Шаруашылықтың міндеттемелердің есебін ұйымдастыру
КІРІСПЕ
1. ТАРАУ Міндеттемелердің және шаруашылықтың жалпы сипат.тамасы
1.1 Шаруашылықтың техника.экономикалық сипаттамасы ... ..5.9
1.2 Шаруашылықтың есеп саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9.12
1.3 Міндеттемелердің теориялық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ...12.16
2. ТАРАУ Шаруашылықтың міндеттемелердің есебін ұйымдастыру
2.1 Қысқа мерзімді міндеттемелердің есебі ... ... ... ... ... ... ... ... 17.23
2.2 Бюджетпен есеп айрысудың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23.37
2.3Басқа да міндеттемелер бойынша есеп айрысудың есебі ... ..38.67
3.ТАРАУ Міндеттемелер есебінің аудиті
3.1 Міндеттемелердің аудитін ұйымдастырудың ерекшеліктері және ақпарат көздерімен қамтамасыз етілуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..68.70
3.2 Ұзақ мерзімді міндеттемелердің есебінің аудиті ... ... ..70.72
3.3Міндеттемелердің экономикалық талдауы ... ... ... ... ... .73.74
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..74.76
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 77.78
1. ТАРАУ Міндеттемелердің және шаруашылықтың жалпы сипат.тамасы
1.1 Шаруашылықтың техника.экономикалық сипаттамасы ... ..5.9
1.2 Шаруашылықтың есеп саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9.12
1.3 Міндеттемелердің теориялық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ...12.16
2. ТАРАУ Шаруашылықтың міндеттемелердің есебін ұйымдастыру
2.1 Қысқа мерзімді міндеттемелердің есебі ... ... ... ... ... ... ... ... 17.23
2.2 Бюджетпен есеп айрысудың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23.37
2.3Басқа да міндеттемелер бойынша есеп айрысудың есебі ... ..38.67
3.ТАРАУ Міндеттемелер есебінің аудиті
3.1 Міндеттемелердің аудитін ұйымдастырудың ерекшеліктері және ақпарат көздерімен қамтамасыз етілуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..68.70
3.2 Ұзақ мерзімді міндеттемелердің есебінің аудиті ... ... ..70.72
3.3Міндеттемелердің экономикалық талдауы ... ... ... ... ... .73.74
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..74.76
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 77.78
Мазмұны
КІРІСПЕ
1. ТАРАУ Міндеттемелердің және шаруашылықтың жалпы сипат-тамасы
1.1 Шаруашылықтың техника-экономикалық сипаттамасы ... ..5-9
1.2 Шаруашылықтың есеп саясаты
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9-12
1.3 Міндеттемелердің теориялық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ...12-16
2. ТАРАУ Шаруашылықтың міндеттемелердің есебін ұйымдастыру
1. Қысқа мерзімді міндеттемелердің есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ..17-
23
2. Бюджетпен есеп айрысудың
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...23-37
2.3Басқа да міндеттемелер бойынша есеп айрысудың есебі ... ..38-67
3.ТАРАУ Міндеттемелер есебінің аудиті
3.1 Міндеттемелердің аудитін ұйымдастырудың ерекшеліктері және ақпарат
көздерімен қамтамасыз етілуі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...68-70
3.2 Ұзақ мерзімді міндеттемелердің есебінің аудиті ... ... ..70-72
3.3Міндеттемелердің экономикалық талдауы ... ... ... ... ... .73-74
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
4-76
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...77-78
КІРІСПЕ
Нарықтық қатынастар жағдайында бухгалтерлік есеп ұйымдарда ерекше
маңызды орынға ие.Шаруашылықтың мәліметтерін есепке алу және олардың
құрылымдық қызметін дұрыс басқару үшін, экономикалық болжамдар мен ағымдық
жоспарлар жасау үшін, ел экономикасын дамыту заңдылықтарын зерттеу үшін
қолданылады. Шаруашылықтармен ұйымдардың күрделі экономикалық тетігін және
жақсы жолға қойылған есеп жүйесін,экономикалық ақпаратсыз басқару, іс
жүзінде мүмкін емес. Сондықтанда кез-келген шаруашылықтар үшін есеп
ақпараттық жүйелері маңызды орын алады.
Экономикамыздың нарықтық жолмен дамуы барысында ұйымдар қызметінің
қаржылық мәселелері күшейе түсуде. Осыған сәйкес ұйым басшылығының ерекше
көңілі бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуына мән беріліп отыр. Әсіресе,
елімізде халықаралық стандартқа сәйкес жаңа бухгалтерлік есеп стандартының
енгізілуі ел экономикасының дамуына оң әсерін тигізуде. Бұл еліміздің
қазіргі даму кезеңінде оның шет ел инвесторларымен қарым-қатынасының нығаюы
кезеңінде маңызды болып саналады.
Шаруашылықтың қызметі барысында басқа ұйымдардан алған материалдық
құндылықтары, тауарлары, негізгі құралдары және тағы басқа да активтері
үшін, сондай-ақ алынған несиелері үшін қарыз болуы мүмкін, тіпті өздерінің
сатып алған активтерінің құнын сол уақытында төлегеннің өзінде немесе банк
және банктен тыс мекемелерден несие және қарыз алмағанның өзінде де жұмыс
істейтін қызметкерлеріне еңбекақы есептеп оны төлеуге, өндірген өнімдері
мен көрсеткен қызметтерін сату барысында бюджетке түрлі салықтар төлеуге
міндетті болады. Осы шаруашылық операциялар барысында ұйымның міндеттемелер
есебі туындайды.
2002 жылы маусымның 24-де "Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп
беру туралы" Қазақстан Республикасының Заңы күшіне енді. Сондай-ақ
бухгалтерлік есеп жүргізу халықаралық стандарттарға барынша жақындастырылып
жасалынды және де Бас шоттар жоспарының орнына 2006 жылдың 5-ші қаңтарында
тіркеліп қабылданған Типтік шоттар жоспары енгізілді. Қаржылық есептіліктің
халықаралық стандарттарына сәйкес қаржылық есептілікті жасайтын ұйымдар
үшін бухгалтерлік есеп шоттарының жұмыс жоспары.
Экономиканың қай саласында болмасын ұйымдар мен еңбек ұжымдары шикізат
пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын азайтуға, ысырапты
жоюға, өндірісін ұлғайтуға, өндіретін өнімнің өзіндік құнын төмендетуге
мүдделі болып саналады. Бұл орайда ұйымның міндеттемелерін уақытылы өтелуі
және басқа да ресурстарын тиімсіз жұмсауға қарсы күресте бухгалтерлік
есептің маңызы мен мәнін айрықша атап өтуте болады.
Дипломдық жұмысымда көптеген шартты мысалмен түсіндіріп бухгалтерлік
есептіұйымдастырудың негізгі сұрақтары қамтылған.Бұл жұмысымда Қазақстан
Республикасының “Салық пен басқа да бюджетне төленетін міндетті төлемдер
туралы” жаңадан енгізілген Салық кодексі ні ережелері мен (2002 жылдың
қаңтарына дейінгі)өзгерістері, жаңа норматив тік актілері және кеден
заңдылықтары, енбек туралы қосымшалар мен өзгерістері, бухгалтер лік есеп
бойыншанұсқау материалдары қамылған.
“ Міндеттемелердің есебі және аудиті” тақырыбы бүгінгі таңдағы өзекті
тақырыптардың бірі болып табылады. Диплом жұмысына “Медсервис-Рихтер”
Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестігінің мәліметтері қолданылып отыр.
Дипломдық жұмыстың мақсаты ұйымның міндеттемелерінің есебі және
аудитін теориялық тұрғыдан зерттеп, сондай–ақ осы тақырып бойынша
сұрақтардың көкейкестілігін зерделеп және өз ұсыныстарымызды келтіру болып
саналады. Осы жұмыстың негізгі міндеттеріне төмендегілерді жатқызамыз:
- жалпы міндеттемелер есебін ашып көрсету;
- еңбек ақы есебі бойынша туындайтын міндеттемелерді қарастыру;
- жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысуда кездесетін
міндеттемелердің есебін ашу;
- бюджет және бюджеттен тыс ұйымдармен есеп айырысу есебін және онда
кездесетін әртүрлі мәселелерді жан-жақты зерттеу;
- алынған аванстар мен дивидендтер бойынша есеп айырысқан кезде туындайтын
міндеттемелер сондай –ақ басқа да міндеттемелер есебін ашып көрсету;
- міндеттемелер есебінің аудитін теориялық негізде қарастыру болып
табылады.
Міндеттемелер есебі мен аудитін есепке алуды дұрыс жүзеге асырып, олардың
маңыздылығын түсіну керек. Сондықтан да осы дипломдық жұмысымның тақырыбын
“Ұйымның міндеттемелердің есебі мен аудиті ”- деп таңдап алу себебім,
қазіргі нарықтық экономиканың даму барысында негізсіз шығындармен күресу,
ұйымның нақты активтерін көбейту және ұзақ немесе ағымдағы міндеттемелерді
азайту мәселесі тұрғандықтан әсіресе орта және шағын кәсіпорындардың бәсеке
қабілеттіліктерін жоғарылату мен отандық өнім өндіруді дамыту мәселесі
алдыңғы орындардың бірін иеленгендіктен осы тақырыпты теориялық жағынан
ізденіп жазуды алдыма мақсат қойдым. Өйткені бұл тақырыптың қазіргі кезде
өзектілігі артып отыр. Оны шешу үшін төмендегі мәселелерге көңіл бөлу
керек:
1. Міндеттемелердің туындау тәуекелділігін төмендету және оларды өтеу
тиімділігін қолдануды жақсарту әдістерін таңдау;
2. Міндеттемелерді азайтып, активтерді көбейту жолдарын пайдалану мен
оларға аудиторлық тексеруді жетілдіру.
1. ТАРАУ Міндеттемелердің және щаруашылықтың жалпы сипаттамасы
1.1 шаруашылықтың техника-экономикалық сипаттамасы
“Медсервис-Рихтер” жауапкершілігі шектеулі серіктестігі (ЖШС),Алматы
қаласы,әділет басқармасында басқармасында куәлігінің номері 26128-1910-ЖШС
26.06.1999жылы тіркелген,өз қызмнтін Қазақстан Республикасы,Азаматтық
кодексіне,ҚазақстанРеспубликасының1 994 жылғы 27 желтоқсанына және 1997
жылғы 16 шілдесінен “Шетелдік инвестициялар туралы” заңына Қазақстан
Республикасының 1998 жылғы 22 сәуірдегі “Жауапкершілігі шектеулі және
қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы”заңынң,Венгер
Республикасының заңдарына сәйкес және жарғысына сәйкес жүргізеді.
Серіктестік өзінің зандық құқын Мемлекеттік тіркеуден өткеннен бастап
алады, өзінің атауымен дербес балансы,мөрі,банкілерде есепшоты(Ұлтық және
шетелдік валютамен),фирмалық бланкілері,ресми белгісі,тағы басқа
реквизиттері бар.
Ұйымның экономикалық жағдайын көрсету үшін негізгі көрсеткіштер
қолданылады. Олар ұйымның қаржылық тұрақтылығын, деңгейін жан-жақты анықтап
беруге көмектеседі.
Нарықтық қатынастарға көшу арқылы кез-келген қызметтің жауапкершілігі
күшейіп келеді. Осыған байланысты әр кәсіпкер немесе шаруашылықтар өзінің
қолында бар мүмкіншіліктерін ұтымды пайдалану арқылы табысты жоғарлату
жолдарын іздеуде. Ендігі жерде олар қандай мәселе болсада экономикалық
тұрғыдан болжап отыруды есептеуді және бағалауды керек етеді. Яғни әркімге
экономикалық білім, оның ішінде есеп қажет.
Бүгінгі таңдағы ауқымды өзгерістер кезеңі қоғам өмірінің барлық саласын
жан-жақты қамтуда.Осы негізде әлеуметтік, күрделі мәселелерді шешу –
бүгінгі күннің басты талаптарының бірі болып саналады. Әсіресе, соңғы
жылдары экономика елімізде түбірлі өзгерістер орын алуда. Мұның өзі
қоғамдық және өндірістік қатынастарда болып жатқан жаңа құбылыстар мен
процестерге тікелей байланысты.
Ішкі экономикалық қызмет ҚазақстанРеспубликасының заңына сәйкес
келеді;басқа да қызметтерді жүзеге асырады. Қазақстан Республикасының
заңына тыйым салынбаған.
Шруашылық директордан кейін әртүрлі бөлімшерлері бар, соның ішінде ең
негізгісі:
- Бухгалтерия;
- бас бухгалтер;
- материалдық жағындағы бухгалтер;
- кассир;
- менеджербөлімшесі;
Бас бухгалтер
өндірістегі бухгалтерлік есепті кәсіпорынның қаржы шаруашылық
қызметіне және экономикалық материалды пайдалану мен қаржы ресурстарын
бақылау жасайды. Қаржы түсімінің есебін есептеп, тауарлы-материалдың
бағасы мен өнімді өткізуді есептеп отырады, кәсіпорының қаржы
шаруашылық нәтижесі, қаржылық есептеу мен несиелік операцияларын,
кәсіпорын жұмыскерлерінің еңбекақысын есептейді, мемлекеттік
сақтандыру, әлеуметтік сақтандыру қорына, әлеуметтік зейнетақы және
басқа да қорларға есеп береді. Жалпы өндірістің шығарған өнімі,
пайдасы мен шығындарын, баланс активтеріне, банктің несие пайызын,
салық төлемдерін, өндіріс орнының жалға беру орнын, жылу энергия,
байланыс телефоны және басқа да салықтар мен төлемдерді төлеп,
кәсіпорынның жалпы ақшалай қаражатына жауап беріп, басшыларға айдың
аяғында есеп беріп отырады. Тауардың материалды құндылығы мен қаржы
жағдайының шығынын, ақшаның жетіспеушілігіне, инфляция, кәсіпорын
банкрот болып қалмауы үшін жауап береді.
Материалдық бухгалтер.-бұл келген немесе басқа филиалдардан жіберілген
дәрі-дәрмектерді есепке алып отырады және қоймадағы күнделікті қалған
дәрілер санын бас бухгалтерге хабарлап отырады.
Кассир-күнделікті кіріспен шығысты есептеп,күнделікті пайданы есептеп бас
бухгалтерге хабарлап отырады. Бұл жұмысшылар мен қызметкерлерге ай сайын
беріп отыратын және басқа да ақшалай төлемдерді қабылдап отырады. Бұл
кәсіпорында өнімді тек тапсырыс арқылы өндіргендерін шығарады, сол
тапсырыс бергендердің ақшалай қаражатына қабылдайды.
Қаржы және еңбек нормасының маманы, экономист.
Еңбек нормасын есептеп, кәспорынның жұмысшы қызметкерлерінің жұмыс
істеген уақытын, шығарған өніміне және жұмыс өтіміне разрядына орай
еңбекақыларын есептейді. Кәсіпорында ай сайынғы шығарған өнімін есептеп,
ақша қаражатының түскен пайдасы мен шығындарының нәтижесін есептеп,
жылдың соңында жылдық есеп береді.
Кәсіпорында жұмысшы қызметкерлерінің еңбекақысы мерзімді және кесімді
болып екіге бөлінеді, еңбекке қатысты коэффициенті, қосымша еңбекақы,
негізгі еңбекақы, кесімді-сыйлықты, мерзімді сыйлықты, болып есетптеледі
ЖШС “МедсервисРихтер” өндірістік экономикалық көрсеткіштері жағынан
сипаттамасы оның қаржылық есеп беру көрсеткіштерінен байқауға болады.
Қаржылық есеп берудің маңызды нысаны болып қаржы-шаруашылық кызметі
туралы есеп беру жатады. Ал негізінен табыстар мен шығындар жайлы
мәліметті құрайды. Табыс - бұл активтің өcyiн немесе
міндеттемелердің кебеюін анықтайды. Бұл есеп беру табыс пен шығындар
сомасының салыстырғандағы нәтижесін көрсетеді. Қаржы-шаруашылық
стандарттардың №3 стандарттарға қарасты ЖШС “Медсервис-Рихтер” каржы
шаруашылық қызметін талдап көрсету ушін оның негізгі "қаржы шаруашылық
кызметінің көрсеткіштері кестесін келтіреміз. Мұндағы коэфициенттер
төменгідей:
Көрсеткіштер атауы өткен жыл Eceптi жыл Өсу қарқыны,
2003 жыл 2004 жыл теңге %
1 Өнімді өткізуден 52916495 75408778 22492283 142,3
түскен табыс ( мың
тг.)
2 Өнімнің өз құны (мың 31231381 47890636 16659255 153,7
тг.)
3 Жалпы табыс (мың тг) 21685114 27518147 5833028 126,8
4 Кезең шығындары (мың 14109443 22169222 8059779 143,1
тг.)
5 Салыққа дейінгі табыс 4969929 7978310 3008381 160,5
(мың тг.)
6 Таза табыс (мың тг.) 3418950 5584817 2166867 163,3
7 Негізгі құралдар 77035220 1164024 3936724 151,2
орташа жылдық құны
(мың тг.)
8 Қор кайтарымы 6,86 6,47 -0,38 116
9 Қор сыйымдылығы 0,14 0,15 0,01 171
10 Актив айналымы 0,14 0,15 0,01 171
11 Сату табыстары , % 0,06 0,07 0,01 116
12 Актив пайдалылығы 0,16 0,21 0,5 131,8
13 Актив орташа құны 21141490 26566271 5424881 125,9
1-кесте“Медсервис-Рихтер”ЖШС -нің 2004-2005 жылдардағы экономикалық
көрсеткіштері
Мына кестеде көріп отырғандай- “Медсервис-Рихтер” ЖШС 2004 жылғы
өнімдеріөткеннен түскен табысы 52916495 тг. құраса, бұл көрсеткіш 2005 жылы
2249228Зтг. өciп 75408778 құрады, немесе 153,7%-ға өсті.Өткен өнімнің
өзіндік құны 2004 жылы 31231381 тг., 2005 жылы 47890636 тг. болды, ал
ауытқуы 16659255тг болды, яғни1 26,8 %-ға ұлғайды.
Жалпы табыс 5833078 тг. өстi яғни 2004 жылы 21685114тг. болса, 2005
жылы 27518142 тг болды, және1 43,1%-ды құрады.Бұған әсер еткен факторлар
өнімнің өзіндік құндарының төмен болуы, өткізген өнімнің жоғары болуы.
Кезең шығындары 2004 жылы 14109443 тг. құраса, 2005 жылы 22169222тг.
болды, өткен жылмен салыстырғанда 80590779 тг. өсті, немесе1 60,1% болды.
Салық салынғанға дейінгі табыс 2003жылы 4969929 тг. болды, 2004 жылы
7919310 тг. болды, яғни 300839тг. өсті, 163,1% құрады.
Таза табыс 2004 жылы 3418950тг. құраса, 2005 жылы 5584817 тг. болды, ал
өсу қарқыны 21668687 тг, яғни 151,2%-ды құрады.
Негізгі құралдардың орташа жылдық құны 393б724 тг. өсті, яғни 2003 жылы
77035228 тг. болса, 2005 жылы 1164024 тг. болды, немесе 151,3%-ға ұлғайды.
Ұйымның қор қайтарымдылығы 2004 жылы 116,8% болса, 2004 жылы 6 %
құраса, бұл көрсетіштер 2005 жьлы 71% төмендеп 171 % құрады.
Қор сыйымдылығы 2004 жьлы 116% құрады, ал 2005 жылы 131,8%- ке
өсіп, ауытқуы 125,9 % құраған.
Жалпы бұл ұйымды өркендеп келе жатқан білiктi,
мықты кәсіпорындардың бipiнe жатқызуға болады.
1.2 Ұйымның есеп саясаты
“Медсервис-Рихтер” Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің (ЖШС-
Серіктестік) есеп саясаты Қазақстан Республикасының “Бухгалтерлік есеп және
қаржылық есеп беру туралы” Заңына және Қазақстан Республикасының
бухгалтерлік есеп стандарттары мен әдістемелік ұсынымдарына
сәйкестендіріліп жасалынған. “Медсервис-Рихтер” 1999 жылы 26-шы сәуірде
Қазақстан Республикасының (ҚР) әділет министрлігінде тіркелген. ЖШС-ң
“Тіркеу куәлігі” № 26128-1910 ЖШС. Ұйының мекен-жайы – 480004, ҚР Алматы
қаласы, Маметов көшесі 54. Тиісті заңдылықтардың өзгеруіне байланысты
“Медсервис-Рихтер” ЖШС-і өзінің есеп саясатының ережелеріне шұғыл түрде
өзгеріс енгізіп, құжатты пайдаланушыларға ескертеді. Есеп саясатының жалпы
ережелерінде ЖШС-ң бухгалтерлік есебін жүргізудегі және қаржылық есеп
беруді құруда Қазақстан Республикасының “Бухгалтерлік есеп және қаржылық
есеп беру туралы” Заңына және Бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес
талаптарға сүйеніп, Типтік жоспар шоттарын қолданып, сондай-ақ олардың
қағидалары, негіздері, жағдайлары, тәртіптері жазылған. Сондай-ақ
Серіктестік ҚР-ң 1994 жылдың 16 шілдесінің “Азаматтық Кодексіне”
(өзгерістер мен толықтырулармен), ҚР-ң 1998 жылғы 22-сәуірдегі
“Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер
туралы” заңына сәйкес жүргізеді.
Есеп саясатының келесі бөлімі ұйымның заңды мәртебесі мен
ұйымдастырылу құрылымын қарастырады. Қоғам жекеменшіктік заңды тұлға болып
табылады. Ұйымның негізгі қызметтеріне төмендегілер жатады: дәрі-дәрмек
шығару,психатроптық,наркотикалық және тағы басқа елдерден келген дәрі-
дәрмекпен айналысады. Есеп саясатының келесі бөлімінде бухгалтерлік есептің
ұйымдастырылуы мен ішкі бақылау жүйесі келтіріледі. Ұйымдастыру негізіне
қарай:
-қабылданған есеп саясатын есепті мерзім бойы бақылау;
-қаржылық міндеттемелер мен мүліктерді түгендеу нәтижелерін сондай-ақ
барлық шаруашылық операцияларын түгелдей есепте қамтылғанын;
-есепті мерзімге шығындар мен табыстардың дұрыс жатқызылғандығын;
-аналитикалық және синтетикалық есеп нәтижелерінің дұрыстығын қамтамасыз
етеді.
Серіктестік бухгалтерлік есебін активтер, меншікті капитал, міндеттемелер
т.б. шаруашылық операцияларын екі жақты жазу әдісімен, Типтік жоспар
шоттарына сәйкес және де Қазақстан Республикасының “Бухгалтерлік есеп және
қаржылық есеп беру туралы” Заңына, Бухгалтерлік есеп стандарттарына, есеп
саясатына және басқа да Серіктестіктің бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға
байланысты бұйрықтары мен ережелеріне, нұсқауларына сәйкес іске асырады.
Барлық бухгалтерлік жазбалар Серіктестіктің бухгалтерлік есеп жүйесіндегі
Типтік жоспар шоттарына сәйкес жасалынған Жұмыс шоттар жоспары жіктемесіне
қарай жасалынып, Серіктестіктің қызмет ерекшелігіне байланысты құрылады.
Жалпы бухгалтерлік жазбалар келесідей тәртіппен жасалады:
1. Бухгалтерлік жазбалар шаруашылық операцияларының мазмұнына қарай алғашқы
құжаттарға жазылады;
2. Алғашқы құжаттардағы мәліметтер екі жақты жазумен корреспонденцияланып,
журнал-ордерлер, ведомостерге немесе машинограммаларға жазылады;
3. Осы құжаттардың негізінде қаржылық есеп құрылады.
Серіктестікте шаруашылық операцияларының құжатталу тәртібі, құжаттардың
айналымы, бухгалтерияға немесе мұрағатқа түсу уақыты, өңделуі ішкі есеп
аппаратының құжат айналымына сәйкес жүргізіледі. Серіктестікте
бухгалтерлік есептің келесідей әдістері қолданылады:
-аналитикалық және синтетикалық есеп регистрлары мен қаржылық есеп беру
үшін дербес компьютерлер беріліп – есеп жартылай автоматтандырылған немесе
журнал-ордерлік нысанда жүргізіледі яғни екі нысанда да жүргізіліп отыруға
болады ;
-барлық жасалынған құжаттардағы мәліметтер Серіктестіктің қызметінің
коммерциялық құпиясына жатады;
-құжаттардағы мәліметтермен танысуға Серіктестіктің басшысының рұқсатын алу
керек;
-серіктестікте келесідей ішкі ұйымдық құжаттар жасалынады: ережелері,
қызметкерлердің қызметтік нұсқаулары, іс және іс- жүргізу нұсқаулары,
мүліктерге түгендеу жүргізу нәтижелерін рәсімдеу мен талаптар, материалдық
емес активтер, тауарлы-материалдық қорлар, негізгі құралдар, есеп айырысу
құжаттары, инвестициялар, қатаң есеп берудегі құжаттар т.б. туралы
түгендудің жеке құжаттары;
-қаржылық есеп нәтижелеріне аудиторлық тексеру жүргізіп отыру;
Серіктестікте Типтік жоспар шоттарының негізінде жұмыс шоттары
қарастырылған. Онда барлығы да Типтік жоспар шоттарын қамтиды.
Есеп саясаты 13-бөлімнен тұрады, олар 1-4 бөлімдер жоғарыда айтылып
өтті. 5-бөлім. Түгендеу.
2- тарау. Әдістемелік бөлім. 1-бөлім. Негізгі құралдар есебі. 2-бөлім.
Материалдық емес активтер есебі. 3-бөлім. Ақша қаражаттар есебі. 4. Еңбек
және еңбек ақы есебі. 5-бөлім. Тауарлы-материалдық қорлар есебі. 6-бөлім.
Дебиторлармен есеп айырысу есебі. 7-бөлім. Міндеттемелер есебі. 8-бөлім.
Кезең шығындары. 9-бөлім. Сату және табыстар есебі. 10-бөлім. Корпоративтік
табыс салығы есебі. 11-бөлім. Меншікті капитал. 12-бөлім. Қаржылық есеп
беру.
1.3. Міндеттемелердің теориалық сипаттамасы
Міндеттемелер деп – мақсатты шараларды қаржыландыру үшін заңды және
жеке тұлғалардан, ірі компаниялардан алынған қарыздарды осы ұйымның
кірісіне алып, түптің түбінде қайтарып беруі жөніндегі алған міндеттесін
айтады. Бұларға: ұлттық және шетелдік валюта түрінде банктерден және
банктерге жатпайтын тұлғалардан (Қазақстан Республикасының резиленті немесе
резиденті емес) ұзақ және қысқа мерзімге алынған займдар, облигациялар,
вексельдер жатады. Алынған міндеттемелердің барлығы да осы күнгі ағымдағы
бағамен кіріске алынады. Міндеттемелер алу нәтижесінде ұйымдардың активті
қаражаттары көбейеді. Яғни ол – міндеттеме алушы жақ,
деттеме беруші жаққа ақша мен мүліктерді қандай сомада қайтарылатындығы
жөніндегі операциялар. Міндеттемеге алынған негізгі сомаларға қосымша
міндеттемелер үшін төленетін пайыздық сомалар қосылады. Мұның нәтижесінде
міндеттеме алыушы жақтардағы табыс көлемі азайтылады. Міндеттемелер
құрамына ұйымдардың несиеге сатып алған тауарлары, қызметтері, сондай-ақ
берілген вексельдер бойынша алған қарыз ақшалары, төленбеген еңбекақы,
төленбеген салықтар жөніндегі сомалар дажатады. Егер алынған тауарлар құны
төленбесе, алашақтар қарызы қайтарылмаса, есептелінген еңбек ақы төленбесе,
мұндай жағдайларда осы ұйымның берешек қарыздары өсіп отырады. Нарықтық
қатынастар жағдайында берешек қарыз сомалар осы ұйымның қабылдаған
міндеттемелерінің орындалмауының нәтижесінде туындап отырады.
Егер ұйым төлем өтеушілік қабылетінен айырылып, банкротқа ұшырап
жойылған немесе таратылған жағдайда несие берушілердің, несиелендіруші
банктердің тәуекелшілік талабы бірінші кезекте қанағаттандырылады.
Несиелендіруші жақтардың тәуекелшілікке түскендегі талап еткен сомасы, осы
ұйымның қарыз алғандығы міндетті сомасының көлемінен көп немесе аз болмауы
керек. Яғни банктердің осы ұйымға берген несиесі жөніндегі қойған талабы
осы ұйымның активті қаражаттарын сатудан түскен ақшаны алу жөнінде бірінші
кезекте тұрады. Егер қарыз алып, міндеттеме қабылдаған ұйым өз қарызын
қайтармаған жағдайда, мұндай мәселе заң орындарының шешіміне қарай
орындалады. Өз еркімен қаржы салған инвесторлар талабы немесе бұлардың
тәуекелшілігі банктер қойған талап орындалғаннан соң, қалған қалдық сома
көлемінде ғана болады. Міндеттемелер көлемінде қойылған талаптардың
дәрежесі өте жоғары болады да, басқа қаражаттар көлемінде қойылған талаптар
мүмкін болған жағдайда ғана орындалады.
Шаруашылықтын міндеттемелері ұзақ мерзімді және ағымдағы болып екіге
бөлінеді. Ұзақ мерзімді міндеттемелерге ең алдымен банктегі ұзақ мерзімді
қарыздар жатады. Оларды бір жылдан артық уақытқа береді. Ережеге сай
оларды жаңа техниканы енгізу бойынша шығындарға, өндірісті ұлғайтуға және
қайта құруға, қымбат жабдықтарды сатып алу және басқа да мақсаттық
бағдарламалар үшін қолданады.
. Ағымдағы міндеттемелердің, соның ішінде кредиторлардың талап етуі
бойынша төленуге тиісті міндеттемелердің және есепті мерзімнен кейін бір
жыл ішінде өтелуге тиісті ұзақ мерзімді міндеттемелердің бір бөлігінің
баптары ашып көрсетілуге тиіс яғни бұл №2 “Бухгалтерлік баланс және қаржы
есептеріндегі негізгі ашылымдар” бухгалтерлік есеп стандарттарымен
реттеледі. Оларға төмендегілер жатады:
1) ұзақ мерзімді несиелер;
2) қысқа мерзімді несиелер;
3) ұзақ мерзімді несиелердің ағымдағы бөлігі;
4) кредиторлық қарыздар оның ішінде:
- төленуге тиісті шоттар мен вексельдер;
- сатып алушылар мен тапсырыс берушілерден алынған аванстар;
- салықтар бойынша қарыздар;
- төленетін дивидендтер;
- ұйымаралық қарыздар;
- акционерлік қоғамдардың лауазымды адамдарына берешек қарыздар;
- өзге де кредиторлық қарыздар.
5) төленуге тиісті есептелген шығындар;
6) болашақ кезеңдердің табыстары;
7) күтпеген жағдайлар бойынша есептелген төлемдер.
Қандай да болмасын шаруашылық субьектілерін олардың қандай салада
қызмет атқаратындығына қарамастан алып қарайтын болсақ, олардың барлығының
да міндеттемелері болады. Кез келген өндіріспен айналысатын субьекті сол
өнімді өндіру үшін қажетті шикізаттармен материалдар үшін жабдықтаушы
субьектінің алдында міндетті болуы мүмкін. Тіпті өндіріспен де, саудамен де
айналыспайтын субьектілердің өзі қарамағында жұмыс істейтін жұмысшы
қызметкерлерге олардың істеген еңбегі үшін, сондай-ақ бюджетке түрлі
салықтар үшін қарыз немесе оның алдында міндеттемесі болуы мүмкін. Қазіргі
танда қаржының жетіспеушілігінен банктер, банктен тыс мекемелерден, шет
елдерден қарыз, несие алып өздерінің жұмысын жандандырып жатқан, сондай-ақ
міндеттемелерін шектен тыс көбейтіп алып, оны қайтаруға мүмкіншілігі болмай
жабылып, аукционға салынып, сатылып жатқан субьектілер көптеп кездеседі.
Осы айтылғандар туралы толық түсінік беретін қаржылық есептің ең
негізгілерінің бірі болып саналатын тақырыптардың бірі – міндеттемелердің
мәні болып табылады. Міндеттемелердің мәні қаржы-шаруашылық қызметі бас
шоттар кестесінің алтыншы міндеттемелер деп алынатын бөлім шоттарында
есептелініп жүргізіледі.
Бұл бөлімде 60 - Несиелер бас шоты қарастырылады. Несие бұл – бір
заңды тұлғаның екінші бір заңды тұлғаға немесе жеке адамның заңды тұлғаға
әдетте келісілмеген мөлшерде пайыз алу үшін белгілі бір уақытқа заттай
немесе ақшалай уақытша қаржы беруге байланысты пайда болатын экономикалық
қарым-қатынас жүйесі болып табылады.
61 - Алдағы кезең кірістері бас шоты қарастырылады. Алдағы кезең
кірістері деп – шаруашылық субъектінің ағымдағы есепті ада алған, бірақ
бұдан кейінгі есепті кезеңдерге жататын табыстары болашақ кезеңдерінің
табыстары болып есептелінеді.
62 - Дивидендтер бойынша есеп айырысу. Дивиденд - акционерлер иелігінде
болатын акциялардың саны мен түрлеріне қарай оларға тиесілі акцияларын
табыс түрінде жыл сайын акционерлер арасында бөлінетін акционерлік қоғам
табысының бір бөлігі болып табылады.
63 - Бюджетпен есеп айырысу. Мемлекеттік бюджет – жалпы мемлекеттік
тұрғыдан бөлініп пайдалану, жұмсау үшін құралатын қаржы қоры болып
табылады. Оларға: әлеуметтік салық, заңды тұлғалардан алынатын табыс
салығы, кейінге қалдырылған табыс салығы, қосылған құнға салынатын салық,
жеке тұлғалардан ұсталынатын табыс салығы.
64 - Еншілес(тәуелді) серіктестікпен есеп айырысу, 65 - Бюджетпен тыс
төлемдер бойынша есеп айырысу, 66 -Алынған аванстар, 67 - Жабдықтаушы
мердігерлермен есеп айырысу, жабдықтаушылармен есеп айырысу үшін ұйымдар
қызметінің бухгалтерлік Типтік жоспарының 6-бөлімі “Міндеттемелер” -
бөлімшесінің шоты қолданылады. Онда есеп айырысулар сомасының деңгейіне
және нысандарына (алдын-ала төлемақы, инкасса, аккредитивтер, чектер)
қарамастан жабдықтаушылардан алынған материалдық, босалқы қорлар,
атқарылған қызметтер және жұмыстар үшін есеп айырысулар жүргізіледі. 671
“Төлеуге шоттар” шотының кредиті бойынша жабдықтаушылардың акцептелген
шоттар фактурасы және дебеті бойынша есеп айырысу, валюталық және басқа да
шоттар төлемақысы жазылады.
68 -Басқадай несиелік борыштар бойынша есеп айырысу- деп аталатын бас
шоттарының тиісті бөлімше шоттары орналасқан.
2. ТАРАУ Шаруашылықтың міндеттемелердің есебін ұйымдастыру
2.1 Ұзақ мерзімді міндеттемелердің есебі
Қарыз капиталының қозғалысы несиелеу – ол пайыз түрінде үстеме төлем
төлеп қайтару шартымен қарызға берілген капиталдың қозғалысы.
Несиенің объективті қажеттілігі ең алдымен өнеркәсіп пен сауда
капиталының айналымдық заңдылығымен байланысты. Несиелерді есепке алу 60
“несиелеу” бөлімшесіне енгізілген 601 “Банктердің қарыздары”, 602 “Банктен
тыс мекемелердің қарыздары” , 603 “Өзгелері” – пассивті шоттарында
жүргізіледі. Ұзақ немесе қысқа мерзімді несиелерді беру ҚР Ұлттық Банкісі
бекіткен “Қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді несиелендіруді ұйымдастыру
ережелеріне” сәйкес жүргізіледі. Несие беру және оның операцияларын жүргізу
лицензия берілген Ұлттық Банктің шешімімен айқындалған ресми статусы бар
банктер арқылы жүзеге асырылады. Несие негізінен оны өтеу қабілеті бар
кәсіпорындарға беріледі. Несие өтеу қабілеті болып кәсіпорыннның борышты
міндеттерін толығымен және уақытында есептесе алу қабілеті деп түсінеміз.
Кәсіпорындарға несие басымды түрде өнеркәсіптің тиімділігін арттыруға,
оның ғылыми-техникалық деңгейін көтеруге, тиімділігі жоғары жаңа өнім
түрлерін шығаруға, ынталандыруға, халыққа түрлі қызмет көрсетуге , халық
үшін экспортқа тауар шығаруға байланысты шаралар мен мақсаттарға беріледі.
Олардың ішінен жете көңіл бөлінетіндері ол өз міндеттемелерін дер кезінде
орындайтын клиенттерге , өз қаржыларын осы банктің депозиттеріне және
шоттарына сақтайтын банк акционерлеріне, кәсіпорындарға және ұйымдарға
беріледі.
Несие мерзімділік, қайтарымдылық, төлену шарттарымен коммерциялық және
келісім-шарт негізінде беріледі. Несие беру банктермен өздерінде бар несие
қорларының көлемінде жүзеге асырылады. Банк саудасы бұрындары берілген
ссуда бойынша қайтару мерзімі өтіп кеткен қарыздары жоқ болған жағдайда
ғана беріледі. Банк мекемесі табысы төмен кәсіпорындарға несие беру оған
үлкен қауып туғызатын болғандықтан, ондай кәсіпорындармен несие
қатынастарын орнату мәселесін қарау кезінде ерекше сақтықта болғанды дұрыс
санайды.
Шаруашылық несие алу үшін несиенің сомасы және мақсатты бағыты,
пайдалану мерзімі, өтеу мерзімі, сондай-ақ несиеленетін шараның қысқаша
сипаты және оны жүзеге асырудың экономикалық тиімділігі дәлелденген жазбаша
өтініш сұраумен банкке барады. Өтініш сұрауды банкке ссуда алу үшін алғашқы
рет барған немесе ссуданы пайдаланатын, тәуекелді қажет ететін несиеге
өтініш жасаған, осы банкте есеп айырысу шоты жоқ, ссуда мәмілесін жасау
үшін несие алушы кәсіпорындар ұсынады. Сонымен қатар банкке несие алу үшін
бірінші рет барған кәсіпорын өзінің Жарғысын, ұйымдастыру құжаттарының
көшірмесін, ережелерді, жалға алу келісімдерін , тіркеу куәлігін және несие
алу құқығы барлығын растайтын басқа да құжаттарды банкке ұсынады.
Қысқа мерзімді несие әдетте 12 айдан аспайтын мерзімге несиеленетін
материалдық құндылыұтардың айналымдылығына және шыққан шығынның өзін-өзі
ақтауына негізделіп беріледі. Жекелеген жағдайларда өндіріс циклының
ерекшелігіне байланысты несиелер неғұрлым ұзағырақ мерзімге де, бірақ екі
жылдан аспайтын мерзімге берілуі мүмкін.
Несие шартында көзделген қысқа мерзімді несие беру және өтеу шарттары
мен тәртібіне сай банктің несие бөлімі арқылы несие беруге өкім
рәсімделеді, несие қарыз алушының есеп айырысу шотында қаржының бар-
жоқтығына қарамай қарыз алушының несие шотынан есеп-ақша құжаттарын төлеу
жолымен немесе оның есеп айырысу шотына қаржы аудару арқылы беріледі.
Несие бойынша қарыздарды өтеудің әдістері және нақты мерзімдері,
тәртібі несие шартында қарастырылады. Әдетте, қысқа мерзімді несиені өтеу,
қарыз алушының мерзімді міндеттемесінің негізінде жүзеге асырылады. Сондай-
ақ қарыз алушының төлем-тапсырмаларын немесе негізгі несиеден басқа банк
өкімі қолданылуы мүмкін. Қарыз алушылар негізгі несиеден басқа, несиені
пайдаланғаны үшін пайыздар, айыппұлдар төлеуге міндетті.
Несие алған жағдайда: 441 “Ұлттық валютадағы корреспонденттік, ағымдағы
шоттағы ақшалар”, 451 “Ұлттық валютадағы кассадағы қолма-қол ақшалар”-
есеп айырысу шотына және кассаға ақша алған жағдайда, 671 “Төлеуге шоттар”
– жабдықтаушылар мен мердігерлердің шоттары несие есебінен төленген
жағдайда- бұл аталған шоттардың бәрі дебеттеледі және 601”Банк қарыздары”
шотына “Мерзімінде өтелмеген қарыздар” немесе “Қайтару мерзімі ұзартылған ”
талдамалық шоттарына есептен шығарылады.
Несиені пайдаланғаны үшін банк үстеме пайызын есептейді. Есептелінген
пайыздардың сомасы 831 “Сыйақы түріндегі шығыстар ” шотының дебеті және
684 “Төлеуге сыйақылар” шотының кредиті бойынша көрсетіледі. Пайыздарды
төлеу 684 “Төлеуге сыйақылар” шотының дебеті және 441 “Ұлттық валютадағы
корреспонденттік, ағымдағы шоттағы ақшалар” шотының кредиті бойынша
көрсетіледі.
Банктен тыс мекемелердің берген несиелерін есепке алуды қарастырайық.
Мемелекет кәсіпорындарын қаржыландыру, банктерден тыс басқа да мекемелер
мен кәсіпорындар қаржыландыра алады. Сондықтан осы жайды есепке алу үшін
602 “Банктен тыс мекемелердің қарыздары” шоты пайдаланылады. Бұл пассивті
шотта еліміздің ішіндегі және шетелдегі қарыз берушілердің мәліметтері
жинақталады. Сонымен қатар бухгалтерлік есептің Типтік шоттар жоспарында
төлемдер мен міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ететін, берілген және
алынған кепілдемелердің қозғалысы мен қолда барын есепке алатын баланстан
тыс екі шот яғни: 008 “Алынған міндеттемелерді қамту мен төлемдер”, 009
“Берілген міндеттемелерді қамту мен төлемдер” шоттары енгізілген.
Міндеттемені қамтамасыз етудің кепілі ретінде үшінші тұлғаның
кепілдігі, кепілге салудың шарты, сақтандыру полисі және т.б. болады.
Кепілдеменің және кепілге салудың мәнін қарастыратын болсақ, Кепілдеме
кепілгер –кәсіпорыннан несие берушіге (несие беруші кәсіпорынға)
борышкерден (несие алушы кәсіпорын) алынуға тиісті соманың уақытында
төленуін қамтамасыз ету үшін беріледі.
Кепілдік шартты міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз етудің бір
тәсілі болып табылады. Республикамызда шарттарды рәсімдеуге, несие
берушілердің талаптарын қанағаттандыру тәртібіне және осы мәселеге
байланысты тұжырымдамасы “Кепілдік жөніндегі” (1999 ж. 23.12), (№ 1019 – ХП
- 2004ж. өзгерістер мен толықтырулармен бірге ) Заңы қабылданған. Кепілдік
құқығы кепілін салумен қамсыздандырылған міндеттемелерінің тоқтатылуы:
кепілге салынған мүлік жойылған жағдайда, кепілге салынған мүлікке меншік
иесі болу құқығын алған жағдайда, кепілге салынған мүлікті мәжбүрлеп
сатқызған жағдайда және кепілдіктің түрлері болып мүлік салу және ипотека
табылады.
Төменде келтірілген мәліметтердің негізінде 602 “Банктен тыс
мекемелердің қарыздары” шотындағы міндеттемелердің берілуі мен қайтарылуы
жөніндегі операциялар қарастырылады:
А. Кепілгер кәсіпорының бухгалтериясындағы операциялар:
1. Кепілгер – кәсіпорын мен қарыз алушы кәсіпорынның арасындағы жасалған
келісімге сай, соңғысына 1000 мың тг. кепілдеме берілді. Кепілдеме
баланстан тыс есепке қабылданды:
Дт – 009 “Берілген міндеттемелерді қамту мен төлемдер”;
КТ- .
2. Шартта берілген кепілдеменің сомасынан 6 % төлем, яғни 60,0 мың. тг.
ұстау көзделген, қарыз 6 айға алынды. Ағымдағы ай үшін процент сомасы
есептелінді (16 бөлігі) 10, 0 мың.тг.:
Дт – 332 “Есептелген сыйақылар”;
КТ- 724 “Акциялар бойынша дивидентер және сыйақы түріндегі кірістер ”.
3. Есептелінген проценттердің төлемі келіп түсті:
Дт –441“Ұлттық валютадағы корреспонденттік, ағымдағы шоттағы ақшалар”;
КТ- 332 “Есептелген сыйақылар”.
4. Кепілдеме берілген қарыз алушы кәсіпорынның қарыздарды өтегені жөнінде
мәлімдеме келіп түскеннен кейін, кепілдеменің сомасы кепілгер- кәсіпорынның
баланстан тыс есебінен шығарылады- 1000 мың.тг.:
Дт –;
КТ- 009 “Берілген міндеттемелерді қамту мен төлемдер”.
Б. Қарыз алушы кәсіпорынның бухгалтериясындағы операциялар
1. Қарыз беруші кәсіпорын мен қарыз алушы кәсіпорынның арасындағы шартқа
сай, кепілгер- кәсіпорынның кепілдемесі мен қарызға берілген қаржылар
алынды – 1000 мың.тг.:
Дт –441“Ұлттық валютадағы корреспонденттік, ағымдағы шоттағы ақшалар”;
КТ- 602 “Банктен тыс мекемелердің қарыздары”.
2. Келісімге сай кепілгер – кәсіпорынға шартты түрде барлық мезгіл үшін
келісімнің сомасының 6 % көлемінде (1000000*60100) процент есептелінді-
60,0 мың .тг:
Дт– 831 “Сыйақы түріндегі шығыстар”;
КТ- 684 “Төлеуге сыйақылар”.
3. Қарыз беруші кәсіпорынның пайдасына шартты түрде барлық мезгіл үшін
келісімнің сомасынан 30 % көлемінде бір жылға есептелгенде 300 мың. тг.
сомасында процент есептелінді (1000000*30100) :
Дт– 831 “Сыйақы түріндегі шығыстар”;
КТ- 684 “Төлеуге сыйақылар”.
4. Проценттер төленді:
- кепілгер кәсіпорынға – 60,0 мың.тг.
Дт– 684 “Төлеуге сыйақылар”;
КТ- 441“Ұлттық валютадағы корреспонденттік, ағымдағы шоттағы ақшалар”.
- қарыз беруші кәсіпорынға – 300,0 мың.тг.
Дт– 684 “Төлеуге сыйақылар”;
КТ- 441“Ұлттық валютадағы корреспонденттік, ағымдағы шоттағы ақшалар”.
5. Келісімде белгіленген төлем мерзімінің басталуына қарай қарыз беруші
кәсіпорынға тиесілі сомасы қайтарылды – 1000 мың.тг.:
Дт– 601 “Банктердің қарыздары”;
КТ- 441“Ұлттық валютадағы корреспонденттік, ағымдағы шоттағы ақшалар”.
В. Қарыз беруші кәсіпорынның бухгалтериясындағы операциялар:
1. Қарыз алушы кәсіпорыннан кепілгер-кәсіпорынның кепілдемесі мен тәуелсіз
аудитордың кепілгер-кәсіпорынның төлем жасау қабілеттілігі туралы
қорытындысы алынды. Кепілдеме 1000 мың. тг. сомаға берілді және ол
баланстан тыс есепке алынды- 1000 мың.тг.
Дт– 008 “Алынған міндеттемелерді қамту мен төлемдер”;
КТ- .
2. Қарыз алушы кәсіпорын мен қарыз беруші кәсіпорынның арасында жасалған
келісімге сай нақтыланған 1000 мың.тг. сома бір жылға дейінгі мерзімге
берілді:
Дт– 403 “Өзге де қаржылық инвестициялар”;
КТ- 441“Ұлттық валютадағы корреспонденттік, ағымдағы шоттағы ақшалар”.
3. Келісімнің сомасынан 30 % көлемінде қарызға алынған ақша қаржылары үшін
пайыздар есептелінді:
Дт – 332 “Есептелген сыйақылар”;
КТ- 724 “Акциялар бойынша дивидентер және сыйақы түріндегі кірістер ”.
4. Қарыз алушы кәсіпорыннан проценттер төлемі келіп түсті- 300 мың.тг.
Дт – 441“Ұлттық валютадағы корреспонденттік, ағымдағы шоттағы ақшалар”;
КТ- 332 “Есептелген сыйақылар”.
5. Қарыз алушы кәсіпорын қарызын өтеді – 1000 мың.тг.:
Дт – 441 “Ұлттық валютадағы корреспонденттік, ағымдағы шоттағы ақшалар”;
КТ- 403 “Өзге де қаржылық инвестициялар”.
Сөйтіп, несие операцияларын есепке алу кезінде осындай шоттар
корреспонденциялары беріледі.
“Медсервис-Рихтер” ЖШС-да несие операцияларын есепке алу тиісті
заңдылықтарға сүйене отырып жасалады. Есепті жылда серіктестік банк немесе
банктен тыс ұйымдардан несие алмаған. Сондықтан да ұйымның ұзақ немесе
қысқа мерзімді несиелері баланста жоқ.
2.2Бюджетпен есп айрысудың есебі
Мемлекеттік бюджет - жалпы мемлекеттік ақша қаржысы қорын құрудың және
пайдаланудың негізгі қаржылық жоспары. Бюджеттің қаржысы экономиканы
дамытуға, халықтың материалдық әл-ауқатын және мәдени деңгейін көтеруге
және басқа да мақсаттарға пайдаланылады. 2001жылғы 12 маусымда (2005 ж. 1-
қаңтардағы толықтырулар мен өзгерістерді қоса) Қ Р “Салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы” Салық Кодексіне сәйкес жеке
және заңды тұлғадан алынатын салықтар, мемлекеттік бюджетті толықтырудың
негізгі көзі болып табылады. Жалпы мемлекеттік салықтарға заңды және жеке
тұлғаларға салынатын табыс салығы, ҚҚС, акциздер, арнаулы төлемдер және жер
асты байлықтарын пайдаланушыларға салынатын салықтар жатады. Жалпы
мемлекеттік салықтар және міндетті төлемдер кезекті қаржы жылындағы
“Республикалық бюджет туралы” ҚР Заңдарында белгіленген тәртіп бойынша
тиісті бюджет табыстарына қосылады. Жергілікті салықтарға: жер салығы,
заңды және жеке тұлғаның мүлкіне салынатын салық, көлік құралдарына, заңды
тұлғаларды және кәсіпкерлікпен айналысатын жеке тұлғаны тіркеу үшін
алынатын алымдар жатады. Көрсетілген салықтар мен алымдардың, төлемдердің
сомалары жергілікті бюджеттің кірісіне аударылады.
Кәсіпорынның бюджетпен есеп айырысу операциялары 63 “Бюджетпен есептесу”
бөлімшесінің шоттарында есепке алынады. Бұл бөлімшеге 631 “Төленетін
корпорациялық табыс салығы” шоты, 632 “Кейінге қалдырылған корпорациялық
табыс салығы” шоты, 633 “Қосылған құн салығы” шоты, 634 “Акциздер” шоты,
635 “Әлеуметтік салық” шоты, 636 “Жер салығы” шоты, 637 “Мүлікке салынатын
салық” шоты, 638 “Көлік құралдарына салық” шоты, 639 “Өзге де салықтар,
алымдар және бюджетке төленетін міндетті төлемдер” шоттары кіреді. Салық
жылы салық салынатын табыстары бар заңды тұлғалар салық төлеушілер болып
табылады. Табыс салығын төлеушілерге Қазақстан Республикасының Ұлттық
Банктен басқа заңды резидент және резидент емес тұлғалар жатады. Заңды
тұлғаларға өзінің қатысушыларынан бөлек салық салынады. Жай серіктестіктен
соның ішінде консорциум шарты бойынша алған табыс оның қатысушыларының
арасында бүлінеді және олардың әрқайсысына салық алынады. Әрбір салық
төлеуші салық салынатын табысты анықтау үшін жылдық табыстың жинағының
ұстап қалудың және шеккен зияндарының салық есебіне нұйымдастыруға
міндетті. Салық төлеуші резиденттің жылдық табысының жиынтығы салық
төлеушінің Қазақстан Республикасында және Қазақстан Республикасынан тыс
жерде алынған табыстарынан тұрады. Салық төлеуші резидент еместің жылдық
табыстың жиынтығы Қазақстандық кіріс көздерінен алғаны жатады. Жылдық
кіріс жиынтығына өткізілген өнімдер, атқарылған жұмыс, көрсетілген қызмет
және басқа да операциялар үшін салық төлеуші алуға тиісті ақшалай немесе
табысқа қаражаттар, өзара есеп айырысулар ретінде 3-ші тұлғаға жіберілген
тікелей не болмаса жанама шығындарды өтеуге жіберілген қаржылар жатады.
Кәсіпкерлік қызметтен түсетін кірістерге: Өнімді (жұмыс, қызмет) сатып
өткізуден түсетін кірістер; ғимаратты, қондырғыларды сатып өткізу кезінде
құнының өсуінен, сондай-ақ амортизациялауға жатпайтын активтерден
инфляцияға байланысты олардың құндарына түзетулерді есепке ала отырып
түскен кірістер: соның ішінде: проценттер бойынша кіріс, дивиденттер,
ақысыз алынған мүліктер мен ақша қаржылары; мүліктерді жалға беруден түскен
кірістер; роялти; мемлекеттен алған жәрдем арналардан басқа, заңды тұлғадан
алған жәрдем ақшалар; кәсіпкерлік қызметін шектеуге немесе кәсіпорынды
жабуға келісім үшін алынған кірістер, қарыздарды есептеп шығарудан түсетін
кірістер және тағы басқалар жылдық кіріс жиынтығынан шегеруге жататындар:
- жеке тұлғалар алған дивиденттер;
- Қазақстан Республикасында бұрын төлем көзіне салық салынған жеке
тұлғаларға тиісті проценттер.
- Заңды және жеке тұлғалардың кәсіпкерлік қызметімен байланысты.
- 15% мөлшерінде біржола салық салынатын сатып өткізілген құнды қағаздардың
бағасының өсімімен инфляция деңгейіне түзетілетін заңды резидент
тұлғалардың үлесі.
Заңды тұлғалардың жылдық табысының жиынтығынан оны алуға байланысты
болуға барлық шығындар кемітіледі, соның ішінде негізгі құрал-жабдықтарды
сатып алуға, оларды орнату бойынша шыққан шығындардан және күрделі
сипаттағы басқа шығындар, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңдарымен
реттелетін мемлекеттік әлеуметтік аударым және арнайы қорларға қаржы
бөлу бойынша шыққан шығындар және олардың қызметкерлерінің материалдық
және әлеуметтік әл-ауқатын көтеруге шығарылған шығындарғ іс-сапар,
өкілеттік шығындар Қазақстан Республикасы Үкіметімен белгіленген
мөлшердің шегінде кемітіледі. Жылдық табыс жиынтығынан шын мәнінде табыс
салығы бойынша жеңілдіктер болып табылатын келесі кемітулер жүзеге
асырылады, проценттер бойынша кеміту. Несие үшін проценттер Қазақстан
Республикасының ҰБ- ні бекіткен қайта қаржыландыру ставкасінің есебінен
анықталған және көрсетілген мөлшерінің 50%- не ұлғайтылған, процент
сомасының шегінде кемітуге жатады. Ғылыми зерттеу, жобалық және тәжірибе
конструкторлық жұмыстарына шығындар бойынша ұстап қалу. Негізгі құрал-
жабдықтарды алу, оларды орнату және басқа күрделі сипаттағы шығындардан
басқа, алумен байланысты ғылыми-зерттеу, жобалау және тәжірибе-
конструкторлық жұмыстарына шығындар бойынша ұстап қалу жүзеге асырылады.
Өндірістік мақсат үшін жеке меншік құрылыс бойынша шығындар және
өндірістік мақсатта 3 жылдан кем емес пайдаланылған технологиялық құрал-
жабдық құны; салық төлеушінің қарауы бойынша амортизациялау мерзімінің
кез-келген сәтінде ішінде қалған амортизацияның ішінде ұстап қалуға
жатады. Осы топқа кіретін негізгі құралдардың әр бір тобына қатысты
жөндеу шығындары бойынша ұстап қалуға рұқсат етіледі. Әр салық жылы
бойынша ұстап қалуға жататын жөндеу процентінің сомасы, салық жылының
соңында топтың баланстық құнын 10%-ке шектеледі. Белгіленген шектеуден
асып кеткен сома топтың баланстық құнын ұлғайтады және белгіленген
тәртіпке қарай амортизациялауға жатады. Жер байлығын зерттеу, барлау және
пайдалы қазбаларды алуға даярлық жұмыстарына шыққан шығындар , бағалау,
жасақтау, жалпы әкімшілік шығындар және қол қойылған бонустарды,
коммерциялық табу бонусын төлеуге байланысты шығындарды қоса алғанда,
жылдық табысы жиынтығынан амортизациялық аударым жарнасы түрінде ұстап
қалуға жатады. Осы топ бойынша амортизациялық аударым пайдалы қазбаларды
ала бастаған сәттен бастап бірінші бес жыл ішінде 1 топтың негізгі
құралын шекті мөлшерде амортизациялау бойынша жүзеге асырылады, ал құнның
қалған бөлігі 5 жыл мерзім өткеннен соң келесі амортизациялық кезеңнің
кез-келген сәтінде жер қойнауын пайдаланушының қарауы бойынша анықталатын
мөлшер бойынша кемітіледі. Осы бап тобына қорларды геологиялық зерттеу,
өңдеу және пайдалану құқығын иеленуге байланысты, салық төлеуші жұмсаған
материалдық емес активтер шығындарына да қолданылады.
Салықтардың айыппұлды және өтемақы шығындарын ұстап қалу. Ұстап
қалуға: жылдық кірістің жиынтығын анықталғанға дейін есептен шығарылған,
сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағында және басқа да мемлекеттерде
төленген салық табыстарынан басқа төленген салықтар; бюджетке аударылуға
жататындарды қоспағанда тұрақсыздық айыптары, айып пұл өтемақысын
алғандағы: Қазақстан Республикасының заңдарымен бекітілген нормативті
шығындарға сәйкес мемлекеттік әлеуметтік саланы ұстауға заңды тұлғалардың
шығарған шығындарын жатуы.
Табыс салығын есептеу 851 “Корпорциялық табыс салығы бойынша шығыстар”
шотының дебеті және 632 “Кейінге қалдырылған корпорциялық табыс салығы”
және 631 “Төленетін корпорциялық табыс салығы” шоттарының кредиті бойынша
көрсетіледі.
Салық жылы салық салынатын табысқа ие болған жеке тұлғалар салық төлеушілер
болып табылады. Жылдық табыс жиынтығына табыстың барлық түрлері,
төмендегідей қоса: еңбек ақы түрінде салынатын табыстар: жеке тұлғалардың
мүліктік табыстары кіреді.
Жеке тұлғалардан табыс салығын ұстау “Салық және бюджетке төленетін басқада
міндетті төлемдер туралы” Қазақстан Республикасының Кодексіне (Салық
Кодексі) 2005ж. 12-маусымдағы №209-11 (2006ж. 1-қаңтардағы өзгерістер мен
толықтырулармен) сәйкес жүргізіледі.
Ескерту: “2006 жылға арналған Республикалық бюджет туралы ” Қазақстан
Республикасының 02.12.2005ж .№3-111 Заңымен 2006 жылға арналған айлық
есептік көрсеткіш 1030 тг. мөлшерінде белгіленген. Жылдық есептік көрсеткіш
(ЖЕК*)– 12360 тг.
Салық төлеушінің төлем көзінен салық салынатын табыстары:
1. қызметкердің табысы;
2. біржолғы төлемдерден алынған табыс;
3. жинақтаушы зейнетақы қорларынан берілетін зейнетақы төлемдері;
4. дивидендтер, сыйақылар, ұтыстар түріндегі табыс;
5. стипендиялар;
6. жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табысы жатады.
Жалпы алғанда, жұмыс беруші жұмыскерлердің еңбек ақысынан Салық Кодексіне
сәйкес әртүрлі ұсталымдар жасайды, атап айтқанда міндетті зейнеткерлік
жарнасын жинақ зейнеткерлік қорға; жеке табыс салығын, атқару парақтарынт
(сот үкімінің қағаздары бойынша), сондай-ақ жұмыскерлердің өзі берген
өтініші бойынша ұсталымдар жасалады, сонымен қоса олардың келісімінсіз:
қайтарылмаған аванстар, жұмыстан шыққанда істемей кеткен уақыты үшін,
әкелген зияндары үшін т.б. ұсталымдар ұсталады.
Салықтар – ұлттық табыстың бір бөлігі болып саналады. Салықтар арқылы
жинақталған қаражат жалпы мемлекеттік мұқтаждарға жұмсалады.
Қызметкерлердің салық салынатын табысынан тек жеке тұлғалардан Салық
Кодексінің 145 бабы бойынша көрсетілген ұсталымдар тұтас ұсталады.
Ескерту: “2006 жылға арналған Республикалық бюджет туралы ” Қазақстан
Республикасының 02.12.2005ж. №3-111 Заңымен 2006 жылға арналған айлық
есептік көрсеткіш 1030 тг. мөлшерінде белгіленген. Жылдық есептік көрсеткіш
(ЖЕК*)– 12360 тг.
Мысалы:
Кесте № 2
Жеке табыс салығын есептеу, ұстап қалу және әлеуметтік салықты есептеп
жөніндегі есеп
Мысалдың шарты: қызметкер Данаева Ұ қаңтар айы үшін еңбек ақысын есептеу.
(асырауында адамдар жоқ және зейнеткер емес).
салық СК-ң
кезеңінің Есептелген табыс144бабы міндетті зейнетақы Салық
ай-лары салық жарнасының сомасы шегерімдері
салуға СК-ң 152б.1т.
жатпайтын 1,2 же 4-6
табыстар тармақшасы
есепжыл есепті айжыл басынан есепті ай үшін
ті басынанүшін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
1. ТАРАУ Міндеттемелердің және шаруашылықтың жалпы сипат-тамасы
1.1 Шаруашылықтың техника-экономикалық сипаттамасы ... ..5-9
1.2 Шаруашылықтың есеп саясаты
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9-12
1.3 Міндеттемелердің теориялық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ...12-16
2. ТАРАУ Шаруашылықтың міндеттемелердің есебін ұйымдастыру
1. Қысқа мерзімді міндеттемелердің есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ..17-
23
2. Бюджетпен есеп айрысудың
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...23-37
2.3Басқа да міндеттемелер бойынша есеп айрысудың есебі ... ..38-67
3.ТАРАУ Міндеттемелер есебінің аудиті
3.1 Міндеттемелердің аудитін ұйымдастырудың ерекшеліктері және ақпарат
көздерімен қамтамасыз етілуі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...68-70
3.2 Ұзақ мерзімді міндеттемелердің есебінің аудиті ... ... ..70-72
3.3Міндеттемелердің экономикалық талдауы ... ... ... ... ... .73-74
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
4-76
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...77-78
КІРІСПЕ
Нарықтық қатынастар жағдайында бухгалтерлік есеп ұйымдарда ерекше
маңызды орынға ие.Шаруашылықтың мәліметтерін есепке алу және олардың
құрылымдық қызметін дұрыс басқару үшін, экономикалық болжамдар мен ағымдық
жоспарлар жасау үшін, ел экономикасын дамыту заңдылықтарын зерттеу үшін
қолданылады. Шаруашылықтармен ұйымдардың күрделі экономикалық тетігін және
жақсы жолға қойылған есеп жүйесін,экономикалық ақпаратсыз басқару, іс
жүзінде мүмкін емес. Сондықтанда кез-келген шаруашылықтар үшін есеп
ақпараттық жүйелері маңызды орын алады.
Экономикамыздың нарықтық жолмен дамуы барысында ұйымдар қызметінің
қаржылық мәселелері күшейе түсуде. Осыған сәйкес ұйым басшылығының ерекше
көңілі бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуына мән беріліп отыр. Әсіресе,
елімізде халықаралық стандартқа сәйкес жаңа бухгалтерлік есеп стандартының
енгізілуі ел экономикасының дамуына оң әсерін тигізуде. Бұл еліміздің
қазіргі даму кезеңінде оның шет ел инвесторларымен қарым-қатынасының нығаюы
кезеңінде маңызды болып саналады.
Шаруашылықтың қызметі барысында басқа ұйымдардан алған материалдық
құндылықтары, тауарлары, негізгі құралдары және тағы басқа да активтері
үшін, сондай-ақ алынған несиелері үшін қарыз болуы мүмкін, тіпті өздерінің
сатып алған активтерінің құнын сол уақытында төлегеннің өзінде немесе банк
және банктен тыс мекемелерден несие және қарыз алмағанның өзінде де жұмыс
істейтін қызметкерлеріне еңбекақы есептеп оны төлеуге, өндірген өнімдері
мен көрсеткен қызметтерін сату барысында бюджетке түрлі салықтар төлеуге
міндетті болады. Осы шаруашылық операциялар барысында ұйымның міндеттемелер
есебі туындайды.
2002 жылы маусымның 24-де "Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп
беру туралы" Қазақстан Республикасының Заңы күшіне енді. Сондай-ақ
бухгалтерлік есеп жүргізу халықаралық стандарттарға барынша жақындастырылып
жасалынды және де Бас шоттар жоспарының орнына 2006 жылдың 5-ші қаңтарында
тіркеліп қабылданған Типтік шоттар жоспары енгізілді. Қаржылық есептіліктің
халықаралық стандарттарына сәйкес қаржылық есептілікті жасайтын ұйымдар
үшін бухгалтерлік есеп шоттарының жұмыс жоспары.
Экономиканың қай саласында болмасын ұйымдар мен еңбек ұжымдары шикізат
пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын азайтуға, ысырапты
жоюға, өндірісін ұлғайтуға, өндіретін өнімнің өзіндік құнын төмендетуге
мүдделі болып саналады. Бұл орайда ұйымның міндеттемелерін уақытылы өтелуі
және басқа да ресурстарын тиімсіз жұмсауға қарсы күресте бухгалтерлік
есептің маңызы мен мәнін айрықша атап өтуте болады.
Дипломдық жұмысымда көптеген шартты мысалмен түсіндіріп бухгалтерлік
есептіұйымдастырудың негізгі сұрақтары қамтылған.Бұл жұмысымда Қазақстан
Республикасының “Салық пен басқа да бюджетне төленетін міндетті төлемдер
туралы” жаңадан енгізілген Салық кодексі ні ережелері мен (2002 жылдың
қаңтарына дейінгі)өзгерістері, жаңа норматив тік актілері және кеден
заңдылықтары, енбек туралы қосымшалар мен өзгерістері, бухгалтер лік есеп
бойыншанұсқау материалдары қамылған.
“ Міндеттемелердің есебі және аудиті” тақырыбы бүгінгі таңдағы өзекті
тақырыптардың бірі болып табылады. Диплом жұмысына “Медсервис-Рихтер”
Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестігінің мәліметтері қолданылып отыр.
Дипломдық жұмыстың мақсаты ұйымның міндеттемелерінің есебі және
аудитін теориялық тұрғыдан зерттеп, сондай–ақ осы тақырып бойынша
сұрақтардың көкейкестілігін зерделеп және өз ұсыныстарымызды келтіру болып
саналады. Осы жұмыстың негізгі міндеттеріне төмендегілерді жатқызамыз:
- жалпы міндеттемелер есебін ашып көрсету;
- еңбек ақы есебі бойынша туындайтын міндеттемелерді қарастыру;
- жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысуда кездесетін
міндеттемелердің есебін ашу;
- бюджет және бюджеттен тыс ұйымдармен есеп айырысу есебін және онда
кездесетін әртүрлі мәселелерді жан-жақты зерттеу;
- алынған аванстар мен дивидендтер бойынша есеп айырысқан кезде туындайтын
міндеттемелер сондай –ақ басқа да міндеттемелер есебін ашып көрсету;
- міндеттемелер есебінің аудитін теориялық негізде қарастыру болып
табылады.
Міндеттемелер есебі мен аудитін есепке алуды дұрыс жүзеге асырып, олардың
маңыздылығын түсіну керек. Сондықтан да осы дипломдық жұмысымның тақырыбын
“Ұйымның міндеттемелердің есебі мен аудиті ”- деп таңдап алу себебім,
қазіргі нарықтық экономиканың даму барысында негізсіз шығындармен күресу,
ұйымның нақты активтерін көбейту және ұзақ немесе ағымдағы міндеттемелерді
азайту мәселесі тұрғандықтан әсіресе орта және шағын кәсіпорындардың бәсеке
қабілеттіліктерін жоғарылату мен отандық өнім өндіруді дамыту мәселесі
алдыңғы орындардың бірін иеленгендіктен осы тақырыпты теориялық жағынан
ізденіп жазуды алдыма мақсат қойдым. Өйткені бұл тақырыптың қазіргі кезде
өзектілігі артып отыр. Оны шешу үшін төмендегі мәселелерге көңіл бөлу
керек:
1. Міндеттемелердің туындау тәуекелділігін төмендету және оларды өтеу
тиімділігін қолдануды жақсарту әдістерін таңдау;
2. Міндеттемелерді азайтып, активтерді көбейту жолдарын пайдалану мен
оларға аудиторлық тексеруді жетілдіру.
1. ТАРАУ Міндеттемелердің және щаруашылықтың жалпы сипаттамасы
1.1 шаруашылықтың техника-экономикалық сипаттамасы
“Медсервис-Рихтер” жауапкершілігі шектеулі серіктестігі (ЖШС),Алматы
қаласы,әділет басқармасында басқармасында куәлігінің номері 26128-1910-ЖШС
26.06.1999жылы тіркелген,өз қызмнтін Қазақстан Республикасы,Азаматтық
кодексіне,ҚазақстанРеспубликасының1 994 жылғы 27 желтоқсанына және 1997
жылғы 16 шілдесінен “Шетелдік инвестициялар туралы” заңына Қазақстан
Республикасының 1998 жылғы 22 сәуірдегі “Жауапкершілігі шектеулі және
қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы”заңынң,Венгер
Республикасының заңдарына сәйкес және жарғысына сәйкес жүргізеді.
Серіктестік өзінің зандық құқын Мемлекеттік тіркеуден өткеннен бастап
алады, өзінің атауымен дербес балансы,мөрі,банкілерде есепшоты(Ұлтық және
шетелдік валютамен),фирмалық бланкілері,ресми белгісі,тағы басқа
реквизиттері бар.
Ұйымның экономикалық жағдайын көрсету үшін негізгі көрсеткіштер
қолданылады. Олар ұйымның қаржылық тұрақтылығын, деңгейін жан-жақты анықтап
беруге көмектеседі.
Нарықтық қатынастарға көшу арқылы кез-келген қызметтің жауапкершілігі
күшейіп келеді. Осыған байланысты әр кәсіпкер немесе шаруашылықтар өзінің
қолында бар мүмкіншіліктерін ұтымды пайдалану арқылы табысты жоғарлату
жолдарын іздеуде. Ендігі жерде олар қандай мәселе болсада экономикалық
тұрғыдан болжап отыруды есептеуді және бағалауды керек етеді. Яғни әркімге
экономикалық білім, оның ішінде есеп қажет.
Бүгінгі таңдағы ауқымды өзгерістер кезеңі қоғам өмірінің барлық саласын
жан-жақты қамтуда.Осы негізде әлеуметтік, күрделі мәселелерді шешу –
бүгінгі күннің басты талаптарының бірі болып саналады. Әсіресе, соңғы
жылдары экономика елімізде түбірлі өзгерістер орын алуда. Мұның өзі
қоғамдық және өндірістік қатынастарда болып жатқан жаңа құбылыстар мен
процестерге тікелей байланысты.
Ішкі экономикалық қызмет ҚазақстанРеспубликасының заңына сәйкес
келеді;басқа да қызметтерді жүзеге асырады. Қазақстан Республикасының
заңына тыйым салынбаған.
Шруашылық директордан кейін әртүрлі бөлімшерлері бар, соның ішінде ең
негізгісі:
- Бухгалтерия;
- бас бухгалтер;
- материалдық жағындағы бухгалтер;
- кассир;
- менеджербөлімшесі;
Бас бухгалтер
өндірістегі бухгалтерлік есепті кәсіпорынның қаржы шаруашылық
қызметіне және экономикалық материалды пайдалану мен қаржы ресурстарын
бақылау жасайды. Қаржы түсімінің есебін есептеп, тауарлы-материалдың
бағасы мен өнімді өткізуді есептеп отырады, кәсіпорының қаржы
шаруашылық нәтижесі, қаржылық есептеу мен несиелік операцияларын,
кәсіпорын жұмыскерлерінің еңбекақысын есептейді, мемлекеттік
сақтандыру, әлеуметтік сақтандыру қорына, әлеуметтік зейнетақы және
басқа да қорларға есеп береді. Жалпы өндірістің шығарған өнімі,
пайдасы мен шығындарын, баланс активтеріне, банктің несие пайызын,
салық төлемдерін, өндіріс орнының жалға беру орнын, жылу энергия,
байланыс телефоны және басқа да салықтар мен төлемдерді төлеп,
кәсіпорынның жалпы ақшалай қаражатына жауап беріп, басшыларға айдың
аяғында есеп беріп отырады. Тауардың материалды құндылығы мен қаржы
жағдайының шығынын, ақшаның жетіспеушілігіне, инфляция, кәсіпорын
банкрот болып қалмауы үшін жауап береді.
Материалдық бухгалтер.-бұл келген немесе басқа филиалдардан жіберілген
дәрі-дәрмектерді есепке алып отырады және қоймадағы күнделікті қалған
дәрілер санын бас бухгалтерге хабарлап отырады.
Кассир-күнделікті кіріспен шығысты есептеп,күнделікті пайданы есептеп бас
бухгалтерге хабарлап отырады. Бұл жұмысшылар мен қызметкерлерге ай сайын
беріп отыратын және басқа да ақшалай төлемдерді қабылдап отырады. Бұл
кәсіпорында өнімді тек тапсырыс арқылы өндіргендерін шығарады, сол
тапсырыс бергендердің ақшалай қаражатына қабылдайды.
Қаржы және еңбек нормасының маманы, экономист.
Еңбек нормасын есептеп, кәспорынның жұмысшы қызметкерлерінің жұмыс
істеген уақытын, шығарған өніміне және жұмыс өтіміне разрядына орай
еңбекақыларын есептейді. Кәсіпорында ай сайынғы шығарған өнімін есептеп,
ақша қаражатының түскен пайдасы мен шығындарының нәтижесін есептеп,
жылдың соңында жылдық есеп береді.
Кәсіпорында жұмысшы қызметкерлерінің еңбекақысы мерзімді және кесімді
болып екіге бөлінеді, еңбекке қатысты коэффициенті, қосымша еңбекақы,
негізгі еңбекақы, кесімді-сыйлықты, мерзімді сыйлықты, болып есетптеледі
ЖШС “МедсервисРихтер” өндірістік экономикалық көрсеткіштері жағынан
сипаттамасы оның қаржылық есеп беру көрсеткіштерінен байқауға болады.
Қаржылық есеп берудің маңызды нысаны болып қаржы-шаруашылық кызметі
туралы есеп беру жатады. Ал негізінен табыстар мен шығындар жайлы
мәліметті құрайды. Табыс - бұл активтің өcyiн немесе
міндеттемелердің кебеюін анықтайды. Бұл есеп беру табыс пен шығындар
сомасының салыстырғандағы нәтижесін көрсетеді. Қаржы-шаруашылық
стандарттардың №3 стандарттарға қарасты ЖШС “Медсервис-Рихтер” каржы
шаруашылық қызметін талдап көрсету ушін оның негізгі "қаржы шаруашылық
кызметінің көрсеткіштері кестесін келтіреміз. Мұндағы коэфициенттер
төменгідей:
Көрсеткіштер атауы өткен жыл Eceптi жыл Өсу қарқыны,
2003 жыл 2004 жыл теңге %
1 Өнімді өткізуден 52916495 75408778 22492283 142,3
түскен табыс ( мың
тг.)
2 Өнімнің өз құны (мың 31231381 47890636 16659255 153,7
тг.)
3 Жалпы табыс (мың тг) 21685114 27518147 5833028 126,8
4 Кезең шығындары (мың 14109443 22169222 8059779 143,1
тг.)
5 Салыққа дейінгі табыс 4969929 7978310 3008381 160,5
(мың тг.)
6 Таза табыс (мың тг.) 3418950 5584817 2166867 163,3
7 Негізгі құралдар 77035220 1164024 3936724 151,2
орташа жылдық құны
(мың тг.)
8 Қор кайтарымы 6,86 6,47 -0,38 116
9 Қор сыйымдылығы 0,14 0,15 0,01 171
10 Актив айналымы 0,14 0,15 0,01 171
11 Сату табыстары , % 0,06 0,07 0,01 116
12 Актив пайдалылығы 0,16 0,21 0,5 131,8
13 Актив орташа құны 21141490 26566271 5424881 125,9
1-кесте“Медсервис-Рихтер”ЖШС -нің 2004-2005 жылдардағы экономикалық
көрсеткіштері
Мына кестеде көріп отырғандай- “Медсервис-Рихтер” ЖШС 2004 жылғы
өнімдеріөткеннен түскен табысы 52916495 тг. құраса, бұл көрсеткіш 2005 жылы
2249228Зтг. өciп 75408778 құрады, немесе 153,7%-ға өсті.Өткен өнімнің
өзіндік құны 2004 жылы 31231381 тг., 2005 жылы 47890636 тг. болды, ал
ауытқуы 16659255тг болды, яғни1 26,8 %-ға ұлғайды.
Жалпы табыс 5833078 тг. өстi яғни 2004 жылы 21685114тг. болса, 2005
жылы 27518142 тг болды, және1 43,1%-ды құрады.Бұған әсер еткен факторлар
өнімнің өзіндік құндарының төмен болуы, өткізген өнімнің жоғары болуы.
Кезең шығындары 2004 жылы 14109443 тг. құраса, 2005 жылы 22169222тг.
болды, өткен жылмен салыстырғанда 80590779 тг. өсті, немесе1 60,1% болды.
Салық салынғанға дейінгі табыс 2003жылы 4969929 тг. болды, 2004 жылы
7919310 тг. болды, яғни 300839тг. өсті, 163,1% құрады.
Таза табыс 2004 жылы 3418950тг. құраса, 2005 жылы 5584817 тг. болды, ал
өсу қарқыны 21668687 тг, яғни 151,2%-ды құрады.
Негізгі құралдардың орташа жылдық құны 393б724 тг. өсті, яғни 2003 жылы
77035228 тг. болса, 2005 жылы 1164024 тг. болды, немесе 151,3%-ға ұлғайды.
Ұйымның қор қайтарымдылығы 2004 жылы 116,8% болса, 2004 жылы 6 %
құраса, бұл көрсетіштер 2005 жьлы 71% төмендеп 171 % құрады.
Қор сыйымдылығы 2004 жьлы 116% құрады, ал 2005 жылы 131,8%- ке
өсіп, ауытқуы 125,9 % құраған.
Жалпы бұл ұйымды өркендеп келе жатқан білiктi,
мықты кәсіпорындардың бipiнe жатқызуға болады.
1.2 Ұйымның есеп саясаты
“Медсервис-Рихтер” Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің (ЖШС-
Серіктестік) есеп саясаты Қазақстан Республикасының “Бухгалтерлік есеп және
қаржылық есеп беру туралы” Заңына және Қазақстан Республикасының
бухгалтерлік есеп стандарттары мен әдістемелік ұсынымдарына
сәйкестендіріліп жасалынған. “Медсервис-Рихтер” 1999 жылы 26-шы сәуірде
Қазақстан Республикасының (ҚР) әділет министрлігінде тіркелген. ЖШС-ң
“Тіркеу куәлігі” № 26128-1910 ЖШС. Ұйының мекен-жайы – 480004, ҚР Алматы
қаласы, Маметов көшесі 54. Тиісті заңдылықтардың өзгеруіне байланысты
“Медсервис-Рихтер” ЖШС-і өзінің есеп саясатының ережелеріне шұғыл түрде
өзгеріс енгізіп, құжатты пайдаланушыларға ескертеді. Есеп саясатының жалпы
ережелерінде ЖШС-ң бухгалтерлік есебін жүргізудегі және қаржылық есеп
беруді құруда Қазақстан Республикасының “Бухгалтерлік есеп және қаржылық
есеп беру туралы” Заңына және Бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес
талаптарға сүйеніп, Типтік жоспар шоттарын қолданып, сондай-ақ олардың
қағидалары, негіздері, жағдайлары, тәртіптері жазылған. Сондай-ақ
Серіктестік ҚР-ң 1994 жылдың 16 шілдесінің “Азаматтық Кодексіне”
(өзгерістер мен толықтырулармен), ҚР-ң 1998 жылғы 22-сәуірдегі
“Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер
туралы” заңына сәйкес жүргізеді.
Есеп саясатының келесі бөлімі ұйымның заңды мәртебесі мен
ұйымдастырылу құрылымын қарастырады. Қоғам жекеменшіктік заңды тұлға болып
табылады. Ұйымның негізгі қызметтеріне төмендегілер жатады: дәрі-дәрмек
шығару,психатроптық,наркотикалық және тағы басқа елдерден келген дәрі-
дәрмекпен айналысады. Есеп саясатының келесі бөлімінде бухгалтерлік есептің
ұйымдастырылуы мен ішкі бақылау жүйесі келтіріледі. Ұйымдастыру негізіне
қарай:
-қабылданған есеп саясатын есепті мерзім бойы бақылау;
-қаржылық міндеттемелер мен мүліктерді түгендеу нәтижелерін сондай-ақ
барлық шаруашылық операцияларын түгелдей есепте қамтылғанын;
-есепті мерзімге шығындар мен табыстардың дұрыс жатқызылғандығын;
-аналитикалық және синтетикалық есеп нәтижелерінің дұрыстығын қамтамасыз
етеді.
Серіктестік бухгалтерлік есебін активтер, меншікті капитал, міндеттемелер
т.б. шаруашылық операцияларын екі жақты жазу әдісімен, Типтік жоспар
шоттарына сәйкес және де Қазақстан Республикасының “Бухгалтерлік есеп және
қаржылық есеп беру туралы” Заңына, Бухгалтерлік есеп стандарттарына, есеп
саясатына және басқа да Серіктестіктің бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға
байланысты бұйрықтары мен ережелеріне, нұсқауларына сәйкес іске асырады.
Барлық бухгалтерлік жазбалар Серіктестіктің бухгалтерлік есеп жүйесіндегі
Типтік жоспар шоттарына сәйкес жасалынған Жұмыс шоттар жоспары жіктемесіне
қарай жасалынып, Серіктестіктің қызмет ерекшелігіне байланысты құрылады.
Жалпы бухгалтерлік жазбалар келесідей тәртіппен жасалады:
1. Бухгалтерлік жазбалар шаруашылық операцияларының мазмұнына қарай алғашқы
құжаттарға жазылады;
2. Алғашқы құжаттардағы мәліметтер екі жақты жазумен корреспонденцияланып,
журнал-ордерлер, ведомостерге немесе машинограммаларға жазылады;
3. Осы құжаттардың негізінде қаржылық есеп құрылады.
Серіктестікте шаруашылық операцияларының құжатталу тәртібі, құжаттардың
айналымы, бухгалтерияға немесе мұрағатқа түсу уақыты, өңделуі ішкі есеп
аппаратының құжат айналымына сәйкес жүргізіледі. Серіктестікте
бухгалтерлік есептің келесідей әдістері қолданылады:
-аналитикалық және синтетикалық есеп регистрлары мен қаржылық есеп беру
үшін дербес компьютерлер беріліп – есеп жартылай автоматтандырылған немесе
журнал-ордерлік нысанда жүргізіледі яғни екі нысанда да жүргізіліп отыруға
болады ;
-барлық жасалынған құжаттардағы мәліметтер Серіктестіктің қызметінің
коммерциялық құпиясына жатады;
-құжаттардағы мәліметтермен танысуға Серіктестіктің басшысының рұқсатын алу
керек;
-серіктестікте келесідей ішкі ұйымдық құжаттар жасалынады: ережелері,
қызметкерлердің қызметтік нұсқаулары, іс және іс- жүргізу нұсқаулары,
мүліктерге түгендеу жүргізу нәтижелерін рәсімдеу мен талаптар, материалдық
емес активтер, тауарлы-материалдық қорлар, негізгі құралдар, есеп айырысу
құжаттары, инвестициялар, қатаң есеп берудегі құжаттар т.б. туралы
түгендудің жеке құжаттары;
-қаржылық есеп нәтижелеріне аудиторлық тексеру жүргізіп отыру;
Серіктестікте Типтік жоспар шоттарының негізінде жұмыс шоттары
қарастырылған. Онда барлығы да Типтік жоспар шоттарын қамтиды.
Есеп саясаты 13-бөлімнен тұрады, олар 1-4 бөлімдер жоғарыда айтылып
өтті. 5-бөлім. Түгендеу.
2- тарау. Әдістемелік бөлім. 1-бөлім. Негізгі құралдар есебі. 2-бөлім.
Материалдық емес активтер есебі. 3-бөлім. Ақша қаражаттар есебі. 4. Еңбек
және еңбек ақы есебі. 5-бөлім. Тауарлы-материалдық қорлар есебі. 6-бөлім.
Дебиторлармен есеп айырысу есебі. 7-бөлім. Міндеттемелер есебі. 8-бөлім.
Кезең шығындары. 9-бөлім. Сату және табыстар есебі. 10-бөлім. Корпоративтік
табыс салығы есебі. 11-бөлім. Меншікті капитал. 12-бөлім. Қаржылық есеп
беру.
1.3. Міндеттемелердің теориалық сипаттамасы
Міндеттемелер деп – мақсатты шараларды қаржыландыру үшін заңды және
жеке тұлғалардан, ірі компаниялардан алынған қарыздарды осы ұйымның
кірісіне алып, түптің түбінде қайтарып беруі жөніндегі алған міндеттесін
айтады. Бұларға: ұлттық және шетелдік валюта түрінде банктерден және
банктерге жатпайтын тұлғалардан (Қазақстан Республикасының резиленті немесе
резиденті емес) ұзақ және қысқа мерзімге алынған займдар, облигациялар,
вексельдер жатады. Алынған міндеттемелердің барлығы да осы күнгі ағымдағы
бағамен кіріске алынады. Міндеттемелер алу нәтижесінде ұйымдардың активті
қаражаттары көбейеді. Яғни ол – міндеттеме алушы жақ,
деттеме беруші жаққа ақша мен мүліктерді қандай сомада қайтарылатындығы
жөніндегі операциялар. Міндеттемеге алынған негізгі сомаларға қосымша
міндеттемелер үшін төленетін пайыздық сомалар қосылады. Мұның нәтижесінде
міндеттеме алыушы жақтардағы табыс көлемі азайтылады. Міндеттемелер
құрамына ұйымдардың несиеге сатып алған тауарлары, қызметтері, сондай-ақ
берілген вексельдер бойынша алған қарыз ақшалары, төленбеген еңбекақы,
төленбеген салықтар жөніндегі сомалар дажатады. Егер алынған тауарлар құны
төленбесе, алашақтар қарызы қайтарылмаса, есептелінген еңбек ақы төленбесе,
мұндай жағдайларда осы ұйымның берешек қарыздары өсіп отырады. Нарықтық
қатынастар жағдайында берешек қарыз сомалар осы ұйымның қабылдаған
міндеттемелерінің орындалмауының нәтижесінде туындап отырады.
Егер ұйым төлем өтеушілік қабылетінен айырылып, банкротқа ұшырап
жойылған немесе таратылған жағдайда несие берушілердің, несиелендіруші
банктердің тәуекелшілік талабы бірінші кезекте қанағаттандырылады.
Несиелендіруші жақтардың тәуекелшілікке түскендегі талап еткен сомасы, осы
ұйымның қарыз алғандығы міндетті сомасының көлемінен көп немесе аз болмауы
керек. Яғни банктердің осы ұйымға берген несиесі жөніндегі қойған талабы
осы ұйымның активті қаражаттарын сатудан түскен ақшаны алу жөнінде бірінші
кезекте тұрады. Егер қарыз алып, міндеттеме қабылдаған ұйым өз қарызын
қайтармаған жағдайда, мұндай мәселе заң орындарының шешіміне қарай
орындалады. Өз еркімен қаржы салған инвесторлар талабы немесе бұлардың
тәуекелшілігі банктер қойған талап орындалғаннан соң, қалған қалдық сома
көлемінде ғана болады. Міндеттемелер көлемінде қойылған талаптардың
дәрежесі өте жоғары болады да, басқа қаражаттар көлемінде қойылған талаптар
мүмкін болған жағдайда ғана орындалады.
Шаруашылықтын міндеттемелері ұзақ мерзімді және ағымдағы болып екіге
бөлінеді. Ұзақ мерзімді міндеттемелерге ең алдымен банктегі ұзақ мерзімді
қарыздар жатады. Оларды бір жылдан артық уақытқа береді. Ережеге сай
оларды жаңа техниканы енгізу бойынша шығындарға, өндірісті ұлғайтуға және
қайта құруға, қымбат жабдықтарды сатып алу және басқа да мақсаттық
бағдарламалар үшін қолданады.
. Ағымдағы міндеттемелердің, соның ішінде кредиторлардың талап етуі
бойынша төленуге тиісті міндеттемелердің және есепті мерзімнен кейін бір
жыл ішінде өтелуге тиісті ұзақ мерзімді міндеттемелердің бір бөлігінің
баптары ашып көрсетілуге тиіс яғни бұл №2 “Бухгалтерлік баланс және қаржы
есептеріндегі негізгі ашылымдар” бухгалтерлік есеп стандарттарымен
реттеледі. Оларға төмендегілер жатады:
1) ұзақ мерзімді несиелер;
2) қысқа мерзімді несиелер;
3) ұзақ мерзімді несиелердің ағымдағы бөлігі;
4) кредиторлық қарыздар оның ішінде:
- төленуге тиісті шоттар мен вексельдер;
- сатып алушылар мен тапсырыс берушілерден алынған аванстар;
- салықтар бойынша қарыздар;
- төленетін дивидендтер;
- ұйымаралық қарыздар;
- акционерлік қоғамдардың лауазымды адамдарына берешек қарыздар;
- өзге де кредиторлық қарыздар.
5) төленуге тиісті есептелген шығындар;
6) болашақ кезеңдердің табыстары;
7) күтпеген жағдайлар бойынша есептелген төлемдер.
Қандай да болмасын шаруашылық субьектілерін олардың қандай салада
қызмет атқаратындығына қарамастан алып қарайтын болсақ, олардың барлығының
да міндеттемелері болады. Кез келген өндіріспен айналысатын субьекті сол
өнімді өндіру үшін қажетті шикізаттармен материалдар үшін жабдықтаушы
субьектінің алдында міндетті болуы мүмкін. Тіпті өндіріспен де, саудамен де
айналыспайтын субьектілердің өзі қарамағында жұмыс істейтін жұмысшы
қызметкерлерге олардың істеген еңбегі үшін, сондай-ақ бюджетке түрлі
салықтар үшін қарыз немесе оның алдында міндеттемесі болуы мүмкін. Қазіргі
танда қаржының жетіспеушілігінен банктер, банктен тыс мекемелерден, шет
елдерден қарыз, несие алып өздерінің жұмысын жандандырып жатқан, сондай-ақ
міндеттемелерін шектен тыс көбейтіп алып, оны қайтаруға мүмкіншілігі болмай
жабылып, аукционға салынып, сатылып жатқан субьектілер көптеп кездеседі.
Осы айтылғандар туралы толық түсінік беретін қаржылық есептің ең
негізгілерінің бірі болып саналатын тақырыптардың бірі – міндеттемелердің
мәні болып табылады. Міндеттемелердің мәні қаржы-шаруашылық қызметі бас
шоттар кестесінің алтыншы міндеттемелер деп алынатын бөлім шоттарында
есептелініп жүргізіледі.
Бұл бөлімде 60 - Несиелер бас шоты қарастырылады. Несие бұл – бір
заңды тұлғаның екінші бір заңды тұлғаға немесе жеке адамның заңды тұлғаға
әдетте келісілмеген мөлшерде пайыз алу үшін белгілі бір уақытқа заттай
немесе ақшалай уақытша қаржы беруге байланысты пайда болатын экономикалық
қарым-қатынас жүйесі болып табылады.
61 - Алдағы кезең кірістері бас шоты қарастырылады. Алдағы кезең
кірістері деп – шаруашылық субъектінің ағымдағы есепті ада алған, бірақ
бұдан кейінгі есепті кезеңдерге жататын табыстары болашақ кезеңдерінің
табыстары болып есептелінеді.
62 - Дивидендтер бойынша есеп айырысу. Дивиденд - акционерлер иелігінде
болатын акциялардың саны мен түрлеріне қарай оларға тиесілі акцияларын
табыс түрінде жыл сайын акционерлер арасында бөлінетін акционерлік қоғам
табысының бір бөлігі болып табылады.
63 - Бюджетпен есеп айырысу. Мемлекеттік бюджет – жалпы мемлекеттік
тұрғыдан бөлініп пайдалану, жұмсау үшін құралатын қаржы қоры болып
табылады. Оларға: әлеуметтік салық, заңды тұлғалардан алынатын табыс
салығы, кейінге қалдырылған табыс салығы, қосылған құнға салынатын салық,
жеке тұлғалардан ұсталынатын табыс салығы.
64 - Еншілес(тәуелді) серіктестікпен есеп айырысу, 65 - Бюджетпен тыс
төлемдер бойынша есеп айырысу, 66 -Алынған аванстар, 67 - Жабдықтаушы
мердігерлермен есеп айырысу, жабдықтаушылармен есеп айырысу үшін ұйымдар
қызметінің бухгалтерлік Типтік жоспарының 6-бөлімі “Міндеттемелер” -
бөлімшесінің шоты қолданылады. Онда есеп айырысулар сомасының деңгейіне
және нысандарына (алдын-ала төлемақы, инкасса, аккредитивтер, чектер)
қарамастан жабдықтаушылардан алынған материалдық, босалқы қорлар,
атқарылған қызметтер және жұмыстар үшін есеп айырысулар жүргізіледі. 671
“Төлеуге шоттар” шотының кредиті бойынша жабдықтаушылардың акцептелген
шоттар фактурасы және дебеті бойынша есеп айырысу, валюталық және басқа да
шоттар төлемақысы жазылады.
68 -Басқадай несиелік борыштар бойынша есеп айырысу- деп аталатын бас
шоттарының тиісті бөлімше шоттары орналасқан.
2. ТАРАУ Шаруашылықтың міндеттемелердің есебін ұйымдастыру
2.1 Ұзақ мерзімді міндеттемелердің есебі
Қарыз капиталының қозғалысы несиелеу – ол пайыз түрінде үстеме төлем
төлеп қайтару шартымен қарызға берілген капиталдың қозғалысы.
Несиенің объективті қажеттілігі ең алдымен өнеркәсіп пен сауда
капиталының айналымдық заңдылығымен байланысты. Несиелерді есепке алу 60
“несиелеу” бөлімшесіне енгізілген 601 “Банктердің қарыздары”, 602 “Банктен
тыс мекемелердің қарыздары” , 603 “Өзгелері” – пассивті шоттарында
жүргізіледі. Ұзақ немесе қысқа мерзімді несиелерді беру ҚР Ұлттық Банкісі
бекіткен “Қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді несиелендіруді ұйымдастыру
ережелеріне” сәйкес жүргізіледі. Несие беру және оның операцияларын жүргізу
лицензия берілген Ұлттық Банктің шешімімен айқындалған ресми статусы бар
банктер арқылы жүзеге асырылады. Несие негізінен оны өтеу қабілеті бар
кәсіпорындарға беріледі. Несие өтеу қабілеті болып кәсіпорыннның борышты
міндеттерін толығымен және уақытында есептесе алу қабілеті деп түсінеміз.
Кәсіпорындарға несие басымды түрде өнеркәсіптің тиімділігін арттыруға,
оның ғылыми-техникалық деңгейін көтеруге, тиімділігі жоғары жаңа өнім
түрлерін шығаруға, ынталандыруға, халыққа түрлі қызмет көрсетуге , халық
үшін экспортқа тауар шығаруға байланысты шаралар мен мақсаттарға беріледі.
Олардың ішінен жете көңіл бөлінетіндері ол өз міндеттемелерін дер кезінде
орындайтын клиенттерге , өз қаржыларын осы банктің депозиттеріне және
шоттарына сақтайтын банк акционерлеріне, кәсіпорындарға және ұйымдарға
беріледі.
Несие мерзімділік, қайтарымдылық, төлену шарттарымен коммерциялық және
келісім-шарт негізінде беріледі. Несие беру банктермен өздерінде бар несие
қорларының көлемінде жүзеге асырылады. Банк саудасы бұрындары берілген
ссуда бойынша қайтару мерзімі өтіп кеткен қарыздары жоқ болған жағдайда
ғана беріледі. Банк мекемесі табысы төмен кәсіпорындарға несие беру оған
үлкен қауып туғызатын болғандықтан, ондай кәсіпорындармен несие
қатынастарын орнату мәселесін қарау кезінде ерекше сақтықта болғанды дұрыс
санайды.
Шаруашылық несие алу үшін несиенің сомасы және мақсатты бағыты,
пайдалану мерзімі, өтеу мерзімі, сондай-ақ несиеленетін шараның қысқаша
сипаты және оны жүзеге асырудың экономикалық тиімділігі дәлелденген жазбаша
өтініш сұраумен банкке барады. Өтініш сұрауды банкке ссуда алу үшін алғашқы
рет барған немесе ссуданы пайдаланатын, тәуекелді қажет ететін несиеге
өтініш жасаған, осы банкте есеп айырысу шоты жоқ, ссуда мәмілесін жасау
үшін несие алушы кәсіпорындар ұсынады. Сонымен қатар банкке несие алу үшін
бірінші рет барған кәсіпорын өзінің Жарғысын, ұйымдастыру құжаттарының
көшірмесін, ережелерді, жалға алу келісімдерін , тіркеу куәлігін және несие
алу құқығы барлығын растайтын басқа да құжаттарды банкке ұсынады.
Қысқа мерзімді несие әдетте 12 айдан аспайтын мерзімге несиеленетін
материалдық құндылыұтардың айналымдылығына және шыққан шығынның өзін-өзі
ақтауына негізделіп беріледі. Жекелеген жағдайларда өндіріс циклының
ерекшелігіне байланысты несиелер неғұрлым ұзағырақ мерзімге де, бірақ екі
жылдан аспайтын мерзімге берілуі мүмкін.
Несие шартында көзделген қысқа мерзімді несие беру және өтеу шарттары
мен тәртібіне сай банктің несие бөлімі арқылы несие беруге өкім
рәсімделеді, несие қарыз алушының есеп айырысу шотында қаржының бар-
жоқтығына қарамай қарыз алушының несие шотынан есеп-ақша құжаттарын төлеу
жолымен немесе оның есеп айырысу шотына қаржы аудару арқылы беріледі.
Несие бойынша қарыздарды өтеудің әдістері және нақты мерзімдері,
тәртібі несие шартында қарастырылады. Әдетте, қысқа мерзімді несиені өтеу,
қарыз алушының мерзімді міндеттемесінің негізінде жүзеге асырылады. Сондай-
ақ қарыз алушының төлем-тапсырмаларын немесе негізгі несиеден басқа банк
өкімі қолданылуы мүмкін. Қарыз алушылар негізгі несиеден басқа, несиені
пайдаланғаны үшін пайыздар, айыппұлдар төлеуге міндетті.
Несие алған жағдайда: 441 “Ұлттық валютадағы корреспонденттік, ағымдағы
шоттағы ақшалар”, 451 “Ұлттық валютадағы кассадағы қолма-қол ақшалар”-
есеп айырысу шотына және кассаға ақша алған жағдайда, 671 “Төлеуге шоттар”
– жабдықтаушылар мен мердігерлердің шоттары несие есебінен төленген
жағдайда- бұл аталған шоттардың бәрі дебеттеледі және 601”Банк қарыздары”
шотына “Мерзімінде өтелмеген қарыздар” немесе “Қайтару мерзімі ұзартылған ”
талдамалық шоттарына есептен шығарылады.
Несиені пайдаланғаны үшін банк үстеме пайызын есептейді. Есептелінген
пайыздардың сомасы 831 “Сыйақы түріндегі шығыстар ” шотының дебеті және
684 “Төлеуге сыйақылар” шотының кредиті бойынша көрсетіледі. Пайыздарды
төлеу 684 “Төлеуге сыйақылар” шотының дебеті және 441 “Ұлттық валютадағы
корреспонденттік, ағымдағы шоттағы ақшалар” шотының кредиті бойынша
көрсетіледі.
Банктен тыс мекемелердің берген несиелерін есепке алуды қарастырайық.
Мемелекет кәсіпорындарын қаржыландыру, банктерден тыс басқа да мекемелер
мен кәсіпорындар қаржыландыра алады. Сондықтан осы жайды есепке алу үшін
602 “Банктен тыс мекемелердің қарыздары” шоты пайдаланылады. Бұл пассивті
шотта еліміздің ішіндегі және шетелдегі қарыз берушілердің мәліметтері
жинақталады. Сонымен қатар бухгалтерлік есептің Типтік шоттар жоспарында
төлемдер мен міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ететін, берілген және
алынған кепілдемелердің қозғалысы мен қолда барын есепке алатын баланстан
тыс екі шот яғни: 008 “Алынған міндеттемелерді қамту мен төлемдер”, 009
“Берілген міндеттемелерді қамту мен төлемдер” шоттары енгізілген.
Міндеттемені қамтамасыз етудің кепілі ретінде үшінші тұлғаның
кепілдігі, кепілге салудың шарты, сақтандыру полисі және т.б. болады.
Кепілдеменің және кепілге салудың мәнін қарастыратын болсақ, Кепілдеме
кепілгер –кәсіпорыннан несие берушіге (несие беруші кәсіпорынға)
борышкерден (несие алушы кәсіпорын) алынуға тиісті соманың уақытында
төленуін қамтамасыз ету үшін беріледі.
Кепілдік шартты міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз етудің бір
тәсілі болып табылады. Республикамызда шарттарды рәсімдеуге, несие
берушілердің талаптарын қанағаттандыру тәртібіне және осы мәселеге
байланысты тұжырымдамасы “Кепілдік жөніндегі” (1999 ж. 23.12), (№ 1019 – ХП
- 2004ж. өзгерістер мен толықтырулармен бірге ) Заңы қабылданған. Кепілдік
құқығы кепілін салумен қамсыздандырылған міндеттемелерінің тоқтатылуы:
кепілге салынған мүлік жойылған жағдайда, кепілге салынған мүлікке меншік
иесі болу құқығын алған жағдайда, кепілге салынған мүлікті мәжбүрлеп
сатқызған жағдайда және кепілдіктің түрлері болып мүлік салу және ипотека
табылады.
Төменде келтірілген мәліметтердің негізінде 602 “Банктен тыс
мекемелердің қарыздары” шотындағы міндеттемелердің берілуі мен қайтарылуы
жөніндегі операциялар қарастырылады:
А. Кепілгер кәсіпорының бухгалтериясындағы операциялар:
1. Кепілгер – кәсіпорын мен қарыз алушы кәсіпорынның арасындағы жасалған
келісімге сай, соңғысына 1000 мың тг. кепілдеме берілді. Кепілдеме
баланстан тыс есепке қабылданды:
Дт – 009 “Берілген міндеттемелерді қамту мен төлемдер”;
КТ- .
2. Шартта берілген кепілдеменің сомасынан 6 % төлем, яғни 60,0 мың. тг.
ұстау көзделген, қарыз 6 айға алынды. Ағымдағы ай үшін процент сомасы
есептелінді (16 бөлігі) 10, 0 мың.тг.:
Дт – 332 “Есептелген сыйақылар”;
КТ- 724 “Акциялар бойынша дивидентер және сыйақы түріндегі кірістер ”.
3. Есептелінген проценттердің төлемі келіп түсті:
Дт –441“Ұлттық валютадағы корреспонденттік, ағымдағы шоттағы ақшалар”;
КТ- 332 “Есептелген сыйақылар”.
4. Кепілдеме берілген қарыз алушы кәсіпорынның қарыздарды өтегені жөнінде
мәлімдеме келіп түскеннен кейін, кепілдеменің сомасы кепілгер- кәсіпорынның
баланстан тыс есебінен шығарылады- 1000 мың.тг.:
Дт –;
КТ- 009 “Берілген міндеттемелерді қамту мен төлемдер”.
Б. Қарыз алушы кәсіпорынның бухгалтериясындағы операциялар
1. Қарыз беруші кәсіпорын мен қарыз алушы кәсіпорынның арасындағы шартқа
сай, кепілгер- кәсіпорынның кепілдемесі мен қарызға берілген қаржылар
алынды – 1000 мың.тг.:
Дт –441“Ұлттық валютадағы корреспонденттік, ағымдағы шоттағы ақшалар”;
КТ- 602 “Банктен тыс мекемелердің қарыздары”.
2. Келісімге сай кепілгер – кәсіпорынға шартты түрде барлық мезгіл үшін
келісімнің сомасының 6 % көлемінде (1000000*60100) процент есептелінді-
60,0 мың .тг:
Дт– 831 “Сыйақы түріндегі шығыстар”;
КТ- 684 “Төлеуге сыйақылар”.
3. Қарыз беруші кәсіпорынның пайдасына шартты түрде барлық мезгіл үшін
келісімнің сомасынан 30 % көлемінде бір жылға есептелгенде 300 мың. тг.
сомасында процент есептелінді (1000000*30100) :
Дт– 831 “Сыйақы түріндегі шығыстар”;
КТ- 684 “Төлеуге сыйақылар”.
4. Проценттер төленді:
- кепілгер кәсіпорынға – 60,0 мың.тг.
Дт– 684 “Төлеуге сыйақылар”;
КТ- 441“Ұлттық валютадағы корреспонденттік, ағымдағы шоттағы ақшалар”.
- қарыз беруші кәсіпорынға – 300,0 мың.тг.
Дт– 684 “Төлеуге сыйақылар”;
КТ- 441“Ұлттық валютадағы корреспонденттік, ағымдағы шоттағы ақшалар”.
5. Келісімде белгіленген төлем мерзімінің басталуына қарай қарыз беруші
кәсіпорынға тиесілі сомасы қайтарылды – 1000 мың.тг.:
Дт– 601 “Банктердің қарыздары”;
КТ- 441“Ұлттық валютадағы корреспонденттік, ағымдағы шоттағы ақшалар”.
В. Қарыз беруші кәсіпорынның бухгалтериясындағы операциялар:
1. Қарыз алушы кәсіпорыннан кепілгер-кәсіпорынның кепілдемесі мен тәуелсіз
аудитордың кепілгер-кәсіпорынның төлем жасау қабілеттілігі туралы
қорытындысы алынды. Кепілдеме 1000 мың. тг. сомаға берілді және ол
баланстан тыс есепке алынды- 1000 мың.тг.
Дт– 008 “Алынған міндеттемелерді қамту мен төлемдер”;
КТ- .
2. Қарыз алушы кәсіпорын мен қарыз беруші кәсіпорынның арасында жасалған
келісімге сай нақтыланған 1000 мың.тг. сома бір жылға дейінгі мерзімге
берілді:
Дт– 403 “Өзге де қаржылық инвестициялар”;
КТ- 441“Ұлттық валютадағы корреспонденттік, ағымдағы шоттағы ақшалар”.
3. Келісімнің сомасынан 30 % көлемінде қарызға алынған ақша қаржылары үшін
пайыздар есептелінді:
Дт – 332 “Есептелген сыйақылар”;
КТ- 724 “Акциялар бойынша дивидентер және сыйақы түріндегі кірістер ”.
4. Қарыз алушы кәсіпорыннан проценттер төлемі келіп түсті- 300 мың.тг.
Дт – 441“Ұлттық валютадағы корреспонденттік, ағымдағы шоттағы ақшалар”;
КТ- 332 “Есептелген сыйақылар”.
5. Қарыз алушы кәсіпорын қарызын өтеді – 1000 мың.тг.:
Дт – 441 “Ұлттық валютадағы корреспонденттік, ағымдағы шоттағы ақшалар”;
КТ- 403 “Өзге де қаржылық инвестициялар”.
Сөйтіп, несие операцияларын есепке алу кезінде осындай шоттар
корреспонденциялары беріледі.
“Медсервис-Рихтер” ЖШС-да несие операцияларын есепке алу тиісті
заңдылықтарға сүйене отырып жасалады. Есепті жылда серіктестік банк немесе
банктен тыс ұйымдардан несие алмаған. Сондықтан да ұйымның ұзақ немесе
қысқа мерзімді несиелері баланста жоқ.
2.2Бюджетпен есп айрысудың есебі
Мемлекеттік бюджет - жалпы мемлекеттік ақша қаржысы қорын құрудың және
пайдаланудың негізгі қаржылық жоспары. Бюджеттің қаржысы экономиканы
дамытуға, халықтың материалдық әл-ауқатын және мәдени деңгейін көтеруге
және басқа да мақсаттарға пайдаланылады. 2001жылғы 12 маусымда (2005 ж. 1-
қаңтардағы толықтырулар мен өзгерістерді қоса) Қ Р “Салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы” Салық Кодексіне сәйкес жеке
және заңды тұлғадан алынатын салықтар, мемлекеттік бюджетті толықтырудың
негізгі көзі болып табылады. Жалпы мемлекеттік салықтарға заңды және жеке
тұлғаларға салынатын табыс салығы, ҚҚС, акциздер, арнаулы төлемдер және жер
асты байлықтарын пайдаланушыларға салынатын салықтар жатады. Жалпы
мемлекеттік салықтар және міндетті төлемдер кезекті қаржы жылындағы
“Республикалық бюджет туралы” ҚР Заңдарында белгіленген тәртіп бойынша
тиісті бюджет табыстарына қосылады. Жергілікті салықтарға: жер салығы,
заңды және жеке тұлғаның мүлкіне салынатын салық, көлік құралдарына, заңды
тұлғаларды және кәсіпкерлікпен айналысатын жеке тұлғаны тіркеу үшін
алынатын алымдар жатады. Көрсетілген салықтар мен алымдардың, төлемдердің
сомалары жергілікті бюджеттің кірісіне аударылады.
Кәсіпорынның бюджетпен есеп айырысу операциялары 63 “Бюджетпен есептесу”
бөлімшесінің шоттарында есепке алынады. Бұл бөлімшеге 631 “Төленетін
корпорациялық табыс салығы” шоты, 632 “Кейінге қалдырылған корпорациялық
табыс салығы” шоты, 633 “Қосылған құн салығы” шоты, 634 “Акциздер” шоты,
635 “Әлеуметтік салық” шоты, 636 “Жер салығы” шоты, 637 “Мүлікке салынатын
салық” шоты, 638 “Көлік құралдарына салық” шоты, 639 “Өзге де салықтар,
алымдар және бюджетке төленетін міндетті төлемдер” шоттары кіреді. Салық
жылы салық салынатын табыстары бар заңды тұлғалар салық төлеушілер болып
табылады. Табыс салығын төлеушілерге Қазақстан Республикасының Ұлттық
Банктен басқа заңды резидент және резидент емес тұлғалар жатады. Заңды
тұлғаларға өзінің қатысушыларынан бөлек салық салынады. Жай серіктестіктен
соның ішінде консорциум шарты бойынша алған табыс оның қатысушыларының
арасында бүлінеді және олардың әрқайсысына салық алынады. Әрбір салық
төлеуші салық салынатын табысты анықтау үшін жылдық табыстың жинағының
ұстап қалудың және шеккен зияндарының салық есебіне нұйымдастыруға
міндетті. Салық төлеуші резиденттің жылдық табысының жиынтығы салық
төлеушінің Қазақстан Республикасында және Қазақстан Республикасынан тыс
жерде алынған табыстарынан тұрады. Салық төлеуші резидент еместің жылдық
табыстың жиынтығы Қазақстандық кіріс көздерінен алғаны жатады. Жылдық
кіріс жиынтығына өткізілген өнімдер, атқарылған жұмыс, көрсетілген қызмет
және басқа да операциялар үшін салық төлеуші алуға тиісті ақшалай немесе
табысқа қаражаттар, өзара есеп айырысулар ретінде 3-ші тұлғаға жіберілген
тікелей не болмаса жанама шығындарды өтеуге жіберілген қаржылар жатады.
Кәсіпкерлік қызметтен түсетін кірістерге: Өнімді (жұмыс, қызмет) сатып
өткізуден түсетін кірістер; ғимаратты, қондырғыларды сатып өткізу кезінде
құнының өсуінен, сондай-ақ амортизациялауға жатпайтын активтерден
инфляцияға байланысты олардың құндарына түзетулерді есепке ала отырып
түскен кірістер: соның ішінде: проценттер бойынша кіріс, дивиденттер,
ақысыз алынған мүліктер мен ақша қаржылары; мүліктерді жалға беруден түскен
кірістер; роялти; мемлекеттен алған жәрдем арналардан басқа, заңды тұлғадан
алған жәрдем ақшалар; кәсіпкерлік қызметін шектеуге немесе кәсіпорынды
жабуға келісім үшін алынған кірістер, қарыздарды есептеп шығарудан түсетін
кірістер және тағы басқалар жылдық кіріс жиынтығынан шегеруге жататындар:
- жеке тұлғалар алған дивиденттер;
- Қазақстан Республикасында бұрын төлем көзіне салық салынған жеке
тұлғаларға тиісті проценттер.
- Заңды және жеке тұлғалардың кәсіпкерлік қызметімен байланысты.
- 15% мөлшерінде біржола салық салынатын сатып өткізілген құнды қағаздардың
бағасының өсімімен инфляция деңгейіне түзетілетін заңды резидент
тұлғалардың үлесі.
Заңды тұлғалардың жылдық табысының жиынтығынан оны алуға байланысты
болуға барлық шығындар кемітіледі, соның ішінде негізгі құрал-жабдықтарды
сатып алуға, оларды орнату бойынша шыққан шығындардан және күрделі
сипаттағы басқа шығындар, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңдарымен
реттелетін мемлекеттік әлеуметтік аударым және арнайы қорларға қаржы
бөлу бойынша шыққан шығындар және олардың қызметкерлерінің материалдық
және әлеуметтік әл-ауқатын көтеруге шығарылған шығындарғ іс-сапар,
өкілеттік шығындар Қазақстан Республикасы Үкіметімен белгіленген
мөлшердің шегінде кемітіледі. Жылдық табыс жиынтығынан шын мәнінде табыс
салығы бойынша жеңілдіктер болып табылатын келесі кемітулер жүзеге
асырылады, проценттер бойынша кеміту. Несие үшін проценттер Қазақстан
Республикасының ҰБ- ні бекіткен қайта қаржыландыру ставкасінің есебінен
анықталған және көрсетілген мөлшерінің 50%- не ұлғайтылған, процент
сомасының шегінде кемітуге жатады. Ғылыми зерттеу, жобалық және тәжірибе
конструкторлық жұмыстарына шығындар бойынша ұстап қалу. Негізгі құрал-
жабдықтарды алу, оларды орнату және басқа күрделі сипаттағы шығындардан
басқа, алумен байланысты ғылыми-зерттеу, жобалау және тәжірибе-
конструкторлық жұмыстарына шығындар бойынша ұстап қалу жүзеге асырылады.
Өндірістік мақсат үшін жеке меншік құрылыс бойынша шығындар және
өндірістік мақсатта 3 жылдан кем емес пайдаланылған технологиялық құрал-
жабдық құны; салық төлеушінің қарауы бойынша амортизациялау мерзімінің
кез-келген сәтінде ішінде қалған амортизацияның ішінде ұстап қалуға
жатады. Осы топқа кіретін негізгі құралдардың әр бір тобына қатысты
жөндеу шығындары бойынша ұстап қалуға рұқсат етіледі. Әр салық жылы
бойынша ұстап қалуға жататын жөндеу процентінің сомасы, салық жылының
соңында топтың баланстық құнын 10%-ке шектеледі. Белгіленген шектеуден
асып кеткен сома топтың баланстық құнын ұлғайтады және белгіленген
тәртіпке қарай амортизациялауға жатады. Жер байлығын зерттеу, барлау және
пайдалы қазбаларды алуға даярлық жұмыстарына шыққан шығындар , бағалау,
жасақтау, жалпы әкімшілік шығындар және қол қойылған бонустарды,
коммерциялық табу бонусын төлеуге байланысты шығындарды қоса алғанда,
жылдық табысы жиынтығынан амортизациялық аударым жарнасы түрінде ұстап
қалуға жатады. Осы топ бойынша амортизациялық аударым пайдалы қазбаларды
ала бастаған сәттен бастап бірінші бес жыл ішінде 1 топтың негізгі
құралын шекті мөлшерде амортизациялау бойынша жүзеге асырылады, ал құнның
қалған бөлігі 5 жыл мерзім өткеннен соң келесі амортизациялық кезеңнің
кез-келген сәтінде жер қойнауын пайдаланушының қарауы бойынша анықталатын
мөлшер бойынша кемітіледі. Осы бап тобына қорларды геологиялық зерттеу,
өңдеу және пайдалану құқығын иеленуге байланысты, салық төлеуші жұмсаған
материалдық емес активтер шығындарына да қолданылады.
Салықтардың айыппұлды және өтемақы шығындарын ұстап қалу. Ұстап
қалуға: жылдық кірістің жиынтығын анықталғанға дейін есептен шығарылған,
сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағында және басқа да мемлекеттерде
төленген салық табыстарынан басқа төленген салықтар; бюджетке аударылуға
жататындарды қоспағанда тұрақсыздық айыптары, айып пұл өтемақысын
алғандағы: Қазақстан Республикасының заңдарымен бекітілген нормативті
шығындарға сәйкес мемлекеттік әлеуметтік саланы ұстауға заңды тұлғалардың
шығарған шығындарын жатуы.
Табыс салығын есептеу 851 “Корпорциялық табыс салығы бойынша шығыстар”
шотының дебеті және 632 “Кейінге қалдырылған корпорциялық табыс салығы”
және 631 “Төленетін корпорциялық табыс салығы” шоттарының кредиті бойынша
көрсетіледі.
Салық жылы салық салынатын табысқа ие болған жеке тұлғалар салық төлеушілер
болып табылады. Жылдық табыс жиынтығына табыстың барлық түрлері,
төмендегідей қоса: еңбек ақы түрінде салынатын табыстар: жеке тұлғалардың
мүліктік табыстары кіреді.
Жеке тұлғалардан табыс салығын ұстау “Салық және бюджетке төленетін басқада
міндетті төлемдер туралы” Қазақстан Республикасының Кодексіне (Салық
Кодексі) 2005ж. 12-маусымдағы №209-11 (2006ж. 1-қаңтардағы өзгерістер мен
толықтырулармен) сәйкес жүргізіледі.
Ескерту: “2006 жылға арналған Республикалық бюджет туралы ” Қазақстан
Республикасының 02.12.2005ж .№3-111 Заңымен 2006 жылға арналған айлық
есептік көрсеткіш 1030 тг. мөлшерінде белгіленген. Жылдық есептік көрсеткіш
(ЖЕК*)– 12360 тг.
Салық төлеушінің төлем көзінен салық салынатын табыстары:
1. қызметкердің табысы;
2. біржолғы төлемдерден алынған табыс;
3. жинақтаушы зейнетақы қорларынан берілетін зейнетақы төлемдері;
4. дивидендтер, сыйақылар, ұтыстар түріндегі табыс;
5. стипендиялар;
6. жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табысы жатады.
Жалпы алғанда, жұмыс беруші жұмыскерлердің еңбек ақысынан Салық Кодексіне
сәйкес әртүрлі ұсталымдар жасайды, атап айтқанда міндетті зейнеткерлік
жарнасын жинақ зейнеткерлік қорға; жеке табыс салығын, атқару парақтарынт
(сот үкімінің қағаздары бойынша), сондай-ақ жұмыскерлердің өзі берген
өтініші бойынша ұсталымдар жасалады, сонымен қоса олардың келісімінсіз:
қайтарылмаған аванстар, жұмыстан шыққанда істемей кеткен уақыты үшін,
әкелген зияндары үшін т.б. ұсталымдар ұсталады.
Салықтар – ұлттық табыстың бір бөлігі болып саналады. Салықтар арқылы
жинақталған қаражат жалпы мемлекеттік мұқтаждарға жұмсалады.
Қызметкерлердің салық салынатын табысынан тек жеке тұлғалардан Салық
Кодексінің 145 бабы бойынша көрсетілген ұсталымдар тұтас ұсталады.
Ескерту: “2006 жылға арналған Республикалық бюджет туралы ” Қазақстан
Республикасының 02.12.2005ж. №3-111 Заңымен 2006 жылға арналған айлық
есептік көрсеткіш 1030 тг. мөлшерінде белгіленген. Жылдық есептік көрсеткіш
(ЖЕК*)– 12360 тг.
Мысалы:
Кесте № 2
Жеке табыс салығын есептеу, ұстап қалу және әлеуметтік салықты есептеп
жөніндегі есеп
Мысалдың шарты: қызметкер Данаева Ұ қаңтар айы үшін еңбек ақысын есептеу.
(асырауында адамдар жоқ және зейнеткер емес).
салық СК-ң
кезеңінің Есептелген табыс144бабы міндетті зейнетақы Салық
ай-лары салық жарнасының сомасы шегерімдері
салуға СК-ң 152б.1т.
жатпайтын 1,2 же 4-6
табыстар тармақшасы
есепжыл есепті айжыл басынан есепті ай үшін
ті басынанүшін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz