Халықтың ұлттық және спорттық ойындары
Жоспар
1. Кіріспе.
2. Негізгі бөлім.
2.1. Арқан тартыс.
2.2. Көкпар.
2.3. Тоғызқұмалақ.
2.4. Қазақша күрес.
3. Қолданылған әдебиеттер
1. Кіріспе.
2. Негізгі бөлім.
2.1. Арқан тартыс.
2.2. Көкпар.
2.3. Тоғызқұмалақ.
2.4. Қазақша күрес.
3. Қолданылған әдебиеттер
Қазақ ұлттық спорт ойындарының даму тарихы. Халықтың ұлттық және спорттық ойындарының да өзіндік тарихы даму жолдары, қалыптасу кезендері, тәрбиелік маңызы халықтың саяси әлуметтік экономикалық дамуының негізі болды. Ұлттық спорт ойындарының қалыптасу кезеңі сонау адамзат баласының жаратылған күнінен, демек Қазақстан жерінде қалыптасқан алғашқы қауымдық құрылыстан басталады. Сонан бері біздерге жетіп, ойналып жүрген ұлттық спорт ойындарының ішіндегі әр түрлі құмалақ ойындары, бестас, садақ ату, тағы басқалары шамамен алғанда 5000 жылдар бұрын ойналған. Мұндай жүиеленген дене шынықтыру одан ары дамып, қалыптасу барысында әр түрлі ойындармен дене жаттығуларын дамытты. Бұл сияқты бала кезінде ойнаған ойындардың арқасында көшпелі тайпалардың әскерлерінің соғыста мықты да төзімді, найза лақтырған кезде мерген де кесек, батыр тұлғалы болып келуі жекпе-жек келген жаулардың қай- қайсысына болса да оңайшылықпен берілмеген. Ұлттық спорт ойындардың адамға тигізетін пайдасын халық ертеден –ақ білген. Халық арасында «Денсаулық –зор байлық» деп тегін айтылмаған. Бұл арқылы халық даналығы тіршіліктің негізгі көзі осы денсаулық екенін тағы ескертеді.
2. Негізгі бөлім.
2.1 Арқан тартыс
Ойын – сауық кештерінде, көгалдарда, аландарда өткізіледі. Ойынға ұзындығы 8 -10 метрдей жуан кендір арқан керек. Арқанның тең ортасынан белгі жасалынады (орамал немесе қағаз оралады) осы орталық белгінің екі жағынан бір жарым – екі метрдей жерден тағы да жоғарыдағы тәртіппен белгіленеді. Ойнаушылар (ойынға 10 – 15 адамнан) екі топқа бөлініп қатысады, екіге бөлінудің тәртібі; ойнаушылар бойларының биіктігіне қарай бір қатарға
2. Негізгі бөлім.
2.1 Арқан тартыс
Ойын – сауық кештерінде, көгалдарда, аландарда өткізіледі. Ойынға ұзындығы 8 -10 метрдей жуан кендір арқан керек. Арқанның тең ортасынан белгі жасалынады (орамал немесе қағаз оралады) осы орталық белгінің екі жағынан бір жарым – екі метрдей жерден тағы да жоғарыдағы тәртіппен белгіленеді. Ойнаушылар (ойынға 10 – 15 адамнан) екі топқа бөлініп қатысады, екіге бөлінудің тәртібі; ойнаушылар бойларының биіктігіне қарай бір қатарға
4. Қолданылған әдебиеттер.
1. Қыдырбек Р. Бахтиар Т. Қазақ боксшылары 1999 ж. Алматы
2. Кун Л. Всеобщая история ФКиС М. «Радуга» 1992 ж.
3. История Физической культуры испорта. Учебник для вузов. М Фис 1983 ж.
4. Тәнікеев М. Т. Асарбаев А.Қ. Қаз. ДШ мен СТ Алматы, 2002 ж.
5. М.Б. Сапарбаев Қазақтың ұлттық спорт ойындарының тарихы. Оқулық 1994 ж.
6. М. Таникеев « историа физическои культуры в Казахстане».
7. М. Таникеев «Мр народного спорта» Алматы изд. 1999 ж.
8. В Столбов «историа физической культуры» М. 1989 ж.
9. Базарбек Төтенаев Өртеңбайұлы.
1. Қыдырбек Р. Бахтиар Т. Қазақ боксшылары 1999 ж. Алматы
2. Кун Л. Всеобщая история ФКиС М. «Радуга» 1992 ж.
3. История Физической культуры испорта. Учебник для вузов. М Фис 1983 ж.
4. Тәнікеев М. Т. Асарбаев А.Қ. Қаз. ДШ мен СТ Алматы, 2002 ж.
5. М.Б. Сапарбаев Қазақтың ұлттық спорт ойындарының тарихы. Оқулық 1994 ж.
6. М. Таникеев « историа физическои культуры в Казахстане».
7. М. Таникеев «Мр народного спорта» Алматы изд. 1999 ж.
8. В Столбов «историа физической культуры» М. 1989 ж.
9. Базарбек Төтенаев Өртеңбайұлы.
Халықтың ұлттық және спорттық ойындары
Жоспар
1. Кіріспе.
2. Негізгі бөлім.
2.1. Арқан тартыс.
2.2. Көкпар.
2.3. Тоғызқұмалақ.
2.4. Қазақша күрес.
3. Қолданылған әдебиеттер.
1. Кіріспе.
Қазақ ұлттық спорт ойындарының даму тарихы. Халықтың ұлттық және
спорттық ойындарының да өзіндік тарихы даму жолдары, қалыптасу
кезендері, тәрбиелік маңызы халықтың саяси әлуметтік экономикалық
дамуының негізі болды. Ұлттық спорт ойындарының қалыптасу кезеңі
сонау адамзат баласының жаратылған күнінен, демек Қазақстан жерінде
қалыптасқан алғашқы қауымдық құрылыстан басталады. Сонан бері
біздерге жетіп, ойналып жүрген ұлттық спорт ойындарының ішіндегі әр
түрлі құмалақ ойындары, бестас, садақ ату, тағы басқалары шамамен
алғанда 5000 жылдар бұрын ойналған. Мұндай жүиеленген дене
шынықтыру одан ары дамып, қалыптасу барысында әр түрлі ойындармен
дене жаттығуларын дамытты. Бұл сияқты бала кезінде ойнаған
ойындардың арқасында көшпелі тайпалардың әскерлерінің соғыста мықты
да төзімді, найза лақтырған кезде мерген де кесек, батыр тұлғалы
болып келуі жекпе-жек келген жаулардың қай- қайсысына болса да
оңайшылықпен берілмеген. Ұлттық спорт ойындардың адамға тигізетін
пайдасын халық ертеден –ақ білген. Халық арасында Денсаулық –зор
байлық деп тегін айтылмаған. Бұл арқылы халық даналығы тіршіліктің
негізгі көзі осы денсаулық екенін тағы ескертеді.
2. Негізгі бөлім.
2.1 Арқан тартыс
Ойын – сауық кештерінде, көгалдарда, аландарда өткізіледі. Ойынға
ұзындығы 8 -10 метрдей жуан кендір арқан керек. Арқанның тең ортасынан
белгі жасалынады (орамал немесе қағаз оралады) осы орталық белгінің екі
жағынан бір жарым – екі метрдей жерден тағы да жоғарыдағы тәртіппен
белгіленеді. Ойнаушылар (ойынға 10 – 15 адамнан) екі топқа бөлініп
қатысады, екіге бөлінудің тәртібі; ойнаушылар бойларының биіктігіне қарай
бір қатарға тізіліп тұрады. Ойын жүргізушінің берген командасы бойынша
тізбекте тұрған жігіттер оң жақ шетінен қатар санды; - бір, екі, үш... деп
бастап, сол жақ шетіне дейін санап шығады. Тақ, жұп болып екіге бөлінеді,
Ойынға қатысушылар он адамнан кем болмауы керек.
ОЙЫН ЕРЕЖЕСІ. Күні бұрын жерге немесе еденге белгіленген сызықтың
үстіне арқанның ортаңғы белгісін дәл келтіріп керіп қояды. Енді арқанның
екі жақ шеткі белгісінен бастап ұшына дейін ойнаушылар қос қолдап тартып
тұрады. Ойын жүр –гізушінің берген белгісімен арқан тартылады.
Мұндағы мақсат - екі топ бірін –бірі жердегі орталық сызықтан әркім
өз жақтарына қарай тартып сүиреп әкетуі керек. Екі топтың қай жағы орталық
сызықтан бұрын сүйреп өткізіп алса, сол жағы женді делінеді. Сүитіп,
жеңілгендер жеңімпаздарға хор айтып, не би билеп беруге тиіс. Жазаны
орындаған соң ойынды жоғарыдағы тәртіп бойынша қайтадан бастайды.
2.2 Көкпар
Ойын көптеген жігіттердің қатысуымен өтетін аттылардың ойыны. Ойынға
бауыздалған қозы мен лақтың біреуі пайдаланылады.
ОЙЫН ЕРЕЖЕСІ. Ойынға қатысушы аттылы жігіттер белгіленген сызықтың
бойына қатарға тұрады. Аттылы жігіттер тұрған сызықтан 50 - 60 адамдай
жерге көкпар тасталынады. Ойын жүргізушінің белгісімен салт аттылар тұра
шабады, сол –ақ қай бұрын жеткені жолында жатқан көкпарды іліп алып
қашады. Оны артынан қуып жетіп, басып озған ойыншы тартып алады, осылайша
ара қашықтығы 4 – 5 шақырымдай белгіленген көмбеге кім бұрын әкелсе сол
көкпарды алады. Көкпарды қызықтаушылар бірнеше рет тігеді. Көкпар қанша рет
тігілсе ойын сонша рет қайталанылады.
Көкпар (екінші түрі )
ОЙЫН ЕРЕЖЕСІ. Ойнаушылар екі топқа бөлінеді. Жоғарыдағыдай көкпарды
көмбеге бұрын әкелген ойыншы жеңімпаз атанбайды, сол ойыншының тобы ұтқан
болып есептелінеді. Ойынның жеңімпазын анықтау үшін ойынды 3 – 5 реттен
қайталауға болады. Сонда қай көп ұтқан топ жеңімпаз атанады.
2.3 Тоғызқұмалақ
Терең ойды талап ететін, ойнасаң қызығына ешбір тоймайтын, халық
даналығы қалдырған ойындардың бірі – тоғызқұмалақ. Халықпен бірге жасасып
келе жатқан даналардың ойыны аталған тоғызқұмалақ – бүгінде өзінің даму
сатысында екенін айта кеткен жөн.
Көшпенді халықты, әсіресе малшылардың математикасы – қай халықтың
болмасын күнделікті мұқтаждығына керекті бүтін сандардың төрт амалын
есептеп шығару осы тоғызқұмалақ ойыны үстінде қалыптасқан. Сондықтан да
бұл ойын малшы математикасы деп тегін аталмаған. Себебі, далада кездесе
кеткен екі малшы қазан мен отаудың жерін шұқып жіберіп, қалталарында
жүрген 81 қойдың кепкен 81 құмалағын әр отауға тоғыз тоғыздан бөліп сала
қояды да, дереу ойынға кірісіп кетеді. Міне бүгінгі ұрпаққа жеткен ауыз
әдебиетіндегі аңыз осылай дейді.
Тоғызқұмалақ ойыны қай кезде, қалай қалыптасқаны жөнінде нақтылы
тарихы Қазақстан жерінде жартастардың, болмаса төбенің үстіндегі тегіс тас
бетіне ойып салынған тоғызқұмалақ ойынының тақталары біздің осы ойымызды
дәлелдей түседі. Мысалы, Қаратау қаласына таяу, Ақшұқыр деген тас төбенің
үстінде, тегіс тасқа тоғыз - құмалақтың отаулары мен қазандары қашалып
салынған. Малшы үшін бұл Ақшұқыр тас жотасы малды қарауылдауда табылмайтын
орын. Демек, айналадағы малды бақылап отырып тоғызқұмалақ ойнаған. Сондай
–ақ, Тарбағатай тауының Сайқан жоталарының бірінде, Қоржынбай жайлауының
етегінде жартасқа салынған тоғызқұмалақ тақтасы тағы бар.
Тоғызқұмалақ ойынының аса бір өзіндік ерекшелігі күрделі құрал –
жабдықтарды қажет етпейді. Ертеректе ойыншылар кездескен бетте жерді қазып,
ойын тақтасын дайындаған. Барлық құмалақ салатын шұнқырды қазан, тоғыз –
тоғыздан құмалақ салатын шұңқырды отау деп атаған. Ертеректе тоғызқұмалақ
ойнайтын адамдар қойдың 162 құмалағын дорбаға салып қанжығасына байлап
алып жүрген.
Құмалақ салынған тоғыз отаудың әрқайсысының аты болған. Сол жақтағы
шеткі, яғыни бірінші отау – тандық, екінші – көшпелі, үшінші –
атөтпес, төртінші – атсұратар, бесінші –бел, алтыншы –белбасар,
жетінші – қандықақпан, сегізінші –көкмойын, тоғызыншы –мандай. Әр
отауды бұлай деп атаудың өзіндік тарихы маңызы бар. Себебі, ойынның ойналу
процесі толығынан осы атау аттарына негізделген. Ойын тақтасы кейін келе
ағаштан жонылып, әрбір отаудың мандайына а әрпінен бастап тоғыз отау
солдан оңға қарай – а, б, в, г, д, е, ж, з, и дыбыстарымен белгіленген.
Демек, тоғызқұмалақ ойынының жалпы ережесін осылайша бүгінгі күн талабына
сай реттеу – көпшілік арасында кеңінен тараған. Бүгінгі күнде тоғызқұмалақ
ойынының республикалық федерациясы құрылды. Республика біріншілігінің және
республика аралық жеңімпаздарына Қазақстан спорт шебері деген атақ
беріледі. Тоғызқұмалақтан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспар
1. Кіріспе.
2. Негізгі бөлім.
2.1. Арқан тартыс.
2.2. Көкпар.
2.3. Тоғызқұмалақ.
2.4. Қазақша күрес.
3. Қолданылған әдебиеттер.
1. Кіріспе.
Қазақ ұлттық спорт ойындарының даму тарихы. Халықтың ұлттық және
спорттық ойындарының да өзіндік тарихы даму жолдары, қалыптасу
кезендері, тәрбиелік маңызы халықтың саяси әлуметтік экономикалық
дамуының негізі болды. Ұлттық спорт ойындарының қалыптасу кезеңі
сонау адамзат баласының жаратылған күнінен, демек Қазақстан жерінде
қалыптасқан алғашқы қауымдық құрылыстан басталады. Сонан бері
біздерге жетіп, ойналып жүрген ұлттық спорт ойындарының ішіндегі әр
түрлі құмалақ ойындары, бестас, садақ ату, тағы басқалары шамамен
алғанда 5000 жылдар бұрын ойналған. Мұндай жүиеленген дене
шынықтыру одан ары дамып, қалыптасу барысында әр түрлі ойындармен
дене жаттығуларын дамытты. Бұл сияқты бала кезінде ойнаған
ойындардың арқасында көшпелі тайпалардың әскерлерінің соғыста мықты
да төзімді, найза лақтырған кезде мерген де кесек, батыр тұлғалы
болып келуі жекпе-жек келген жаулардың қай- қайсысына болса да
оңайшылықпен берілмеген. Ұлттық спорт ойындардың адамға тигізетін
пайдасын халық ертеден –ақ білген. Халық арасында Денсаулық –зор
байлық деп тегін айтылмаған. Бұл арқылы халық даналығы тіршіліктің
негізгі көзі осы денсаулық екенін тағы ескертеді.
2. Негізгі бөлім.
2.1 Арқан тартыс
Ойын – сауық кештерінде, көгалдарда, аландарда өткізіледі. Ойынға
ұзындығы 8 -10 метрдей жуан кендір арқан керек. Арқанның тең ортасынан
белгі жасалынады (орамал немесе қағаз оралады) осы орталық белгінің екі
жағынан бір жарым – екі метрдей жерден тағы да жоғарыдағы тәртіппен
белгіленеді. Ойнаушылар (ойынға 10 – 15 адамнан) екі топқа бөлініп
қатысады, екіге бөлінудің тәртібі; ойнаушылар бойларының биіктігіне қарай
бір қатарға тізіліп тұрады. Ойын жүргізушінің берген командасы бойынша
тізбекте тұрған жігіттер оң жақ шетінен қатар санды; - бір, екі, үш... деп
бастап, сол жақ шетіне дейін санап шығады. Тақ, жұп болып екіге бөлінеді,
Ойынға қатысушылар он адамнан кем болмауы керек.
ОЙЫН ЕРЕЖЕСІ. Күні бұрын жерге немесе еденге белгіленген сызықтың
үстіне арқанның ортаңғы белгісін дәл келтіріп керіп қояды. Енді арқанның
екі жақ шеткі белгісінен бастап ұшына дейін ойнаушылар қос қолдап тартып
тұрады. Ойын жүр –гізушінің берген белгісімен арқан тартылады.
Мұндағы мақсат - екі топ бірін –бірі жердегі орталық сызықтан әркім
өз жақтарына қарай тартып сүиреп әкетуі керек. Екі топтың қай жағы орталық
сызықтан бұрын сүйреп өткізіп алса, сол жағы женді делінеді. Сүитіп,
жеңілгендер жеңімпаздарға хор айтып, не би билеп беруге тиіс. Жазаны
орындаған соң ойынды жоғарыдағы тәртіп бойынша қайтадан бастайды.
2.2 Көкпар
Ойын көптеген жігіттердің қатысуымен өтетін аттылардың ойыны. Ойынға
бауыздалған қозы мен лақтың біреуі пайдаланылады.
ОЙЫН ЕРЕЖЕСІ. Ойынға қатысушы аттылы жігіттер белгіленген сызықтың
бойына қатарға тұрады. Аттылы жігіттер тұрған сызықтан 50 - 60 адамдай
жерге көкпар тасталынады. Ойын жүргізушінің белгісімен салт аттылар тұра
шабады, сол –ақ қай бұрын жеткені жолында жатқан көкпарды іліп алып
қашады. Оны артынан қуып жетіп, басып озған ойыншы тартып алады, осылайша
ара қашықтығы 4 – 5 шақырымдай белгіленген көмбеге кім бұрын әкелсе сол
көкпарды алады. Көкпарды қызықтаушылар бірнеше рет тігеді. Көкпар қанша рет
тігілсе ойын сонша рет қайталанылады.
Көкпар (екінші түрі )
ОЙЫН ЕРЕЖЕСІ. Ойнаушылар екі топқа бөлінеді. Жоғарыдағыдай көкпарды
көмбеге бұрын әкелген ойыншы жеңімпаз атанбайды, сол ойыншының тобы ұтқан
болып есептелінеді. Ойынның жеңімпазын анықтау үшін ойынды 3 – 5 реттен
қайталауға болады. Сонда қай көп ұтқан топ жеңімпаз атанады.
2.3 Тоғызқұмалақ
Терең ойды талап ететін, ойнасаң қызығына ешбір тоймайтын, халық
даналығы қалдырған ойындардың бірі – тоғызқұмалақ. Халықпен бірге жасасып
келе жатқан даналардың ойыны аталған тоғызқұмалақ – бүгінде өзінің даму
сатысында екенін айта кеткен жөн.
Көшпенді халықты, әсіресе малшылардың математикасы – қай халықтың
болмасын күнделікті мұқтаждығына керекті бүтін сандардың төрт амалын
есептеп шығару осы тоғызқұмалақ ойыны үстінде қалыптасқан. Сондықтан да
бұл ойын малшы математикасы деп тегін аталмаған. Себебі, далада кездесе
кеткен екі малшы қазан мен отаудың жерін шұқып жіберіп, қалталарында
жүрген 81 қойдың кепкен 81 құмалағын әр отауға тоғыз тоғыздан бөліп сала
қояды да, дереу ойынға кірісіп кетеді. Міне бүгінгі ұрпаққа жеткен ауыз
әдебиетіндегі аңыз осылай дейді.
Тоғызқұмалақ ойыны қай кезде, қалай қалыптасқаны жөнінде нақтылы
тарихы Қазақстан жерінде жартастардың, болмаса төбенің үстіндегі тегіс тас
бетіне ойып салынған тоғызқұмалақ ойынының тақталары біздің осы ойымызды
дәлелдей түседі. Мысалы, Қаратау қаласына таяу, Ақшұқыр деген тас төбенің
үстінде, тегіс тасқа тоғыз - құмалақтың отаулары мен қазандары қашалып
салынған. Малшы үшін бұл Ақшұқыр тас жотасы малды қарауылдауда табылмайтын
орын. Демек, айналадағы малды бақылап отырып тоғызқұмалақ ойнаған. Сондай
–ақ, Тарбағатай тауының Сайқан жоталарының бірінде, Қоржынбай жайлауының
етегінде жартасқа салынған тоғызқұмалақ тақтасы тағы бар.
Тоғызқұмалақ ойынының аса бір өзіндік ерекшелігі күрделі құрал –
жабдықтарды қажет етпейді. Ертеректе ойыншылар кездескен бетте жерді қазып,
ойын тақтасын дайындаған. Барлық құмалақ салатын шұнқырды қазан, тоғыз –
тоғыздан құмалақ салатын шұңқырды отау деп атаған. Ертеректе тоғызқұмалақ
ойнайтын адамдар қойдың 162 құмалағын дорбаға салып қанжығасына байлап
алып жүрген.
Құмалақ салынған тоғыз отаудың әрқайсысының аты болған. Сол жақтағы
шеткі, яғыни бірінші отау – тандық, екінші – көшпелі, үшінші –
атөтпес, төртінші – атсұратар, бесінші –бел, алтыншы –белбасар,
жетінші – қандықақпан, сегізінші –көкмойын, тоғызыншы –мандай. Әр
отауды бұлай деп атаудың өзіндік тарихы маңызы бар. Себебі, ойынның ойналу
процесі толығынан осы атау аттарына негізделген. Ойын тақтасы кейін келе
ағаштан жонылып, әрбір отаудың мандайына а әрпінен бастап тоғыз отау
солдан оңға қарай – а, б, в, г, д, е, ж, з, и дыбыстарымен белгіленген.
Демек, тоғызқұмалақ ойынының жалпы ережесін осылайша бүгінгі күн талабына
сай реттеу – көпшілік арасында кеңінен тараған. Бүгінгі күнде тоғызқұмалақ
ойынының республикалық федерациясы құрылды. Республика біріншілігінің және
республика аралық жеңімпаздарына Қазақстан спорт шебері деген атақ
беріледі. Тоғызқұмалақтан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz