Өндірісті басқарудың ұйымдық құрылымы және кәсіпорынның негізгі сипаттамасы

Кәсіпорынның бюджетпен есеп айырысуын ұйымдастыру

Мазмұны

Кіріспе

Елімізде өтіп жатқан нарықтық қатынастар тек экономиканы дамыту үшін ғана емес, бүкіл қоғамдық өмір үшін де орасан зор маңызы бар екендігін республикамыздың тәуелсіздігінің 15 жыл ішінде атқарылған жұмыстар көз жеткізе дәлелдейді. Реформа қалыптасқан экономикалық қатынастарға елеулі өзгерістер енгізді және сайып келгенде әрбір еңбекшінің мүддесін камтыды. Сондықтан бұған дейін ынта-ықыластың уақыт өткен сайын әлсіремейтіндігінің, қайта арта түсетіндігін өмір көрсетіп отыр.

Нарықтық экономика жағдайында экономикалық қызметтің барлық экономикадағы негізгі буыны - бұл кәсіпорын. Міне, сондықтан да, бұл деңгейде қоғамға қажетті өнім өндіріліп, қызмет көрсетілуі тиіс. Бұған жағдайлар да бар, өйткені кәсіпорында ең білікті кадрлар жинақталады. Мұнда ресурстарды үнемдеп жұмсау, жоғарғы өнімді техникалар мен технологияларды қолдану мәселелері кең түрде шешіледі. Кәсіпорындарда өндірісті және өнімдерді сатуға кететін шығындарды мейлінше азайтуға қол жетеді.

Еліміз егемендік алып, өз алдына ел болғанына он бес жыл уақыт өтті. Осы жылдардың аралығында көптеген өзгерістер болды. 2002 жылы маусымның 24-де «Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру туралы» Қазақстан Республикасының Заңы күшіне енді, бухгалтерлік есебі бухгалтерлік есеп жүргізудің халықаралық стандарттарына көшті, Бас шоттар жоспарының орнына Типтік шоттар жоспары енгізілді.

Экономиканың қай саласындағы болмасын ұйымдар мен еңбек ұжымдары шикізатпен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын азайтуға, ысырапты жоюға, өзінің өндіріп шығаратын өнімін халықаралық рыноктағы бәсекелестікке жарамды етіп шығаруға, өндірсін ұлғайтуға, өндіретін өнімнің өзіндік құнын төмендетуге және де қоршаған ортаны сақтауда оған зиян келтірмеуге мүдделі. Бұл орайда ұйымның материалдық құндылықтарын, ақша қаражаттарын, сондай-ақ басқа да ресурстарын тиімсіз жұмсауға қарсы күресте бухгалтерлік есептің маңызы мен мәнін айрықша атап өтуге болады.

Осы дипломдық жұмысты жазудағы мақсаты - зерттеу объектісі ретінде негізгі құралдар есебі мен аудитін қарастырып, талдап, оны жетілдіру жолдарын және нарықтық талаптарға сай жағдайға әкелу бағыттарын зерделеу болып табылады. Қандай ұйым болмасын, оның негігі құралдары болады.

Менің дипломдық жұмысқа «Негізгі құралдардың есебі мен аудиті»
тақырыбын таңдап алу себебім, өйткені өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау кез-келген кәсіпорынның түпкілікті қаржы нәтижесін анықтаудағы басты буын болып табылады, ал негізгі құралдар өнімнің өзіндік құнының қалыптасуына үлкен әсерін тигізеді. Негізгі құралдар туралы ақпарат тек бухгалтерлік есеп үшін ғана емес, сондай-ақ жоспарлау, басқарушылық шешім қабылдау және жалпы бизнесті ұйымдастыру үшін маңызды болып отыр. Сондықтан дипломдық жұмыстың басты мақсаты Алматы қаласындағы «САК комбинат Продоформление» акционерлік қоғамы материалдары негізінде, ондағы негізгі құралдар есебінің дұрыс жүргізілуін және ұйымдастырылуының сондай-ақ аудиторлық тексеру жүргізуді теориялық тұрғыдан зерттеу болып табылады.

1-ТАРАУ. ӨНДІРІСТІ БАСҚАРУДЫҢ ҰЙЫМДЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ КӘСІПОРЫННЫҢ НЕГІЗГІ СИПАТТАМАСЫ

1. 1 «САК-комбинат Продоформление» АҚ-ның сипаттамасы және негізгі көрсеткіштерін талдау

"САК - комбинат Продоформление" акционерлік қоғамы 1994 жылы 31 -ші мамырда шаруашылық жүргізуші субъект ретінде тіркелген.

Акционерлік қоғамның жарғысы 1994 жылдың 27-ші мамырында мемлекеттік мүлікті басқару жөніндегі Алматы қалалық территориялық комитетінің №56552 Қаулысымен бекітілген. Алматы қаласының Әділет басқармасы 1997 жылдың 17-ші қыркүйегінде бекіткен қайта тіркеу жөніндегі № 13360-1910-АО куәлігінің негізінде "Комбинат продоформление" акционерлік қоғамы "САК - комбинат Продоформление" акционерлік қоғамына ауыстырылған.

Акционерлік қоғам заңды тұлға болып табылады және ол өз қызметін Қазақстан Республикасының заңдарымен өзінің жарғысына сәйкес жүргізеді.

Акционерлік қоғамның қаржылық және өндірістік қызметі шаруашылық даралық негізінде жүзеге асады. Акционерлік қоғамның өзінің жеке (дара) балансы, банктерде есеп айрысу және өзге де шоттары, орысша қазақша аталуы жазылған мөрі бар.

Акционерлік қоғамның қызметінің мақсаты - пайда тауып, оны акционерлердің мүддесінде, өндірісті дамытуға, кәсіпорын ұжымының және қоғамға қарайтын ұйымдардың әлеуметтік жағдайын жақсартуға пайдалану. Қоғам этикеткалық орамдық, кітаптық, газеттік-журналдық, бланкілік, жарнамалық, және өзге де полиграфиялық өнім өндіріп өткізумен, көтерме және жеке саудамен, кәсіпорындарға, ұйымдарға, жеке тұлғаларға қызмет көрсетумен және Қазақстан Республикасының заңдарымен тиым салынбаған қызмет түрімен айналысады.

Акционерлік қоғамның қатысушылары - "Financial Management Group" жауапкершілігі шектеулі серіктестігі - жарғылық қордың - 90%-ы, "САК -комбинат Продоформление" акционерлік қоғамының жұмысшылар ұжымы -жарғылық қордың - 10%-ы.

Акционерлік қоғамның барлық қатысушылары акционерлік қоғамнан алған акцияларының құнын өтегеннен кейін акционерлік қоғамның Жарғысына сәйкес құқықтар мен міндеттерге ие болады.

Нарықты қатынастық экономикаға көшу барысында бухгалтерлік есеп және аудит қызметінің алатын орны және қажеттілігі артуда.

"САК-комбинат Продоформление" акционерлік қоғамының бухгалтерлік есебінде Қазақстан Республикасының мемлекеттік комитеті жасаған типтік, арнайыландырылған типтік және типтік унифициалданған құжаттар қолданылады.

Кәсіпорындағы есеп толығымен компьютерлендірілген.

Машинограммалардың көпшілігі журнал-ордерлік қағида бойынша құрылған. Акционерлік қоғам тауарлық материалдық қорлар есебіне оперативтік-бухгалтерлік әдіс қолданады.

Өндіріске кеткен шығындар есебі нормативтік әдіс бойынша жүргізіледі.

Қаржы шаруашылық қызмет туралы есеп беру Қазакстан Республикасының бухгалтерлік есеп стандартының №3 стандартында қарастырылған "САК-комбинат Продоформление" АҚ-ң қаржы шаруашылық қызметін талдап көрсетеу үшін оның негізгі "қаржы шаруашылық қызметінің көрсеткіштері" кестесін келтіреміз. Мұндағы коэффициенттер келесідей есептелінеді:

Актив айнылымдылығы = негізгі кұралдардың орташа жылдық құны/өнімді өткізуден түскен табыс

Қор сиымдылығы = негізгі құралдардың орташа жылдық құны/өнімді өткізуден түскен табыс.

Қор қайтарымдылығы = өнімді өткізуден түскен табыс/негізгі құралдардың орташа жылдық қүны

Сату рентабелділігі = Таза табыс/өнімді өткізуден түскен табыс

Активтердің рентабелділігі =Таза табыс/активтердің жалпы орташа құны*100%

1-кесте

"САК- комбинат Продоформление" АҚ қаржы шаруашылық қызметінің негізгі көрсеткіштері

Мұндағы көрсеткіштер қаржы шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп беруден және баланстан алынды. Есептеулерге келсек, онда олар жоғарыда көрсетілген формулалар арқылы есептелінеді. Кестеден көріп отырғанымыздай 2005 жылы ұйымда қызмет көрсету, сату көлемі біршама көбейгенімен табыстык мөлшері жоқ. Сату көлемі ұлғайып, соған қарай өнімнің өзіндік кұны да жоғарылаған. Яғни 2005жылы 291463, 4 тг. болса, 2006 жылы 371550290 тг. болған.

2006 жылы сатудан түскен табыс 382993311 тг. болып, өнімнің өзіндік құны 371550290 болған. Ал, кезеңдік шығындар мөлшері тым көбейіп, яғни 58680207 тг. соған байланысты ұйым банкроттыққа ұшыраудың аз алдында тұр. Өйткені кезең шығындары мен өнімнің өзіндік құны тым жоғарылаған. Мұнда кестеде көріп отырғанымыздай активтер дейңгейі жоғарылағанымен, сондай-ақ табыс табу деңгейі де жоғары, бірақ соған қарай шығындар мөлшері де көп.

Сондықтан үйым корпоративтік табыс салығын төлемейді. Өйткені салық салынғанға дейінгі табыс мөлшері (-47237186 тг. ) - Жалпы ұйымның қаржы-шаруашылық қызметі туралы есептемеде 2005 жылы сатудан түскен табыстың мөлшері 382993311 тг. болса 2004 жылы 299862, 2 тг. яғни ауытқу сомасы (+37999469 тг. ) болды. Мүнда көріп отырғанымыздай өткен жылмен салыстырғанда сату мөлшері (+37999469 тг. ) жоғарылаған. Ал, өнімнің өзіндік құны (+36863566 тг. ) көбейді. Енді, менің ойымша ұйымның банкроттыққа ұшырау себебі негізсіз шығындардың көбеюінен болып отыр. Яғни, мүнда әсіресе кезең шығындарының үлесі артып отыр.

Ұйымның есепті жылғы, яғни 2005 жылғы бухгалтерлік балансынан көріп отырғанымыздай міндеттемелер бойынша қарыздар өтелмеген. Және де өткен жылға қарағанда керісінше жоғарылаған. Мысалы, салықтар бойынша қарыз сомасы 2004 жылы 3491636 тг. болса, 2005 жылы 12766806 тг. жоғарылаған.

Бөлінбеген пайда 2004 жылы (-48424407 тг. ) ал, 2005 жылы (-93598568 тг. ) қүраған. Ал, кез-келген шаруашылықтың тиімділігінің артуы, едәуір дәрежеде активтердің ұйымды пайдаланылуына байланысты болып келеді. Ұйым қаражаты оның ішкі және сыртқы (дебиторлық қарыз, бағалы қағаздарды сатып алу) қажеттіліктеріне пайдаланылуы мүмкін. Сондай-ақ осы ұйымның төлем қабілеттілігінің төмендегенін де атап өтуге болады. Төлем қабілеттілігі дегеніміз - бұл ұйым өзінің шұғыл міндеттемелері бойынша дер кезінде төлем жасау мүмкіншілігін айтады. Яғни, ұйымның төлем қабілеті Бұл белгіленген мерзімде төлемді және міндеттемелерін өз қаржысымен өтеу дегенді білдіреді. Енді, осы ұйымның табысының болмауын сипаттайтын болсақ, мұнда әсіресе есеп айырысу шотында ақша қаражатының азаюы, яғни 2005 жылы 79448 тг. , 2006 жылы 25273 тг. болғандығын көруге болады. Сондай-ақ төлемі өтіп кеткен төлемдердің бар екендігін және қаржылық, инвестициялық, тиімді баға саясатының жоқтығы, төлем дәрменсіздігін аңғартады. Ол үшін, яғни ұйымның қызметін тұрақтандыру үшін кредиторлық "мезгіл дефицитін" кеміту қажет және айналым қаржыларының айналымдылығын арттыру арқылы ұйымның іскерлік белсенділігін де арттыруға болады.

1. 2 Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру және кәсіпорынның есеп саясаты

Кез келген кәсіпорынның нарықтық жағдайдағы ең маңызды мақсаты - өз жұмысындағы қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету. Бұл мақсатқа жетудің күрделі жолы, бұған қосылатын, тек пайда тауып қана қоймай, сонымен қатар, пайда табуды тұрақтандыру, ал бұған жету оңай мәселе емес.

Кәсіпорын егер де өзінің жұмысында белгілі бір принциптерге сүйенсе және қажетті бернесін орындаса, алдына қойған мақсатына жетеді. Осыған орай кәсіпорындардың негзгі міндеттеріне жататындар:

• жоғары сапалы өнімдер өндіру, оларды жүйелі түрде жаңалау және қолда бар өндірістік мүмкіншіліктеріне, сұраныстарына сай қызмет көрсету;
• өзара алмасушыларын ескере отырып, өндірістік ресурстарды ұқыпты пайдалану;
• кәсіпорынның бет алысының стратегиясы мен тактикасын әзірлеу және жағдайлардың өзгеруіне байланысты оларды өзгертіп отыру;
• ғылыми-техникалық жетістіктер мен озық тәжірибені, еңбекті ұйымдастыру және басқаларды өндіріске кеңінен енгізу;
• өздерінің қызметкерлеріне жағдай жасау, олардың сыныптамаларының өсуін және еңбектерінің үлкен маңыздылығы, олардың тіршілік деңгейлерін арттыру, еңбек ұжымдарында қолайлы саяси-психологиялық ахуалды жақсарту;
• кәсіпорынның шығарған өнімінін бәсекеге жарамдылығын қамтамасыз ету, кәсіпорынның жақсы атағын қолдау;
• баға саясатын икемді жүргізу және басқа да функцияларды іске асыру.

Қорыта айтқанда, ең маңыздысы, кәсіпорындардың барлық функциялары межелеген стратегияны іске асыруға және алдарына қойған мақсаттарына жетуге бағытталғаны жөн.

Қайбір кәсіпорын болмасын өзінен-өзі тіршілік ете алмайды, ол жалпы экономикамен тікелей байланысты, бірінші жағынан - өндіріс факторы рыногы, екінші жағынан - өткізу рыногы арқылы. Сондықтан да кәсіпорын экономикасы жеке кәсіпорындардың басқа шаруашылық құрылымдарымен қатынасатын рынокпен зерделеуге тиіс. Сонымен ол шаруашылық процесін жалпы және де жеке кәсіпорынның мүддесі ретінде көзқарасты қарайды.

Кәсіпорын экономикасы микро және макроэкономикамен тығыз
байланысты. Микроэкономика - бұл сала, кәсіпорындар, отбасылар, яғни
жекелеген экономикалық құбылыстарды қамтитын экономикалық ғылымның бір бөлігі. Осы салалардағы тауарлар және қаржы рыноктарын, банкілерді, түрлі фирмалар мен кәсіпорындарды, тағы басқаларды қамтиды. Ал макроэкономика - әр елдің ұлттық экономикасы.

Акционерлік қоғамның қызметінің мақсаты - пайда тауып оны Акционерлердің мүддесіде, өндірісті дамытуға, кәсіпорын коллетивінің және қоғамға қарайтын ұйымдардың әлеуметтік жағдайын жақсартуға пайдалану.

Қоғам этикеткалық орамдық, кітаптық, газеттік-журналдық, бланкілік, жарнамалық және өзге де полиграфиялык өнім өндіріп өткізумен, көтерме және жеке саудамен, кәсіпорындарға, ұйымдарға, жеке тұлғаларға қызмет көрсетумен және Қазақстан Республикасының заңдарымен тиім салынбаған қызмет түрімен айналысады.

2-ТАРАУ. НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ ЕСЕБІ

2. 1 Негізгі құралдардың жіктелінуі мен бағалануының есебі

Кез келген өндіріс өз қызметіне құрал-жабдықтарын тартса ғана жүреді, ал ол еңбек заттары және еңбек құралдары болып бөлінеді. Бұл арада еңбек құралдарының құрамы сыртқы белгісімен емес, олардың өндіріс процесінде атқаратын рөліне қарап анықталады.

Негізгі құралдар материалдық өндіріс саласында да, өндірістік емес салада да ұзақ уақыт қызмет етеді.

Осы негізгі құралдарға: жер; үйлер; ғимараттар; көп жылдық екпе ағаштары; машиналар және жабдықтар; өлшеу және реттеу аспаптары және қондырғылар мен лабораториялық жабдықтар; есептеу техникасы; басқа машиналармен құрал-жабдық; көлік құралдары; құрал-сайман; өндірістік мүлік және жабдықтар; шаруашылық мүлкі; жұмысшы және өнім беретін мал; жерді жақсартуға шыққан күрделі шығын; басқа да негізгі кұралдар жатады.

Кәсіпорында негізгі құралдардың есебі №6 БЕС сәйкес ұйымдастырылады. Осы стандарт негізгі құралдардың есебін жүргізудің, ұйымға жататын меншік құқығын, шаруашылық пен оперативтік басқару жүйесін анықтайды.

Инвентарлык объектілер негізгі құралдың есеп бірлігі болып табылады. Инвентарлык объект күрделі әрі жай болып келеді. Негізгі құралдың есебін дұрыс ұйымдастырудың басты шарты оны жіктеу болып табылады.

Өндіріс процесіне қатысу сипатына байланысты негізгі құралдар өндірістік және өндірістік емес болып екіге бөлінеді.

Негізгі өндіріс құралдарына өндіріс процесіне тікелей қатысатын объектілер жатады, олардың көмегімен өнімді әзірлеген кезде еңбек құралдарына әсер ету жүзеге асады немесе өндірісті жүргізу үшін қажет материалдық жағдайын жасайды. Негізігі өндірістік құралдардың пайдалануын сипаттайтын шолушы экономикалық көрсеткіші - қор қайтарымы болып табылады, ол негізігі құралдардың бір өлшеміне шаққандағы өндірілетін заттай немесе ақшалай түріндегі өнімді көрсетеді.

Өндірістік емес негізгі құрал-жабдықтар - тұтынуға арналған кұрал-жабдықтар. Олар ұжымның мәдени-тұрмыстық қажеттіліктерін ұзақ мерзім бойы өтеуге арналған.

Иелігіне қарай негізгі құралдар меншікті және жалға алынған болып бөлінеді. Меншікті дегеніміз - ұйымға тиесілі және оның балансында көрініс табатын негізгі құралдар. Белгіленген мерзімге шарт бойынша басқа үйымнан алынған негізгі құралдар, жалға алынған күралдар болып саналады. Оларды жалға берушінің балансында есептейді, жалға алушы 001-ші "Жалға алынған негізгі құралдар" баланстан тыс шотында есептейді. Жалға алу мерзімі аяқталған соң немесе ол аяқталмай тұрып, жалға алушы келісілген бағамен сатып алуына болады. Оларды 121-ші "Жер", 122-ші "Үйлер мен ғимараттар", 123-ші "Машиналар мен жабдықтар, беріліс қондырғылары", 124-ші "Көлік құралдары", 125-ші "Басқа да негізгі құралдар", 126-шы "Аяқталмаған құрылыс" шоттарының тиісті аралық шоттарында есептейді.

Пайдалану сипатына қарай негізгі құралдар жұмыс істеп түрған, істемей тұрған және қор ретінде түрған болып бөлінеді. Қолданыстағы жұмыс істеп тұрған негізгі құралдар, әрекет етіп түрғандар болып саналады. Жұмыс істемей тұрғандар - бұл жұмысы тоқтатылған немесе басқа жағдайларға байланысты уақытша пайдаланбайтын негізгі құрал-жабдықтар. Қорда тұрғандар болып жұмыс істеп түрған құрал-жабдықтарды жоспарлы түрде олардың запас бөлшектерін ауыстыру үшін тоқтатылған объектілер есептеледі.

Заттық құрамына қарай негізгі құралдар мүліктік және мүліктік емес болып бөлінеді. Мүліктікке көрінісі бар, яғни санауға және өлшеуге болатындар жатады. Мүліктік еместерге пайдаланылатын жер, орман алқабы, су ресурстары, ғимарттардан басқа күрделі қаржы салымы, яғни заттық нысаны жоқ шығындар жатады.

Әр ұйымда негізгі құралдар пайдалану мақсатына ақарай және атқаратын қызметтеріне қарай мынандай түрлерге бөлінеді: жер; үйлер; ғимараттар; өткізгіш тетіктер; машиналар және құрал-жабдықтар; күш беретін машиналар және жабдықтар; жұмысшы машиналар және жабдықтар; өлшеу және реттеу аспаптары және қондырғылар мен лабораториялық жабдықтар; есептеу техникасы; басқа машиналар мен құрал-жабдық; көлік құралдары; құрал-сайман; өндірістік мүлік және жабдықтар; шаруашылық мүлкі; жұмысшы және өнім беретін мал; көпжылдық екпе ағаштар; жерді жақсартуға шыққан күрделі шығын; басқа да негізгі құралдар.

Келтірілген негізгі құралдардың әрқайсысының құрамына енетіндер:

• жер - ұйым меншігіне сатып алынған жердің көлемі мен құны. Жерге меншік құқығы бар болса, онда олар құқық актісімен расталуы керек. Ондай актісі берілген болса, онда ондай жер учаскілері мүліктік объект болып саналады;
• үйлер - халыққа еңбек етуге, тұруға, әлеуметтік-мәдени қызмет көрсетуге жағдай жасауға және материалдық құндылықтарды сақтауға арналған әлеуметтік құрылыс объектілері. Әрбір тұрғын үй мүліктік объект болып табылады;
• ғимараттар - енбек заттарын өзгертуге қатысы жоқ белгілі бір қызметтерді орындау жолымен өндіріс процесін жүзеге асыруға арналған инженерлік-құрылыс объектілері. Барлық жағдайлары бар әрбір жеке ғимарат мүліктік объект болып табылады;
• өткізгіш тетіктер - электр, жылу немесе механикилық энергияны өткізу қондырғылары;
• машинамен жабдықтар - күш беретін машиналар және жабдықтар; жұмысшы машиналар және жабдықтар; өлшеу және реттеу аспаптары және қондырғылар мен лабораториялық жабдықтар; әрбір машина, егер ол басқа мүліктік объектінің бөлшегі болмаса, оған кіретін бейімделген құралдарды, соған тиісті заттарды аспаптарды, қоршауды, фундаментті қоса алғанда, мүліктік объекті болып саналады.

Негізгі құралдардың бұл тобы бес топтан тұрады;

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс