Банк балансының активі мен пассивін теңгерімді басқару арқылы өтімділікті қамтамасыз ету бағыттары
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6.7
1 Коммерциялық банк балансының құрылуы мен қалыптасуының теориялық негізі ... ... ... ... ... ... ... .8.22
1.1 Коммерциялық банктердің балансы және оның құрылымы ... ... ... ... ... .8.11
1.2 Коммерциялық банктің балансы: балансты талдау және оның мақсаттары ... ... ... ...11.16
1.3 Коммерциялық банк балансының өтімділігі және оқыту әдістемесі ... ... 17.22
2 «Темірбанк» АҚ.ның баланстық есеп берулерін талдау ... ... ... ... ... ... ... ...23.43
2.1 «Темірбанк» АҚ.ның ұйымдастырылу құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23.26
2.2 Банктің активті және пассивті операцияларына баға беру ... ... ... ... ... ... .26.33
2.3 Банктің бағалы қағаздар операцияларын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33.35
2.4 Банктің кірістері мен шығыстарын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35.41
2.5 «Темір банк» АҚ.ң өтімділігіне баға беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..41.43
3 Банк балансының активі мен пассивін теңгерімді басқару арқылы өтімділікті қамтамасыз ету бағыттары ... ... ... ... ... ..44.
3.1 Банк өтімділігін басқару қызметін жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ...44.50
3.2 Коммерциялық банктер қызметінің табыстылығын дамыту перспективалары ... ... ... ... ..50.57
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58.59
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..60.61
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6.7
1 Коммерциялық банк балансының құрылуы мен қалыптасуының теориялық негізі ... ... ... ... ... ... ... .8.22
1.1 Коммерциялық банктердің балансы және оның құрылымы ... ... ... ... ... .8.11
1.2 Коммерциялық банктің балансы: балансты талдау және оның мақсаттары ... ... ... ...11.16
1.3 Коммерциялық банк балансының өтімділігі және оқыту әдістемесі ... ... 17.22
2 «Темірбанк» АҚ.ның баланстық есеп берулерін талдау ... ... ... ... ... ... ... ...23.43
2.1 «Темірбанк» АҚ.ның ұйымдастырылу құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23.26
2.2 Банктің активті және пассивті операцияларына баға беру ... ... ... ... ... ... .26.33
2.3 Банктің бағалы қағаздар операцияларын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33.35
2.4 Банктің кірістері мен шығыстарын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35.41
2.5 «Темір банк» АҚ.ң өтімділігіне баға беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..41.43
3 Банк балансының активі мен пассивін теңгерімді басқару арқылы өтімділікті қамтамасыз ету бағыттары ... ... ... ... ... ..44.
3.1 Банк өтімділігін басқару қызметін жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ...44.50
3.2 Коммерциялық банктер қызметінің табыстылығын дамыту перспективалары ... ... ... ... ..50.57
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58.59
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..60.61
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6-7
1 Коммерциялық банк балансының құрылуы мен қалыптасуының
теориялық
негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...8-22
1.1 Коммерциялық банктердің балансы және оның
құрылымы ... ... ... ... ... .8-11
1.2 Коммерциялық банктің балансы: балансты талдау және
оның
мақсаттары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...11-1 6
1.3 Коммерциялық банк балансының өтімділігі және оқыту әдістемесі ... ... 17-
22
2 Темірбанк АҚ-ның баланстық есеп берулерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ..23-43
2.1 Темірбанк АҚ-ның ұйымдастырылу құрылымы
... ... ... ... ... ... ... ... ... .23-26
2.2 Банктің активті және пассивті операцияларына баға
беру ... ... ... ... ... ... .26-33
2.3 Банктің бағалы қағаздар операцияларын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 33-35
2.4 Банктің кірістері мен шығыстарын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..35-41
2.5 Темір банк АҚ-ң өтімділігіне баға
беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...41-43
3 Банк балансының активі мен пассивін теңгерімді басқару арқылы
өтімділікті қамтамасыз ету
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...44-
3.1 Банк өтімділігін басқару қызметін жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ...44-50
3.2 Коммерциялық банктер қызметінің табыстылығын
дамыту
перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 50-57
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58-59
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 60-61
Қосымшалар
Кіріспе
Коммерциялық банктер, ең алдымен, спецификалық ұйымдар ретінде
көрінеді, бір жағынан олар шаруашылықтардың уақытша бос қаржыларын өзіне
тартады, ал екінші жағынан тартылған қаржылар есебінен кәсіпорындардың,
ұйымдардың және тұрғылықты халықтың әр түрлі қажеттіліктерін
қанағаттандырады. Банктердің және тауарлы – ақшалай қаржы- қатынастардың
дамуы тарихи тұрғыдан қатарлас жүрді және де олар бір-бірімен өзара тығыз
байланысты. Банктер халық шаруашылығы қызметінің барлық деңгейіндегі
басқарумен тікелей байланысты болады. Олар арқылы ұдайы өндіріс үрдісіне
қатысушыларының экономикалық мүдделерін қанағаттандыру жүзеге асырылады.
Осы кезде банктер қаржылық делдал ретінде шаруашылық органдардан
капиталдарын, халықтың жинақтарын және шаруашылық қызметін үрдісінде
босаған басқа да бос ақша қаражаттарын тарта отырып, қарыз алушылардың
уақытша пайдалануына береді, ақшалай есеп айырысу жүргізеді және экономика
үшін басқа да көптеген қызмет көрсетеді, соның арасында өндірістің
тиімділігі мен қоғамдық өнімнің айналысына тікелей ықпал етеді.
Дипломдық жұмысымның өзектілігі-бос ақша қаражаттарын неғұрлым көп
жұмылдыру және оларды банктің оптималды активтеріне орналастыру. Осыған
байланысты банк өз кірістері мен шығыстарын қадағалап, бақылап отыру
мақсатында қаржы есеп берулерін жүзеге асырады. Мұндай есеп берулер белгілі
бір құжаттар негізінде жүргізіледі. Олардың ең негізгісі болып бухгалтерлік
баланс табылады.
Бухалтерлік баланс толық ретте банк жүргізетін операцияларды көрсетуі
қажет және басқару шешімін қабылдау үшін база болып табылады.
Банктік баланс коммерциялық ақпарат құралдарына жатады және
оперативтілік, нақтылық, ақиқаттық талаптарға сай жасалуы керек.
Банк бухгалтерлік балансы екі бөлімнен тұрады: активті және пассивті
операциялар.
Активті операциялар – бұл банктердің табыс алу және өзінің өтімділігін
қамтамасыз ету мақсатында, иелігінде бар ресурстарды орналастыруда жүзеге
асыратын операцияларды білдіреді.
Пассивтік операциялар негізінде банктің ресурстары жинақталады.
Сондықтан да пассивтік операциялардың коммерциялық банктер қызметіндегі
ролі жоғары.
Пассивтік операциялар – бұл несиелік және активтік операцияларды
жүзеге асыруға арналған банктің ресурстарын қалыптастыру операциялары болып
табылады. Пассивтік операциялары – нәтижесінде пассивтік шоттағы немесе
активті пассивтік шоттағы қаражаттардың өсуін, яғни пассивтік активпен арту
формасын сипаттайтын операциялар білдіреді.
Жұмыстың зерттеу объектісі болып Темір банк акционерлік қоғамының
бухгалтерлік балансы табылады.
1 Коммерциялық банк балансының құрылуы мен қалыптасуының теориялық
негізі
1.1 Коммерциялық банктердің балансы және оның құрылымы
Егер банктік есеп берушілік туралы толық түсінікке ие болатын болсақ,
коммерциялық банк сипаттамасы соғұрлым толық және аяқталған болып саналады.
Банктік есеп берушіліктің белгіленуі – бұл банк қызметі туралы толық
сенімді қамтамасыз етуді; инвесторларға, кредиторларға, бүкіл мүдделілік
танытқан органдарға түсінікті жедел ақпараттар беруді, кірістер,
операциялардың көлемі мен тәуекелдер туралы бекітулерді білдіреді.
Коммерциялық банктің қаржылық жағдайын бағалау үшін банктің қызметі
туралы жеткілікті ақпараттарға ие болуы қажет. Банктің жылдық есебі осындай
ақпараттардан тұрады, ал оны бүге – шігесіне дейін талдау үшін бухгалтерлік
есеп деректері пайдаланылады.
Әлемдік тәжірибеде банктің қаржылық есеп беру үлгілері (формалары) мынандай
негізгі құжаттар арқылы берілген: баланс, пайдалар мен шығындар туралы
есеп, қаржыландыру көздерінің қозғалысы туралы есеп, акционерлік капитал
туралы есеп, балансқа және өзгелерге түсіндірме.
Банктің балансы ақшалай түрде көрсетілген коммерциялық банк
ресурстарының жағдайын, оларды қалыптастыру көздері мен пайдалану
бағыттарын, сондай – ақ есепті мерзімнің басы мен аяғындағы банк қызметінің
қаржылық нәтижелерін сипаттайды.
Баланс деректері бойынша ақша ресурстарын қалыптастыру мен оны
орналастыруға, бағалы қағаздар нарығын қоса отырып, несиелік, есеп айырысу
және өзге де банк операцияларының жағдайына бақылауды жүзеге асырады.
Коммерциялық банктің баланстары олардың есеп беруінің басты бөлігі болып
саналады. Оларға талдау жасау банктердің өтімділігін (ликвидтілігін)
бақылауға, банктің қызметін басқаруды жетілдіруге мүмкіндік береді.20
Коммерциялық банктер жылдық баланс деректерін және пайдалар мен
зияндар туралы есептерді заңдық тәртіпте жариялап отырулары тиіс.
Қазақстанның бүкіл коммерциялық банктерінің біріккен балансы тұтастай
экономиканы және әр облыс пен аймақтардың жағдайын сипаттауға мүмкіндік
береді. Банктердің баланс деректері ҚР Ұлттыұ банкінің ақша – несие
саясатының негізгі бағыттарын әзірлеп – жасауы үшін негізгі көздер болып
саналады.
Банктер балансының құрамы мен құрылымы олардың қызмет сипаты мен
өзіне тән белгілеріне, банк операцияларында пайдаланылатын бухгалтерлік
құрылу қағидаларына қатысты болады
Банк балансының базалық формасы:
Активтер=Міндеттеме+ Меншікті капитал
Банк активтері мен міндеттемелері негізі бойынша топтастырылатын
баланстық есепті тапсырады және олардың салыстырмалы түрдегі өтімділігін
көрсететіндей ретпен санамалап тізіп беруі тиіс.
Баланс коммерциялық банк қызметінің өзара байланысты
көрсеткіштерінің арақатынасын білдіреді. Бұл белгілі бір күнге пассивтік
және активтік операцияларды сипаттайтын, жинақталған баптарды (статьяларды)
көрсететін қорытынды кесте. Актив және пассив арасында тепе – теңдік болуы
тиіс.
Банктің баланстары әр елдің жүйеге келтірілген үлгісі бойынша құрылады
және коммерциялық ақпараттардың маңызды көзі болып санала отырып,
баспасөзде жарияланады. Банк жүйесіндегі бәсекелестік коммерциялық құпияға
сәйкес жарияланатын ақпараттарды шектеу қажеттігін туғызады. Коммерциялық
банктер баланстарының үлгілері (формалары) банк ісіндегі дәстүрлерге, осы
саладағы мемлекеттік реттеулердің өзгешеліктеріне қатысты баптар
(статьялар) бойынша ерекшеленуі мүмкін.
Коммерциялық банк балансының кәсіпорындардың балансынан өзгешелігі:
күнделікті, ай, тоқсан, жыл сайын жасалады.
Банк балансының мынындай бөлімдері бар:
Пассив бойынша – банктің меншікті қаржылыры мен қатыстырылған
ресурстары, ал актив бойынша – банк ресурстарының орналасуын көрсететін
баланстық есептер.
Құндылықтар мен құжаттардың, сақтауға алынған құндылықтардың, чек
банктері мен акциялардың есебі жүргізілетін баланстық емес есептер.
Балансты әр түрлі көзқарастар тұрғысынан зерттеудің бұл жердегі мүмкіндігі
жоғары. Баланс өзінің қызметі үшін қатыстырылған ресурстар мен қаржыларды
бөлудің көздерін көрсетеді.11
Коммерциялық банктің есеп шоттарының жоспары
ҚР екінші деңгейдегі банктерінің бухгалтерлік есебі, жалпы түрде
қабылданған әлемдік тәжірибе стандарттары бойынша негізделген есеп шоттар
жоспарының шоттарында жүзеге асырылады.
Есеп шоттарының жоспары сыныптар (кластар) бойынша бөлінген шоттар тізімін
білдіреді:
1. Бірінші сынып “Активтер”
2. Екінші сынып “Міндеттемелер”
3. Үшінші сынып “Меншікті капитал”
4. Төртінші сынып “Кірістер”
5. Бесінші сынып “Шығыстар”
6.Алтыншы сынып “Шартты және болуы мүмкін міндеттемелер мен талаптар”
7. Жетінші сынып “Банк балансына меморандум есеп шоты”
Банктер балансының есеп шоттары баланстық және баланстық емес,
активті және пассивті болып бөлінеді. Бастапқы үш сыныптың есеп шоттары
банктің біріккен Балансында, ал төртінші және бесінші сыныптардың есеп
шоттары қаржылық – шауашылық нәтижелері туралы есептерде көрсетіледі.
Есепті мерзім қорытындысының нәтижелері үшінші сынып “Меншікті
капитал” есеп шотында көрсетіледі.
Үшінші сынып деректері бойынша банктің шартты және болуы мүмкін
міндеттемелері туралы есептер жасалынады, ал жетінші сынып деректері –
қосымша ақпараттар беру үшін қажет болып саналады, мысалы, трасталық
операциялар бойынша.
Есеп шоттардың бірінші саны қай сыныпқа жатушылығын, екінші, үшінші
сандар – есеп шоттарының тобын, ал төртінші сан одан әрі бүге – шегесіне
дейін талдауды және есеп шоттар тобының мағынасын ашуды көрсетеді.
Банктің есеп берушілік құрамындағы коммерциялық банктің қаржылық
есебі баланстан өзге пайдалар мен зияндар туралы есептерден тұрады, онда
кірістер алу үшін қатыстырылған ресурстардың құны, өзге пайызсыз кірістер,
сондай – ақ банктің бүкіл шығындары көрсетіледі. Банктің таза табысы
нәтижелі көрсеткіш болып саналады.
Коммерциялық есеп айырысулар жағдайындағы жұмыс кезінде банктің бүкіл
ағымдағы шығындары оның табыстары арқылы жабылуы тиіс, ал оны одан әрі
дамыту осы мақсат үшін жинақталған меншікті қаражаттар есебінен
қаржыландырылады. Сондықтан коммерциялық банк тиімді жұмыс жасай отырып, өз
қызметінің тактикасы мен стратегиясын, сонымен бір мезгілде өндірістік –
техникалық базаны дамыту үшін жеткілікті түрде ақша қаражатын
жинақтайтындай етіп құруы тиіс.13
Табыс салығы, ұстап қалғандарды есепке ала отырып, банктің жылдық
жиынтық табысы негізінде есептеледі. Банктің табыс салығы, түсетін кірістің
30 % - на тең болады. Табыс салығы бойынша бюджетке ағымдағы төлемдерді
төлеу, банктің кірістері мен шығыстарының есептік көрсеткіштерінен шығарыла
отырып, ай сайын жүргізіледі.
Банк бір жылдағы қаржы қызметінің қорытындысы бойынша бірінші айдың 15
– нен кешіктірмей, алдағы жылға бекітілген нормативтер бойынша:
Резервтік қорға;
Дивидендтерді төлеу қорына;
Жинақтау және тұтыну қорына аударымдар жасайды.
Банктің қорларын құру мен пайдалану тәртібі Банк Басқармасы бекіткен
Ережелермен анықталады.
Пайдаларды бөлудің жобасы
1. Баланстық пайда 100%
1.1. Табыс салығын аудару 30%
2. Банктің иелігіне қалған пайда (100% - ға қабылданады)
2.1.Банк қызметін жүзеге асырумен байланысты резервтік қор 20%
2.2. Дивидендтер төлеуге аударымдар жасау қоры 40%
2.3. Жинақтау қоры 25%
2.4. Тұтыну қоры 15%
Жоғарыда көрсетілген пайдаларды бөлу акционерлердің жалпы жиналысында
бекітіледі.
Коммерциялық банк қызметін экономикалық зерттеу – арнайы білім
жүйесінен, банк қызметтерін қаржы-экономикалық оқытумен байланысты
факторлармен анықтау, шаруашылық процесінің тенденция және пропорциясынан
тұрады.
Зерттеу объектісі -- әрбір банк және оның топтарының коммерциялық
қызметтері. Зерттеу субъектісі: коммерциялық банктер Ұлттық банкпен қоса
банк контрагенттері, несие органдары, мемлекеттік салық қызметі, аудиторлық
фирмалар, орталық үкімет мүшелері, банк корреспонденті, клиенттері, басқа
да заңдщы және жеке тұлғалар.
Әрбір субъект өзінің жеке мақсатын ұстайды. Осыған байланысты зерттеу
бағыты және критериясы түрліше болады. Коммерциялық банктер өз қызметтері
негізінде максималды пайда түсіру мақсатында активті және пассив
операцияларының құрылымын оңтайлауға тырысады. Банк қызмет ететін ішкі
шарттар мемлекетінің экономикалық саясат бағытында анықталады, сонымен
қатар Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі – бақылаушы органы ретінде. Банк
қызметінің ішкі зерттеулері оның қаржылай экономикаылқ жағдайы бағасында,
нарықтағы әрекеті, техникалық жабдықталу деңгейінде, сонымен қатар бөлік
құрылымының ұйымдастырушылық зерттеуі бойынша құрылады. УБ – орны зерттеу
процесінде коммерциялық банкті қадағалау днңгейін анықтайды. Ресейдің
ұлттық банкі алдымен банк жүйесінің жағдайын және тұрақтылығын қызықтырады,
коммерциялық банк қызметтерінің несиелі – қаржылы саясатын және мемлекеттік
зерттеудің негізгі бағытын анықтайтын зерттеу қызықтырады. Банктің реттеу
банктік қызметі асырау бойынша инструкция (мәлімет) және арнайы ережелер
жасау және қолдану, оларды бақылауды қажет етеді. Сонымен бірге,
коммерциялық банктің қаржы жағдайын тексеру УБ – инструкциясын қадағалау
және оның қаржы тұрақтылығын бағалауды қамсыздандырады. Реттеу процесі банк
операцияларын бастамас бұрын жүргізілуі мүмкін.18
Коммерциялық банкті лицензиялау төмендегідей қорытындылайды.
Капиталға минималды талап ету – бұл шарт банк қызметінің сферасына енуді
шектеу немесе банкке лицензия беру санын шектеу мақсатында қойылған.
Басқару құрамының санасы – барлық басқарушылар және директорлар
кеңесі мүшелері немесе банк иегерлері құқықтың – қаржылай жағдай тексеруіне
жатқызылуы керек және тек компетентті және кәсіптік дайындалған тұлғалар
ғана банк басқаруға қатыса алады.
Жеке құқық шектеу – банкті басқару құқықтығының көп бөлігі немесе
толығымен осы елдің азаматына берілуі керек. Акционерлер тобы акционерлік
капиталдың 15 – 20-ін құраушы банк басқару жөнінде мәлімдейді, бұған
келісімді үкіметтің жоғарғы мүшелері береді.
Мемлекеттік салық қызметін зерттеу процентінде бюджет алдындағы
банктердің міндеттерінің орындалуына бақылау жасайды. Банктік қадағалау
процесі 2 – формада: реттеуші (есеп беру, тексеру) және қадағалау (банк
ревизиясы). Белсенді және пассив операциялар жөніндегі деректер негізінде,
сонымен қатар бухгалтерлік баланс зерттеу және пайда және шығын жөнінде
есеп беру негізінде қадағалау мүшелері банк қызметін бақылайды.
Банк аудиторлары алдында банктің есеп беру дұрыстығын, сонымен қатар
олардың қызметтері нәтижелерінің дәлелдеуін тексеру мақсаты тұр. Заң
банктің жылда толық қаржы аудитын жүргізуді талап етеді. Банк клиенттері
және корреспонденттер зерттеу негізінде банктің қаржы жағдайының
тұрақтылығын, оның сенімділігін, даму перспективін, онымен әрі қарай
қатынас жасау тұтастығын анықтайды . Алынған деректерді топтастырып
басқа банк ақпараттарымен салыстыруға болады. Коммерциялық банк
балансын зерттегенде, мынаны еске сақтау керек, олар өздерінің кірісі
мен шығысын бөлектеп алып беруге міндетті емес. Бұның себебі деректер
салымшылар арасында үрей туғызуы мүмкін. Одан басқа көптеген банктер
резервтерін жарияламайды. Есте сақтау керек. Банк менеджментінің тез
ауысуы банктің анықталған проблемалары барын көрсетеді. Бұл жүріп жатқан
саясатқа келіспеген сұрақтар немесе көзқарас барын көрсетеді
1.2 Коммерциялық банктің балансы: балансты талдау және оның
мақсаттары
Банктің балансы комерциялық банктердің ресурсатар жағдайын ақша
түрінде мінездейді, олардың қалыптасу көздерін және пайдалану бағыттарын
көрсетуі, мен беру басы мен аяғына қарай банктердің қызметтерінің қаржы
нәтижелерін көрсетуі. Банктің баланс бухгалтерін есеп жүргізудің негізгі
құжатты болып табылады, талдаулық пен жүргізудің барлық жеке шоттардың
қалдықтарының сомалары көрсетілуі, олардың номерлері экономикалық белгілері
бойынша есептелуі. Баланс мәліметтерінің талдауы белгілі мезгіл бойынша
банк қызметінің құрылымдық көрсетеді. Баланс талдауы нақты өзіндік
ақшалардың бар болуын көрсетуі, ресурстар көздерінің құрылымында
өзгерістерін, активтердің құрамын көрсетуі және т.б. Бұдан басқа баланс
негізінде коммерциялау банктің өркендеу, өсу, даму мүмкіндіктері туралы
мәлімет алуға болады. Комерциялық банктер заң бойынша жылдық бухгалтерлік
баланс мәліметтерін және пайдалар мен шығындар шоттарын көпшілікке жария
жасау қажет. Қазақстандық коммерциялық банктердің бірлікпен
бухгалтерлердің балансы экономикалық жалпы жағдайын және әртүрлі облыстар
мен аймақтардың экономикалық жағдайын көрсетеді. Коммерциялық банктердің
баланс мәліметтері Халық банкінің ақша – несиелік саясаттың және
банктердіғ қызметтерін реттеудің негізгі бағыттарын әзірлеу үшін негізін
көз болып табылады. Бұл баланс мемлекеттік салықтық қызметке де қажет. 30
Банктердің баланс құрылымының құрамы олардыңқызметтеріне, жүргізу
қағидаларына, қолданатын банктік операцияларға байланысты болады.
Банк баланстің шоттары активті және пассивті болып бөлінеді. Активті
шоттарда банк кассаларында нақты ақша сомаларының құрамы, құнды қағаздарға
салынған салымдар, капитал салымдарын қаржыландыру, инвестицияларды сатып
алу, дебиторлық қарыздар, негізгі қаражаттар және т.б. есептелуі.
Пассивтік шоттарда банктің ресурстары қалыптасу көздері көрсетілуі
(ағымды және есеп айырысу шоттарының қалдықтары, несиелік қарыздар, бюджет
кірістері және т.б)
Қазіргі уақытта коммерциялық банктердің қаржылық есеп беру жүйесі
бухгалтерлік есеп жүргізу бойынша Қазақстандардың халықаралық тәжірибе мен
стандартарға белгілі бір деңгейге жету болып есептеледі. Халықаралық
стандарттардың негізгі мақсаты қаржылық есеп беру пайдаланушылардың
талаптарына сәйкес келу қажет болып табылады (банк акционерлері, депозиттер
иелері, банк қызметкерлері және т.б.) Барлық пайдаланушыларға банктің нақты
қаржылық жағдайы туралы мәліметтер қажет.Бухгалтерлік есеп жүргізудің
халықаралық қағидаларына мыналар жатады: қызметтің үзілмеуі, бухгалтерлік
есеп жүргізудің ережелерінің тұрақтылығы, кірістер мен шығындарды, активтер
мен пассивтерді нақты көрсету, және т.б.
Коммерциялық банктердің қаржылық есеп беруге баланстік есеп беру
пайда мен шығын бойынша есеп беру де кіреді. Барлық есеп берулер
коммерциялық банктің нақты қаржылық жағдай бойынша толық мәліметтер береді.
Қаржылық есеп беру операциялардың нақты бағасы негізінде жасалады. Бұдан
басқа, банктер кірістер мен шығындарды өсіру бойынша қағидаларды ескеруі,
есеп беру күніне проценттерді төлеу бойынша төлемдер мерзім келмеген
депозиттер несиелерінің және т.б. несиелік ұйымдарды ескереді. Сонымен
қаржылап есеп беруде коммерциялық банкпен нақты алынған кірістер ғана
көрсетіледі. Барлық күтіліп жатқан міндеттер мен потенциалды шағындар
резервте көрсетіледі. Халықаралық пайда мен өздік қаражаттар мағынасына
сәйкес еспе беру пайдасы біздің практикадан айырмашылығы бұл коммерциялық
банктердің қызметтерінің нақты нәтижелері халықаралық форма бойынша
жасалған баланстың есеп беруде активтер мен пассивтер мәні бойынша
топталады және талап ету немесе өтімді азайту деңгейі бойынша орналасады.
Бұл баланстік есеп беруде коммерциялық банктер мен орталық банктің өзара
қарым – қатынастары бөлек көрсетілуі.
Қаржылық есеп беру талдауының міндетіне өткен және ағымды мерзімдер
бойынша қаржылық мәліметтерді зерттеу кіреді, бұл банктің қаржылық
жағдайына және қаржылық қызметіне баға беру мақсатымен жүргізіледі.
Талдаудың негізгі обьектісі болып банк немесе олардың тобы табылады
(аймақтық, функционалдық немесе басқа да белгілер бойынша). Талдаудың
субьектісі бұл коммерциялық банктер, және олардың келісімдері: Халық Банкі,
басқа несиелік ұйымдар, аудиторлық фирмалар, жергілікті және орталық билік
органдары, клиенттер, жеке және заңды тұлғалар; әрбір субьект талдау
үдерісінде өз мақсаттарын қорғайды, сондықтан талдаудың бағыттары мен
критерилері әр түрлі болады. Бірақ балансті оқу мен талдау әдістемесі бір
болу қажет.
Баланстің талдауы банктік операцияларының кірістік, өтімдік жағдайын
анықтайды, өздік және алынған қаражаттар көздерін белгілейді, белгілі бір
күнге немесе белгілі мерзімге дейін салынған салымдарды анықтайды және банк
қызметінің мамандығын белгілейді.
Банк балансінің негізгі талаптарына мыналар кіреді: баланс өте жеңіл
оқыту қажет, өте айқын болу қажет, статьялар экономикалық және қиындық
қағидаларымен негізделген болу керек.
Банк балансының талдаудың жұмысы бірнеше кезеңнен тұрады, талдаулық
жұмыстардың белгілі бір кезеңінде банк қызметкерлерін қатысуына белгілі
талаптар қойылады.
Банк балансының талдауы оның мақсаттарын міндеттерін белгілеуден
басталады. Бірінші кезең балансты оқу мен оны талдауға дайындаудан
тұрады. Балансты оқу үшін оның статьяларының құрамын қалыптастыру, пассив
пен актив статьяларын топтпастыру қажет. Баланстің актив пен пассив
статьяларын топтастырғаннан кейін талдауға қажет нормативті және бағалау
көрсеткіштерін есептеуге болады, олар жинақталғанын көрсетеді. Банк
балансын талдау үшін әртүрлі әдістер қолданылады – олар топтастыру,
салыстыру, коэффициенттер әдістері, статистикалық, экономикалық әдістер.
Талдаудың ең кең тараған әдіс бұл топтастыру әдісі. Талдау кезінде
баланс шоттарын топастыру қажет. Статьяларды банктік операциялардыңөтімдік,
экономикалық мәні бойынша, кіріс деңгейі бойынша (актив), бағасы бойынша
(пассив) топтастыруға болады. Банктік операцияларын баланс статьяларында
депозитті мен айырысулық, қордың, инвестициялық агенттік, несиелік боп
топтастыруға болады. Банк операцияларының экономикалық мінездемесін мәліше
субьектілері белгілейді. Берілген критерий бойынша баланс статьяларын
топтастыру кезінде операциялар: банктер аралық, банк ішіндегі, клиенттермен
операциялар болып жіктеледі.19
Баланс статьяларының бөлімдер мен топтары арасындағы сандық өзара
байланысты коэфициенттер әдісі көрсетеді. Бұл әдісте белгілі статьяның және
салмағы немесе актив пен пассивте статьялар тобының жалпы мөлшері
көрсетіледі. Коэфициенттер, салыстыру мен топтастыру әдістері паралелді
жүргізіле береді. Балнс талдауын мезгілдік бойынша әркүн сайын, әр апта
сайын, айлық, тоқсандық, жылдық және тағы сол сияқты деп жіктесе болады.
Зерттелетін сұрақтарға байланысты ол толық және тематикалық болып бөлінеді.
Толық талдауда коммерциялық банк жұмыстарының барлық жақтарын зерттейді,
яғни оның ішкі және сыртқы байланыстарын көрсетеді. Тематикалық талдауға
коммерциялық банк жұмыстарының белгілі бір бөлімі ғана зерттеледі.
Зерттеудің мінезі мен мақсаттарын ескере отырып бастапқы, оперативті,
қорытынды, болашақты талдау деп бөлінеді. Коммерциялық банк операциялар
жасау мүмкіндік жасау үшін шоттардың жағдайын бағалау үшін бастапқы талдау
жүргізуі. Оперативті талдауды коммерциялық банктің ағымды жұмыстары кезінде
қолданады. Қорытынды талдауда зерттеліп жатқан мезгіл ішінде коммерциялық
банк жұмыстарының тиімділігін анықтау үшін пайдаланады. Болашақта талдау
күтіліп жатқан нәтижелері болжалау үшін және банктің ақша-несиелік
сомасының болашақ бағыттарын белгілеу үшін қажет.
Зерттеу обьектісі бойынша коммерциялық банк балансының талдауы-
функционалды, құрылымдық, оперативті-бағалық, шаруашылық болып бөлінеді.
Баланстің функциональды талдауы коммерциялық банк қызметінің мамандығын
анықтау үшін оның негізгі бағыттарын белгілеу үшін оның қажет және банк пен
жүргізіліп жатқан функциялардың тиімділігін мен мақсатты болуын анықтау
үшін керек.
Баланстың есеп беру – бұл есеп беруде белгілі бір мезгіл бойынша
банктің қаржылық жағдайы туралы мәліметтер көрсетіледі. Оның ішінде банктің
экономикалық ресурстары бойынша (активтер), экономикалық міндеттер бойынша
(пассивтер), акционерлердің мүлігі бойынша (акционерлік капитал) мәліметтер
болады, яғни теңдік орындалады:
Активтер = Пассивтер + Акционерлік капитал.
Коммерциялық банктің балансі оның есеп берудің негізгі бөлімі болып
табылады. Баланс мәліметтері бойынша ақшалық ресурстардың қалыптасу мен
пайдалану бойынша, банктік операциялардың жағдайы туралы бақылау
жүргізіледі.
Баланс талдау банктердің өтімділігін бақылауға мүмкіндік жасайды.
Баланс талдау банктердің өтімділігін бақылауға мүмкіндік жасайды. Баланс
талдау негізіне банк басшылығы болашақта стратегиясы мен тактикасы
өзгермейді.
Экономикалық талдау үшін банктік баланс ақпараттардың негізгі қайнар
көзі болып табылады. Ол банк қызметін комплекісті түрде сипаттайды.
Баланстың талдау табыстылық, ликвидтілік жағдайын, сонымен қатар жеке
банктік операциялар жүргізуде тәуекелділік деңгейін анықтауға мүмкіндік
береді. Ақпараттардың арқасында баланстан шыққан, меншік және тартылған
қаражаттар көздерін, олардың белгілі бір күнге немесе белгілі бір кезеңге
орналастыру құрылымын анықтауға болады. Коммерциялық банктердің қызметін
экономикалық талдау қаншалықты оның жұмысының бірден-бір негізгі бағыты
болып табылса, онда балансты “оқу” негізінде банк қызметін талдау
методикасын дайындау өте қажет.
Қазіргі уақытта банк қызметін комплекісті талдауға арналған бірінші
арнайы зерттеу енді ғана басталып жүргізуде. Банктің өзіндік қаражаттары
басқару деңгейінде ғана құрылады, пайда осы деңгейде сәйкес анықталып және
толығымен бюджетке аударылып отыр. Банктың шығындары бюджет қарыажаттарынан
бөлінген смета бойынша жүргізіледі.
Бұдан басқа, бірыңғай мемлекеттік ауыл шаруашылығы жоспарына сай банк
мекемелері үшін несие ресурстары оларды жоғарғы ұйымдарына бөлінді, ал
несиені беру тәртібі, банктің барлық операциялары ретінде, еліміздің
мемлекеттік банк инструкциясына тәуелді болды. Банк қызметі тиімділігінің
негізгі критериі болып жоспардың орындалуы және жоғары ұйымдардың нұсқауын
сақтау саналады. (бюджеттік, кассалық несиелік)
Коммерциялық негіздегі банк жұмысы жоғары (максималды) табыс табуға
бағытталған. Осыған байланысты банктік операцияларды басқару әдістері мен
дәстүрлі формасын, сонымен қатар банктік қызметті талдау әдістемелеріне
өзгертуді қарастыру қажет. Сондықтан да оның балансын “оқу” негізінде банк
қызметін экономикалық талдаудың бірыңғай әдістемесін дайындау өте актуальды
болып табылыды. Осы әдістемені дайындаудың қиындығы, яғни біздің елімізде
жүргізіліп отырған есеп беру мен банктік есеп жүйесіәлі кемеліне жетпеген
және нарықтық экономикасы дамыған елдерден өзгешеленеді.
Себебі ол шаруашылықтың әміршіл - әкімшілік әдістері кезеңінде құрылған
және ешқандай өзгермеген. Әлемдік тәжірибеде қолданылатын көптеген талдау
әдістері біздің жағдайымыздағы жүргізіліп отырған есепке пайдалануға
болмады.
Коммерциялық банк балынсын құрудың негізгі принциптеріне
келесідегілерді жатқызуға болады: баланс жеңіл оқылуы қажет, анық болуы,
экономикалық және бөлімдерді топтастыруда дәлелді принциптері болыу қажет.
Балансты құрғанда оның кескінінің көрнекілігі және мәліметтерінің
дұрыстығын қамтамасыз ету қажет. Банк операцияларының детальды дәрежесі
коммерциялық құпиямен шектелуі қажет. Осыған байланысты баланста әдетте
күмәнді және зиянды операциялар, сонымен қатар оларды жабу үшін
қолданылатын сақтандыру резервтері бөлінбейді. Қаншалықты банктік баланстар
коммерциялық ақпараттар құрамдарына жатқызылса, онда олар келесі талаптарға
жауап беруі қажет: шапшаңдық, нақтылық, беріктік.
Банктік баланстың шапшаңдығы оны күнделікті құруда білінеді. Банктік
баланс нақты ақша қаражаттарының және оның клиенттерінің
төлемқабілеттілігіне, олардың орналасуына, банктің өзінің тұрақтылығы мен
сенімділігінің нақты ақпараттарының қайнар көзі болып табылады. Банктік
есеп сенімділік пен беріктік талаптарына жауап береді.
Коммерциялық банк балансын экономикалық талдаудың негізгі бағыттарына
келесідегілерді жатқызуға болады:
- Пассивтік операциялар құрылымын талдау (тартылған қаражаттар бойынша
банктік операциялар)
- Пассивтік операциялар құрылымын талдау (тартылған қаражаттар бойынша
банктік операциялар)
- Актив операциялар құрылымын талдау(несиелік операциялар, тартылған
жәнезаемдық қаражаттар, меншік қаражаттарын орналастыру бойынша
операциялар)
- Коммерциялық банк қызметіндегі қаржылық қорытындыларын талдау.
Пассивті операциялар банктің қаржылай байланыстары мен қайнар
көздерін сипаттайды. Әсіресе олар белгілі бір дәрежеде шарттарын, формалары
мен банктік ресурстарды пайдалану бағыттарын, яғни құрамы мен активті
операциялардың құрылымын алдын – ала анықтайды. Коммерциялық банктің
пассивті операциялары толығымен пассивті шоттарда орналасқан, қаражаттардың
көбеюін қамтамсыз ететін операцияларды айтады.
Пассивті операциялардың негізгі формалары болып табылатындар:
- Табыстың көбеюінен немесе құрылуына банктердің пайдасынан шегерімдер
(осы шегерімдер есебінен банктің меншік қаражаттары өзгереді және
құралады)
- Несие, басқа да заңды тұлғалардан алынған;
- Депозиттік операциялар (не талап еткенге дейінгі, немесе белгілі бір
мерзімдегі заңды және жеке тұлғалардың қаражаттарды тартудағы банктік
операциялар)
Пассивті операциялардың құрылымын оқып – үйрену тартылған және меншік
қаражаттарды мақсатқа сай бастап, сонымен қатар баланстың жалпы
соммасындағы үлесінің құрылуын анықтау қажет. Талдаудың негізгі кезеңі
болып талап еткенге дейінгі қаражаттар мерзімі және клиенттердің топтары
бойынша банктің міндеттемесінің құрылымын зерттеу табылады.
Осындай талдау қаражаттың негізгі массасының қандай мерзімге
экономиканың қай секторынан тартылатынын ашуға мумкіндік береді.
Пассивті операциялар құрылымын талдай отырып, банктің пассивін басқару
бойынша бір мезгілде мақсаттар қою қажет.
Мұндай мақсаттарға келесідегілерді жатқызуға болады:
- Міндетті резервтердің құрылымын қамтамасыз ететін; банкке табыс
әкелмейтін қаражаттардың нақтылығына жол бермеу керек;
- Активті операциялардың дамуы және банкпен орындалатын клиенттер
алдындағы міндеттемелерге сәйкес несие ресурстарын іздеу қажет;
- “Арзан” ресурстарды табу есебінен банкке пайда табуды қамтамасыз ету
қажет;
Сонымен, банктің пассивті операцияларының дамуы лоардың түрлерінің
қаншалықты әртүрлілігін, меншікті жекешелендіру жүйесінің жылдамдығы, ақша
айналымының тұрақтылығын білдіреді.
Банктің активті операциялар құрылымын талдау банк ресурстарын
пайдалану бағыттарының талдауын білдіреді. Ең негізгісі қандай мақсатқа,
қандай көлемде және банк ресурстары кімге ұсынылатынын ашу қажет. Ең
біріншіден осы талдауды жүргізу үшін несиелендіру көрсеткіштері, банк
балансының ликвидтілігі бағаланады, осы және басқа да активті
операциялардың тәуекелділігі оқытылады. Активтерді басқарудың негізгі
міндеттері оның балансының ликвидтілігін сақтауда банк жұмысының пайдалығын
қамтамасыз етеді. Әр түрлі активтер банкке бірдей пайда әкелмейді, оларда
әр түрлі тәуекелділік дәрежесі болады. Сондықтан да банктер салынған
қаражаттардың мерзіміне байланысты, олардың пайдалығы мен тәуекелділік
дәрежесіне барлық активтерге классификация (жіктеу) жүргізу қажет.
Ақша нарығы дамыған елдерде активтерді басқару экономика –
математикалмқ моделдеу және болжау негізінде жүргізіледі. Біздің еліміздің
көптеген коммерциялық банктері талдаудың осы бағытын жүргізуге ұмтылады.
Коммерциялық банктің қызметі қорытындыларын қаржылық талдау баланстағы
“қызметтің қорытындылары” бөлімін пайдалану арқалы жүргізіледі. Сондықтан
өткен кезеңдегі мен есеп беру кезеңін салыстыру арқылы табыс бөлімінің
динамикалық көрсеткіштері есептелінеді. Мысалы, көптеген көрсеткіштердің
өсу деңгейінің ырғақтылығы банк қызметінің дұрыс жүргізілгенін дәлелдейді,
ал операциондық табыс үлесінің өзгеруі банктің активті операцияларын
басқару сапасының төмен екендігін көрсетеді.
1.3 Коммерциялық банк балансының өтімділігі және оқыту әдістемесі
Банк балансының ликвидтілігі және банк ликвидтілігі. Ликвидтілік
және төлем төлеу қабілеттігі сиқты экономикалық терминдер экономикалық
қазіргі заманғы әдебиеттерде көбінесе аралас келеді.
Ликвидтілік термині латын сөзінен аударғанда liguids - сұйық,
ағымдық, жалпы алғанда материалдық құныдылықтарды және басқа да активтерді
таратудың, сатудың, олардың ақшалай қаражаттарға айналуының жеңілдігін
білдіреді. Банк ликвидтілігін ААҚ Қазақстан Республикасының Халық банкінен
немесе корреспонденттік – банктерден ұтымды баға бойынша қолма-қол
қаражаттарды сатып алу қабілеттілігі ретінде анықтайды. Жалпы банк
ликвидтілігі ликвидті активтерді сатуға, акцияларды, облигацияларды
депозиттік және жинақ куәліктерін, басқа да қарыз мүмкіндік беруді
құралдарын шығарады. Төлем төлеу қабілеттігі термині біршама кең мағынада
алынады, ол активтердің жылдам таратылатын активтерге айналу мүмкіндігін
ғана емес, сонымен қатар, заңды немесе жеке тұлғалардың дер кезінде және
толығымен ақшалай сипаттағы саудалық, несие және басқа да операцияларға
байланысты өзінің төлем төлеу міндеттемесін орындау қабілеттігін
көрсетеді. Осылайша ликвидтілік – төлем төлеу қабілеттігінің аса қажетті
және міндетті шарты ретінде қатысады, бұған тек заңды немесе жеке тұлғанаң
өзі ғана емес, сонымен қатар белгілі бір сыртқы бақылау және қадағалау
органдары бақылау жүргізеді. Ликвидтілік коммерциялық банк үшін банктің да
дер кезінде пассив бойынша ақшалай формадағы міндеттемелерін орындауын
қамтамасыз ету қабілеттігі ретінде қатысады. Банк ликвидтілігі банк
балансының активтері мен пассивтерінің үйлестігімен , пассивтердің
сәйкестік дәрежесімен анықталады. Банк ликвидтілігінің мөлшері баланс
активтерінің жеке баптарының барлық сомаға қатынасы ретінде белгіленеді.
Банк ликвидтілігі оның төлем төлеу қабілеттігінің негізінде жатыр. Төлем
төлеу қабілеттігі бұл банктің қажетті мерзімде және толық сомада өзінің
міндеттемесі бойынша жауап беру қабілеті ретінде түсіндіріледі. Қазіргі
заманғы әдебиеттерде ликвидтілікті сипаттау үшін екі бағыт бар.
Ликвидтілікті қор немесе ағым ретінде түсінуге болады. Қор банк
ликвидтілігін белгілі бір сәтке сипаттайды, оның ағымды міндеттемелер
бойынша, негізінен талап етуге дейінгі шоттар бойынша жауап беру қабілетін
білдіреді. Ағым ретінде ликвидтілік белгілі бір кезеңге немесе болашақтағы
ликвидтілікті көрсетеді. Ликвидтілікті ағым ретінде қарастыратын болсақ
мұнда төмен ликвидті активтердің ликвидтілігі жоғарыларға айналуына,
сонымен қатар қосымша қаражаттардың ағымына көңіл бөлінеді. Осылайша,
тек ағым - ликвидтілікке баға беріп қана қоймай, сонымен қатар болжам
ликвидті қарастырамыз. Коммерциялық банктегі жиынтық ликвидтілікті бағалау
үшін стационарлық ликвидтілік (қор), ағымды ликвидтілікті (ағым) және
келешек ликвидтілікті(болжам) жүйемен қарастыру керек. Ағымді
ликвидтілікті қолдау үшін жеткілікті ликвидті активтер қоры бар банк
міндеттемелер ағымының ликвидті активтерге салымдарды ағымынан асып
түсуінің салдарынан, уақыт өте келе оны жоғалтады. Болжам-ликвидтілікті
бағалау өте күрделі болып табылады, өйткені ол банктің активті операциялар
тәуекелік бағалаумен байланысты. Мұндай әдісте ликвидтілікті сипаттау
активтер мен пассивтер бойынша қалдықтар туралы банктің баланстың
мәліметтерін ғана емес, сонымен қатар көптүрлі басқа да ақпараттарды ескеру
керек. Банк мөлшері күн сайын бухгалтерлік балансты құрса да, олардың
ликвидтілігі жүргізілмейтін. Бір жағынан ол банк бөлімдері мен мекемелері
деңгейінде мүмкін емес болды табыстылық пен ликвидтілік жағдайын жалпы
мемлекеттік банк немесе құрылыс банкі бойынша табуға болатын. Басқаша
алғанда бұның қажеті жоқ еді, өйткені мемлекеттік банктердің жеке бөлімдері
алдында ликвидтілік пен табыстылықты қолдау мәселесі тұрмаған.
Коммерциялық банк балансының ликвидтілікті анықтау, оның тәртіпке
сәйкестігі, ликвидтілік коэффициенттерінің нақты мәнінің Халық банк
белгімен коэфициентпен ауытқуын тудыратын, факторларды анықтау мәселесі
тұрады. Ликвидтілікті анықтайтын негізгі сапалық факторлар қатыстырылған
депозиттердің түрлері, олардың қайнар көздері және тұрақтылық болып
табылады. Пассивті операцияларды салыстырмалы талдау әдістерін қолдана
отыра, осы операциялар көлеміндегі өзгерістерді табуға, олардың банк
ликвидтілігіне әсерін анықтауға болады. Банк ресурстарында және ағымды
шоттар негізгі орын алады. Коммерциялық банктер ресурстарының құрамындағы
қатынастармен қаражаттардың үлесіне 76,1% түседі. Қатыстырылған қаражаттар
талап ету мерзімі, яғни ликвидтілік дәрежесі бойынша келесідей топтарға
бөлінеді:
Жедел депозитте
Талап етуге дейінгі депозиттер (мемлекеттік бюджет және бюджеттік
ұйымдардың қаражаттары, кәсіпорындардың, ұйымдардың, кооперативтердің,
жалгерлердің, кәсіпкерлердің, халықтың есеп айырысу және ағымды шоттары;
Бағалы қағаздарды сатудан түскен қаражаттар; несие беруші;Басқа банктердің
несиелері.
Баланс ликвидтілігі мен банк ликвидтілігі туралы түсініктері
арасындағы өзара байланыс келесілерді білдіреді деген қорытынды жасаймыз.
Яғни:
Біріншіден баланс ликвидтілігі белгілі бір мерзімге банк жағдайына
банк беруді түсіндіреді, баланс ликвидтігі банк ликвидтілігінің қарама
бөлігі болып табылады.
Екіншіден, коммерциялық банк балансы банктің жиынтық ликвидтілігін
есептеу үшін қолданылатын берілген талдау және жинақтау есебін қамтамасыз
етуі тиіс.
Екінші шартта сақталмаған кезде мынадай жағдай пайда болады, яғни
белгілі бір кезеңге жеткілікті баланс ликвидтілігіне ие бола отыра, банк
толығымен немесе жартылай ликвидті болмайды. Ликвидтілігі тәуекелдігін
әдетте банкті белгілі бір сәтке жоғары бағамен қаржы сатып алуға немесе өз
активтерінің құнын жоғалтуға мәжбүр етеді. Мұнда банк активтері тек сол
жағдайда ликвидті болып саналады, егер де оларды жылдам сатып жіберу
мүмкін болса және егер де банк өзінің бәсекелес банктер сатып алатын бағаға
тең ставкі бойынша сатып ала алатын болса. Банк ликвидтілігінің дағдарысы
немесе күйзелісі жайында сөз қылатын болсақ, онда банк жүйесіндегі
дағдарысты құбылыстардың пайда болуына әсер еткен факторларды талдай отыра,
олардың үш негізгі себеп-салдар тобына бөлеміз экономикалық, саяси және
әлеуметтік.
Банк ликвидтілігінің күйзелісіне әсер ететін негізгі себептерді
қысқаша қарастырып қорытындыға келеміз:
а) Дағдарысты жағдай кездейсоқтық емес, ол экономиканың даму нәтижесі болып
табылады;
б) Нақты бір банк деңгейіндегі ликвидтілік дағдарысы ссудаларды қайтару
және депозиттерді қатыстыру, сонымен қатар төмен банк рейтингісі мәселелер
бойынша негізделінуі мүмкін. Банк ликвидтілігін талдауға қайта орала отыра,
коммерциялық банктің ликвидтілігі мен төлем төлеу қабілетін анықтайтын
негізгі макроэкономикалық факторларға мыналарды жатқызуға болады: елдегі
саяси және макроэкономикалық жағдай, банк ісінің заңдық және заң
шығарушылық; банк жүйесінің құрылымы мен тұрақтылығы; ақша нарығы мен
бағалы қағаздар нарығының жағдайы.
Ликвидтілікке барлық коэфициенттерді қолдана отыра, жан-жақты баға
беру күрделі. Әдетте ликвидтілік коэфициенттері банк іс-әрекетіне оның
инвестициялық саясатына баға беру үшін қолданылады. Талдау мақсаттарына
қарай ликвидтілік коэфициенті мерзімдері бойынша бөлуге болады:
Қысқа мерзімді;
Орта мерзімді ликвидтілік коэффициенті.
Ликвидтілік – бұл банк ісінің сенімділігі мен тұрақтылығын
куәландыратын, оның маңызды сапалық сипаттамасы. Ликвидтілік қамтамасыз ету
үшін банк баланстың құрылымын құруы керек, мұнда активтер пассивтердің
талап етуі бойынша өз құнын жоғалтпай, дер кезінде ақшалай қаражаттарға
айналады. Банктің ликвидті активтерінің құрылымы мынадай түрде болады:
-банк кассасындағы нақты ақшаның болуы (теңгедей немесе шетелдіквалютамен);
-бағалы металдар;
-Қазақстан Республикасының Халық Банкінің корреспонденттік шотындағы
қаражаттар қалдығы;
-Банк берген ссудалар, оны өтеу мерзімі жақынарадағы 30 күнді қамтиды;
Осылайша, активті және пассивті операциялардың құрылымын талдау оның
ликвидтілігін бағалау үшін қажетті құрамы бөліп табылады. Мұнымен қатар,
ликвидтілік банк табысымен тығыз байланысты, көбінесе жоғары ликвидтілікке
қол жеткізу жоғары табыспен қамтамасыз етуге қарама-қайшы болады.
Банк ликвидтілігін талдаудың негізгі мақсаттары:
-Банк ликвидтілігі коэффициеттерінің жүйесін толық және дұрыс есептеуді
дәлелдеу;
-Банк ликвидтілігінің жағдай туралы қорытындылар жасау;
-Банк балансы ликвидтілігінің нашарлағандығын куәландыратын нақты немесе
потенциалды кері тенденцияларды анықтау;
-Кері тенденцияларды тудыратын факторларды талдау;
-Банк балансының ликвидтілігін талдау және тексеру нәтижелері бойынша
банкке берілетін нұсқауларды анықтау.
Банк балансының ликвидтілігін талдау капиталдың жеткілікті болуын
талдауға, оны иммобилизациялауға, оларды жүзеге асыру бойынша активті және
пассивті операцияларды зерттеуге, ссудалық және депозиттік операцияларды
әртараптандыруға бағытталады. Барлық коммерциялық банктер экономикалық
заңдылықтарды орындау есебін ай сайын жүргізуі керек. Мұндай бағыт сол
коммерциялық банктің ликвидтілікті басқаруы, сонымен қатар оның іс-
әрекетін талдау және сыртқы аудит үшін негіз болып табылады. Банктер
ликвидтілік шамасыз аздаған деңгейде ұстауға тырысады, өйткені бұл оларға
жоғары табысты қажетті ликвидтілікпен үйлестіруге мүмкіндік береді.
Ликвидтілік шамасы ретінде: мерзімдерді есепке алғандағы активтер мен
пассивтер арасындағы қатыстық, активтер мен пассивтер сомалары мен
түрлерінің және басқа да факторлардың үйлесімдігі, қысқа мерзімді бағалы
қағаздар, және жиынтық активтердің арақатынастығы жатады.19
Экономикалық талдау үшін банктік баланс ақпараттардың негізгі қайнар көзі
болып табылады. Ол банк қызметін комплекісті түрде сипаттайды. Баланстың
талдау табыстылық, ликвидтілік жағдайын, сонымен қатар жеке банктік
операциялар жүргізуде тәуекелділік деңгейін анықтауға мүмкіндік береді.
Ақпараттардың арқасында баланстан шыққан, меншік және тартылған қаражаттар
көздерін, олардың белгілі бір күнге немесе белгілі бір кезеңге орналастыру
құрылымын анықтауға болады. Коммерциялық банктердің қызметін экономикалық
талдау қаншалықты оның жұмысының бірден-бір негізгі бағыты болып табылса,
онда балансты “оқу” негізінде банк қызметін талдау методикасын дайындау өте
қажет.
Қазіргі уақытта банк қызметін комплекісті талдауға арналған бірінші
арнайы зерттеу енді ғана басталып жүргізуде. Банктің өзіндік қаражаттары
басқару деңгейінде ғана құрылады, пайда осы деңгейде сәйкес анықталып және
толығымен бюджетке аударылып отыр. Банктың шығындары бюджет қарыажаттарынан
бөлінген смета бойынша жүргізіледі.
Бұдан басқа, бірыңғай мемлекеттік ауыл шаруашылығы жоспарына сай банк
мекемелері үшін несие ресурстары оларды жоғарғы ұйымдарына бөлінді, ал
несиені беру тәртібі, банктің барлық операциялары ретінде, еліміздің
мемлекеттік банк инструкциясына тәуелді болды. Банк қызметі тиімділігінің
негізгі критериі болып жоспардың орындалуы және жоғары ұйымдардың нұсқауын
сақтау саналады. (бюджеттік, кассалық несиелік)
Коммерциялық негіздегі банк жұмысы жоғары (максималды) табыс табуға
бағытталған. Осыған байланысты банктік операцияларды басқару әдістері мен
дәстүрлі формасын, сонымен қатар банктік қызметті талдау әдістемелеріне
өзгертуді қарастыру қажет. Сондықтан да оның балансын “оқу” негізінде банк
қызметін экономикалық талдаудың бірыңғай әдістемесін дайындау өте актуальды
болып табылыды. Осы әдістемені дайындаудың қиындығы, яғни біздің елімізде
жүргізіліп отырған есеп беру мен банктік есеп жүйесіәлі кемеліне жетпеген
және нарықтық экономикасы дамыған елдерден өзгешеленеді.
Коммерциялық банк балансын құрудың негізгі принциптеріне
келесідегілерді жатқызуға болады: баланс жеңіл оқылуы қажет, анық болуы,
экономикалық және бөлімдерді топтастыруда дәлелді принциптері болыу қажет.
Балансты құрғанда оның кескінінің көрнекілігі және мәліметтерінің
дұрыстығын қамтамасыз ету қажет. Банк операцияларының детальды дәрежесі
коммерциялық құпиямен шектелуі қажет. Осыған байланысты баланста әдетте
күмәнді және зиянды операциялар, сонымен қатар оларды жабу үшін
қолданылатын сақтандыру резервтері бөлінбейді. Қаншалықты банктік баланстар
коммерциялық ақпараттар құрамдарына жатқызылса, онда олар келесі талаптарға
жауап беруі қажет: шапшаңдық, нақтылық, беріктік.
Банктік баланстың шапшаңдығы оны күнделікті құруда білінеді. Банктік баланс
нақты ақша қаражаттарының және оның клиенттерінің төлемқабілеттілігіне,
олардың орналасуына, банктің өзінің тұрақтылығы мен сенімділігінің нақты
ақпараттарының қайнар көзі болып табылады. Банктік есеп сенімділік пен
беріктік талаптарына жауап береді.11
Коммерциялық банктің балансын құру схемасы.
Банк балансы Т – бейнелі формада болады, яғни банктің барлық ақшалай
операциялары (түсімдер, төлемдер) екі өлшемді ала отырып, активте және
пассивте көрініс алады (кесте 1.1) Коммерциялық банк балансы – бұл, белгілі
бір датаға банк операцияларының өлшемін және құрылымын, сипатын, қаржылық
жағдайын көрсететін құрама кесте.
1-кесте
Коммерциялық банк балансының схемасы.
Актив Пассив
Нақты ақша Акциялар
Резервтер Салымдар:
Ссудалар мерзімді
- мерзімді талап еткенге дейінгі
- талап еткенге дейінгі Заемдар
Пайда
Барлығы Барлығы
Пассивте банктің міндеттемелері мен меншік қаражаттары, ал активте –
банк міндеттемелері немесе орналастырылған қаражаттар орналасады. Активте
нақты қаражаттар көрінеді . Алғашында олар сатылған акциялардың эквиваленті
ретінде пайда болады, яғни банктің өзінің міндеттемесі. Едәуір өзінің
бөлімінде бұл “нақтылар” іске асып, содан соң банктің меншігіне – қажетті
материалдық игілікке. Нақтылық қайта көбейіп, банк депозиттік ұйым ретінде
қызмет істеуді бастап, яғни, салымдар қабылдайды.
Банк балансы – бұл тартылған және меншік қаражаттарына, олардың
қайнар көздеріне, несиелерге орналастырылған және басқа да активті
операциялар жағдайына әсер ететін бухгалтерлік баланс.
Баланстағы “пассив” сөзі, яғни банк кредиторлар мен құрылтайшылардан
мүліктік қаражат алып, оларға борышқор жағын көрсетуді білдіреді. Сондықтан
істе қанша мүліктік қаражат бар болса, онда соншалықты міндеттеме бар,
капитал соммасымен өлшеп, құрылтайшылар қорығы мен соңғысын санағанда.
Осыдан коммерциялық банк балансының бағалық үлгісін мына түрде көрсетуге
болады:
2-кесте
Актив=Пассив
Немесе
Актив=міндеттеме+ меншік капиталы
Баланстық шоттар активті және пассивті болады. Банк балансы шоттардың
бір жақты топтастыру принциптерімен құрылған.
Активті шотта ескерілетіндер: банк кассасындағы нақты ақшалар, қысқа
және ұзақ мерзімді несиелер, дебиторлық қарыздар, капитал салымдарының
шығындары және басқа да активтер мен дерексіз қаражаттар. Демек, банктің
балансындағы актив банктің несие және басқа да операцияларға қаржы
бөлінетінін көрсетеді. Пассивті шоттарда банктің қорлары, клиенттердің есеп
айырысу шоттарындағы қалдықтар, дебиторлық, кредиторлық қарыздар, банк
пайдасы, басқа да пассивткр мен тартылған қаражаттар көрсетіледі.
2 Темірбанк АҚ-ның баланстық есеп берулерін талдау
2.1 Темірбанк АҚ-ның ұйымдастырылу құрылымы
Темір банк АҚ 1992 жылы 26 наурызда тіркелді. Бүгінгі күні бұл
әмбебап қаржы институты, ол корпоративті және жеке клиенттерге көптеген
қызмет түрлерін көрсетуде. Банк өзінің қызметін салымшылардың клиенттердің
және акционерлердің мүддесін қарастыра отырып жүргізіп отыр.Банк
экологиялық зиянды және әлеуметті қауіпті өндірісті, жобалар мен
бағдарламаларды қаржыландырмайды.
Қазіргі кезде банктің 120 – дан астам Қазақстанның барлық облыс
орталықтарында және тұрғындар саны 100000 адамнан асатын қалаларда
филиалдары бар. 2007 жылғы банктерді дамыту мақсатындағы стратегия
байланысты 50000 адам тұрғындары бар қалаларда да офистер ашуды жоспарлап
отыр.
Банктік өнімдерді ағымдағы жылда сату жеке тұлғаларды несиелендіру,
яғни ипотека, тұтыну және бизнес мақсатындағы несиелерге негізделіп отыр.
1998 жылдан Темірбанктің акциялары Қазақстандық қор биржасындағы арнайы
листинг А санатына енгізілді.2003 жылдан бастап Европалық қайта
жарақтандыру және даму (ЕБРР) банкімен бірге стратегиялық әріптестік
жағдайында Темірбанк Қырғыстанның Инэксимбанк ЖАҚ – ның 46% акция пакетін
басқаруда. Сондай – ақ Қазақстаннан тыс 2002 ж. ақпан айынан Мәскеу
қаласында өзінің өкілеттігін жүргізіп отыр. Одан басқа, Темірбанк
Темірлизинг Ақ арқылы лизингтік операциялар нарығында 43,874% үлесті
иемденіп отыр.
Банк халықаралық рейтингтік агенттігінде бағаланып отыр. 2006 ж.
желтоқсан айында Moody,s Inbestors Serrice рейтингтік агенттігі Ва1
бағалауға дейінгі шетел валютасындағы депозиттер бойынша және Ваа3 темір
капитал Еврооблигоциялар бойынша ұзақ мерзімді қарыздық рейтингін
жоғарлатты. Агенттікпен NР деңгейіндегі шетел валютасындағы депозиттер
бойынша қысқа мерзімді рейтингін және Е+ деңгейіндегі қаржылық тұрақтылық
рейтингін бекітті. Fitch Ratings агенттігі Стабильный болжамын бере
отырып дефолт элитент (РДЭ) рейтингін В - дан ВВ - ға дейін және
Позитивный деп берген Rating Watch агентігінің тізіміндегі рейтингті
ысырып тастап, қолдау рейтингін 3 - тен 5 - ке дейін көтерді.
Агенттікпен банктің басқа да рейтингтері бекітілген: жеке ДЕ рейтингі
және қысқа мерзімді В рейтингі. Қазіргі кездегі рейтинг Стабильный.
Банк қызметінің нәтижелері халықаралық эксперттік бағалаулармен
аталды.2006ж. қараша айында Euromoney халықаралық іскерлік басылымы
алдыңғы қатарлы инновация аумағында 2006ж. Темірбанкті Қазақстанның алдыңғы
қатарлы банктерінің бірі деп танылады. 2007 ж. ақпан айында Темірбанк
Алтын қоғамдық ұлттық премиясының лауреты аталып 2006 жылдың беделді
ақпараттық банк номинациясын иемденді. Темір банкке Золотой Алтын
премиясының берілуі іскерлік репутациясы жоғары деңгейдегі қаржылық
институты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6-7
1 Коммерциялық банк балансының құрылуы мен қалыптасуының
теориялық
негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...8-22
1.1 Коммерциялық банктердің балансы және оның
құрылымы ... ... ... ... ... .8-11
1.2 Коммерциялық банктің балансы: балансты талдау және
оның
мақсаттары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...11-1 6
1.3 Коммерциялық банк балансының өтімділігі және оқыту әдістемесі ... ... 17-
22
2 Темірбанк АҚ-ның баланстық есеп берулерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ..23-43
2.1 Темірбанк АҚ-ның ұйымдастырылу құрылымы
... ... ... ... ... ... ... ... ... .23-26
2.2 Банктің активті және пассивті операцияларына баға
беру ... ... ... ... ... ... .26-33
2.3 Банктің бағалы қағаздар операцияларын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 33-35
2.4 Банктің кірістері мен шығыстарын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..35-41
2.5 Темір банк АҚ-ң өтімділігіне баға
беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...41-43
3 Банк балансының активі мен пассивін теңгерімді басқару арқылы
өтімділікті қамтамасыз ету
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...44-
3.1 Банк өтімділігін басқару қызметін жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ...44-50
3.2 Коммерциялық банктер қызметінің табыстылығын
дамыту
перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 50-57
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58-59
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 60-61
Қосымшалар
Кіріспе
Коммерциялық банктер, ең алдымен, спецификалық ұйымдар ретінде
көрінеді, бір жағынан олар шаруашылықтардың уақытша бос қаржыларын өзіне
тартады, ал екінші жағынан тартылған қаржылар есебінен кәсіпорындардың,
ұйымдардың және тұрғылықты халықтың әр түрлі қажеттіліктерін
қанағаттандырады. Банктердің және тауарлы – ақшалай қаржы- қатынастардың
дамуы тарихи тұрғыдан қатарлас жүрді және де олар бір-бірімен өзара тығыз
байланысты. Банктер халық шаруашылығы қызметінің барлық деңгейіндегі
басқарумен тікелей байланысты болады. Олар арқылы ұдайы өндіріс үрдісіне
қатысушыларының экономикалық мүдделерін қанағаттандыру жүзеге асырылады.
Осы кезде банктер қаржылық делдал ретінде шаруашылық органдардан
капиталдарын, халықтың жинақтарын және шаруашылық қызметін үрдісінде
босаған басқа да бос ақша қаражаттарын тарта отырып, қарыз алушылардың
уақытша пайдалануына береді, ақшалай есеп айырысу жүргізеді және экономика
үшін басқа да көптеген қызмет көрсетеді, соның арасында өндірістің
тиімділігі мен қоғамдық өнімнің айналысына тікелей ықпал етеді.
Дипломдық жұмысымның өзектілігі-бос ақша қаражаттарын неғұрлым көп
жұмылдыру және оларды банктің оптималды активтеріне орналастыру. Осыған
байланысты банк өз кірістері мен шығыстарын қадағалап, бақылап отыру
мақсатында қаржы есеп берулерін жүзеге асырады. Мұндай есеп берулер белгілі
бір құжаттар негізінде жүргізіледі. Олардың ең негізгісі болып бухгалтерлік
баланс табылады.
Бухалтерлік баланс толық ретте банк жүргізетін операцияларды көрсетуі
қажет және басқару шешімін қабылдау үшін база болып табылады.
Банктік баланс коммерциялық ақпарат құралдарына жатады және
оперативтілік, нақтылық, ақиқаттық талаптарға сай жасалуы керек.
Банк бухгалтерлік балансы екі бөлімнен тұрады: активті және пассивті
операциялар.
Активті операциялар – бұл банктердің табыс алу және өзінің өтімділігін
қамтамасыз ету мақсатында, иелігінде бар ресурстарды орналастыруда жүзеге
асыратын операцияларды білдіреді.
Пассивтік операциялар негізінде банктің ресурстары жинақталады.
Сондықтан да пассивтік операциялардың коммерциялық банктер қызметіндегі
ролі жоғары.
Пассивтік операциялар – бұл несиелік және активтік операцияларды
жүзеге асыруға арналған банктің ресурстарын қалыптастыру операциялары болып
табылады. Пассивтік операциялары – нәтижесінде пассивтік шоттағы немесе
активті пассивтік шоттағы қаражаттардың өсуін, яғни пассивтік активпен арту
формасын сипаттайтын операциялар білдіреді.
Жұмыстың зерттеу объектісі болып Темір банк акционерлік қоғамының
бухгалтерлік балансы табылады.
1 Коммерциялық банк балансының құрылуы мен қалыптасуының теориялық
негізі
1.1 Коммерциялық банктердің балансы және оның құрылымы
Егер банктік есеп берушілік туралы толық түсінікке ие болатын болсақ,
коммерциялық банк сипаттамасы соғұрлым толық және аяқталған болып саналады.
Банктік есеп берушіліктің белгіленуі – бұл банк қызметі туралы толық
сенімді қамтамасыз етуді; инвесторларға, кредиторларға, бүкіл мүдделілік
танытқан органдарға түсінікті жедел ақпараттар беруді, кірістер,
операциялардың көлемі мен тәуекелдер туралы бекітулерді білдіреді.
Коммерциялық банктің қаржылық жағдайын бағалау үшін банктің қызметі
туралы жеткілікті ақпараттарға ие болуы қажет. Банктің жылдық есебі осындай
ақпараттардан тұрады, ал оны бүге – шігесіне дейін талдау үшін бухгалтерлік
есеп деректері пайдаланылады.
Әлемдік тәжірибеде банктің қаржылық есеп беру үлгілері (формалары) мынандай
негізгі құжаттар арқылы берілген: баланс, пайдалар мен шығындар туралы
есеп, қаржыландыру көздерінің қозғалысы туралы есеп, акционерлік капитал
туралы есеп, балансқа және өзгелерге түсіндірме.
Банктің балансы ақшалай түрде көрсетілген коммерциялық банк
ресурстарының жағдайын, оларды қалыптастыру көздері мен пайдалану
бағыттарын, сондай – ақ есепті мерзімнің басы мен аяғындағы банк қызметінің
қаржылық нәтижелерін сипаттайды.
Баланс деректері бойынша ақша ресурстарын қалыптастыру мен оны
орналастыруға, бағалы қағаздар нарығын қоса отырып, несиелік, есеп айырысу
және өзге де банк операцияларының жағдайына бақылауды жүзеге асырады.
Коммерциялық банктің баланстары олардың есеп беруінің басты бөлігі болып
саналады. Оларға талдау жасау банктердің өтімділігін (ликвидтілігін)
бақылауға, банктің қызметін басқаруды жетілдіруге мүмкіндік береді.20
Коммерциялық банктер жылдық баланс деректерін және пайдалар мен
зияндар туралы есептерді заңдық тәртіпте жариялап отырулары тиіс.
Қазақстанның бүкіл коммерциялық банктерінің біріккен балансы тұтастай
экономиканы және әр облыс пен аймақтардың жағдайын сипаттауға мүмкіндік
береді. Банктердің баланс деректері ҚР Ұлттыұ банкінің ақша – несие
саясатының негізгі бағыттарын әзірлеп – жасауы үшін негізгі көздер болып
саналады.
Банктер балансының құрамы мен құрылымы олардың қызмет сипаты мен
өзіне тән белгілеріне, банк операцияларында пайдаланылатын бухгалтерлік
құрылу қағидаларына қатысты болады
Банк балансының базалық формасы:
Активтер=Міндеттеме+ Меншікті капитал
Банк активтері мен міндеттемелері негізі бойынша топтастырылатын
баланстық есепті тапсырады және олардың салыстырмалы түрдегі өтімділігін
көрсететіндей ретпен санамалап тізіп беруі тиіс.
Баланс коммерциялық банк қызметінің өзара байланысты
көрсеткіштерінің арақатынасын білдіреді. Бұл белгілі бір күнге пассивтік
және активтік операцияларды сипаттайтын, жинақталған баптарды (статьяларды)
көрсететін қорытынды кесте. Актив және пассив арасында тепе – теңдік болуы
тиіс.
Банктің баланстары әр елдің жүйеге келтірілген үлгісі бойынша құрылады
және коммерциялық ақпараттардың маңызды көзі болып санала отырып,
баспасөзде жарияланады. Банк жүйесіндегі бәсекелестік коммерциялық құпияға
сәйкес жарияланатын ақпараттарды шектеу қажеттігін туғызады. Коммерциялық
банктер баланстарының үлгілері (формалары) банк ісіндегі дәстүрлерге, осы
саладағы мемлекеттік реттеулердің өзгешеліктеріне қатысты баптар
(статьялар) бойынша ерекшеленуі мүмкін.
Коммерциялық банк балансының кәсіпорындардың балансынан өзгешелігі:
күнделікті, ай, тоқсан, жыл сайын жасалады.
Банк балансының мынындай бөлімдері бар:
Пассив бойынша – банктің меншікті қаржылыры мен қатыстырылған
ресурстары, ал актив бойынша – банк ресурстарының орналасуын көрсететін
баланстық есептер.
Құндылықтар мен құжаттардың, сақтауға алынған құндылықтардың, чек
банктері мен акциялардың есебі жүргізілетін баланстық емес есептер.
Балансты әр түрлі көзқарастар тұрғысынан зерттеудің бұл жердегі мүмкіндігі
жоғары. Баланс өзінің қызметі үшін қатыстырылған ресурстар мен қаржыларды
бөлудің көздерін көрсетеді.11
Коммерциялық банктің есеп шоттарының жоспары
ҚР екінші деңгейдегі банктерінің бухгалтерлік есебі, жалпы түрде
қабылданған әлемдік тәжірибе стандарттары бойынша негізделген есеп шоттар
жоспарының шоттарында жүзеге асырылады.
Есеп шоттарының жоспары сыныптар (кластар) бойынша бөлінген шоттар тізімін
білдіреді:
1. Бірінші сынып “Активтер”
2. Екінші сынып “Міндеттемелер”
3. Үшінші сынып “Меншікті капитал”
4. Төртінші сынып “Кірістер”
5. Бесінші сынып “Шығыстар”
6.Алтыншы сынып “Шартты және болуы мүмкін міндеттемелер мен талаптар”
7. Жетінші сынып “Банк балансына меморандум есеп шоты”
Банктер балансының есеп шоттары баланстық және баланстық емес,
активті және пассивті болып бөлінеді. Бастапқы үш сыныптың есеп шоттары
банктің біріккен Балансында, ал төртінші және бесінші сыныптардың есеп
шоттары қаржылық – шауашылық нәтижелері туралы есептерде көрсетіледі.
Есепті мерзім қорытындысының нәтижелері үшінші сынып “Меншікті
капитал” есеп шотында көрсетіледі.
Үшінші сынып деректері бойынша банктің шартты және болуы мүмкін
міндеттемелері туралы есептер жасалынады, ал жетінші сынып деректері –
қосымша ақпараттар беру үшін қажет болып саналады, мысалы, трасталық
операциялар бойынша.
Есеп шоттардың бірінші саны қай сыныпқа жатушылығын, екінші, үшінші
сандар – есеп шоттарының тобын, ал төртінші сан одан әрі бүге – шегесіне
дейін талдауды және есеп шоттар тобының мағынасын ашуды көрсетеді.
Банктің есеп берушілік құрамындағы коммерциялық банктің қаржылық
есебі баланстан өзге пайдалар мен зияндар туралы есептерден тұрады, онда
кірістер алу үшін қатыстырылған ресурстардың құны, өзге пайызсыз кірістер,
сондай – ақ банктің бүкіл шығындары көрсетіледі. Банктің таза табысы
нәтижелі көрсеткіш болып саналады.
Коммерциялық есеп айырысулар жағдайындағы жұмыс кезінде банктің бүкіл
ағымдағы шығындары оның табыстары арқылы жабылуы тиіс, ал оны одан әрі
дамыту осы мақсат үшін жинақталған меншікті қаражаттар есебінен
қаржыландырылады. Сондықтан коммерциялық банк тиімді жұмыс жасай отырып, өз
қызметінің тактикасы мен стратегиясын, сонымен бір мезгілде өндірістік –
техникалық базаны дамыту үшін жеткілікті түрде ақша қаражатын
жинақтайтындай етіп құруы тиіс.13
Табыс салығы, ұстап қалғандарды есепке ала отырып, банктің жылдық
жиынтық табысы негізінде есептеледі. Банктің табыс салығы, түсетін кірістің
30 % - на тең болады. Табыс салығы бойынша бюджетке ағымдағы төлемдерді
төлеу, банктің кірістері мен шығыстарының есептік көрсеткіштерінен шығарыла
отырып, ай сайын жүргізіледі.
Банк бір жылдағы қаржы қызметінің қорытындысы бойынша бірінші айдың 15
– нен кешіктірмей, алдағы жылға бекітілген нормативтер бойынша:
Резервтік қорға;
Дивидендтерді төлеу қорына;
Жинақтау және тұтыну қорына аударымдар жасайды.
Банктің қорларын құру мен пайдалану тәртібі Банк Басқармасы бекіткен
Ережелермен анықталады.
Пайдаларды бөлудің жобасы
1. Баланстық пайда 100%
1.1. Табыс салығын аудару 30%
2. Банктің иелігіне қалған пайда (100% - ға қабылданады)
2.1.Банк қызметін жүзеге асырумен байланысты резервтік қор 20%
2.2. Дивидендтер төлеуге аударымдар жасау қоры 40%
2.3. Жинақтау қоры 25%
2.4. Тұтыну қоры 15%
Жоғарыда көрсетілген пайдаларды бөлу акционерлердің жалпы жиналысында
бекітіледі.
Коммерциялық банк қызметін экономикалық зерттеу – арнайы білім
жүйесінен, банк қызметтерін қаржы-экономикалық оқытумен байланысты
факторлармен анықтау, шаруашылық процесінің тенденция және пропорциясынан
тұрады.
Зерттеу объектісі -- әрбір банк және оның топтарының коммерциялық
қызметтері. Зерттеу субъектісі: коммерциялық банктер Ұлттық банкпен қоса
банк контрагенттері, несие органдары, мемлекеттік салық қызметі, аудиторлық
фирмалар, орталық үкімет мүшелері, банк корреспонденті, клиенттері, басқа
да заңдщы және жеке тұлғалар.
Әрбір субъект өзінің жеке мақсатын ұстайды. Осыған байланысты зерттеу
бағыты және критериясы түрліше болады. Коммерциялық банктер өз қызметтері
негізінде максималды пайда түсіру мақсатында активті және пассив
операцияларының құрылымын оңтайлауға тырысады. Банк қызмет ететін ішкі
шарттар мемлекетінің экономикалық саясат бағытында анықталады, сонымен
қатар Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі – бақылаушы органы ретінде. Банк
қызметінің ішкі зерттеулері оның қаржылай экономикаылқ жағдайы бағасында,
нарықтағы әрекеті, техникалық жабдықталу деңгейінде, сонымен қатар бөлік
құрылымының ұйымдастырушылық зерттеуі бойынша құрылады. УБ – орны зерттеу
процесінде коммерциялық банкті қадағалау днңгейін анықтайды. Ресейдің
ұлттық банкі алдымен банк жүйесінің жағдайын және тұрақтылығын қызықтырады,
коммерциялық банк қызметтерінің несиелі – қаржылы саясатын және мемлекеттік
зерттеудің негізгі бағытын анықтайтын зерттеу қызықтырады. Банктің реттеу
банктік қызметі асырау бойынша инструкция (мәлімет) және арнайы ережелер
жасау және қолдану, оларды бақылауды қажет етеді. Сонымен бірге,
коммерциялық банктің қаржы жағдайын тексеру УБ – инструкциясын қадағалау
және оның қаржы тұрақтылығын бағалауды қамсыздандырады. Реттеу процесі банк
операцияларын бастамас бұрын жүргізілуі мүмкін.18
Коммерциялық банкті лицензиялау төмендегідей қорытындылайды.
Капиталға минималды талап ету – бұл шарт банк қызметінің сферасына енуді
шектеу немесе банкке лицензия беру санын шектеу мақсатында қойылған.
Басқару құрамының санасы – барлық басқарушылар және директорлар
кеңесі мүшелері немесе банк иегерлері құқықтың – қаржылай жағдай тексеруіне
жатқызылуы керек және тек компетентті және кәсіптік дайындалған тұлғалар
ғана банк басқаруға қатыса алады.
Жеке құқық шектеу – банкті басқару құқықтығының көп бөлігі немесе
толығымен осы елдің азаматына берілуі керек. Акционерлер тобы акционерлік
капиталдың 15 – 20-ін құраушы банк басқару жөнінде мәлімдейді, бұған
келісімді үкіметтің жоғарғы мүшелері береді.
Мемлекеттік салық қызметін зерттеу процентінде бюджет алдындағы
банктердің міндеттерінің орындалуына бақылау жасайды. Банктік қадағалау
процесі 2 – формада: реттеуші (есеп беру, тексеру) және қадағалау (банк
ревизиясы). Белсенді және пассив операциялар жөніндегі деректер негізінде,
сонымен қатар бухгалтерлік баланс зерттеу және пайда және шығын жөнінде
есеп беру негізінде қадағалау мүшелері банк қызметін бақылайды.
Банк аудиторлары алдында банктің есеп беру дұрыстығын, сонымен қатар
олардың қызметтері нәтижелерінің дәлелдеуін тексеру мақсаты тұр. Заң
банктің жылда толық қаржы аудитын жүргізуді талап етеді. Банк клиенттері
және корреспонденттер зерттеу негізінде банктің қаржы жағдайының
тұрақтылығын, оның сенімділігін, даму перспективін, онымен әрі қарай
қатынас жасау тұтастығын анықтайды . Алынған деректерді топтастырып
басқа банк ақпараттарымен салыстыруға болады. Коммерциялық банк
балансын зерттегенде, мынаны еске сақтау керек, олар өздерінің кірісі
мен шығысын бөлектеп алып беруге міндетті емес. Бұның себебі деректер
салымшылар арасында үрей туғызуы мүмкін. Одан басқа көптеген банктер
резервтерін жарияламайды. Есте сақтау керек. Банк менеджментінің тез
ауысуы банктің анықталған проблемалары барын көрсетеді. Бұл жүріп жатқан
саясатқа келіспеген сұрақтар немесе көзқарас барын көрсетеді
1.2 Коммерциялық банктің балансы: балансты талдау және оның
мақсаттары
Банктің балансы комерциялық банктердің ресурсатар жағдайын ақша
түрінде мінездейді, олардың қалыптасу көздерін және пайдалану бағыттарын
көрсетуі, мен беру басы мен аяғына қарай банктердің қызметтерінің қаржы
нәтижелерін көрсетуі. Банктің баланс бухгалтерін есеп жүргізудің негізгі
құжатты болып табылады, талдаулық пен жүргізудің барлық жеке шоттардың
қалдықтарының сомалары көрсетілуі, олардың номерлері экономикалық белгілері
бойынша есептелуі. Баланс мәліметтерінің талдауы белгілі мезгіл бойынша
банк қызметінің құрылымдық көрсетеді. Баланс талдауы нақты өзіндік
ақшалардың бар болуын көрсетуі, ресурстар көздерінің құрылымында
өзгерістерін, активтердің құрамын көрсетуі және т.б. Бұдан басқа баланс
негізінде коммерциялау банктің өркендеу, өсу, даму мүмкіндіктері туралы
мәлімет алуға болады. Комерциялық банктер заң бойынша жылдық бухгалтерлік
баланс мәліметтерін және пайдалар мен шығындар шоттарын көпшілікке жария
жасау қажет. Қазақстандық коммерциялық банктердің бірлікпен
бухгалтерлердің балансы экономикалық жалпы жағдайын және әртүрлі облыстар
мен аймақтардың экономикалық жағдайын көрсетеді. Коммерциялық банктердің
баланс мәліметтері Халық банкінің ақша – несиелік саясаттың және
банктердіғ қызметтерін реттеудің негізгі бағыттарын әзірлеу үшін негізін
көз болып табылады. Бұл баланс мемлекеттік салықтық қызметке де қажет. 30
Банктердің баланс құрылымының құрамы олардыңқызметтеріне, жүргізу
қағидаларына, қолданатын банктік операцияларға байланысты болады.
Банк баланстің шоттары активті және пассивті болып бөлінеді. Активті
шоттарда банк кассаларында нақты ақша сомаларының құрамы, құнды қағаздарға
салынған салымдар, капитал салымдарын қаржыландыру, инвестицияларды сатып
алу, дебиторлық қарыздар, негізгі қаражаттар және т.б. есептелуі.
Пассивтік шоттарда банктің ресурстары қалыптасу көздері көрсетілуі
(ағымды және есеп айырысу шоттарының қалдықтары, несиелік қарыздар, бюджет
кірістері және т.б)
Қазіргі уақытта коммерциялық банктердің қаржылық есеп беру жүйесі
бухгалтерлік есеп жүргізу бойынша Қазақстандардың халықаралық тәжірибе мен
стандартарға белгілі бір деңгейге жету болып есептеледі. Халықаралық
стандарттардың негізгі мақсаты қаржылық есеп беру пайдаланушылардың
талаптарына сәйкес келу қажет болып табылады (банк акционерлері, депозиттер
иелері, банк қызметкерлері және т.б.) Барлық пайдаланушыларға банктің нақты
қаржылық жағдайы туралы мәліметтер қажет.Бухгалтерлік есеп жүргізудің
халықаралық қағидаларына мыналар жатады: қызметтің үзілмеуі, бухгалтерлік
есеп жүргізудің ережелерінің тұрақтылығы, кірістер мен шығындарды, активтер
мен пассивтерді нақты көрсету, және т.б.
Коммерциялық банктердің қаржылық есеп беруге баланстік есеп беру
пайда мен шығын бойынша есеп беру де кіреді. Барлық есеп берулер
коммерциялық банктің нақты қаржылық жағдай бойынша толық мәліметтер береді.
Қаржылық есеп беру операциялардың нақты бағасы негізінде жасалады. Бұдан
басқа, банктер кірістер мен шығындарды өсіру бойынша қағидаларды ескеруі,
есеп беру күніне проценттерді төлеу бойынша төлемдер мерзім келмеген
депозиттер несиелерінің және т.б. несиелік ұйымдарды ескереді. Сонымен
қаржылап есеп беруде коммерциялық банкпен нақты алынған кірістер ғана
көрсетіледі. Барлық күтіліп жатқан міндеттер мен потенциалды шағындар
резервте көрсетіледі. Халықаралық пайда мен өздік қаражаттар мағынасына
сәйкес еспе беру пайдасы біздің практикадан айырмашылығы бұл коммерциялық
банктердің қызметтерінің нақты нәтижелері халықаралық форма бойынша
жасалған баланстың есеп беруде активтер мен пассивтер мәні бойынша
топталады және талап ету немесе өтімді азайту деңгейі бойынша орналасады.
Бұл баланстік есеп беруде коммерциялық банктер мен орталық банктің өзара
қарым – қатынастары бөлек көрсетілуі.
Қаржылық есеп беру талдауының міндетіне өткен және ағымды мерзімдер
бойынша қаржылық мәліметтерді зерттеу кіреді, бұл банктің қаржылық
жағдайына және қаржылық қызметіне баға беру мақсатымен жүргізіледі.
Талдаудың негізгі обьектісі болып банк немесе олардың тобы табылады
(аймақтық, функционалдық немесе басқа да белгілер бойынша). Талдаудың
субьектісі бұл коммерциялық банктер, және олардың келісімдері: Халық Банкі,
басқа несиелік ұйымдар, аудиторлық фирмалар, жергілікті және орталық билік
органдары, клиенттер, жеке және заңды тұлғалар; әрбір субьект талдау
үдерісінде өз мақсаттарын қорғайды, сондықтан талдаудың бағыттары мен
критерилері әр түрлі болады. Бірақ балансті оқу мен талдау әдістемесі бір
болу қажет.
Баланстің талдауы банктік операцияларының кірістік, өтімдік жағдайын
анықтайды, өздік және алынған қаражаттар көздерін белгілейді, белгілі бір
күнге немесе белгілі мерзімге дейін салынған салымдарды анықтайды және банк
қызметінің мамандығын белгілейді.
Банк балансінің негізгі талаптарына мыналар кіреді: баланс өте жеңіл
оқыту қажет, өте айқын болу қажет, статьялар экономикалық және қиындық
қағидаларымен негізделген болу керек.
Банк балансының талдаудың жұмысы бірнеше кезеңнен тұрады, талдаулық
жұмыстардың белгілі бір кезеңінде банк қызметкерлерін қатысуына белгілі
талаптар қойылады.
Банк балансының талдауы оның мақсаттарын міндеттерін белгілеуден
басталады. Бірінші кезең балансты оқу мен оны талдауға дайындаудан
тұрады. Балансты оқу үшін оның статьяларының құрамын қалыптастыру, пассив
пен актив статьяларын топтпастыру қажет. Баланстің актив пен пассив
статьяларын топтастырғаннан кейін талдауға қажет нормативті және бағалау
көрсеткіштерін есептеуге болады, олар жинақталғанын көрсетеді. Банк
балансын талдау үшін әртүрлі әдістер қолданылады – олар топтастыру,
салыстыру, коэффициенттер әдістері, статистикалық, экономикалық әдістер.
Талдаудың ең кең тараған әдіс бұл топтастыру әдісі. Талдау кезінде
баланс шоттарын топастыру қажет. Статьяларды банктік операциялардыңөтімдік,
экономикалық мәні бойынша, кіріс деңгейі бойынша (актив), бағасы бойынша
(пассив) топтастыруға болады. Банктік операцияларын баланс статьяларында
депозитті мен айырысулық, қордың, инвестициялық агенттік, несиелік боп
топтастыруға болады. Банк операцияларының экономикалық мінездемесін мәліше
субьектілері белгілейді. Берілген критерий бойынша баланс статьяларын
топтастыру кезінде операциялар: банктер аралық, банк ішіндегі, клиенттермен
операциялар болып жіктеледі.19
Баланс статьяларының бөлімдер мен топтары арасындағы сандық өзара
байланысты коэфициенттер әдісі көрсетеді. Бұл әдісте белгілі статьяның және
салмағы немесе актив пен пассивте статьялар тобының жалпы мөлшері
көрсетіледі. Коэфициенттер, салыстыру мен топтастыру әдістері паралелді
жүргізіле береді. Балнс талдауын мезгілдік бойынша әркүн сайын, әр апта
сайын, айлық, тоқсандық, жылдық және тағы сол сияқты деп жіктесе болады.
Зерттелетін сұрақтарға байланысты ол толық және тематикалық болып бөлінеді.
Толық талдауда коммерциялық банк жұмыстарының барлық жақтарын зерттейді,
яғни оның ішкі және сыртқы байланыстарын көрсетеді. Тематикалық талдауға
коммерциялық банк жұмыстарының белгілі бір бөлімі ғана зерттеледі.
Зерттеудің мінезі мен мақсаттарын ескере отырып бастапқы, оперативті,
қорытынды, болашақты талдау деп бөлінеді. Коммерциялық банк операциялар
жасау мүмкіндік жасау үшін шоттардың жағдайын бағалау үшін бастапқы талдау
жүргізуі. Оперативті талдауды коммерциялық банктің ағымды жұмыстары кезінде
қолданады. Қорытынды талдауда зерттеліп жатқан мезгіл ішінде коммерциялық
банк жұмыстарының тиімділігін анықтау үшін пайдаланады. Болашақта талдау
күтіліп жатқан нәтижелері болжалау үшін және банктің ақша-несиелік
сомасының болашақ бағыттарын белгілеу үшін қажет.
Зерттеу обьектісі бойынша коммерциялық банк балансының талдауы-
функционалды, құрылымдық, оперативті-бағалық, шаруашылық болып бөлінеді.
Баланстің функциональды талдауы коммерциялық банк қызметінің мамандығын
анықтау үшін оның негізгі бағыттарын белгілеу үшін оның қажет және банк пен
жүргізіліп жатқан функциялардың тиімділігін мен мақсатты болуын анықтау
үшін керек.
Баланстың есеп беру – бұл есеп беруде белгілі бір мезгіл бойынша
банктің қаржылық жағдайы туралы мәліметтер көрсетіледі. Оның ішінде банктің
экономикалық ресурстары бойынша (активтер), экономикалық міндеттер бойынша
(пассивтер), акционерлердің мүлігі бойынша (акционерлік капитал) мәліметтер
болады, яғни теңдік орындалады:
Активтер = Пассивтер + Акционерлік капитал.
Коммерциялық банктің балансі оның есеп берудің негізгі бөлімі болып
табылады. Баланс мәліметтері бойынша ақшалық ресурстардың қалыптасу мен
пайдалану бойынша, банктік операциялардың жағдайы туралы бақылау
жүргізіледі.
Баланс талдау банктердің өтімділігін бақылауға мүмкіндік жасайды.
Баланс талдау банктердің өтімділігін бақылауға мүмкіндік жасайды. Баланс
талдау негізіне банк басшылығы болашақта стратегиясы мен тактикасы
өзгермейді.
Экономикалық талдау үшін банктік баланс ақпараттардың негізгі қайнар
көзі болып табылады. Ол банк қызметін комплекісті түрде сипаттайды.
Баланстың талдау табыстылық, ликвидтілік жағдайын, сонымен қатар жеке
банктік операциялар жүргізуде тәуекелділік деңгейін анықтауға мүмкіндік
береді. Ақпараттардың арқасында баланстан шыққан, меншік және тартылған
қаражаттар көздерін, олардың белгілі бір күнге немесе белгілі бір кезеңге
орналастыру құрылымын анықтауға болады. Коммерциялық банктердің қызметін
экономикалық талдау қаншалықты оның жұмысының бірден-бір негізгі бағыты
болып табылса, онда балансты “оқу” негізінде банк қызметін талдау
методикасын дайындау өте қажет.
Қазіргі уақытта банк қызметін комплекісті талдауға арналған бірінші
арнайы зерттеу енді ғана басталып жүргізуде. Банктің өзіндік қаражаттары
басқару деңгейінде ғана құрылады, пайда осы деңгейде сәйкес анықталып және
толығымен бюджетке аударылып отыр. Банктың шығындары бюджет қарыажаттарынан
бөлінген смета бойынша жүргізіледі.
Бұдан басқа, бірыңғай мемлекеттік ауыл шаруашылығы жоспарына сай банк
мекемелері үшін несие ресурстары оларды жоғарғы ұйымдарына бөлінді, ал
несиені беру тәртібі, банктің барлық операциялары ретінде, еліміздің
мемлекеттік банк инструкциясына тәуелді болды. Банк қызметі тиімділігінің
негізгі критериі болып жоспардың орындалуы және жоғары ұйымдардың нұсқауын
сақтау саналады. (бюджеттік, кассалық несиелік)
Коммерциялық негіздегі банк жұмысы жоғары (максималды) табыс табуға
бағытталған. Осыған байланысты банктік операцияларды басқару әдістері мен
дәстүрлі формасын, сонымен қатар банктік қызметті талдау әдістемелеріне
өзгертуді қарастыру қажет. Сондықтан да оның балансын “оқу” негізінде банк
қызметін экономикалық талдаудың бірыңғай әдістемесін дайындау өте актуальды
болып табылыды. Осы әдістемені дайындаудың қиындығы, яғни біздің елімізде
жүргізіліп отырған есеп беру мен банктік есеп жүйесіәлі кемеліне жетпеген
және нарықтық экономикасы дамыған елдерден өзгешеленеді.
Себебі ол шаруашылықтың әміршіл - әкімшілік әдістері кезеңінде құрылған
және ешқандай өзгермеген. Әлемдік тәжірибеде қолданылатын көптеген талдау
әдістері біздің жағдайымыздағы жүргізіліп отырған есепке пайдалануға
болмады.
Коммерциялық банк балынсын құрудың негізгі принциптеріне
келесідегілерді жатқызуға болады: баланс жеңіл оқылуы қажет, анық болуы,
экономикалық және бөлімдерді топтастыруда дәлелді принциптері болыу қажет.
Балансты құрғанда оның кескінінің көрнекілігі және мәліметтерінің
дұрыстығын қамтамасыз ету қажет. Банк операцияларының детальды дәрежесі
коммерциялық құпиямен шектелуі қажет. Осыған байланысты баланста әдетте
күмәнді және зиянды операциялар, сонымен қатар оларды жабу үшін
қолданылатын сақтандыру резервтері бөлінбейді. Қаншалықты банктік баланстар
коммерциялық ақпараттар құрамдарына жатқызылса, онда олар келесі талаптарға
жауап беруі қажет: шапшаңдық, нақтылық, беріктік.
Банктік баланстың шапшаңдығы оны күнделікті құруда білінеді. Банктік
баланс нақты ақша қаражаттарының және оның клиенттерінің
төлемқабілеттілігіне, олардың орналасуына, банктің өзінің тұрақтылығы мен
сенімділігінің нақты ақпараттарының қайнар көзі болып табылады. Банктік
есеп сенімділік пен беріктік талаптарына жауап береді.
Коммерциялық банк балансын экономикалық талдаудың негізгі бағыттарына
келесідегілерді жатқызуға болады:
- Пассивтік операциялар құрылымын талдау (тартылған қаражаттар бойынша
банктік операциялар)
- Пассивтік операциялар құрылымын талдау (тартылған қаражаттар бойынша
банктік операциялар)
- Актив операциялар құрылымын талдау(несиелік операциялар, тартылған
жәнезаемдық қаражаттар, меншік қаражаттарын орналастыру бойынша
операциялар)
- Коммерциялық банк қызметіндегі қаржылық қорытындыларын талдау.
Пассивті операциялар банктің қаржылай байланыстары мен қайнар
көздерін сипаттайды. Әсіресе олар белгілі бір дәрежеде шарттарын, формалары
мен банктік ресурстарды пайдалану бағыттарын, яғни құрамы мен активті
операциялардың құрылымын алдын – ала анықтайды. Коммерциялық банктің
пассивті операциялары толығымен пассивті шоттарда орналасқан, қаражаттардың
көбеюін қамтамсыз ететін операцияларды айтады.
Пассивті операциялардың негізгі формалары болып табылатындар:
- Табыстың көбеюінен немесе құрылуына банктердің пайдасынан шегерімдер
(осы шегерімдер есебінен банктің меншік қаражаттары өзгереді және
құралады)
- Несие, басқа да заңды тұлғалардан алынған;
- Депозиттік операциялар (не талап еткенге дейінгі, немесе белгілі бір
мерзімдегі заңды және жеке тұлғалардың қаражаттарды тартудағы банктік
операциялар)
Пассивті операциялардың құрылымын оқып – үйрену тартылған және меншік
қаражаттарды мақсатқа сай бастап, сонымен қатар баланстың жалпы
соммасындағы үлесінің құрылуын анықтау қажет. Талдаудың негізгі кезеңі
болып талап еткенге дейінгі қаражаттар мерзімі және клиенттердің топтары
бойынша банктің міндеттемесінің құрылымын зерттеу табылады.
Осындай талдау қаражаттың негізгі массасының қандай мерзімге
экономиканың қай секторынан тартылатынын ашуға мумкіндік береді.
Пассивті операциялар құрылымын талдай отырып, банктің пассивін басқару
бойынша бір мезгілде мақсаттар қою қажет.
Мұндай мақсаттарға келесідегілерді жатқызуға болады:
- Міндетті резервтердің құрылымын қамтамасыз ететін; банкке табыс
әкелмейтін қаражаттардың нақтылығына жол бермеу керек;
- Активті операциялардың дамуы және банкпен орындалатын клиенттер
алдындағы міндеттемелерге сәйкес несие ресурстарын іздеу қажет;
- “Арзан” ресурстарды табу есебінен банкке пайда табуды қамтамасыз ету
қажет;
Сонымен, банктің пассивті операцияларының дамуы лоардың түрлерінің
қаншалықты әртүрлілігін, меншікті жекешелендіру жүйесінің жылдамдығы, ақша
айналымының тұрақтылығын білдіреді.
Банктің активті операциялар құрылымын талдау банк ресурстарын
пайдалану бағыттарының талдауын білдіреді. Ең негізгісі қандай мақсатқа,
қандай көлемде және банк ресурстары кімге ұсынылатынын ашу қажет. Ең
біріншіден осы талдауды жүргізу үшін несиелендіру көрсеткіштері, банк
балансының ликвидтілігі бағаланады, осы және басқа да активті
операциялардың тәуекелділігі оқытылады. Активтерді басқарудың негізгі
міндеттері оның балансының ликвидтілігін сақтауда банк жұмысының пайдалығын
қамтамасыз етеді. Әр түрлі активтер банкке бірдей пайда әкелмейді, оларда
әр түрлі тәуекелділік дәрежесі болады. Сондықтан да банктер салынған
қаражаттардың мерзіміне байланысты, олардың пайдалығы мен тәуекелділік
дәрежесіне барлық активтерге классификация (жіктеу) жүргізу қажет.
Ақша нарығы дамыған елдерде активтерді басқару экономика –
математикалмқ моделдеу және болжау негізінде жүргізіледі. Біздің еліміздің
көптеген коммерциялық банктері талдаудың осы бағытын жүргізуге ұмтылады.
Коммерциялық банктің қызметі қорытындыларын қаржылық талдау баланстағы
“қызметтің қорытындылары” бөлімін пайдалану арқалы жүргізіледі. Сондықтан
өткен кезеңдегі мен есеп беру кезеңін салыстыру арқылы табыс бөлімінің
динамикалық көрсеткіштері есептелінеді. Мысалы, көптеген көрсеткіштердің
өсу деңгейінің ырғақтылығы банк қызметінің дұрыс жүргізілгенін дәлелдейді,
ал операциондық табыс үлесінің өзгеруі банктің активті операцияларын
басқару сапасының төмен екендігін көрсетеді.
1.3 Коммерциялық банк балансының өтімділігі және оқыту әдістемесі
Банк балансының ликвидтілігі және банк ликвидтілігі. Ликвидтілік
және төлем төлеу қабілеттігі сиқты экономикалық терминдер экономикалық
қазіргі заманғы әдебиеттерде көбінесе аралас келеді.
Ликвидтілік термині латын сөзінен аударғанда liguids - сұйық,
ағымдық, жалпы алғанда материалдық құныдылықтарды және басқа да активтерді
таратудың, сатудың, олардың ақшалай қаражаттарға айналуының жеңілдігін
білдіреді. Банк ликвидтілігін ААҚ Қазақстан Республикасының Халық банкінен
немесе корреспонденттік – банктерден ұтымды баға бойынша қолма-қол
қаражаттарды сатып алу қабілеттілігі ретінде анықтайды. Жалпы банк
ликвидтілігі ликвидті активтерді сатуға, акцияларды, облигацияларды
депозиттік және жинақ куәліктерін, басқа да қарыз мүмкіндік беруді
құралдарын шығарады. Төлем төлеу қабілеттігі термині біршама кең мағынада
алынады, ол активтердің жылдам таратылатын активтерге айналу мүмкіндігін
ғана емес, сонымен қатар, заңды немесе жеке тұлғалардың дер кезінде және
толығымен ақшалай сипаттағы саудалық, несие және басқа да операцияларға
байланысты өзінің төлем төлеу міндеттемесін орындау қабілеттігін
көрсетеді. Осылайша ликвидтілік – төлем төлеу қабілеттігінің аса қажетті
және міндетті шарты ретінде қатысады, бұған тек заңды немесе жеке тұлғанаң
өзі ғана емес, сонымен қатар белгілі бір сыртқы бақылау және қадағалау
органдары бақылау жүргізеді. Ликвидтілік коммерциялық банк үшін банктің да
дер кезінде пассив бойынша ақшалай формадағы міндеттемелерін орындауын
қамтамасыз ету қабілеттігі ретінде қатысады. Банк ликвидтілігі банк
балансының активтері мен пассивтерінің үйлестігімен , пассивтердің
сәйкестік дәрежесімен анықталады. Банк ликвидтілігінің мөлшері баланс
активтерінің жеке баптарының барлық сомаға қатынасы ретінде белгіленеді.
Банк ликвидтілігі оның төлем төлеу қабілеттігінің негізінде жатыр. Төлем
төлеу қабілеттігі бұл банктің қажетті мерзімде және толық сомада өзінің
міндеттемесі бойынша жауап беру қабілеті ретінде түсіндіріледі. Қазіргі
заманғы әдебиеттерде ликвидтілікті сипаттау үшін екі бағыт бар.
Ликвидтілікті қор немесе ағым ретінде түсінуге болады. Қор банк
ликвидтілігін белгілі бір сәтке сипаттайды, оның ағымды міндеттемелер
бойынша, негізінен талап етуге дейінгі шоттар бойынша жауап беру қабілетін
білдіреді. Ағым ретінде ликвидтілік белгілі бір кезеңге немесе болашақтағы
ликвидтілікті көрсетеді. Ликвидтілікті ағым ретінде қарастыратын болсақ
мұнда төмен ликвидті активтердің ликвидтілігі жоғарыларға айналуына,
сонымен қатар қосымша қаражаттардың ағымына көңіл бөлінеді. Осылайша,
тек ағым - ликвидтілікке баға беріп қана қоймай, сонымен қатар болжам
ликвидті қарастырамыз. Коммерциялық банктегі жиынтық ликвидтілікті бағалау
үшін стационарлық ликвидтілік (қор), ағымды ликвидтілікті (ағым) және
келешек ликвидтілікті(болжам) жүйемен қарастыру керек. Ағымді
ликвидтілікті қолдау үшін жеткілікті ликвидті активтер қоры бар банк
міндеттемелер ағымының ликвидті активтерге салымдарды ағымынан асып
түсуінің салдарынан, уақыт өте келе оны жоғалтады. Болжам-ликвидтілікті
бағалау өте күрделі болып табылады, өйткені ол банктің активті операциялар
тәуекелік бағалаумен байланысты. Мұндай әдісте ликвидтілікті сипаттау
активтер мен пассивтер бойынша қалдықтар туралы банктің баланстың
мәліметтерін ғана емес, сонымен қатар көптүрлі басқа да ақпараттарды ескеру
керек. Банк мөлшері күн сайын бухгалтерлік балансты құрса да, олардың
ликвидтілігі жүргізілмейтін. Бір жағынан ол банк бөлімдері мен мекемелері
деңгейінде мүмкін емес болды табыстылық пен ликвидтілік жағдайын жалпы
мемлекеттік банк немесе құрылыс банкі бойынша табуға болатын. Басқаша
алғанда бұның қажеті жоқ еді, өйткені мемлекеттік банктердің жеке бөлімдері
алдында ликвидтілік пен табыстылықты қолдау мәселесі тұрмаған.
Коммерциялық банк балансының ликвидтілікті анықтау, оның тәртіпке
сәйкестігі, ликвидтілік коэффициенттерінің нақты мәнінің Халық банк
белгімен коэфициентпен ауытқуын тудыратын, факторларды анықтау мәселесі
тұрады. Ликвидтілікті анықтайтын негізгі сапалық факторлар қатыстырылған
депозиттердің түрлері, олардың қайнар көздері және тұрақтылық болып
табылады. Пассивті операцияларды салыстырмалы талдау әдістерін қолдана
отыра, осы операциялар көлеміндегі өзгерістерді табуға, олардың банк
ликвидтілігіне әсерін анықтауға болады. Банк ресурстарында және ағымды
шоттар негізгі орын алады. Коммерциялық банктер ресурстарының құрамындағы
қатынастармен қаражаттардың үлесіне 76,1% түседі. Қатыстырылған қаражаттар
талап ету мерзімі, яғни ликвидтілік дәрежесі бойынша келесідей топтарға
бөлінеді:
Жедел депозитте
Талап етуге дейінгі депозиттер (мемлекеттік бюджет және бюджеттік
ұйымдардың қаражаттары, кәсіпорындардың, ұйымдардың, кооперативтердің,
жалгерлердің, кәсіпкерлердің, халықтың есеп айырысу және ағымды шоттары;
Бағалы қағаздарды сатудан түскен қаражаттар; несие беруші;Басқа банктердің
несиелері.
Баланс ликвидтілігі мен банк ликвидтілігі туралы түсініктері
арасындағы өзара байланыс келесілерді білдіреді деген қорытынды жасаймыз.
Яғни:
Біріншіден баланс ликвидтілігі белгілі бір мерзімге банк жағдайына
банк беруді түсіндіреді, баланс ликвидтігі банк ликвидтілігінің қарама
бөлігі болып табылады.
Екіншіден, коммерциялық банк балансы банктің жиынтық ликвидтілігін
есептеу үшін қолданылатын берілген талдау және жинақтау есебін қамтамасыз
етуі тиіс.
Екінші шартта сақталмаған кезде мынадай жағдай пайда болады, яғни
белгілі бір кезеңге жеткілікті баланс ликвидтілігіне ие бола отыра, банк
толығымен немесе жартылай ликвидті болмайды. Ликвидтілігі тәуекелдігін
әдетте банкті белгілі бір сәтке жоғары бағамен қаржы сатып алуға немесе өз
активтерінің құнын жоғалтуға мәжбүр етеді. Мұнда банк активтері тек сол
жағдайда ликвидті болып саналады, егер де оларды жылдам сатып жіберу
мүмкін болса және егер де банк өзінің бәсекелес банктер сатып алатын бағаға
тең ставкі бойынша сатып ала алатын болса. Банк ликвидтілігінің дағдарысы
немесе күйзелісі жайында сөз қылатын болсақ, онда банк жүйесіндегі
дағдарысты құбылыстардың пайда болуына әсер еткен факторларды талдай отыра,
олардың үш негізгі себеп-салдар тобына бөлеміз экономикалық, саяси және
әлеуметтік.
Банк ликвидтілігінің күйзелісіне әсер ететін негізгі себептерді
қысқаша қарастырып қорытындыға келеміз:
а) Дағдарысты жағдай кездейсоқтық емес, ол экономиканың даму нәтижесі болып
табылады;
б) Нақты бір банк деңгейіндегі ликвидтілік дағдарысы ссудаларды қайтару
және депозиттерді қатыстыру, сонымен қатар төмен банк рейтингісі мәселелер
бойынша негізделінуі мүмкін. Банк ликвидтілігін талдауға қайта орала отыра,
коммерциялық банктің ликвидтілігі мен төлем төлеу қабілетін анықтайтын
негізгі макроэкономикалық факторларға мыналарды жатқызуға болады: елдегі
саяси және макроэкономикалық жағдай, банк ісінің заңдық және заң
шығарушылық; банк жүйесінің құрылымы мен тұрақтылығы; ақша нарығы мен
бағалы қағаздар нарығының жағдайы.
Ликвидтілікке барлық коэфициенттерді қолдана отыра, жан-жақты баға
беру күрделі. Әдетте ликвидтілік коэфициенттері банк іс-әрекетіне оның
инвестициялық саясатына баға беру үшін қолданылады. Талдау мақсаттарына
қарай ликвидтілік коэфициенті мерзімдері бойынша бөлуге болады:
Қысқа мерзімді;
Орта мерзімді ликвидтілік коэффициенті.
Ликвидтілік – бұл банк ісінің сенімділігі мен тұрақтылығын
куәландыратын, оның маңызды сапалық сипаттамасы. Ликвидтілік қамтамасыз ету
үшін банк баланстың құрылымын құруы керек, мұнда активтер пассивтердің
талап етуі бойынша өз құнын жоғалтпай, дер кезінде ақшалай қаражаттарға
айналады. Банктің ликвидті активтерінің құрылымы мынадай түрде болады:
-банк кассасындағы нақты ақшаның болуы (теңгедей немесе шетелдіквалютамен);
-бағалы металдар;
-Қазақстан Республикасының Халық Банкінің корреспонденттік шотындағы
қаражаттар қалдығы;
-Банк берген ссудалар, оны өтеу мерзімі жақынарадағы 30 күнді қамтиды;
Осылайша, активті және пассивті операциялардың құрылымын талдау оның
ликвидтілігін бағалау үшін қажетті құрамы бөліп табылады. Мұнымен қатар,
ликвидтілік банк табысымен тығыз байланысты, көбінесе жоғары ликвидтілікке
қол жеткізу жоғары табыспен қамтамасыз етуге қарама-қайшы болады.
Банк ликвидтілігін талдаудың негізгі мақсаттары:
-Банк ликвидтілігі коэффициеттерінің жүйесін толық және дұрыс есептеуді
дәлелдеу;
-Банк ликвидтілігінің жағдай туралы қорытындылар жасау;
-Банк балансы ликвидтілігінің нашарлағандығын куәландыратын нақты немесе
потенциалды кері тенденцияларды анықтау;
-Кері тенденцияларды тудыратын факторларды талдау;
-Банк балансының ликвидтілігін талдау және тексеру нәтижелері бойынша
банкке берілетін нұсқауларды анықтау.
Банк балансының ликвидтілігін талдау капиталдың жеткілікті болуын
талдауға, оны иммобилизациялауға, оларды жүзеге асыру бойынша активті және
пассивті операцияларды зерттеуге, ссудалық және депозиттік операцияларды
әртараптандыруға бағытталады. Барлық коммерциялық банктер экономикалық
заңдылықтарды орындау есебін ай сайын жүргізуі керек. Мұндай бағыт сол
коммерциялық банктің ликвидтілікті басқаруы, сонымен қатар оның іс-
әрекетін талдау және сыртқы аудит үшін негіз болып табылады. Банктер
ликвидтілік шамасыз аздаған деңгейде ұстауға тырысады, өйткені бұл оларға
жоғары табысты қажетті ликвидтілікпен үйлестіруге мүмкіндік береді.
Ликвидтілік шамасы ретінде: мерзімдерді есепке алғандағы активтер мен
пассивтер арасындағы қатыстық, активтер мен пассивтер сомалары мен
түрлерінің және басқа да факторлардың үйлесімдігі, қысқа мерзімді бағалы
қағаздар, және жиынтық активтердің арақатынастығы жатады.19
Экономикалық талдау үшін банктік баланс ақпараттардың негізгі қайнар көзі
болып табылады. Ол банк қызметін комплекісті түрде сипаттайды. Баланстың
талдау табыстылық, ликвидтілік жағдайын, сонымен қатар жеке банктік
операциялар жүргізуде тәуекелділік деңгейін анықтауға мүмкіндік береді.
Ақпараттардың арқасында баланстан шыққан, меншік және тартылған қаражаттар
көздерін, олардың белгілі бір күнге немесе белгілі бір кезеңге орналастыру
құрылымын анықтауға болады. Коммерциялық банктердің қызметін экономикалық
талдау қаншалықты оның жұмысының бірден-бір негізгі бағыты болып табылса,
онда балансты “оқу” негізінде банк қызметін талдау методикасын дайындау өте
қажет.
Қазіргі уақытта банк қызметін комплекісті талдауға арналған бірінші
арнайы зерттеу енді ғана басталып жүргізуде. Банктің өзіндік қаражаттары
басқару деңгейінде ғана құрылады, пайда осы деңгейде сәйкес анықталып және
толығымен бюджетке аударылып отыр. Банктың шығындары бюджет қарыажаттарынан
бөлінген смета бойынша жүргізіледі.
Бұдан басқа, бірыңғай мемлекеттік ауыл шаруашылығы жоспарына сай банк
мекемелері үшін несие ресурстары оларды жоғарғы ұйымдарына бөлінді, ал
несиені беру тәртібі, банктің барлық операциялары ретінде, еліміздің
мемлекеттік банк инструкциясына тәуелді болды. Банк қызметі тиімділігінің
негізгі критериі болып жоспардың орындалуы және жоғары ұйымдардың нұсқауын
сақтау саналады. (бюджеттік, кассалық несиелік)
Коммерциялық негіздегі банк жұмысы жоғары (максималды) табыс табуға
бағытталған. Осыған байланысты банктік операцияларды басқару әдістері мен
дәстүрлі формасын, сонымен қатар банктік қызметті талдау әдістемелеріне
өзгертуді қарастыру қажет. Сондықтан да оның балансын “оқу” негізінде банк
қызметін экономикалық талдаудың бірыңғай әдістемесін дайындау өте актуальды
болып табылыды. Осы әдістемені дайындаудың қиындығы, яғни біздің елімізде
жүргізіліп отырған есеп беру мен банктік есеп жүйесіәлі кемеліне жетпеген
және нарықтық экономикасы дамыған елдерден өзгешеленеді.
Коммерциялық банк балансын құрудың негізгі принциптеріне
келесідегілерді жатқызуға болады: баланс жеңіл оқылуы қажет, анық болуы,
экономикалық және бөлімдерді топтастыруда дәлелді принциптері болыу қажет.
Балансты құрғанда оның кескінінің көрнекілігі және мәліметтерінің
дұрыстығын қамтамасыз ету қажет. Банк операцияларының детальды дәрежесі
коммерциялық құпиямен шектелуі қажет. Осыған байланысты баланста әдетте
күмәнді және зиянды операциялар, сонымен қатар оларды жабу үшін
қолданылатын сақтандыру резервтері бөлінбейді. Қаншалықты банктік баланстар
коммерциялық ақпараттар құрамдарына жатқызылса, онда олар келесі талаптарға
жауап беруі қажет: шапшаңдық, нақтылық, беріктік.
Банктік баланстың шапшаңдығы оны күнделікті құруда білінеді. Банктік баланс
нақты ақша қаражаттарының және оның клиенттерінің төлемқабілеттілігіне,
олардың орналасуына, банктің өзінің тұрақтылығы мен сенімділігінің нақты
ақпараттарының қайнар көзі болып табылады. Банктік есеп сенімділік пен
беріктік талаптарына жауап береді.11
Коммерциялық банктің балансын құру схемасы.
Банк балансы Т – бейнелі формада болады, яғни банктің барлық ақшалай
операциялары (түсімдер, төлемдер) екі өлшемді ала отырып, активте және
пассивте көрініс алады (кесте 1.1) Коммерциялық банк балансы – бұл, белгілі
бір датаға банк операцияларының өлшемін және құрылымын, сипатын, қаржылық
жағдайын көрсететін құрама кесте.
1-кесте
Коммерциялық банк балансының схемасы.
Актив Пассив
Нақты ақша Акциялар
Резервтер Салымдар:
Ссудалар мерзімді
- мерзімді талап еткенге дейінгі
- талап еткенге дейінгі Заемдар
Пайда
Барлығы Барлығы
Пассивте банктің міндеттемелері мен меншік қаражаттары, ал активте –
банк міндеттемелері немесе орналастырылған қаражаттар орналасады. Активте
нақты қаражаттар көрінеді . Алғашында олар сатылған акциялардың эквиваленті
ретінде пайда болады, яғни банктің өзінің міндеттемесі. Едәуір өзінің
бөлімінде бұл “нақтылар” іске асып, содан соң банктің меншігіне – қажетті
материалдық игілікке. Нақтылық қайта көбейіп, банк депозиттік ұйым ретінде
қызмет істеуді бастап, яғни, салымдар қабылдайды.
Банк балансы – бұл тартылған және меншік қаражаттарына, олардың
қайнар көздеріне, несиелерге орналастырылған және басқа да активті
операциялар жағдайына әсер ететін бухгалтерлік баланс.
Баланстағы “пассив” сөзі, яғни банк кредиторлар мен құрылтайшылардан
мүліктік қаражат алып, оларға борышқор жағын көрсетуді білдіреді. Сондықтан
істе қанша мүліктік қаражат бар болса, онда соншалықты міндеттеме бар,
капитал соммасымен өлшеп, құрылтайшылар қорығы мен соңғысын санағанда.
Осыдан коммерциялық банк балансының бағалық үлгісін мына түрде көрсетуге
болады:
2-кесте
Актив=Пассив
Немесе
Актив=міндеттеме+ меншік капиталы
Баланстық шоттар активті және пассивті болады. Банк балансы шоттардың
бір жақты топтастыру принциптерімен құрылған.
Активті шотта ескерілетіндер: банк кассасындағы нақты ақшалар, қысқа
және ұзақ мерзімді несиелер, дебиторлық қарыздар, капитал салымдарының
шығындары және басқа да активтер мен дерексіз қаражаттар. Демек, банктің
балансындағы актив банктің несие және басқа да операцияларға қаржы
бөлінетінін көрсетеді. Пассивті шоттарда банктің қорлары, клиенттердің есеп
айырысу шоттарындағы қалдықтар, дебиторлық, кредиторлық қарыздар, банк
пайдасы, басқа да пассивткр мен тартылған қаражаттар көрсетіледі.
2 Темірбанк АҚ-ның баланстық есеп берулерін талдау
2.1 Темірбанк АҚ-ның ұйымдастырылу құрылымы
Темір банк АҚ 1992 жылы 26 наурызда тіркелді. Бүгінгі күні бұл
әмбебап қаржы институты, ол корпоративті және жеке клиенттерге көптеген
қызмет түрлерін көрсетуде. Банк өзінің қызметін салымшылардың клиенттердің
және акционерлердің мүддесін қарастыра отырып жүргізіп отыр.Банк
экологиялық зиянды және әлеуметті қауіпті өндірісті, жобалар мен
бағдарламаларды қаржыландырмайды.
Қазіргі кезде банктің 120 – дан астам Қазақстанның барлық облыс
орталықтарында және тұрғындар саны 100000 адамнан асатын қалаларда
филиалдары бар. 2007 жылғы банктерді дамыту мақсатындағы стратегия
байланысты 50000 адам тұрғындары бар қалаларда да офистер ашуды жоспарлап
отыр.
Банктік өнімдерді ағымдағы жылда сату жеке тұлғаларды несиелендіру,
яғни ипотека, тұтыну және бизнес мақсатындағы несиелерге негізделіп отыр.
1998 жылдан Темірбанктің акциялары Қазақстандық қор биржасындағы арнайы
листинг А санатына енгізілді.2003 жылдан бастап Европалық қайта
жарақтандыру және даму (ЕБРР) банкімен бірге стратегиялық әріптестік
жағдайында Темірбанк Қырғыстанның Инэксимбанк ЖАҚ – ның 46% акция пакетін
басқаруда. Сондай – ақ Қазақстаннан тыс 2002 ж. ақпан айынан Мәскеу
қаласында өзінің өкілеттігін жүргізіп отыр. Одан басқа, Темірбанк
Темірлизинг Ақ арқылы лизингтік операциялар нарығында 43,874% үлесті
иемденіп отыр.
Банк халықаралық рейтингтік агенттігінде бағаланып отыр. 2006 ж.
желтоқсан айында Moody,s Inbestors Serrice рейтингтік агенттігі Ва1
бағалауға дейінгі шетел валютасындағы депозиттер бойынша және Ваа3 темір
капитал Еврооблигоциялар бойынша ұзақ мерзімді қарыздық рейтингін
жоғарлатты. Агенттікпен NР деңгейіндегі шетел валютасындағы депозиттер
бойынша қысқа мерзімді рейтингін және Е+ деңгейіндегі қаржылық тұрақтылық
рейтингін бекітті. Fitch Ratings агенттігі Стабильный болжамын бере
отырып дефолт элитент (РДЭ) рейтингін В - дан ВВ - ға дейін және
Позитивный деп берген Rating Watch агентігінің тізіміндегі рейтингті
ысырып тастап, қолдау рейтингін 3 - тен 5 - ке дейін көтерді.
Агенттікпен банктің басқа да рейтингтері бекітілген: жеке ДЕ рейтингі
және қысқа мерзімді В рейтингі. Қазіргі кездегі рейтинг Стабильный.
Банк қызметінің нәтижелері халықаралық эксперттік бағалаулармен
аталды.2006ж. қараша айында Euromoney халықаралық іскерлік басылымы
алдыңғы қатарлы инновация аумағында 2006ж. Темірбанкті Қазақстанның алдыңғы
қатарлы банктерінің бірі деп танылады. 2007 ж. ақпан айында Темірбанк
Алтын қоғамдық ұлттық премиясының лауреты аталып 2006 жылдың беделді
ақпараттық банк номинациясын иемденді. Темір банкке Золотой Алтын
премиясының берілуі іскерлік репутациясы жоғары деңгейдегі қаржылық
институты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz