
К.Маркс “индивид өзiнiң қоғамдық билiгiн де, қоғаммен байланысын да өзiнiң
қалтасына салып жүредi“ деген афоризммен сипаттады. Ол мынадан айқын
көрiнедi:
Бiрiншiден, тек ақшаға айырбастау арқылы ғана тауарлар қоғамдық
еңбектiң нәтижесi екенiн анықтау болады. Мысалы, ақшаның тауарлар
айырбасында делдалдық етуi арқылы қоғамдық еңбектiң сапалық деңгейi
айқындалып, сандық есебi жүргiзiледi.
Екiншiден, әр адамның еңбектегi, яғни қоғамдық өнiмдегi үлесiн де ақша
арқылы анықтауға болады. Себебi адамның қоғамдық еңбектегi үлесiн жалақы
ретiнде алғанда ақша төлем құралы қызметiн атқарғаны.
Үшiншiден, айырбас процесiнде ақшаның делдалдық етуiмен тауардың iшкi
қайшылықтары да шешiледi. Тек ақшаның пайда болуына байланысты бүкiл
тауарлар тұтыну құндары түрiнде айырбас қатынасының бiр жағында тұрады да,
ал екiншi жағында бүкiл тауарларға қарсы құнның тұлғасы ретiнде ақша қарсы
тұрады.
Тауарлар дүниесiнiң тауар және ақша болып екiге бөлiнуi оның тұтыну
құнымен құнының, яғни тауардың iшкi қарама – қарсы жақтарының қайшылығын
шешуге жол салады. Өйткенi, егер тауар сатылса, оның тұтыну құнының
бiреудiң қажетiн өтеуге керек болғандығы. Бұл бiр жағынан, ал екiншi
жағынан оның құнының бар екендiгi дәлелденгенi. Сатылған құн ендi ақша
түрiнде тауар өндiрушiнiң қолына түседi. Сөйтiп, тауар өндiрушiге түскен
ақшаның мөлшерiне қарай өз өндiрiсiне туады. Жалпы бiрдей эквивалент ролi
тарихи түрде алтынға бекiтiлген. Алтынның басқа барлық тауарлардың құнын
бейнелеу қасиетi, оның басқа барлық тауарлардың құнын бейнелеу қасиетi,
оның табиғи қасиетi емес.
І. Қазіргі Қазақстан Республикасының экономикадағы ақшаның ролі
1.1 Ақша туралы түсінік
Ақша дегеніміз – тауардың тауары, оның өз бойында түрде барлық
басқа тауарлар болады , егер керек болса , қызығарлық және тілегн
заттардың қандайына болса да айнала алатын сыйқырлы құрал
.Құнының ақшалай нысанасының бекуімен байланысты баға пайда болады
. Баға – құнның ақшалай көрінісі . Оның құнын жоғары да , төмен
де , тең де болуы мүмкін . Бұл өз алдына талдауды талап етеді .
Табиғат өздігінен ақшаны да, банкирді де туған емес. Эканомиканың
қатынастардың дамуы мен байланысты алтынға да осындай қасиетті
қоғам берген. Адамдардың алтынды ақша ретінде қайталануы , оның
осы қасиетін түсіндірген . Сондықтан, ақша ерекше тауар, ол тауарлар
дүниесін жеке дара бөлініп шығып, жалпы эквивалент рөлін атқарады .
Ақшаның жалпыға бірдей эквивалент ретінде мынадай ерекшеліктері бар
.
Ол нақты бір заттың, қоғамдық тұтыну құнының болатындығын ;
Онда абстракты еңбек болатындығын ;
Тауар өндірушінің жеке еңбегі қоғамдық еңбектің бір бөлшегі
болып табылатынын көрсетеді ;
Тауар мен ақша арасындағы бірлікте қарама – қарсы қаишылықта
тұтыну құны арқылы көрінеді . Мысалы ; өндіруші қоғамға қажетсіз
тауарды шығарса , ол сатылмайды , оны ақшаға айналдыра алмастырады .
Өйткені ол тұтыну құны тұрғысынан қоғамның қажетті де оның
мүшелерінің қажетін де қанағаттандыра алмағаны болып есептеледі .
Егер жеке қажеттілікті қанағаттандырса ол тез арада өтіп
кетеді , ақшаға айналады . Міне , тауар мен ақша арасындағы
бірлікте қарама-қайшылық осылай түсіндіріледі . Ақша тауарлы
шаруашылыққа адамдардың қоғамдық қатынастарын бейнелейді . Яғни , ақша-
зат емес , адамдардың арасындағы айналыс құралы . Ақшаның қызметі;
құн өлшеуші, айналыс құралы, төлем құралы , қазына жинау ,
дүниежүзілік ақшалар .
Құн өлшеуші - ақшаның ең бірінші және басты қызметін атқарады
.
Мұнда ол жалпы эквивалент қызметін атқарады . Оның мәні барлық
Тауардың құны ақша арқылы анықтады . Мұндай қызметтің өзіндік құны
бар . Бұны тауар ғана атқара алады . Бұдан шығатын қортынды , бар
жағдайда құн өлшеуші қызметін алтын ғана атқара алады .
2. Ақшаның пайда болуымен байланысты бір тауардың екінші бір
тауарға тікелей айырбасталды .(Т-Т ) , бірғана тауар айналымына (Т-
А-Т) яғни ақша арқылы тауар аралық , яғни айырбас қызметін
атқарады .
Мұндай қызметті атқару үшін нақты ақша не ақша белгісі қажет ,
өйткені Тауар нақты ақшаға , ал ақша тауарға тікелей айырбасқа
түседі .
3. Әсіресе, халықаралық еңбек бөлінісінің тереңдеуімен
эканомикалық қатынастар шеңберінің ұлғаюымен ақша төлем құралы
ретінде маңызды рөль атқарады . Бұл жерде қолма – қол ақшаға
байланысты міндеттері емес . Оның қызметін кредиттік ақшалар
атқарады . Соңғы кезде айырбас құралы ретінде тек қана банкноттар
, чектер , қағаз ақшалар емес , кредиттік карточкалар да , кеңінен
дамуда қазына жинау тауар өндірудің обьективті қажеттілігінен
туындайды ,әрбір тауар өндіруші өзіне -өзі тауарлардың өту -
өтпеуіне қарамастан қандай жағдайда болсын , басқа бір тауарды
сатып аларлықтай , кез –келген затқа әрдайым айырбастан белгілі
бір мөлшерде ақша қоры болуы шарт . Тауар ақша қатынастарының
шеңберінен шығып , дүниежүзілік рынокты қамтмасыз етуі оның
дүниежүзілік қызметін көрсетеді. Ақшаның әлемдік аренаға шығуымен
байланысты ол өзінің ұлттық мундирін алып тастап, алғашқы бағалы металдар
қорытпалы түрінде қызмет атқарады:
1. халықаралық төлем құралы.
2. халықаралық сатып алу, сату құралы.
3. қоғамның байлығын сипаттаушы құрал.
Қағаз ақшалар өте ертеде Қытайда даму алған . Олардың
металл ақшалар айналысын айырбас құралы ретінде атқаратын
қызметінен шыққан . Өйткені металл ақшалар айналыс қызметін атқара
отырып , тұтынуда тозады , салмағы кемиді , құны азаяды .
Монетаның номиналды және нақты мазмұнының айырмашылықтары бар.
Сөйтіп келе – келе олардың орнын қағаз ақшалар басқан. Егер қағаз
ақшалар тауар айналысына қажетті мөлшерде шығарылатын болса, онда
бұл ақшаның нақты сатып алу қабілеттілігі олардың номиналдық алтын (Жекелік
құқық бұзушылық кодексінің 13 бабына сәйкес әкімшілік жауаптылық )
мазмұнына сәйкес келетін болады . Ал егер ақша массасы тауар массасынан
көп шығарылса, онда ол құнсызданады, инфляцияға ұласады. Инфляция белгілі
елдің айналыстағы қағаз ақшасының шамасынан тыс көбейтіп кетуі салдарынан
оның құнсыздануы. Қағаз ақшаның алтынмен сылыстырғанда құнының төмендеп
кетуінен туады, тауарлар бағасының көтерілуіне әсер етеді. Осыған
байланысты қағаз ақшаның ресми құнын өзінің түұрақты қалпына келтіру. Ол
үшін бағасы төмендеп кеткен ақшаларды айналыстан шығарып оның орнына
толықтыратын құнды кредит билеттерін шығару (ашық девольвация), яғни
айналыстағы қағаз ақшаның ресми құнын төмендету (бүркемелідевольвация)
мақсатымен ақша реформасын жүргізу. Ұлттық ақша өлшемінің алтындық мазмұнын
кеміту және оның шетел валютасымен қатынас курсын төмендетеді.
1.2. Құн және айырбас.
Құн – бұл тауарға сіңген қоғамдық еңбектің айырбас арқылы байқалады.
Карл Маркс құнды адамдар арасындағы қатынас деумен қатар, оны заттық
қорғаныс қатынасы деп толықтырды.
Заттардың пайдалылығы оладың адамдардың анау-мынау сұранымын
қанғаттандыру қасиеті тұтыну құны деп аталады.
Құн айырбас құнымен тығыз байланысты. Құн – тауарлардың негізгі ішкі
қасиеті болып табылса, айырбастау құны – бұл құнның сыртқы негізгі қөрінісі
болып табылады.
Құн мен ақша ұғымы жүрген жерде әрқашан да капитал ұғымы бірге
жүреді. Капитал дегеніміз де ақша, бірақ адамдардың еңбегінің арқасында
пайда болған ақшаның қоры. Ақша айналасының нәтижесінде капиталдың үлкен
қоры пайда болады. Ал капиталдың қорлануы біздің экономикамызға оң әсерін
тигізері белгілі нәрсе.
Оның тауарлық дүниесіндегі ерекшелігі: ақша жалпы эквивалент ролін
атқарады, бүкіл тауардың құнын өлшеуші.
Ақша техникалық құрал емес, ол экономикалық катагория. Адамдар
арасындағы өндірістік қатынастарды көрсетеді. Ақша қатынастарының сипаты
тауар өндірісінің типімен анықталады. Сондықтан ақша қызметінің әр қилы
өндіріс тәсілдеріне ұқсастықтарына қарамастан әлеуметтік – экономикалық
мәнінде ерекшеліктері орын алады.
Тауар өндірісі капиталдық өндіріс әдісіне өздерінің дамуының жоғары
түрінде қол жеткізеді және жалпылама сипатқа ие болады.
Өндірісті ұйымдастырудың натуралды түрі қазіргі жағдайда да орын
алуда. Мысалы бақшагерлердің натуалды шаруашылықтары - өнімді тек өзі үшін
өндіру, егер өнімнің бір бөлігін сату үшін бағыттаса, онда ол ұсақ тауар
өндірісіне айналады.
Қазіргі қоғамдық өндіріс – бұл дамыған тауар өндірісіндегі тереңдеген
еңьек бөлінісің болуы және оның мамандануы. Еңбек бөлінісі өндірістің
өсуімен барынша көп түрленеді және бөлшектене бастайды. Бұл процесс барлық
қоғамдық өндіріс салаларында, әсіресе, өнеркәсіпте өте көрнекілікпен
байланысты. Мысалы, салалық және ішкі салалық мамандарын айтуға болады,
машина жасауды алар болсақ, мұндағы мамандану өте тең ауқымды.
Энергетикалық машина жасау, көліктік машина, тракторлы машина жасау,
автомобиль және т. б. Тамақ өнеркәсібінде нан жабу, қант кондитерлік
тағамдар, шай, шарап, ет, сүт өнеркәсібі т. б.
Тарихи тағлымның көрсеткеніндей, таур өндірісінің пайда болуы
төмендегі үш жағдайда жүзеге асырылады.
Ең ірі қоғамдық еңбек бөлінісінің болуы;
Алғашқы тұрмыстың қауымдық қойнауында және меншіктің пайда болуы;
Тауар өндірушінің экономикалық оқшаулануы;
Тауар өндірісінің екі түрі бар: жай және капиталдық. Олар бір типті,
себебі, оның негізінде өндіріс құрал-жабдықтарына деген жеке меншік және ол
екеуі де өнімді сату үшін өңдеді. Соған қарамастан олардың өз арасында
принципті айырмашылықтар бар. Жай тауар өнірісі өнім тауарды өндірушінің
өзіндік еңбегімен жасайды. Мұнда жұмыс күшін жалдау жоқ. Капиталдық тауар
өндірісі өнімді өндіріс құрал-жабдықтарды жалдамалы жұмыспен жасайды.
Сөйтіп, қазіргі нарықтық қатынастар тек қана кәсіпорын,
шаруапшылықтың жоғарғы тауарлық деңгейінің және тауар өндірушінің
экономикалық оқшаулануының негізінде қолданылады, яғни еркін кәсіпкерлік
пен жеке меншік арқылы деген сөз. ҚР – да жалпы еңбекке қабілетті
тұрғындарының сандарының 10-15 процент мөлшерде атомдық кәсәпкерліктің
әлеуметтік тобын қалыптастыру қарастырылған. Бұл шамамен 100-120 мыңдай
кәсіпкерлікті құрамақ. Экономика игілінің ерекше түрі тауар жиынтығы .
Күнделікті өмірде біз тауар сөзін қолданамыз. Оның мағынасына аса мән
бермейміз және бұл ұғымды зат, өнім сөздеріне баламалаймыз. Қазірде тауар
тым ерте дүниеде пайда болды. Ол көшпелі түрік тайпаларынан алынған және
сөзбе сөз алатын болсақ мүлік, жақсылық деген мағынаны білдіреді. Ал
теориялық экономикада тауар сөзі ерекше мәнге ие болады. Адамдар
қызметінің нәтижесі бола алатын өнім тауар сөзіне ие бола алады. Ол өзінің
ғана емес басқа да адамдардың тұтынуына арналған, яғни айырбас үшін не
сатып алуға – сатуға бағытталған.
Экономикалық санат ретінде ақша, негізінен айтқанда
натуралдық шаруашылықтан тауарлы шаруашылыққа ауысу кезінде пайда
болды. Шығарылған өнімнің түгелімен өндірушінің жеке басының керегіне
жаратылған кезең натуралды шаруашылық болып есептелетіні белгілі .
Бара-бара өндіріс құралдарының жетілуіне байланысты, ал кейде
табиғаттың өзі туғызған жағдайына байланысты (мысалы, бір жерде егін салу
пайда болса, екінші жерде мал өсіру пайдалы, ал басқа жерде, балық аулау
пайдалы) адамдардың шығарған өнімдерінің саны (көлемі)олардың жеке басының
керегіне,жарататын саннан (көлемнен)артық болған жағдай туды. Сөйтіп,
адамдар өндірілген өнімді, өздеріне керек, басқа өнімгеайырбастап алуға
мүмкіншілік алды. Осының нәтижесінде “айырбастау” деген процесс шықты.
Айырбастау үшін өндірілген өнімнің “тауар”деп аталатын болған соң,
натуралдық өндірістің орнына тауарлы өндіріс пайда болды.
Осымен байланысты жоғарыда көрсетілген қозғаушы күштердің
(факторлары) салдарынан өнім өндірушілер өздерін біртүрлі (болмаса бірнеше
) өнім шығаруға бейімдейтін болды. Ал, өздеріне керек басқа өнімдерді
өздері шығарған өнімнің (өнімдердің) артығына ауыстырып алатын болды.
Сонымен ақшаның пайда болуына алдын ала екі экономикалық жағдай туғызылды:
натуралдық шаруашылықтың орнына тауарлық шаруашылық келді. Осыған
байланысты айырбастау операциясы өріс алды. Өнім өндірушілердің арасында
бір жағынан мүліктік жекеленушілік пайда болды, екішні жағынан белгілі,
біртүрлі тауар өндіруге мамандандырушылық туды.
Сонымен қатар бір тауарды, екінші тауарға тікелей ауыстырудың бірқатар
қиыншылықтары болды. Олар:
бір тауарды екінші тауарға ауыстыру үшін, қолында осы өндірушінің іздеп
жүрген тауары бар өндіруші табылуы керек. Және, сол екінші өндірушіге,
бірінші өндірушінің қолындағы тауар керек болуы шарт. Мысалы, егін егуші
адам өзінің өндірген бидайын, теріге ауыстырғысы келсе, қолында терісі бар
адамға, бидай болуы қажет. Басқаша айтқанда, тауар ауыстыру екі жақтың да
қолында өзара керекті тауарлар болғанда ғана мүмкін. Мұнсыз тауар
ауыстырылмайды. Ал мұндай сәйкестік, өмірде кездесе бермейді.
Бір тауарды екінші тауарға ауыстыру процесінде олардың құнын ескеру
қажет. Басқаша айтқанда, ауыстырылатын екі тауардың өзіндік құны баламалы
болуы шарт. Мысалы, бір өгізді бір қап бидайға ауыстыруға болмайды.
өйткені, өгіздің құны бір қап бидайдан әлдеқайда артық. Сондықтан бір қап
бидайға. Оның құнына баламалы тауар іздестіру керек. Бұл да оңай іс емес.
Міне, сондықтан да бара-бара тауар өндіру молайған сайын, соған
байланысты, баламалық негізінде, айырбастау операциясының да дамуы,
көптеген түрлі-түрлі тауардың ішінен бір тауарды таңдап алуды керек етті.
Мұндай тауар өзінің ішкі және сыртқы мазмұны мен ішкі және сыртқы саудаға
өте керекті тауар болуы тиіс. Басқа тауарлардың құнын осы тауардың құнымен
баламалап айырбастайтын болған. Мысалы, бір балтаның құны екі кило бидай
болса, бір өгіздің құны – бес қап бидай, т. б. Бұл мысалда, ақшаның
міндетін бидай атқарады. Сөйтіп, айырбастаудың тауарлық нысаны ақшалай
нысанға көшті. Оның үсттіне әртүлі тайпаларда, ақшаның міндетін атқарған
тауарлар әртүрлі. Мысалы, ежелгі гректер, Римдіктер, славяндар ақша орнына
мал пайдаланған: Скандинав елдерінде ежелгі орыстар – аңның болмаса малдың
терісін пайдаланған: Қытайда – тұз. Монғолияда – шай, т. с. с. Бірақ осының
өзінде айырбастауда көптеген қиыншылықтар кездесті. Айтылған заттарды
санау, есептеу, өлшеу, оларды бір жерден екінші жерге тасу, сақтау, іріктеу
деген сияқты қияметтері көп болды. Міне, осы жағдайлар және тауар өндірумен
оны айырбастаудың көлемінің өсуі, ақшаның міндетін атқаратын тауардың
біртектілігін, оңай бөлшектенетінін, сақтағанда бұзылмайтын және
тасымалдауға қолайлы болуын талап етті. Ал, мұндай қасиеттер түсті және
құнды металдарға ғана тән болатын.Адамзат дүниесінің дамуы жолының әр
кезеңінде, ақшаның міндетін әртүрлі металдар атқарады: Қола, Күміс, Алтын.
Ақшаның пайда болуы айырбастау процесіне де бірқатар өзгерістер
енгізді.
Біріншіден, ақша шыққаннан кейін тікелей тауар айырбастаудың тар
аймағы біраз кеңейтілді, яғни базар пайда болды, ол базарда екі ғана кісі
емес, бірнеше тауар иелері қатынасады.
Екіншіден, ақша пайдаланудың арқасында бір ғана әрекетпен бітетін
айырбастау процесі (бір тауарды беріп, екінші тауарды алу Т-Т) әр уақытта,
әр жерде істелетін әректке айналды:
бірінші әрекет, тауарды ақшаға сату ( Т-Д )
екінші әрекет, алған ақшаға басқа жерде, басқа уақытта, басқа тауар сатып
алу ( Д-Т)
Үшіншіден, тауар өндірушілер сатқан тауардан алған ақшасын ендіреді,
керекті тауар сатып алғанға дейін, мүмкіншілік алады. Ал, мұның өзі, ақшаны
жинауға және оны басқаларға қарызға беруге болады деген сөз. Яғни, бұл
несиенің (кредит) пайда болуына әсер етті.
Осында өзгерістердің нәтижесінде ақшаның қозғалыс жолы тауардың
қозғалыс жолынан бөлініп шықты. Басқаша айтқанда, бұрын ақшаның міндетін
атқарған тауарды беріп, соған балама басқа тауар алынатын. Яғни, тауар -
ақшаның қозғалыс жолы, айырбасталып алынған тауардың қозғалыс жолымен тығыз
байланысты еді. Тек олар қарама-қарсы қозғалатын. Енді, ақша шыққаннан
кейін ақша өз алдына, тауар өз алдына, айналатын болды.
Ақшаның осылай дербес айналуы өзіндік құны бар ақшаны (алтын
монетаны) құны жоқ, қағаз ақшаға ауыстырғанда күшейе түсті. 1976 жылдың
қаңтарында Ямайкада өткізілген Халықаралық Валюта қорына мүше елдердің
келісімі бойынша әрбір елдің ақшасына алтынмен салыстырғандағы құны жойылды
(алтын тепе-теңдігі). Осының бәрі қазіргі жағдайда ақша айналымының өз
алдына өтетін, сөйтіп, ақшаның өз алдына экономикалық санат болып шыққанына
айқын дәлел болып табылады.Реті келген жерде еске салатын нәрсе,Кеңес
Одағы таратылғанға дейін Кеңес рублінің алтын құны (паритет)0,987412гр.
таза алтынға бағаланатын.Бұл тәртіп Ресей ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz