Жер қойнауы туралы түсінік

Жоспар

І. Негізгі бөлім
1.1. Жер қойнауы туралы түсінік.
1.2. Жер қойнауын қорғау, шикізатты тиімді пайдалану бағыттары.

2.1. Кен орындарын экономикалық бағалауға ұсынылған негізгі көрсеткіштер
2.2. Экономикалық бағалауда уақыт факторын есептеу.

ІІ. Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1.1. Жер қойнауы туралы түсінік.
Жердің сыртқы қыртысы "литесфера" деп аталады. Еның радиусы 15-18 км-ден 80 км-ге дейін болады.
Жер қойнауы дегенде оның сыртқы қабатын, мантиясын және ядросын қосып айтқан дұрыс. Бірақ күнделікті өмірде, ғылымда жер қойнауы дәл, тек оның беткі қыртысын (литосфераны) қарастыру қалыптасқан жер қойнауы пайдалы қазба байлықтардың қоймасы. Адамдар осы күнге дейін олардың тек 10 км-ге дейін ғана орналасқандарын пайдаланады.
Жер қоймауынан алынатын пайдалы қазба байлықтарды үш топқа бөледі:
• жанатын отын-энергия қоры - көмір, мұнай, газ, жанғыш тақта тас, шымтезек,
• рудалы пайдалы қазбалар - қара және түсті металдар, қымбат бағалы, сирек кездесетін т.б. металдар кендері;
• бейруда пайдалы қазбалар - химия шикізаты (минералдық тұздар, гипс, күкірт, апатит, фосферит, т,б.), етқа төзімді материалдар, құрылыс материалдар шикізаты, әсемдік тастар т.б.
Адамдар өте ерте заманнан бері жер қейнауынан пайдалы заттарды алып пайдаланып келеді. Жер қейнауы әлі толық зерттеліп болған жоқ, жер қойнауындағы минералдық: қазба байлықтар осы заманғы индустриялық өндірістің негізгі шикізат көзі болып табылады. Ауыр өнеркәсіп өнімдерінің 90%-і, халық тұтынатын тауарлардың 20%-і минералдық шикізаттан алынады.
Қазақстан жер қойнауы минералдық қазба байлыққа бай. Онда өнеркәсіпте қолданылатын минериалдық шикізаттың барлық түрі бар деп айтуымызға болады. Осы байлығымызды тиімді пайдалану эконо-микамыздағы ең өзекті басты мәселе. Сонымен қатар минералдық шикізатты

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. «Табиғатты пайдалану экономикасы» С. Мұқанұлы, Е. Үпішеев Алматы 1999 ж Экономика
2. Сатыбалдин, Төлешісов, Мұқаев «Табиғат байлығына егеменділік және оның құны» Алматы 1992 ж
3. Сағымбаев «Экология негіздері» Алматы 1995 ж
4. «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» 1995 ж.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
І. Негізгі бөлім
1. Жер қойнауы туралы түсінік.
2. Жер қойнауын қорғау, шикізатты тиімді пайдалану бағыттары.
2.1. Кен орындарын экономикалық бағалауға ұсынылған негізгі
көрсеткіштер
2.2. Экономикалық бағалауда уақыт факторын есептеу.
ІІ. Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Жер қойнауы туралы түсінік.
Жердің сыртқы қыртысы "литесфера" деп аталады. Еның радиусы 15-18 км-
ден 80 км-ге дейін болады.
Жер қойнауы дегенде оның сыртқы қабатын, мантиясын және ядросын қосып
айтқан дұрыс. Бірақ күнделікті өмірде, ғылымда жер қойнауы дәл, тек оның
беткі қыртысын (литосфераны) қарастыру қалыптасқан жер қойнауы пайдалы
қазба байлықтардың қоймасы. Адамдар осы күнге дейін олардың тек 10 км-ге
дейін ғана орналасқандарын пайдаланады.
Жер қоймауынан алынатын пайдалы қазба байлықтарды үш топқа бөледі:
• жанатын отын-энергия қоры - көмір, мұнай, газ, жанғыш
тақта тас, шымтезек,
• рудалы пайдалы қазбалар - қара және түсті металдар, қымбат
бағалы, сирек кездесетін т.б. металдар кендері;
• бейруда пайдалы қазбалар - химия шикізаты (минералдық тұздар,
гипс, күкірт, апатит, фосферит, т,б.), етқа төзімді материалдар, құрылыс
материалдар шикізаты, әсемдік тастар т.б.
Адамдар өте ерте заманнан бері жер қейнауынан пайдалы заттарды алып
пайдаланып келеді. Жер қейнауы әлі толық зерттеліп болған жоқ, жер
қойнауындағы минералдық: қазба байлықтар осы заманғы индустриялық
өндірістің негізгі шикізат көзі болып табылады. Ауыр өнеркәсіп
өнімдерінің 90%-і, халық тұтынатын тауарлардың 20%-і минералдық
шикізаттан алынады.
Қазақстан жер қойнауы минералдық қазба байлыққа бай. Онда өнеркәсіпте
қолданылатын минериалдық шикізаттың барлық түрі бар деп айтуымызға болады.
Осы байлығымызды тиімді пайдалану эконо-микамыздағы ең өзекті басты мәселе.
Сонымен қатар минералдық шикізатты өндіргенде, өңдегенде ауаға, суға, жер
бетіне қалдықтар шығарылу арқылы табиғи ертаға зиян келтіріледі. Осы зиянды
шектеу, азайту немесе болдырмау өндірістің басты міндеттерінің бірі болып
табылады.
2. Жер қойнауын қорғау, шикізатты тиімді пайдалану бағыттары.
Жер қойнауын қорғау, минералдық шикізатты тиімді пайдалану, сол
арқылы табиғи ортаны қорғау шаралары мынадай бағыттарда жүргізіледі:
1. Минералдық шикізат қорын кешенді барлау, зерттеу, зерделеу. Кешенді
барлау деп - минералды диикізаттың қорын ашу, зерттеу кезінде оның құрамын
құрылымын, орналасу жағдайын, ондағы зиянды қоспаларды мейлінше толық
анықтау деп түсінеміз. Барлау қазба байлықтың бір түріне ғана емес кешенді
жүргізілуі тиіс.
2. Ашылған шикізат қорын мейлінше толық өндіру, ысыраптың мөлшерін
азайту, қазба жұмыстарының табиғатқа зиянды әсерін болдырмау (азайту),
қазба байлықтың сапасын жоғалтпау, аралас қоспаны азайту, өнімнің
ластанбауы т.с.с. Жер қойнауынан шығарылатын мұнайдың, газдың үлесін
арттыру, ілеспе өнімдерді тиімді пайдалану. Өндіру кезінде көмір-
сутектердің жеңіл фракциялар жоғалтпауы т.б.
3. Өндірілген минералдық шикізатты кешенді пайдалану, өңдеуші
өндірістерді дамыту, өндіріс қалдықтарын пайдалану. Кеннің құрамындағы
металдарды толығырақ ажыратып алу арқылы ғана шикізаттан алынатын жылдың
өтімді 20-30%-ке арттыруға болатыны әлдеқашан дәлелденген.
Қазақстанда өндірілетін түсті металдар кендерінен таза металл және
қоспа түрінде қырық тоғыз элемент алынады, яғни кенді кешенді пайдалану әлі
де жеткіліксіз. Жезқазған комбинатының кендерінде он жеті элемент пен
компенент болатын болса, оның тек он екісі ғана алынады. Соколов-Сарыбай
кеніндегі 10-нан астам пайдалы элементтердің негізгі біреуі ғана - темір
алынады. Мұндай мысалдарды көптеп келтіруге болады.
Барланған мұнай қорының 30-33%-і ғана өндіріледі. Көмір шахталарында
есепке алынған қор мен өндірілген қор айырмашылығы 50-60%-ке жетеді.
Жер қойнауын қорғау, минералдық шикізатты тиімді пайдалану
қазіргі ғылыми-техиикалық жетістікке (ҒТЖ) банланысты, бірінші кезекте,
экономикалық мәселе болып отыр және көпшілік жағдайда ол экономикалық
бағалау, ынталандыру, төлемдер белігілеу негізінде шешіледі. Осыған
қарамастан ұзақ жылдар бойы экономикалық бағалауға мән берілмей келді,
жер қойнауында жатқан байлықтың ақшалай құны жоқ деп есептеліп тау-кен
рентасы мойындалмады. Іс жүзінде мұндай көзқарас қазба байлықты пайдалану
экономикасында біраз кемшіліктер туғызды. Біз әлі күнге дейін қазба
байлықтарымыздың ақшалай құнын білмейміз. Ол нарық қатынасына көшуімізге
байланысты өте қажет. Экономикалық бағалау шамасын білмей минералдық
шикізатты тиімді пайдалану мәселелері: кеніштерді игеру кезегін анықтау,
оларды пайдалануға, жалға беру, сату, олардан алынатын өнімдерді бағалау,
т.б. дұрыс шешу мүмкін емес. Экономикалық бағалау минералдық шикізатты
кешенді пайдалануға байланысты өндіріс тиімділігін арттыруға бағытталған
көптеген мәселелерді шешуге мүмкіндік береді. Сондықтан экономикалық
бағалауға байланысты, оны анықтаудың әдістері туралы көптеген ғылыми пікір-
таластар, практикалық ұсыныстар айтылып келеді. Оларды бағалау басты
көрсеткішіне байланысты бірнеше топқа бөлуге болады.
2.1. Кен орындарын экономикалық бағалауға ұсынылған негізгі
көрсеткіштер

Топ-Авторлары Бағалау көрсеткіштері Ескерту
тар (белгісі)
1. В.В. Пемеранцев G, А, К, (Ц-С) (К,Сд+Со) Көптеген
В.И. Фрей Сд, Co, Ok, K, A технике-экономик
В.В. Есмолевский С, П, К, Күд алық
Г.Г. Гудалик С-К (К,'-К,)(С,-С,),ПК көрсеткіштер-мен
С.Р. Кендин Gp, Йсрі,~Ц-С, ПК, Тек бағаланады
A.M. Куликев C-EK(min) SЭO-33, П.К
2. И.А. Быхевер (Ц-C)(G,-Gn)G, Пайда бойынша
И.И. Молчанев (Ц-С) АК, СгЕК бағаланады Рента
А.Е. Ергалиев (Ц-С) Gp бойынша
В.А. Шестакев (Цпр-С)Спзд К(Цпр-С)дА бағаланады
Н.В. Воледеманен (Ц-С) Епзд, А(1-2) (U2)
К.Л. Пежарицкий
3. С.Г. Струмилин Ct-VtmV Шығын бойынша
В.М. Мкргчнн C+VfmV бағаланады
А.А. Аксолеред (Сп--гЕ)Т+КүдТпр(1+Е)

Шартты белгілері:
Go, Gn - кеніштің барланған және өндірілетін қоры;
A - кәсіпорынның өндіріс қуаты;
К, Күд - жалпы және өзіндік күрделі қаржы;
С - өнімнің өзіндік құны;
Пп - жобаланған, мөлшерлі ысырап;
П - пайда;
Т, Тпд, Теп - кенішті пайдалану аяқталған жыл, жобалық
пайдалану мерзімі, күрделі қаржының қайтарылу мерзімі;
a ~ алынатын өнім;
г ~ процент өсімі;
R - тау-кен рентасы;
Е - күрделі кйржы тиімділігінің нормативті коэффициенті:

С+Ек - өнімнің-бір өлшеміне келтірілген шығын.
Бірінші топтағылар кен орындарын бірнеше технико-экономикалық
корсеткіштерді салъістырьщ бағалау керектігін ұсынады. Бірақ, ол
көрсеткіштер технико-экономикалық есептеулерде қаншалықты маңызды
болғанымен, табиғат ресурстарының экономикалық бағасын бере алмайды.
Еіріншіден, көптеген көрсеткіштерді қолданып бір шешімге келуге болмайды,
олар әр түрлі бағытта өзгеруі мүмкін. Екіншіден, бағалау белгісі ретінде
қандай және қанша көрсеткіш қолданылуы керек екені әлі шешілмеген мәселе.
Екінші топтағылар көп орындарын негізгі бағалау көрсеткіші - пайда
деп есептейді және олардың кейбіреулері көп пайдаланған барлық мерзімдегі
пайдамен есептеу керек десе, екіншілері - өнімнің бір өлшеммен алынған
пайдамем, ал үшіншілері - бір жылдық пайдамен есептеу керек дейді. Бір
көрсеткіш қолданғанына қарамастан мұндай есептеулердің нйтижесі әр түрлі
болады. Сонымен қатар, пайда жалпы тым шамасын көрсетеді, оның табиғат
ресурстарының сапасы мен тиімділігіне байланысты шамасын көрсетпейді,
минералдық шикізаттың табиғи өнімділігіне байланысты алынған пайданы
ажыратпайды. Ауыл шаруашылығы сияқты тау-кен өндірісінде де еңбектің
өнімділігі табиғат жағдайына, оның ресурстарының сапасына байланысты
болады. Бірдей еңбек жұмсай отырып әр түрлі нәтиже алуға болады. Екінші
жағынан, пайданың өзі өнімнің бағасына байланысты шама. Ол бағаның дұрыс
ғылыми тұрғыдан анықталуымен тікелей байланысты. Бағаның шамасы әрқашан
қоғамдық қажетті еңбек шығынын дәл көрсете алмайды. Пайданың шамасына
табиғат ресурстарына қатыссыз еңбектің өнімділігі, қолданылатын техника-
өнімділігі, еңбектің ұйымдастырылуы және тағы басқа факторлар әсер етеді.
Шығындық қағиданы жақтаушылар кен орындарын минералдық шикізат қорын
оны геологиялық барлауға, игеруге, өңдеуге, пайдалануға жұмсалған шырын
бойынша бағалау қажет дейді. Бірақ олай істейтін болсақ, сапалы жақсы кен
орындары арзан, ал нашар кеніштер қымбат бағаланар еді. Өйткені, әдетте,
сапасыз кендерден бір өлшем өнім алуға сапалы кендерге қарағанда анағұрлым
артық еңбек жұмсалады, яғни шығын да көп кетеді.
Келесі топтағылар экономикалық бағалау көрсеткіші ретінде тау-кен
рентасын қолданады. Рента шамасы табиғи ресурстың өнімділігімен байланысты
және кен орнының құндылығына сәйкес болады. Минералдық шикізаттың
құндылығын көрсету үшін рента жол берілетін, қоғамдық қажетті, ең жоғары
өнімдік құн арқылы есептеледі. Минералдық шикізат қорын ренталық қағида
бойынша бағалауы қолдаушылардың арасында рента шамасын анықгау әдістері
туралы әр түрлі көзқарастар бар. Егер И.В. Володоманон рента шамасын
"керенелік" өзіндік құн арқылы есептеу керек десе, басқалары
(Н.П. Федоренко, Т.С. Хачатуров, Ю. Сухарин, К.Г. Гофман)
нашар кеніштердегі шығындармен салыстырып анықтауды ұсынады. Мұндай
жағдайда рента шеткі шығын негізінде анықталған бағадан бағаланатыи
кеніштегі өндіріс шығындарын шегеру арқылы анықталады.
Мұндай пікірге қарсыластардың бірі Ю.В. Яковец баға орташа шығындар
негізінде анықталады, сондықтан рента болмайды деп есептейді. Өнімнің
бағасы шеткі шығынмен анықталатын болса, өңдеуші өндіріс өнімдерінің
бағасының негізсіз өсуіне әкеп соғады деп шеткі шығын шамасын қолдануды
теріске шығарады.
Қазіргі қалыптасқан экономикалық теорияға сәйкес табиғат ресурстары
ренталық қағида бойында бағаланады. Минералдық шикізат хоры уақыт
факторын ескеріп шеткі шығынның дербес шығындарды немесе шеткі
шығын бойынша есептелген өнімнін бағасынан келтірілген шығынды
нормалы пайдасымен қоса шегеріп анықтайды қазба байлық түрлеріне
байланысты шеткі шығын шамасы әр түрлі белгіленеді: аймақтық,
немесе республика бойынша. Минералдық шикізатын кейбір түрлеріне
әлемдік баға деңгейі ескеріледі.
Пайдалы қазба кендерінен экономикалық бағасы оның қорын пайдаланғанда
болатын халық шаруашылық тиімді көрсетеді. Экономикалық бағалау ақшалай
шамасы өнімге жұмсалатын шеткі және дербес шығындардың айырмасы ретінде
анықталады. Шеткі шығын белгілі бір уақытта нақты өнімге жұмсалатын халық
шаруашылық қажетті ем жоғары шығын болып табылады.
Шеткі шығын, сондан-ақ, пайдалы қазба қорының пайдаланудың халық
шаруашылық тиімді шегін көрсетеді.

Көп орындарын экономикалық бағалау геологиялық барлау жұмыстарын
техника-экономикалық негіздеудің және минералдық шикізат кондициясын
бекітудің құрамды бөлігі болып табылады. Белгіленген тәртіппен кен қоры
бекітілгеннен кейін кен орнының экономикалық бағасы кеніштердің
мемлекеттік кадастрлар жүйесіне кіргізіледі.
Кен орындарын экономикалық бағалау үшін ең алғаш шеткі шығын шамасын
анықтау керек. Шеткі шығын шамасын анықтаудың ең қолайлы әдісі нақты сала
бойынша өндіргіш күштердің дамуы туралы жоспары негізінде оптималдық
есептеулер. Мұндай есептеулер халық шаруашылық қажеттілікке сәйкес алдағы
және қазіргі өнім өндіру мүмкіндігін ескеріп жүргізіледі. Сондықтан
болашақта нақты кенді барлауға өндіруге, өңдеуге, тасымалдауға
жұмсалатын шығындар анықталады.
Оптимизациялық есептеулер мүмкін болмағанда, шеткі шығынды анықтаудың
оңайлатылған әдісі қолданылады. Ондай әдістердің бірі өнімді алуға
жұмсалатын келтірілген шығынның шамасы бойынша реттеу. Ол үшін әрбір
пайдаланылатын кеніштерде өнімнің бір өлшеміне жұмсалатын дербес
келтірілген шығындар анықталады. Келтірілген шығынның құрамында күрделі
қаржы және ағымдағы шығындар есептеледі. Қажетті өнімді алуға
болатын барлық өндірістер бойынша келтірілген шығындар есептеледі.
Содан кейін өнімнің бір өлшеміне жұмсалатын келтірілген шығынның
өсуіне қарай кеніштер реттеледі.
Қатарға (тізімге) халық шаруашылық қажеттікті өтеуін керекті барлық
кен орындары қосылады. Қатарды өнімді ең аз шығыннан, яғии ең тиімді
бастайды да одан жоғары шығынды, бірақ өнімі қажетті кеніштен аяқтайды.
Шығыны одан да жоғры кеніштер қажетті тиімді беретін кеніштер анықталғаннан
кейін уақытша қалдырылады. Қатарға кірген кеніштердегі өнімнің бір өлшеміне
шаққандағы ең жоғары шығын шеткі шығын деп есептеледі. Сонымен шеткі шығын
нақты өнімді алу үшін жұмсалуға қажетті, жол беруге болатын ең жоғары
шығын. Шеткі шығын өткен немесе қазіргі шығындармен емес, болашақ шығындар
негізінде айқындалуы тиіс. Былайша айтқанда, ол бір орталықтан алдағы
болатын шығындарды, нақты өнімге сұранысты ескере отырып анықталады.
Шеткі шығын шамасы уақыт өткен сайын ғылыми-техникалық жетістіктерге,
өнімге сұранысқа, жаңа кеніштердің ашылуына, т.б. байланысты өзгеріске
ұшырап отырады. Сұраныстың өсуі, кедей кеніштердің іске қосылуы шеткі шығын
шамасын арттырады. ҒТЖ, қолайлы жағдайдағы жаңа ірі кеніштердің ашылуы
өндіріс шығындарын азайтатын факторлар болып есептеледі. Бірақ соңғы
жылдардағы іс-тәжірибе көрсетіп отырғандай, кен орындарын игеру шығындары
ұдайы тұрақты өсіп келеді.
Пайдалы қазбалардың халық шаруашылық құндылығына - экономикалық
бағалау шамасына бірнеше геологиялық, географиялық, техникалық-
технологиялық, әлеуметтік-экономикалық факторлар әсер етеді. Оларды шартты
үш топқа бөлуге болады.
Әлеуметтік-экомомикалық факторлар қазба байлықтың халық шаруашылық
маңыздылығын, одан алынатын өнімнің қажеттілігін, нақты кенішті игеру
керектігін қамтиды. Миноралдық шикізаттың нақты түріне халық шаруашылық
сұраныс кеніштің маңыздылығын көрсетеді. Халық шаруашылық қажеітілік
өндіріс салаларының даму дәрежесімен және оларды мимералды шикізатпен
қамтамасыз ету көрсеткіштерімен анықталады. Осы мақсатта миноралдық шикізат
қоры, оны өндіру, алынаған өнімді өңдеу, тұтыну баланстары қарастырылады.
Олар жергілікті, аудандық, аймақтық (облыстық), республикалық деңгейде
есептеледі. Баланстар негізінде балама кеніштер, олардың топтары,
экономикалық бағалау көрсеткіші бойынша бірінші кезекте игерілетіндері
таңдалды. Таңдау кезінде минералдық шикізаттың жаңа түрлерін игеру, табиғи
шикізаттың орнына жасанды шикізат қолдану, кен ендіру, өңдеу және ұқсату
технологиясын жетілдіру мүмкіндіктері ескеріледі.
Геологиялық факторларға қазба байлық кен орындарының ең
маңызды көрсеткіштері: геологиялық, баланстың қоры, ондағы пайдалы
элементтер, зиянды қоспадар құрамы, технологиялық сапасы,
орналасуы, өндірудің геологиялық жағдайы жатады. геологиялық факторларға
байланысты тау-кен өндірісінің қуаты, өндіру әдісі, кеннің таусылу
уақыты, өндіру-өңдеу технологиясы, т.б. анықталады. басқа жағдайлары тең
болғанда кеніштің геологиялық неғұрлым қолайлы болса, оның құндылығы
соғұрлым арта түседі. Экономикалық бағалау шама-үшін қазба байлық қорының
геологиялық сан- сапа көрсеткіштері ерекше маңызды.
Қазба байлықтың сапа көрсеткіштеріне оның физикалық, химиялық,
технологиялық қасиеттері жатады, олардың ішінде әсіресе құндылығына әсер
ететіндері құрамындағы пайдалы және зиянды элементтер мен компоненттер. Кен
қорының сан және сапа керсеткіштері бір-бірімен байланысты және өзара
себептес болады. Кеннің сапалық сипатының өзгеруі ондағы пайдалы
элементтердің санының өзгеруіне байланысты. Мысалы, кендегі пайдалы
элементтің азаюы оның сапасын иашарлатады. Кеннің кондиция-сы
темондетілгондо оның баланстық қоры артады, кондиция көрсеткіші
жоғарылатылғанда баланстық қоры азаяды. Сондықтан экономикалық бағалау
жүргізгенде кеннің сан және сапа корсегкіштерін қоса қарастыру керек.
Пайдалы қазбалардың технологиялық сипаты ондағы пайдалы және зиянды
компоненттердің құрамында, таралуына, минералдық құрамына, физикалық,
химиялық қасиеттеріне (қаттылығы, тығыздығы, опы-рылғыштығы, т.б.), тау
жыныстарының, кен талшықтарының химиялық және минералдық қасиеттеріне
байланысты.
Кенішті игеру жағдайын анықтайтын геологиялық факторларға
морфологиялық ерекшеліктері, орналасу жағдайы, кеніштің және оның жеке
бөліктерінің өнімділігі, пайдалы компоненттерінің шоғырлануы, таралуы,
физика-математикалық сипаты (беріктігі, кесектелуі, сызаттануы, қаттылығы,
ылғалдылығы, т.б.) жатады. Осы факторларға қарап нақты кенішті игерудің
техникалық мүмкіндігі, қолданатын технология және экономикалық
көрсеткіштері анықталады. Кеннің жер қабатында орналасу сипаты кенді өндіру
әдісін (ашық немесе жабық әдіспен), кенді ашу тәртібін, схемасын, кен
өндіру жүйесін, кешенді механизациялау құрылымын, өндірісті ұйымдастыру
процестерін таңдауға себеп болады.
Экономика-географиялық факторлар кен орналасқан аймақтың табиғи және
экономикалық жағдайларын сипаттайды. Олардың қатарына: кенді аудандардың
игерілгендігі, құрылыс материалдарымен жұымсшы күшімен,
электроэнергиямен, сумен, қатынас жолдарымен қамтамасыздығы, сондай-ақ
негізгі материалдық қорлармен жабдықтаушылардан қашықтықа, климаты, жер
рельефі, т.б. жатады. Аталған факторлар кенішті игеруге қолайлы жағдай
туғызады немесе қиындатады. Сол арқылы кенішгі игеру тиімділігіне әсер
етеді.
Кенді аймақтың игерілгендігі, өндіріс қорларының жеткілікті кенішті
игеру кезегіне және қарқынына ықпал етеді. Өндірістің әр түрлі салалары,
қатынас, құрылыс материалдарын жасау, ауыл шаруашылығы, құрылыс, т.б.
нашар дамыған аймақта оларды құруға, дамытуға қосымша қаржы бөлуге тура
келеді. Ол өндірілетін шикізаттың өзіндік құнын арттырады.
Кеніштердің салыстырмалы экономикалық бағасын анықтағанда олардан
алынатын өнімдерді тұтынушыларға жеткізу тұрғысынан орналасуын, әсіресе
өнеркәсібі дамыған аймаққа қатысты орналасуы, әлеуметтік-экономикалық
инфрақұрылымдар салу қажеттілігі ескерілуі тиіс. Өйткені соларға
байланысты өнімнің; өзіндік құны арзандайды немесе қымбаттайды, яғни
кенішті пайдалану тиімділігі де өзгереді.
Кенішті пайдалану тиімділігіне өндірістік кешендер салынатын жер
жағдайы мен климаты да едәуір әсер етеді. Мысалы, қар қалың түсетін
және жылдын едәуір мезгілінде қар жататын солтүстік аудандарда таулы
өңірлерде кенді тасымалдау, ашық әдіслен өндіру ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.