Киімнің сапасы және экспертиза
Киімнің сапасы көптеген факторларға байланысты болады. Ең жоғары маңызға киімнің сапасын құрылымдауға тікелей қатысатын факторлар ие: бастапқы материалдардың сапасы, бұйымды жобалау (модельдеу және конструкциялау), технологиялық өңдеу.
Маталардың, трикотаждардың, мата емес денелердің және көптеген материалдардың сапасы, олардың қасиеттері (эстетикалық, гигиеналық, беріктіктік) көпшілік жағдайда сәйкес алынатын киімдер қасиеттерін анықтап береді. Материалдарға киімдердің функционалдық арналуы бойынша сәйкестігі, тұтынушылар жасы және бет пердесі, сонымен қатар моданың бағыты байланысты болады. Материалдардың гигиеналық қасиеттерінің кешені киім астылық кеңістік микроклиматының жағдайына әсер етеді, белгілі болғандай, адамның өзін сезінуіне және жұмыс істеуге қабілеттілігіне әсер етеді. Материалдардың серпімді – эластикалық қасиеттеріне, қаттылығына, деформациялануына, қалыптану қабілетіне қажетті көлемді – кеңістіктік формасын құру мүмкіндігі және оның эксплуатациялаудағы тұрақтылығы байланысты болады.
Киімдерді жобалау процесінде оның көлемдік – кеңістіктік формасы және композициясы, конструктивтік шешімі, шамаланушы өлшемдері, қосылу тәсілдері және жеке бөлшектерінің өзара байланыстылығы және бұйым түйіндернің өзара әсерлесуі анықталады. Осы сатыда сонымен қатар киімнің тек қана көркемдік – эстетикалық қасиеттері құрылымданып қана қоймай, сонымен бірге осының сапасының маңызды көрсеткіштері, атап айтатын болсақ экономикалылығы және технологиялылығы қамтамасыз етіледі. Соңғылары, киім өнеркәсіптік өндірісінің экономикалық мақсаттылығын анықтап береді.
Киімдерді технологиялық өңдеу де оның сапасына үлкен әсерін тигізеді. Бөлшектердің және түйіндердің қосылу сапасы, ылғалды – жылулық өңдеу және соңғы біржола безендіру негізінен киімнің сапа көрсеткіштерін, оны
Маталардың, трикотаждардың, мата емес денелердің және көптеген материалдардың сапасы, олардың қасиеттері (эстетикалық, гигиеналық, беріктіктік) көпшілік жағдайда сәйкес алынатын киімдер қасиеттерін анықтап береді. Материалдарға киімдердің функционалдық арналуы бойынша сәйкестігі, тұтынушылар жасы және бет пердесі, сонымен қатар моданың бағыты байланысты болады. Материалдардың гигиеналық қасиеттерінің кешені киім астылық кеңістік микроклиматының жағдайына әсер етеді, белгілі болғандай, адамның өзін сезінуіне және жұмыс істеуге қабілеттілігіне әсер етеді. Материалдардың серпімді – эластикалық қасиеттеріне, қаттылығына, деформациялануына, қалыптану қабілетіне қажетті көлемді – кеңістіктік формасын құру мүмкіндігі және оның эксплуатациялаудағы тұрақтылығы байланысты болады.
Киімдерді жобалау процесінде оның көлемдік – кеңістіктік формасы және композициясы, конструктивтік шешімі, шамаланушы өлшемдері, қосылу тәсілдері және жеке бөлшектерінің өзара байланыстылығы және бұйым түйіндернің өзара әсерлесуі анықталады. Осы сатыда сонымен қатар киімнің тек қана көркемдік – эстетикалық қасиеттері құрылымданып қана қоймай, сонымен бірге осының сапасының маңызды көрсеткіштері, атап айтатын болсақ экономикалылығы және технологиялылығы қамтамасыз етіледі. Соңғылары, киім өнеркәсіптік өндірісінің экономикалық мақсаттылығын анықтап береді.
Киімдерді технологиялық өңдеу де оның сапасына үлкен әсерін тигізеді. Бөлшектердің және түйіндердің қосылу сапасы, ылғалды – жылулық өңдеу және соңғы біржола безендіру негізінен киімнің сапа көрсеткіштерін, оны
Киімнің сапасы және экспертиза
Киімнің сапасы көптеген факторларға байланысты болады. Ең жоғары
маңызға киімнің сапасын құрылымдауға тікелей қатысатын факторлар ие:
бастапқы материалдардың сапасы, бұйымды жобалау (модельдеу және
конструкциялау), технологиялық өңдеу.
Маталардың, трикотаждардың, мата емес денелердің және көптеген
материалдардың сапасы, олардың қасиеттері (эстетикалық, гигиеналық,
беріктіктік) көпшілік жағдайда сәйкес алынатын киімдер қасиеттерін анықтап
береді. Материалдарға киімдердің функционалдық арналуы бойынша сәйкестігі,
тұтынушылар жасы және бет пердесі, сонымен қатар моданың бағыты байланысты
болады. Материалдардың гигиеналық қасиеттерінің кешені киім астылық
кеңістік микроклиматының жағдайына әсер етеді, белгілі болғандай, адамның
өзін сезінуіне және жұмыс істеуге қабілеттілігіне әсер етеді.
Материалдардың серпімді – эластикалық қасиеттеріне, қаттылығына,
деформациялануына, қалыптану қабілетіне қажетті көлемді – кеңістіктік
формасын құру мүмкіндігі және оның эксплуатациялаудағы тұрақтылығы
байланысты болады.
Киімдерді жобалау процесінде оның көлемдік – кеңістіктік формасы және
композициясы, конструктивтік шешімі, шамаланушы өлшемдері, қосылу тәсілдері
және жеке бөлшектерінің өзара байланыстылығы және бұйым түйіндернің өзара
әсерлесуі анықталады. Осы сатыда сонымен қатар киімнің тек қана көркемдік –
эстетикалық қасиеттері құрылымданып қана қоймай, сонымен бірге осының
сапасының маңызды көрсеткіштері, атап айтатын болсақ экономикалылығы және
технологиялылығы қамтамасыз етіледі. Соңғылары, киім өнеркәсіптік
өндірісінің экономикалық мақсаттылығын анықтап береді.
Киімдерді технологиялық өңдеу де оның сапасына үлкен әсерін тигізеді.
Бөлшектердің және түйіндердің қосылу сапасы, ылғалды – жылулық өңдеу және
соңғы біржола безендіру негізінен киімнің сапа көрсеткіштерін, оны фигураға
отырғызу сапасын, тозуға төзімділігін және т.б. анықтап береді. Бұйымды
технологиялық өңдеу процесінде қажетті көлемдік формаға және тауарлық түрге
ие болады. Технологиялық өңдеу процесінде қалыптанатын киім сапасы едәуір
дәрежеде қолданылатын технологиялық жабдықтардың (машиналар, жартылай
автоматтар, пресстер және т.б.) жағдайына және сапасына, атқарушылардың
еңбегінің сапасына байланысты болады.
Киімдердің сапасын сақтау үшін бұйымды бумалау және маркілеу, оларды сақтау
шарттары, тасымалдау, тарату және эксплуатациялаудың маңызы да жоғары.
Киім сапасы көрсеткіштері және қасиеттерінің классификациясы
Киімнің сапасы, және кез – келген тауардың сапасы олардың жарамдылығын,
арналуына байланысты белгілі бір тұтынушылық талаптарын қанағаттандыруына
негіз болатын қасиеттер жиынтығының сипаттамасы болып табылады. Сапа –
тұтыну процесінде көрінетін әртүрлі қасиеттердің кешенінен тұратын және
пайдалылығын сипаттайтын киімнің күрделі сипаттамасы.
Арналу көрсеткіштері (функционалды) бұйымның арналуының, жасының және
тұтынушы көзқарасына моданың сәйкестігін қосады.
Эстетикалық көрсеткіштер тобына келесілер кіреді: модельдердің стильдік
өрнектелуі, басқаша айтқанда моданың формасы, қапттамасы, конструктивтік
және декоративтік сәнінің, түтсітк өрнегінің, материалының, безендірілуінің
және т.б. сәйкестігі; композициялық шешімінің мақсаттылығы (модельдің
архитектоникасы); модельдер конструкциясының формасымен материал қасиетінің
өрнектелу рационалдылығы (модель тектоникасы); жаңышылдығы, модельдің
айқындылығы және оригиналдылығы; барлық ашық элементтерінің безендірілуінің
тамашалығы және жетілдірілгендігі; фирмалық белгілердің өрнектілігі және
белгіленуі; көркемдік – техникалық безендірілуі және буманың сапасы.
Эргономикалық көрсеткіштерге келесілер жатқызылады: бұйым конструкциясының
өлшемдерінің және формасының адам денесіне сәйкестігі (балансы, бұйымның
отыру сапасы); динамикада бұйым конструкциясының қолайлылығы; бұйым
конструкциясының адамның психофизиологиялық ерекшеліктеріне сәйкестігі.
Гигиеналық көрсеткіштер бұйымның конструкциясының және материалының
санитарлы – гигиеналық талаптарға және нұсқауларға сәйкестігінен тұрады.
Ұзақ мерзімділік көрсеткіштері тобына, яғни бұйымның қызмет ету мерзімін
анықтайтын көрсеткіштер құрамына бұйым формасының эксплуатациялаудағы
тұрақтылығы, материал құрылымы және безендірілуі, бұйым материалының эәне
конструкция элементтерінің физика – механикалық әсерлерге төзімділігі
жатқызылады.
Технологиялық көрсеткіштер құрамына келесілер жатқызылған: бұйымның
түйіндері және бөлшектерінің, негізгі элементтерінің конструктивті
шешімдерінің рационалдылығы (сызықтар конфигурациясы, бұйымның көлемді
формаларын алу тәсілдері); базалық конструктивтік негіздер, стандартты және
унификацияланған бөлшектер және түйіндердің конструкция шешімдерін шешуде
пайдаланылуы; материал сыйымдылығы және еңбек сыйымдылығына қатысты алып
қарағандағы конструктивті шешімдердің оптимальдылығы (конструкцияның
технологиялылығы); қабылданған технологияға сай бұйым дайындаудың жоғары
дәлдігі; дайындаудың өнкеркәсіптік құралдардың енгізілуі деңгейі
(механикаландыру деңгейі); прогрессивті кмекші материалдардың және
байланыстыру құралдарының бұйымды дайындау кезінде пайдаланылуы.
Экономикалық көрсеткіштері модельді құру үшін жұмсалған шығындардан,
негізгі және көмекші материалдардың құнынан, өңдеу құнынан және бұйымды
эксплуатациялауға жұмсалатын шығындардан тұрады. Киімнің сапасы туралы оған
қойылатын талаптардың қанағаттандырылу дәрежесі бойынша әңгіме қозғайды.
Жоғарыда аталып өткендей, киімдерге қойылатын тұтынушылық талаптар әртүрлі
болады, басқаша айтқанда, жеке пайдалану заттарына және сонымен қатар
өндірістік (техника - экономикалық), өнеркәсіптік өндіріс өнімдеріне
қойылатын талаптар әртүрлі болып келеді.
Әлеуметтік көрсеткіштер берілген белгілі бір арналудағы қоғамдық
қажеттілікті анықтайды (функцияларды). Оларға бұйымның тұтынушылық
сұраныстар болжамына сәйкестігі, тұтынушылық сұранысқа және қажеттіліктерге
киім ассортиментінің өлшемдік – жастық сәйкестігі және киімнің бәсекеге
қабілеттілігі жатқызылады.
Функционалды көрсеткіштер киімнің арналуына сәйкестігін анықтайды. Олар
келесі көрсеткіштер болып табылады: бұйымның нақты бір арналуға және
эксплуатациялау шарттарына сәйкестігі және киімнің тұтынушы жынысына
сәйкестігі, адам жасына және тұтынушылардың өлшемдік – толықтық
сипаттамасына сәйкестігі жатады.
Эстетикалық көрсеткіштер киім сапасын бағалауда маңызды рольді атқарады.
Олар үш көрсеткішпен ұсынылады: киімнің заманға сай стильге және модаға
сәйкетігі, композиция жетілдірілгендік дәрежесіне және бұйымның тауарлық
түріне сәйкестігі.
Бұдан ары келтірілетін топтық көрсеткіштер бірлікті эстетикалық
көрсеткіштермен сипатталады. Алып қарайтын болсақ, киімнің заманға сай
стильге және модаға сәйкестігі силуэтпен, беткі қабатымен, модельдің түстік
шешімдерімен, материалдар фактурасымен және т.б. көрсеткіштерімен
сипатталуы мүмкін; композицияның жетілдірілгендік дәрежесінің көрсеткіші –
форманың архитектоникасына, форманың пластикалық айқындылығына және
форманың тектоникалылығымен сипатталады.
Архитектоника – бөлшектер және тұтас бұйымның өлшемдерге сәйкестігі, ішкі
құрылымының ұйымдастырылғандығы, бұйым композициясының тұтастығы.
Пластикалық айқындылығы немесе өрнектелуі – бұйымның конструктивтік
элементтерінің тамашалығы және тазалығы.
Тектоника – көлемдік – кеңістіктік форманың өзара байланыстылығы және бұйым
конструкциясының материалдар қасиеттерімен өзара байланыстылығы.
Топтық эстетикалық көрсеткіштерді тауарлық типтегі бұйымда сипаттау үшін
сыртқы көрінісі, ішкі безендірілуі, фирмалық белгілердің айқындылығы сияқты
жеке бірлікті көрсеткіштерді пайдаланады.
Эргономикалық көрсеткіштер киімнің адам – бұйым – орта жүйесінде
эксплуатациялаудағы қолайлылығын және комфортын сипаттайды. Олар келесі
топтық көрсеткіштермен өрнектеледі: бұйымның антропометриялық, гигиеналық
және психофизиологиялық сәйкестігі. Бұл көрсеткіштердің әрқайсысытөртінші
деңгейде келесі көрсеткіштерге бөлінуі мүмкін: антропометриялық сәйкестігі
– статикалық және динамикалық; гигиеналық – жылуоқшағыш функцияларға,
желдетушілік дәрежесіне және ішкі және сыртқы ылғалдардан қорғалуы;
психофизиологиялық – киюдегі қолайлылығы және киімнің шешілудегі
ыңғайлылығы, бұйымның эеке элементтерін пайдаланудағы қолайлылығы, киімнің
массасы және т.б.
Әрбір келтірілген көрсеткіштер бірлікті көрсеткіштермен, анағұрлым
қарапайым түрплерімен нақтыланады. Мысалы, статикалық сәйкестік
көрсеткіштері екі көрсеткішпен - өлшемдерінің сәйкестігімен (адам денесінің
өлшемдерінің киім конструкциясымен сәйкестігі) және баланспен (дене
формасына конструкциясынң сәйкестігі) сипатталуы мүмкін; ішкі және сыртқы
ылғалдардан қорғалу көрсеткіші – гигроскопиялылықпен және гидрофобтылықпен
сипатталуы мүмкін.
Эксплуатациялық көрсеткіштер (сенімділігі) үш топтық көрсеткіштермен:
пішінтұрақтылығымен, материалдардың төзімділігімен және қосылу орындарының
үзілуге төзімділігімен, материалдар және конструкция элементтерінің тозуға
төзімділігімен сипатталады. Төртінші деңгейде әрбір топтық көрсеткіштер
бірлікті көрсеткіштермен сипатталуы мүмкін. Алып қарастыратын болсақ, пішін
тұрақтылығы көрсеткіші серпімділігімен, қатаңдығымен, драпирленушілігімен,
салбырамйтындығымен, шөкпейтіндігімен, ылғалды – жылулық өңдеулерге
төзімділігімен, киім конструкциясиясының өз қалпын сақтап қалу қабілетімен
сипатталуы мүмкін.
Киімнің техника – экономикалық көрсеткіштері үш топтық көрсеткіштермен
сипатталады: стандарттау және унифиркациялау, технологиялылық және
экономикаллық. Стандарттау және унификациялау көрсеткіштері киімдер
модельдері серияларын бір базалық форма және бір конструктивті негіз
бойынша жобалау шарттарында өте жоғары маңызға ие болып табылады. Модельдер
отбасылығын жасап шығару модельдердің конструктивті және технологиялық
жарамдылығын және өндірісте немесе тұрмыста қолданушылығын қамтамасыз
етеді, сонымен бірге унификацияланған бөлшектерді қолдануды қамтамасыз етіп
және киімді жобалауға жұмсалатын шығындардың азаюына әрекет етеді. Үшінші
деңгейде стандарттау және унификациялау көрсеткіші екі топтық
көрсеткіштермен ұнынылады: серия модельдерінің конструктивті жарамдылық
дәрежесімен және серияның технологиялық жарамдылық дәрежесімен.
Технологиялылық көрсеткіші конструкцияда үшінші деңгейде екі көрсеткішпен –
бұйымның өндірістік және эксплуатациялық технологиялылығымен сипатталады.
Экономикалыщық көрсеткіші үшін деңгейде екі көрсеткіштермен өрнектеледі:
өнімнің бірлігіне тура келетін өндірістік шығындар деңгейімен және
бұйымдардлы эксплуатациялау үшін жұмсалатын тұтынушылық шығын деңгейімен..
Сапа көрсеткіштерінің бұл жүйесі негізінде жалпыдан жеке қарай тартылу
принципінде құрастырылған, және толықтырылып және жетілдірілуі мүмкін. Ол
негізінен киімнің сапасын бағалау үшін жасалынған және сапаның 100 ден
астам көрсеткіштерінен тұрады.
Нормативтік – техникалық құжаттамаларда тоқыма және тігін бұйымдарының сапа
көрсеткіштерінің номенклатурасы келтірілген, оларды ғылыми – зерттеу
жұмыстарын орындауда тігін бұйымдарының сапа деңгейлерін бағалау үшін, және
нормативті – техникалық құжаттамаларды жасауда пайдаланады. Оларда бірінші
деңгейде негізінен сапа көрсеткіштерінің төрт тобы бөлініп көрсетілген:
арналуы, сыртқы әсерлерге төзімділігі, эрогономикалық және эстетикалық
көрсеткіштер келтірілген.
Тағайындалу көрсеткіштері модельдің функционалдық арналуына сәйкестігін
анықтайды. Бұл топқа келесі көрсеткіштер кіреді:
- бұйымның негізгі функционалдық тағайындалуна сәйкестігі,
басқаша айтқанда адам өмірінің образына, еңбектің нақты
жағдайына және демалысқа сәйкес келуі;
- бұйымның өлшемдік және адамдардың жартылай жастық кезеңіне,
басқаша айтқанда сыртқы бет әлпетіне, жастық және психологиялық
ерекшеліктерге сәйкестігі;
- киімнің жыл мезгіліне, қолдану сферасына және эксплуатациялау
шарттарына сәйкестігі;
- қолданылатын материалдардың, безендіру материалдары және
фурнитураның физика – механикңалық көрсеткіштері бойынша
бұйымның арналуына сәйкестігі.
Сыртқы әсерлерге төзімділік көрсеткіші (эксплуатациялық) келесілерден
тұрады:
- мүмкін болатын химиялық тазалаулар, жуу және үтіктеу. Ол
бұйымның төзімділігімен және пішінін сақтау қабілетімен,
материалдардың қасиеттерімен және олардың химиялық тазалау, жуу
және үтіктеудегі колористикалық безендірілу төзімділігімен
анықталады.
- Бөлшектердің қосылу орындарының төзімділігі, басқаша айтқанда
тігіс орындарының және конструкция элементтерінің, бөлшектер
пішінінің және бұйым шеттерінің күштерге және
эксплуатациялаудағы сыртқы әсерлерге беріктігі.
Эргономикалық көрсеткіштер тобына антрпометриялық көрсеткіштер,
пайдаланудағы қолайлылық және гигиеналық көрсеткіштер жатқызылады.
Антрпометриялық көрсеткіштер бұйым конструкциясының өлшемдерге және адам
денесінің пішініне конструкция бойынша тұтас динамикалық және стаикалық
сәйкестік көрсеткіштерінен тұрады. Статикалық сәйкестік бұйымның фигураға
отыру сапасыне сипаттайды, ал динамикалық көрсеткіші – адамның еркін
қозғалу дәрежесін және бқйым бөлшектерінің эксплуатациялау процесінде
деформациялану дәрежесін сипаттайды.
Пайдаланудағы қолайлылық көрсеткіші киімді кию және шешу қолайлылығымен,
оның жеке элементтерін пайдаланудағы, мысалы, түймелер және қалталарды
пайдалану қолайлылығымен сипатталады.
Гигиеналық көрсеткіштерге жалпы қосынды жылулық кедергі және киімнің ауаны
өткізу дәрежесі жатады.
Эстетикалық көрсеткіштер келесі көрсеткіштерді біріктіреді: бұйымның
моданың заманға сай бағытына сай келуі (силуэт бойынша, конструктивті
шешімдері, пропорциялары, түсі және құрылымы, материалдар суреттерінің,
безендіру бөлшектерінің, фурнитурасының сәйкестігі); бұйымды өңдеу деңгейі
және безендірілу деңгейінің сәйкестігі (өңдеудің дәлдігі және тазалығы және
барлық тігіс орындарының тазалығы, безендіру бөлшектері және киімнің басқа
да элементтерінің дәлдігі және тазалығы, бұйымның желдетілу сапасы);
тауарлық белгілер және жарналарының анықтығы және айқындылығы.
Тігін бұйымдарының барлығы үшін міндетті болып табылатын негізгі
көрсеткіштерге келесілер жатады: негізгі функционалдық арналуының
сәйкестігі; химиялық тазалау мүмкіндігі; бұйымның заманға сай мода бағытына
сәйкестігі; бұйымды өңдеу және безендіру деңгейі; тауарлық белгілер және
жарналарының анықтығы және айқындылығы.
Нормативті – техникалық құжаттама трикотажды бұйымдардың сапа
көрсеткіштерінің номенклатурасын орнатады, олар келесідей түрде топталады:
арналу көрсеткіші, эксплуатациялық, эстетикалық және гигиеналық
көрсеткіштер. Нормативті – техникалық құжаттама тағайындалу немесе арналу
көрсеткіштеріне бұйымның шикізаттық құрамын, иірім жіп және жіптердің
сызықты тығыздығы, бұйымның сызықты өлшемдерін, ілме тоқыма түрлерін,
байласу тығыздығын және трикотажды жолақтың беттік тығыздығын жатқызады.
Экспплуатациялық көрсеткіштер мата таспасының үзілгіштік күшін, оның шөгу
шамасын, үгітілу немесе мүжілуге төзімділігін, бояу беріктігін, қайтымсыз
деформация үлесін, пиллинг түзілудегі тұрақтылығынсозылмайтындығын, күйеге
төзімділігін, тұрақтылық дәрежесін, қалыңдығын және тігістерінің
созылғыштығын, бұйымның жеке бөлшектерінің созылғыштығынан тұрады.
Эстетикалық көрсеткіштер – колорикалық безендірілуі, суреті, ілмелік
тоқымасы, жолақ моделі, конструкциясы, бұйым силуэті, бұйымды дайындау
сапасы, ақтығы, безендіру материалы, фурнитурасы.
Гигиеналық көрсеткіштер тобына гигроскопиялылық, ауаөткізушілік, жалпы
жылулық кедергісі, меншікті электрлік кедергі, адам организміне кері әсер
ететін заттар мөлшері және т.б. жатқызылады.
Нормативті – техникалық құжаттамада трикотажды бұйымдардың барлық сапа
көрсеткіштері жалпы және арнайы болып екі топқа бөлінген.
Жалпы көрсеткіштер бұйымдардың барлық түрлері үшін міндетті болып табылады.
Оларға бұйымның арналуына байланысты барлық көрсеткіштер, жатқызылады, бұл
көрсеткіштерге тек қана беттік тығыздық, бояудың физика – механикалық
әсерлерге төзімділігі және ақтығынан басқа барлық эстетикалы көрсеткіштері
жатқызылады.
Арнайы топтағы сапа көрсеткіштерін тек өздерінің арналуына байланысты
талшықты құрамдағы және ілме тоқыма тәсілі және безендіру тәсіліне
байланысты ерекшеленетін бұйымдар үшін қолданылады. Оларды міндетті және
міндетті емес деп екіге бөледі:
Міндетті арнайы топталған көрсеткіштерге – беттік тығыздық, үзу кезіндегі
күші, шөгу шамасы, мүжілуге төзімділігі, қайтымсыз деформация үлесі, күштеу
кезіндегі бұйымның жеке бөлшектерінің созылғыштығы, тігістер қалыңдығы және
созылғыштығы, ақтығы жатады.
Міндетті емес арнайы топталған көрсеткіштер нормативті – техникалық
құжаттамаға қосылмаған және жаңа өнімді өндіріске қою кезінде және жаңа
өнімді жасау сатыларында қолданылады. Оларға, мысалы, пиллинг түзу үшін
төзімділігі, созылғыштығы, салбырамаушылығы, күйе түсуге қарсы беріктігі,
тұрақтылық дәрежесі және барлық гигиеналық көрсеткіштер жатқызылады.
Киімдерді сұрыптау
Сапаны бақылау тауарлықдың сорттарын анықтау үшін негізгі мәселе болып
табылады және сорттар үшін жасалған нормативтік – техникалық құжаттамалар
талаптары негізінде жүргізіледі.
Сапа дәуірі бірінші жоспарға адамның жылжуын өрнектейді, өзінің
ұйымдастырушы, жетекші, ғылымды және өндірісті бақылаушы, жобалаушы және
қоғамға қажетті өнімдерді дайындаушы және оны тұтынушы ретінде материалды
игіліктерді сапасының қажеттігін қамтамасыз етудегі ролін тануына ықпал
етеді.
Тігін бұйымдарының және трикотажды бұйымдардың сорты тәуелділіктердің
шектелген жүйесі бойынша, ақаулар саны және орналасқан орны бойынша
анықталады, ақаулар саны және орналасу орны өз кезегінде сыртқы қарап
тексеруде анықталады.
Тігін бұйымдарының сортын анықтауда негізгі тұтынушылық қасиеттердің
нормативтік – техникалық құжаттамалар талаптарына сай эталон үлгілермен
салыстыру немесе сәйкестендіру арқлы анықтайды, мысалы: сыртқы көрінісін,
бұйымның фигураға отыру қасиетін, өлшемдердің сәйкестігін, материалдардың
сапасы және дайындаудың технологиялық процесін сақтау сияқты көрсеткіштерді
салыстырумен анықталады.
Тігін тауарларының ақаулары нормативтік техникалық құжаттамаларда топтарға
бөлінеді: сыртқы көрінісінің ақаулары және бұйымның фигураға отыру қасиеті,
өндірістік – тігіндік және сыртқы көрінісі ақаулары мен ластығы және
материалдардың ақаулары.
Бірінші және екінші сорттағы бұйымдарда сыртқы көрініс ақаулары және
бұйымның фигураға отыру қабілетінде ақаудың болуына жол берілмейді.
Өндірістік – тігіндік ақаулар, яғни сыртқы көрініс сапасына әсер
етпейтіндері, эстетикалық қасиеттері және киіп жүрген кездегі
салбырамаушылығы ақаулары егер киім сапасына әсер етпейтін болса, онда
киімді сорттарға бөлуде ескерілмейді. Бұл ақаулар неегізінен бұйымды
дайындау технологиялық процесінің талаптарын және режимін сақтамаудан
пайда болады, олар безендіру операцияларын жауапсыз орындаудан, жабдықтар
жұмысын қадағаламау салдарынан туындайды. Өндірістік ақаулардың саны және
өлшемдері әрбір бұйым үшін тауардың сорттылығына байланысты 1 ші және 2-ші
сорттар үшін нормативтік техникалық құжаттама талаптары бойынша
компенсацияланады.
Материалдар сапасы, әсіресе сыртқы көрініс бұйымның сапасына тұтас алғанда
әсер етеді. Нормативтік – техникалық құжаттамаларда рұқсат етілген маталар
ақаулары 1 ші сорттадайын бұйымдар үшін жіберілуі мүмкін. Материалдардағы
мүмкін болатын ақаулар 2 ші және 3-ші сорттар үшін дайын бұйымдарда 2 – ші
сорт үшін рұқсат етілуі мүмкін. Бір сортпен бағаланатын бұйымдарда барлық
жалпы таралатын ақаулар болуына жол берілуі мүмкін.
Жергілікті ақаулар және олардың орналасу орны тігін бұйымдарының
қасиеттеріне және сапасына едәуір әсер етеді, бірақ олар жабық бөліктерде
және бұйым бөлшектерінде ескерілмейді.
Нормативтік – техникалық құжаттамаларда жабық бөліктер және бөлшектердің
тізімдері қарастырылған: жартылай борт, төменгі жаға, таяқшалар бөліктері,
жабық борттар, лацкандар, бұйым бөлшектері, жабық қабаттық бөлшектермен
жабылған бөліктер - өрнектер асты, астарлар, гульфиктер және шалбар
ойықтары және ауы, бас киімдер жабық бөліктері, жоғарғы құлақ қаптама
төменгі бөлігі, блузкалар, шалбар ішіне салынатын көйлек жабық бөліктері.
Тігін бұйымдарның 1 – ші сорты – ақаусыз және ақаулы бұйымдар, бірақ
өндірістік немесе материал ақауларының саны үштен көп болмауы қажет.
Қосымша өндірістік – тігіндік ақаулар және материалдар ақаулары бар тігін
бұйымдары, бұл нормативтік – техникалық құжаттамада қарастырылған, бірақ
атаулары бойынша бестен жоғары ақау болмауы қажет және 1 – ші сорт пен 2 –
ші сорт арасында алшақтық болады.
Өлшемдердің сәйкес еместігі бұйымдардың сорттылығының өзгеруіне және ақауға
шығарпылуына алып келеді.
Сорттар өзгерілместен келесілер таратылады: өлшеулердің негізгі орындары
бойынша жас аралық айырманың жартысынан жоғары емес шамаға қысқартылған
бұйымдар; ең кіші өлшемдегі бір жас айырмадан жоғары емес шамаға
кішірейтілген бұйымдар; өлшеулердің негізгі оырндары бойынша жас аралық
айырманың жартысынан жоғары емес шамаға қысқартылған бұйымдар, бірақ
фигураға отыру қабілеті нашарламаған болуы қажет және оны кіші өлшемге
жатқызады.
Бұйым комплектілігінің сортын анықтауда сорт төменгі сорттағы бұйым бойынша
анықталады, бірақ әрбір бөліктің сорты жеке жеке анықталады және даралық
бағадағы скидка комплектінің төменгі сортқа ие бөлігімен орнатылады.
Тримкотажды бұйымдардың сорттылығын анықтай отырып, бұйымның әрбір тобы
үшін нормативтік – техникалық құжаттамаларда көрсетілген жалпы принциптерге
жетекшілік етеді.
Трикотажды бұйымдар ақаулары матаның сыртқы көрінісінің ақауларына және
өндірістік – тігіндік болып бөлінеді.
1 – сорт – нормативтік – техникалық құжаттама талаптарына және эталон
үлгіге сай келетін бұйымдар. Тауардық тұтынушылық қасиетіне немесе сапасына
әсер етпейтін мата кейбір есептелмес ақаулары және өндірістік ақаулар
болуына жол беріледі (байқалмайтын ақаулар).
2 – ші сорт – нормативтік – техникалық құжаттамада рұқсат етілген ақауларға
ие болып келетін бұйымдар (мүмкін болатын шамалар шегінде).
Комплектілер және жұпты шұлықтық – носки және қолғапты бұйымдар сорттылығы
тігін бұйымдары үшін бекітілген тәртіптер бойынша анықталады (төменгі
сападағы бұйым бойынша немесе бұйым жұбының сапасы төмені бойынша
бағаланады).
Байқалуы елеусіз болып келетін ақаулар мүмкін болатын шегі тек қана бұйымды
эталонмен салыстыру кезінде анықталуы мүмкін. Жабық бөліктердегі және
бөлшектердегі ақаулар есепке алынбайды.
Сонымен қатар бұйымдарда сызықты өлшемдерінің ауытқуы анықталмайды, олар
трикотаждан жасалған тауарлар сапасына әсер етеді.
Тігін бұйымдарының ақаулары
Өндірістік және өндірістік емес сипаттағы ақаулар болып бөлінеді.
Өндірістік сипаттағы ақаулар өз кезегінде өндірістік – тігіндік және
материал сыртқы көрінісінің ақаулары болып бөлінеді.
Тігін бұйымдарын дайындау процесінде пішу ақаулары (қыртысталғандары,
қысқартылған немесе түйіскен бөлшектер), сурет кесінділерінің сәйкес
келмеуі, симметриялы орналаспауы, суреті бар материалдардың түйіспеуі,
қосылу ақаулары (тігіс орны, қатарлар және жапсарлар), ылғал – жылулық
өңдеудің ақаулары және аяқтаушы безендіру операциясында орын алатын
ақаулар.
Стандарттармен бекітілген және техникалық шарттарда қарастырылған бумалау
ережелерін, сақтау және тасымалдау талаптарын орындамау өндірістік емес
сипаттағы ақаулардың туындауына алып келуі мүмкін.
Материалдардың сыртқы көрінісінің ақаулары, дайын бұйымдарда кездесетіндері
жергілікті және материалдардың шектелген бөлігінде орналасқан болып
бөлінеді (мысалы, маталарда – жуан жіптердің болуы, ақтығының
бірқалыпсыздығы, суреттердің бұзылуы және т.б.), және барлық бұйымға
таралған немесе оның жеке бөлшектеріне таралатын ақаулар болып бөлінеді.
Трикотаждық бұйымдар мата жолағында бір бірінен күрт ерекшеленетін түс
ақауларына ие болмауы қажет (жіптердің жуан болуы, ілмелер және жапсарлар,
суреттің бұзылуы, түйіндердің шатасуы, жіптердің созылуы, шпонкалар, дақтар
және жете боялмауы және т.б.).
Бұйымның денеге отыру сапасын манекендерге немесе манекенші адамдарға
кигізе отырып тексеріледі.
Борттарсыз сырт киімдерді, қиықсыз жеңіл көйлектерді, трикотажды бұйымдарды
отырғызу сапасын тексермейді.
Фигураға бұйым дұрыс отырғызылған кезде киім төмендегі көрсеткіштерге
сәйкес келуі тиіс:
- таяқшалар беттері және арқасы тегіс, қыртыстар және жиырылу
орындары болмауы қажет;
- жағалардың дұрыс орналасуы және лацкандар дұрыс орналасуы,
бұрыштар иілмеуі немесе қисаймауы қажет;
- жеңұштар дұрыс орналастырылған, жеңұштарды жағаға байланыстыру
немесе олардың бір бірімен өзара дұрыс орналасуы сақталып,
бірпқалыптылық сақталып және алға немесе артқа керілмеген және
параллельді сызықтар симмертиялылығы сақталуы тиіс;
- арқа шлицасының және қиықтарының орналасуы дұрыс болуы қажет -
олар бір бірімен тығыз байланысқан, бір – бірінен алшақтамаған,
яғни үлгідегі шамаға сай болуы қажет;
- бұйым сыртқы бөлігінде төсемдердің немес жапсарлардың дұрыс
орналасуы сақталуы тиіс, олар бұйымды деформацияламайтын, және
түйісу орындары нормаға сай болуы қажет.
Өңдеу сапасы келесі көрсеткіштер бойынша тексеріледі: пішіннің дәл шығуы
және бұйым өлшемдерінің дәлдігі, және жеке бөлшектер, бөлшектердің өзара
орналасуының дәлдігі, сызықтар және бұйым түсінің тазалығы және дәлдігі,
сонымен қатар бұйымның адам денесінде орналасу дәлдігі.
Дәлдік негізінен бұйымның мүмкін болатын ақаулар шамасы шегінде прототипке
сәйкестігіне тексеріледі, ол нормативтік – техникалық құжаттамада
бекітіледі. Тігін және трикотажды бұйымдар, қолғапты бұйымдар дәлдігі 0,1
және 0,5 см трикотажды бұйым шамасын құрайды.
Бөлшектер және сызықтар пішінінің туыдылану дәлдігі, бұйымның сызықты
өлшемдерін стандартты өлшеу құралдарымен (сызғыштармен, рулеткалармен,
сантиметрлік сызғыштармен) және арнайы нормативтік – техникалық
құжаттамалар талаптарына сай өлшенеді. Тігін бұйымдарының негізгі сызықтық
өлшемдері: иықты бұйымдар үшін – арқаның ұзындығы және ені, бұйымның денеде
отыру тереңдігі, жеңұштардың ұзындығы, жаға ұзындығы және ені, бел ұныдығы
және ені және белде отыру дәлдігі, белдеулік бұйымдар үшін – бүйірлік
тігісі бойынша бұйым ұзындығы және белбеу жартысының ұзындығы және бел
бойынша сызығының ені, бас киімдер үшін – ішкі дөңгелек ұзындығы.
Өлшеулердің әмбебап әдістерінен басқа киім өлшемдерін өлшеу үшін
шаблондармен бөлшектердің орналасуын бағалау да жүргізіледі.
Бұйымды сыртқы қарап тексеру кезінде: суреттің орналасу дұрыстығы, оның
бағыты, симметриялығы және сәйкестігі, қосылу сапасы.
Жіптік қосылыстарда жіптердің керілуінің дұрыстығын тіке және көлденең
бағытта бақылайды. Оларды шектен тыс керетін болсақ, және жеткіліксіз
керген жағдайда – бөлшектер арасында қыртыстар немесе тарылу байқалады.
Қыртыстардың 1 см дегі жиілігін тексереді және оны нормативтік – техникалық
құжаттамада көрсетілген талаптармен салыстырамыз. Желімдік және пісірмелі
қосылған орындар органолептикалық тексеріледі, беріктігі - әлсіз созу
арқылы бекітілген бөлшектер қосылу орнында және тігістер аумағында
тексеріледі.
Сыртқы көріністің сапасы бұйым формасының ақауларының болуы және жоқтығы
сыртқы тексеру арқылы және беттерін қарап – тексеру рқылы – ластар, күйік
орындары және басқа да дақтар жоқтығына тексеріледі.
Маркілену дұрыстығы және бұйымның бумасының дұрыстығы тексеріледі.
Сапаны бақылау тәртібі және ережесі нормативтік – техникалық құжаттамалар
талаптарына сай болуы қажет.
Тұтас бақылау жүргізу әдісімен кәсіпорында бұйымның сыртқы көрінісін,
олардың отыру шамасын, материалдар сапасы және технологиялық өңделу сапасын
тексереді. Тауарлық реквизиттерді бақылау және бақылау жарналарын тексеру
таңдамалы түрде жүргізіледі (партиядан бір бұйым тексеріледі). Сызықты
өлшемдер де таңдамалы түрде бірінші және одан кейінгі бұйым үшін
жүргізіледі. Сыртқы көрінісінде ауытқу пайда болғанда, немесе бұйымның дене
отыруында ауытқу пайда болғанда, материалдарда және бұйым партиясын
дайындау технологиясында келеңсіздіктер орын алғанда сол партияны жете
өңдеуге қайтарады (ақауларды түзетуге), егер ақауларды туралау мүмкін
болмаса онда бұйымды төменгі сортқа жатқызады. Бұйымдар жарналарында сәйкес
еместік анықталған жағдайда партиядағы бұйымдарға тұтас бақылау
жүргізіледі.
Егер бұйымдардың өлшенуі нормативті – техникалық құжаттамалар талаптарына
сай болмайтын болса, тұтас бақылау жүргізіледі, және одан ары оны жете
өңдеуге қайтарады, егер ол мүмкін болатын болса, онда бұйымды кіші өлшемге
немесе кіші бойға жатқызады.
Сауда ұйымдарында киімдерді қабылдап алу кездерінде (дүкендерде) бұйым
партиясының сапасына тұтас бақылау жүргізіледі, және ол тауар бумасын
тексеруден басталады. Егер сәйкес еместік байқалса немесе тауарлар
бумасында ақау немесе сәйкес еместік байқалғанда бұйымды міндетті түрде
қайта бумалау қажет. Жарналар реквизиттері және бұйымның негізгі өлшемдері
таңдамалы түрде тексеріледі – бір бұйымда әрбір өлшемі және артикулы
тексеріледі. Бұйымның көрсетілген жарнада көрсетілген реквезиттерге сәйкес
еместігі байқалғанда оларды одан ары ауыстыруға дейін баратын тұтас бақылау
жүргізіледі. Бұйым өлшемдерінің нормативтік – техникалық құжаттамалар
талаптарына сәйкес еместігі байқалғанда, партиядағы сол бұйымдарды жарамды
бұйымдармен алмастырып немесе жеке тексерулер мен жеке өлшеулерге тартады.
Сыртқы көрініс, денеге отыру сапасы, қолданылатын материалдар және
дайындалу технологиясын тұтас немесе таңдамалы бақылауға бұйым
ассортиментіне байланысты тартады. Үлгі – эталонға сәйкес келмейтін бұйым
сыртқы көрініс бойынша қабылдауға жіберілмейді.
Нормативтік – техникалық құжаттамалар талаптарынан асып түсетін ақаулар
шамасына ие бұйымдарды алмастыруға жол беріледі.
Саудадағы трикотажды маталар сапасының көрсеткіштерін тексермейді. Қажет
болған жағдайда оларды лабораториялық әдістермен нормативтік – техникалық
құжаттама талаптарына сай тексереді.
Тррикотажды бұйымдардың барлық сапа көрсеткіштері екі топқа бөлінеді: жалпы
– бұйымның барлық түрлері үшін міндетті болып саналады және арнайы
топтастырылған – тек қана бұйымдардың жеке топтары және түрлері үшін
тағайындалады.
Жалпы көрсеткіштер бұйымдардың барлық түрлері үшін міндетті болып табылады.
Оларға бұйымның арналуына байланысты барлық көрсеткіштер, жатқызылады, бұл
көрсеткіштерге тек қана беттік тығыздық, бояудың физика – механикалық
әсерлерге төзімділігі және ақтығынан басқа барлық эстетикалы көрсеткіштері
жатқызылады. Арнайы топтағы сапа көрсеткіштерін тек өздерінің арналуына
байланысты талшықты құрамдағы және ілме тоқыма тәсілі және безендіру
тәсіліне байланысты ерекшеленетін бұйымдар үшін қолданылады. Оларды
міндетті және міндетті емес деп екіге бөледі. Міндетті арнайы топталған
көрсеткіштерге – беттік тығыздық, үзу кезіндегі күші, шөгу шамасы, мүжілуге
төзімділігі, қайтымсыз деформация үлесі, күштеу кезіндегі бұйымның жеке
бөлшектерінің созылғыштығы, тігістер қалыңдығы және созылғыштығы, ақтығы
жатады.
Міндетті емес арнайы топталған көрсеткіштер нормативті – техникалық
құжаттамаға қосылмаған және жаңа өнімді өндіріске қою кезінде және жаңа
өнімді жасау сатыларында қолданылады. Оларға, мысалы, пиллинг түзу үшін
төзімділігі, созылғыштығы, салбырамаушылығы, күйе түсуге қарсы беріктігі,
тұрақтылық дәрежесі және барлық гигиеналық көрсеткіштер жатқызылады.
Трикотажды бұйымдардың сапасын бағалауда және бақылауда ең алдымен бұйымның
үлгі – эталонға көркемдік – колоритикалық безендірілуі және фасоны бойынша,
тігіс және жолақтағы жол берілмейтін ақаулар болуы, сипаты және ақаулар
орналасу орны, өлшемі, өрнектелуі, 1 – ші және 2 – ші сорттар үшін
нормативтік – техникалық құжаттама талаптарына сай қарастырылған ақау саны,
тігіс сапасы және безендіру материалдарының сапасы бойынша сәйкестігі
тексеріледі.
Киімдер сапасы деңгейі ретінде бағаланушы өнімнің сапа көрсеткіштерін
базалық өнімнің сапалық көрсеткіштерімен салыстыру кезінде алынған
сапасының салыстырмалы сипаттамасын түсінуге болады. Киімнің сапасының
деңгейі қағида бойынша кешенді әдіспен, басқаша айтқанда сапаны құраушы
қасиеттер көрсеткішінің жиынтығы бойынша бағаланады.
Киім сапасы деңгейін бағалау келесі операциялардан тұрады: бұйымның
эксплуатациялану шартын анықтау; бұйым сапасының деңгейін бағалау үшін
жеткілікті және қажетті сапаны құраушы қасиеттер номенклатурасын анықтау;
қасиеттер көрсеткіштері мәнін анықтау, басқаша айтқанда сапаның бірлікті
көрсеткіштері мәнін анықтау; салыстыру үшін қасиеттердің базалық
көрсеткіштерін таңдау және олардың салмақтылық коэффициенттерін анықтау;
сапа деңгейінің сандық көрсеткішін анықтау және шешімдер қабылдау.
Бұйымды эксплуатациялау шартын анықтау. Сапа деңгейін бағалауда ең
алдыменбұйымды эксплуатациялау шартын анық нақты анықтап алады, себебі ол
тұтынушылармен сол берілген бұйымның тұтынушылық сапасына қойылатын
талаптар кешенін анықтап береді. Мысалы, үй киіміне қойылатын талаптар
мерекелік орындарға киілетін киімлерге қойылатын талаптарға қарағанда
едәуір ерекшеленеді; сонымен қатар ыстық немесе суық орындарда киілетін
киімдерге де қойылатын талаптар әртүрлі болып келеді. Сондықтан киімдерге
қойылатын талаптарды құрылымдауда бірінші кезекте оның арналуы тұрады.
Мұнда негізінен жеке субъектілерге қойылатын талаптарға емес, ал керісінше
тұтынушылардың жалпы жиынтығына, яғни сол бұйымды тұтынушы барлық
субъектілер талаптары ескеріледі.
Жоғары сапаның проблемасын радикалды шешу экономиканы сауықтырмай және
шаруашылықтық механизмді едәуір өңдеусіз мүмкін болмайды. Бірақ сонымен
бірге барлық халық шаруашылығы масштабында сапаға позитивті әрекет етуге
қабілетті экономикалық және ұйымдастырушылық тұтқалар мобилизациясын және
қайта бағалануын жүргізу өте қажет болып табылады. Мұны, жинақталған
отандық және шет елдік тәжірибені қайта ойлау және жан жақты талдау
нәтижелеріне сүйене отырып қана жүзеге асыруға болады.
Өнімді дайындаушылардың сапаны жоғарылатуға деген экономикалық
қызықпаушылығынан қазіргі кезде, ешуақытта болмаған, мемлекеттік және
қоғамдық реттеу және сапаға әрекет ету арсеналдарының қуатты тұтқасын
қанағаттандырарлықсыз сападағы өнімдерге тосқауыл ретінде қою қажет.
Қазіргі уақытта сапаға макро- және микро деңгейлерде қоғамның әлеуметтік –
экономикалық жүйесінің жалпы назарын тарту, оның экономикасын одан ары
тереңдей түсіну, микрошаруашылықтық көзқарастар негізгі прогрессивті
элементтерін және факторлы – функционалдық өзара әрекеттерін одан ары терең
түсіну қажет болып отыр.
Киімнің сапа деңгейін бағалау үшін қасиеттерді таңдау
Эксплуатациялау шарты және бұйымның арналуы сапаның деңгейін бағалау үшін
қасиеттер номенклатурасын анықтап береді. Киімнің сапасының деңгейін
бағалау үшін бөлінетін қасиеттер номенклатурасы сонымен қатар бағалау
мақсатына, бұйымның түріне және қасиеттердің өзара байланыстылығына
байланысты болады.
Киімнің сапасын бағалауда оның қасиеттерінің барлығын ескермейді, ал тек
қана иедәуір шамадағыларын ғана, яғни толық дәрежеде берілген бұйымның сапа
деңгейін толық дәрежеде сипаттай алатын және жеке және қоғамдық
қажеттіліктерді қанағанттандыру үшін қажетті көрсеткіштерді ғана ескереді.
Мұндай қасиеттер болып, мысалы қысқы уақыттар үшін арналған пальтоларда
жылудан қорғау, желге тұрақтылық, массасы және ауаөткізушілігі есептеледі.
Қасиеттер саны бұйымның сапа деңгейін объективті бағалауды алу үшін
жеткілікті болуы қажет. Олардың саны шектен тыс көп болғанда олардың
есептері едәуір шамада артады, ал қасиеттердің шектен тыс қысқаруы бұйым
сапасының деңгейін бағалаудың объективтілігіне және дәлдігіне теріс әсерін
тигізеді.
Киімнің сапа деңгейін бағалау жәнек өнімді сапасы жоғарылатылған жаңа
тауарға жатқызу Н индексімен жүргізіледі және ерекше модалы бұйымдарға
жатқызуды тұтынушылық және өнеркәсіптік көрсеткіші бойынша жүргізеді.
Тігін бұйымдарының сапасының деңгейін көрсеткіштердің келесі топтарымен
бағалайды: бұйымның моданың заманға сай бағытына сай келуі (силуэт
бойынша, конструктивті шешімдері, пропорциялары, түсі және құрылымы,
материалдар суреттерінің, безендіру бөлшектерінің, фурнитурасының
сәйкестігі); бұйымды өңдеу деңгейі және безендірілу деңгейінің сәйкестігі
(өңдеудің дәлдігі және тазалығы және барлық тігіс орындарының тазалығы,
безендіру бөлшектері және киімнің басқа да элементтерінің дәлдігі және
тазалығы, бұйымның желдетілу сапасы); тауарлық белгілер және жарналарының
анықтығы және айқындылығы.
Трикотажды бұйымдардың сапа деңгейін бағалауда сапа көрсеткіштері келесідей
бөлінеді:
Көркемдік – колоритикалық безендірілуі – сурттердің, түсінің және түрлі
түсті орындарының немесе көрінісінң моданың заманға сай бағытына сай келуі;
бұйымның суретінің және колоритикалық безендірілуінің оның арналуына сәйкес
келуі; түрлі түсті орындардың гармониялығы.
Модель, конструкция бұйым силуэты – бұйымның силуэт, модель бойынша
моданың заманға сай бағытына сәйкес келуі; фигураға жақсы отыру қасиеті;
жеке бөлшектердің конструктивті шешімдерінің өңделгендігі.
Бұйымдағы мата жолағының сапасы – бұйымдағы шикізаттың сыртқы көрінісі және
сапасы; жолақ құрылымы, басқаша айтқанда ілме тоқыманың бұйымның арналуына
байланысты серпімділік, созылғыштығы, пішін сақтаушылық қабілетін
қамтамасыз етуі; өру немесе байланыстыру параметрлерінің нормативті –
техникалық құжаттамалар талаптарына сәйкестігі; жолақ құрылымының
бірқалыптылығы (алақ жолақтылығының болмауы, түйіндердің таралғандығы және
т.б.); бұйым құрамындағы шикізаттың тауарлық көрінісінің заманға сай
талаптарға сәйкестігі (боялу сапасы, тұрақтандыру сапасы, аппретирлеу
сапасы және т.б.).
Дайындау сапасы – тігістердің технологиялық өңделгендігінің тазхалағы,
басқаша айтқанда олардың параметрлерінің нормативтік – техникалық
құжаттамадағы иірім жіп және тоқыма жіптерді таңдау талаптарына сәйкестігі,
сонымен қатар беріктігінің, созылғыштығының сәйкестігі; тігістер сызығы
бойынша қыртысмтар болмауы; арнайы мақсаттағы машиналарды пайдалануы
(кеттельді, жазық тігісті, потайлы тігістегі және т.б. машиналарды
арналуына байланысты пайдалану).
Безендіру материалдары, фурнитура, қолданбалы материалдар – сыртқы көрініс
және қолданылатын төсемдер және иірім жіптер, тесмалар, түймелер, өрнектер,
қыстырмалар, байланыстырғыштар және төсемдік материалдардың сыртқы
көрінісінің киім дизайнына және нормативтік – техникалық құжаттама
талаптарына сәйкестігі.
Бұйымды маркілеу және бумалау – жарналарды көркемдік безендіру,
этикеткалар, конверттер, қорапшалар және реквизиттерді толтырудың
сәйкестігі.
Өнім сапасы түсінігінің экономикалық мазмұны – адамдық қажеттілікті
қанағаттандыратын заттың пайдалы жағының бірін білдіретін салыстырмалы
бағалаудың экономикалық нәтижесі. Тауардың екі факторын зерттеу процесінде
К Маркс әрбір пайдалы затты қарастырудың екі аспектісін бөліп көрсетті:
сапа жағынан және саны жағынан. Өнім сапасының экономикалық мазмұны оның
пайдалылығына негізделген, ол әрбір затты тұтынушылық құнды ететін нақты
шама болып табылады. Сапаны орнату қоғамдық қажеттіліктерді ескере отырып
пайдалылықты сандық бағалаудың қоғамдық жалпылама өлшемдерін пайдалануға
негізделген.
Өнім сапасы түсінігінің экономикалық мазмұны бір заттың басқа
қалғандарынан ерекшеліктерін сипаттьаудағы сапаның философиялық түсінігін
және адамның іскерлігі иөндірістік нәтижесінің жалпыламалығынан
экономикалық ерекшелік түсінігін қосу негізінде туындайды.
Өнімнің сапасы өнімге өндіріс құралы немесе дайындаушы және тұтынушы
тарапынан тұтыну заты ретірнде, және нақты қоғамның қажеттіліктеріне сай
пайдалану және өндіріс талаптары жиынтығын тіркеу шамасын немес өлшемін
өрнектейді. Сондықтан өнім сапасын оның пайдалы қасиеттерде көрінетін,
жиынтығы және мәні оған деген қоғамның және көпшіліктің талаптарын
айқындайтын, белгілі бір қажеттіліктерді қанағаттандыратын құрал ретіндегі
конструктивті және эксплуатациялық жетілгендігі шамасы немесе өлшемі
ретінде анықтаған жөн.
Стандарттау бойынша Халықаралық ұйым (ИСО) сапаны бұйым және қызметтердің,
орнатылған және қойылуы мүмкін талаптарды қанағаттандыруға қабілеттілігін
анықтайтын сипаттамалары және қасиеттерінің жиынтығы ретінде анықтайды.
Қоғамның дамуының әрбір сатысында сапаға деген талаптар – объективті және
субъективті факторлардың өзара әрекет ету нәтижесі болып табылады. Бірінші
рет өндірістік күштерді дамыту деңгейінде көрінеді, бәрінен бұрын ғылымда
және техникада, екіншісі – қоғамдық өндіріс тұтынушылары сипаты және
күштерінде, ол едәуір дәрежедеөнімдердің нақты түрлеріне төлемге қабілетті
сұраныста көрінеді. Өнімнің нақты түріне қолданылуға тұрарлықтай сапа
жоспарлы өсу нәтижесін және оның пайдалы қасиеттерін жасамалар, өндіріс
және эксплуатациялау сатысында қоғамдық мүмкін болатын шығындар шегінде
оптимальды баланстау нәтижесі болып келеді.
Өнімнің сапасының өсуі шектеушілердің екілік қатарына ие: ғылыми –
техникалық жетістіктержәне қоғамның өндірістік потенциалы, бұлар жиынтықты
қоғамдық еңбектің өнімді өзінің функционалды ьарналуына сай құру және
пайдалану үшін қажетті шығындары шамасын негіздейді. Қоғамға нақты өнімді
құру және онымен қоғам қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қажет болатын
еңтек мөлшері қаншалықты екендігі бәрібір болып табылады. Өнімнің сапасы
оның қоғамдық еңбектің ең аз шығындарында берілген функциясын орындау
қабілеттілігін анықтайды.
Өнімнің сапасының экономикалық мәнділігін түсіну берілген қоғамдық
қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін еңбек шығындары жиынтығын анықтаумен
ғана байланысты. Өнімнің жоғары сапасы – нақты, қатаң анықталған
қажеттіліктерді еңбек шығынын өнімді дайындау және тұтыну сатысында
оптимизациялау есебінен қанағаттандыруға еңбекті максималды үнемдеуге қол
жеткізуді білдіретін куәлік болып табылады. Өнімнің сапасы төмендеген бойда
сәйкес қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін қоғамда еңбек шығынының қосымша
мөлшерлері қажеттігі өседі.
Өнімнің сапасы – тарихи категория. Өндірістік күштердің даму деңгейі және
масштабтарының өсуімен балйнасты белгілі бір мақсаттағы өнімнің тұтынушылар
жоғары талаптарын ғылым мен техниканың жетістіктерін пайдалана отырып және
өнімнің белгілі бір сапасына қол жеткізу үшін шығындар шамасын төмендете
отырып қанағаттандыруға мүмкіндіктер туындайды.
Өнімнің сапасын өзіне тән пайдалы қасиеттерін сандық анықтау ретінде
қарастыру мүмкіндігі жалпылама әдісінің құрылымдануы үшін негіз болып
табылды. Негізгі болып өнімнің қоғамдық қажеттіліктерге нақты қоғамдық
нормативтермен салыстыру жолымен сәйкестік дәрежесін бағалау болып
табылады.
Шаруашылықтық практикада өнімнрің нақты тұтынушылар талаптарына сәйкестік
дәжересін, яғни дайындаушылармен тапсырыс берушілер келісім шарттарында
көрсетілген шарттарға сәйкестігін бағалау қолданылады.
Сапаға қойылатын талаптардың қоғамдық нормативтері тек өнімнің, мәндері
дайындаушылар және тұтынушылар қатынастарымен реттелетін қасиеттерінің
жиынтығын ғана айқындап қоймады, ол сонымен бірге сол өнімнің адамға,
табиғатқа және әлеуметтік ортаға әрекет ету сипатымен анықталатын
әлеуметтік мәнін де айқындайды.
КИІМНІҢ САПАСЫ ЖӘНЕ ЭКСПЕРТИЗА
Киімнің сапасы көптеген факторларға байланысты болады. Ең жоғары
маңызға киімнің сапасын құрылымдауға тікелей қатысатын факторлар ие:
бастапқы материалдардың сапасы, бұйымды жобалау (модельдеу және
конструкциялау), технологиялық өңдеу.
Маталардың, трикотаждардың, мата емес денелердің және көптеген
материалдардың сапасы, олардың қасиеттері (эстетикалық, гигиеналық,
беріктіктік) көпшілік жағдайда сәйкес алынатын киімдер қасиеттерін анықтап
береді. Материалдарға киімдердің функционалдық арналуы бойынша сәйкестігі,
тұтынушылар жасы және бет пердесі, сонымен қатар моданың бағыты байланысты
болады. Материалдардың гигиеналық қасиеттерінің кешені киім астылық
кеңістік микроклиматының жағдайына әсер етеді, белгілі болғандай, адамның
өзін сезінуіне және жұмыс істеуге қабілеттілігіне әсер етеді.
Материалдардың серпімді – эластикалық қасиеттеріне, қаттылығына,
деформациялануына, қалыптану қабілетіне қажетті көлемді – кеңістіктік
формасын құру мүмкіндігі және оның эксплуатациялаудағы тұрақтылығы
байланысты болады.
Киімдерді жобалау процесінде оның көлемдік – кеңістіктік формасы және
композициясы, конструктивтік шешімі, шамаланушы өлшемдері, қосылу тәсілдері
және жеке бөлшектерінің өзара байланыстылығы және бұйым түйіндернің өзара
әсерлесуі анықталады. Осы сатыда сонымен қатар киімнің тек қана көркемдік –
эстетикалық қасиеттері құрылымданып қана қоймай, сонымен бірге осының
сапасының маңызды көрсеткіштері, атап айтатын болсақ экономикалылығы және
технологиялылығы қамтамасыз етіледі. Соңғылары, киім өнеркәсіптік
өндірісінің экономикалық мақсаттылығын анықтап береді.
Киімдерді технологиялық өңдеу де оның сапасына үлкен әсерін тигізеді.
Бөлшектердің және түйіндердің қосылу сапасы, ылғалды – жылулық өңдеу және
соңғы біржола безендіру негізінен киімнің сапа көрсеткіштерін, оны фигураға
отырғызу сапасын, тозуға төзімділігін және т.б. анықтап береді. Бұйымды
технологиялық өңдеу процесінде қажетті көлемдік формаға және тауарлық түрге
ие болады. Технологиялық өңдеу процесінде қалыптанатын киім сапасы едәуір
дәрежеде қолданылатын технологиялық жабдықтардың (машиналар, жартылай
автоматтар, пресстер және т.б.) жағдайына және сапасына, атқарушылардың
еңбегінің сапасына байланысты болады.
Киімдердің сапасын сақтау үшін бұйымды бумалау және маркілеу, оларды сақтау
шарттары, тасымалдау, тарату және эксплуатациялаудың маңызы да жоғары.
Киім сапасы көрсеткіштері және қасиеттерінің классификациясы
Киімнің сапасы, және кез – келген тауардың сапасы олардың жарамдылығын,
арналуына байланысты белгілі бір тұтынушылық талаптарын қанағаттандыруына
негіз болатын қасиеттер жиынтығының сипаттамасы болып табылады. Сапа –
тұтыну процесінде көрінетін әртүрлі қасиеттердің кешенінен тұратын және
пайдалылығын сипаттайтын киімнің күрделі сипаттамасы.
Арналу көрсеткіштері (функционалды) бұйымның арналуының, жасының және
тұтынушы көзқарасына моданың сәйкестігін қосады.
Эстетикалық көрсеткіштер тобына келесілер кіреді: модельдердің стильдік
өрнектелуі, басқаша айтқанда моданың формасы, қапттамасы, конструктивтік
және декоративтік сәнінің, түтсітк өрнегінің, материалының, безендірілуінің
және т.б. сәйкестігі; композициялық шешімінің мақсаттылығы (модельдің
архитектоникасы); модельдер конструкциясының формасымен материал қасиетінің
өрнектелу рационалдылығы (модель тектоникасы); жаңышылдығы, модельдің
айқындылығы және оригиналдылығы; барлық ашық элементтерінің безендірілуінің
тамашалығы және жетілдірілгендігі; фирмалық белгілердің өрнектілігі және
белгіленуі; көркемдік – техникалық безендірілуі және буманың сапасы.
Эргономикалық көрсеткіштерге келесілер жатқызылады: бұйым конструкциясының
өлшемдерінің және формасының адам денесіне сәйкестігі (балансы, бұйымның
отыру сапасы); динамикада бұйым конструкциясының қолайлылығы; бұйым
конструкциясының адамның психофизиологиялық ерекшеліктеріне сәйкестігі.
Гигиеналық көрсеткіштер бұйымның конструкциясының және материалының
санитарлы – гигиеналық талаптарға және нұсқауларға сәйкестігінен тұрады.
Ұзақ мерзімділік көрсеткіштері тобына, яғни бұйымның қызмет ету мерзімін
анықтайтын көрсеткіштер құрамына бұйым формасының эксплуатациялаудағы
тұрақтылығы, материал құрылымы және безендірілуі, бұйым материалының эәне
конструкция элементтерінің физика – механикалық әсерлерге төзімділігі
жатқызылады.
Технологиялық көрсеткіштер құрамына келесілер жатқызылған: бұйымның
түйіндері және бөлшектерінің, негізгі элементтерінің конструктивті
шешімдерінің рационалдылығы (сызықтар конфигурациясы, бұйымның көлемді
формаларын алу тәсілдері); базалық конструктивтік негіздер, стандартты және
унификацияланған бөлшектер және түйіндердің конструкция шешімдерін шешуде
пайдаланылуы; материал сыйымдылығы және еңбек сыйымдылығына қатысты алып
қарағандағы конструктивті шешімдердің оптимальдылығы (конструкцияның
технологиялылығы); қабылданған технологияға сай бұйым дайындаудың жоғары
дәлдігі; дайындаудың өнкеркәсіптік құралдардың енгізілуі деңгейі
(механикаландыру деңгейі); прогрессивті кмекші материалдардың және
байланыстыру құралдарының бұйымды дайындау кезінде пайдаланылуы.
Экономикалық көрсеткіштері модельді құру үшін жұмсалған шығындардан,
негізгі және көмекші материалдардың құнынан, өңдеу құнынан және бұйымды
эксплуатациялауға жұмсалатын шығындардан тұрады. Киімнің сапасы туралы оған
қойылатын талаптардың қанағаттандырылу дәрежесі бойынша әңгіме қозғайды.
Жоғарыда аталып өткендей, киімдерге қойылатын тұтынушылық талаптар әртүрлі
болады, басқаша айтқанда, жеке пайдалану заттарына және сонымен қатар
өндірістік (техника - экономикалық), өнеркәсіптік өндіріс өнімдеріне
қойылатын талаптар әртүрлі болып келеді.
Әлеуметтік көрсеткіштер берілген белгілі бір арналудағы қоғамдық
қажеттілікті анықтайды (функцияларды). Оларға бұйымның тұтынушылық
сұраныстар болжамына сәйкестігі, тұтынушылық сұранысқа және қажеттіліктерге
киім ассортиментінің өлшемдік – жастық сәйкестігі және киімнің бәсекеге
қабілеттілігі жатқызылады.
Функционалды көрсеткіштер киімнің арналуына сәйкестігін анықтайды. Олар
келесі көрсеткіштер болып табылады: бұйымның нақты бір арналуға және
эксплуатациялау шарттарына сәйкестігі және киімнің тұтынушы жынысына
сәйкестігі, адам жасына және тұтынушылардың өлшемдік – толықтық
сипаттамасына сәйкестігі жатады.
Эстетикалық көрсеткіштер киім сапасын бағалауда маңызды рольді атқарады.
Олар үш көрсеткішпен ұсынылады: киімнің заманға сай стильге және модаға
сәйкетігі, композиция жетілдірілгендік дәрежесіне және бұйымның тауарлық
түріне сәйкестігі.
Бұдан ары келтірілетін топтық көрсеткіштер бірлікті эстетикалық
көрсеткіштермен сипатталады. Алып қарайтын болсақ, киімнің заманға сай
стильге және модаға сәйкестігі силуэтпен, беткі қабатымен, модельдің түстік
шешімдерімен, материалдар фактурасымен және т.б. көрсеткіштерімен
сипатталуы мүмкін; композицияның жетілдірілгендік дәрежесінің көрсеткіші –
форманың архитектоникасына, форманың пластикалық айқындылығына және
форманың тектоникалылығымен сипатталады.
Архитектоника – бөлшектер және тұтас бұйымның өлшемдерге сәйкестігі, ішкі
құрылымының ұйымдастырылғандығы, бұйым композициясының тұтастығы.
Пластикалық айқындылығы немесе өрнектелуі – бұйымның конструктивтік
элементтерінің тамашалығы және тазалығы.
Тектоника – көлемдік – кеңістіктік форманың өзара байланыстылығы және бұйым
конструкциясының материалдар қасиеттерімен өзара байланыстылығы.
Топтық эстетикалық көрсеткіштерді тауарлық типтегі бұйымда сипаттау үшін
сыртқы көрінісі, ішкі безендірілуі, фирмалық белгілердің айқындылығы сияқты
жеке бірлікті көрсеткіштерді пайдаланады.
Эргономикалық көрсеткіштер киімнің адам – бұйым – орта жүйесінде
эксплуатациялаудағы қолайлылығын және комфортын сипаттайды. Олар келесі
топтық көрсеткіштермен өрнектеледі: бұйымның антропометриялық, гигиеналық
және психофизиологиялық сәйкестігі. Бұл көрсеткіштердің әрқайсысытөртінші
деңгейде келесі көрсеткіштерге бөлінуі мүмкін: антропометриялық сәйкестігі
– статикалық және динамикалық; гигиеналық – жылуоқшағыш функцияларға,
желдетушілік дәрежесіне және ішкі және сыртқы ылғалдардан қорғалуы;
психофизиологиялық – киюдегі қолайлылығы және киімнің шешілудегі
ыңғайлылығы, бұйымның эеке элементтерін пайдаланудағы қолайлылығы, киімнің
массасы және т.б.
Әрбір келтірілген көрсеткіштер бірлікті көрсеткіштермен, анағұрлым
қарапайым түрплерімен нақтыланады. Мысалы, статикалық сәйкестік
көрсеткіштері екі көрсеткішпен - өлшемдерінің сәйкестігімен (адам денесінің
өлшемдерінің киім конструкциясымен сәйкестігі) және баланспен (дене
формасына конструкциясынң сәйкестігі) сипатталуы мүмкін; ішкі және сыртқы
ылғалдардан қорғалу көрсеткіші – гигроскопиялылықпен және гидрофобтылықпен
сипатталуы мүмкін.
Эксплуатациялық көрсеткіштер (сенімділігі) үш топтық көрсеткіштермен:
пішінтұрақтылығымен, материалдардың төзімділігімен және қосылу орындарының
үзілуге төзімділігімен, материалдар және конструкция элементтерінің тозуға
төзімділігімен сипатталады. Төртінші деңгейде әрбір топтық көрсеткіштер
бірлікті көрсеткіштермен сипатталуы мүмкін. Алып қарастыратын болсақ, пішін
тұрақтылығы көрсеткіші серпімділігімен, қатаңдығымен, драпирленушілігімен,
салбырамйтындығымен, шөкпейтіндігімен, ылғалды – жылулық өңдеулерге
төзімділігімен, киім конструкциясиясының өз қалпын сақтап қалу қабілетімен
сипатталуы мүмкін.
Киімнің техника – экономикалық көрсеткіштері үш топтық көрсеткіштермен
сипатталады: стандарттау және унифиркациялау, технологиялылық және
экономикаллық. Стандарттау және унификациялау көрсеткіштері киімдер
модельдері серияларын бір базалық форма және бір конструктивті негіз
бойынша жобалау шарттарында өте жоғары маңызға ие болып табылады. Модельдер
отбасылығын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Киімнің сапасы көптеген факторларға байланысты болады. Ең жоғары
маңызға киімнің сапасын құрылымдауға тікелей қатысатын факторлар ие:
бастапқы материалдардың сапасы, бұйымды жобалау (модельдеу және
конструкциялау), технологиялық өңдеу.
Маталардың, трикотаждардың, мата емес денелердің және көптеген
материалдардың сапасы, олардың қасиеттері (эстетикалық, гигиеналық,
беріктіктік) көпшілік жағдайда сәйкес алынатын киімдер қасиеттерін анықтап
береді. Материалдарға киімдердің функционалдық арналуы бойынша сәйкестігі,
тұтынушылар жасы және бет пердесі, сонымен қатар моданың бағыты байланысты
болады. Материалдардың гигиеналық қасиеттерінің кешені киім астылық
кеңістік микроклиматының жағдайына әсер етеді, белгілі болғандай, адамның
өзін сезінуіне және жұмыс істеуге қабілеттілігіне әсер етеді.
Материалдардың серпімді – эластикалық қасиеттеріне, қаттылығына,
деформациялануына, қалыптану қабілетіне қажетті көлемді – кеңістіктік
формасын құру мүмкіндігі және оның эксплуатациялаудағы тұрақтылығы
байланысты болады.
Киімдерді жобалау процесінде оның көлемдік – кеңістіктік формасы және
композициясы, конструктивтік шешімі, шамаланушы өлшемдері, қосылу тәсілдері
және жеке бөлшектерінің өзара байланыстылығы және бұйым түйіндернің өзара
әсерлесуі анықталады. Осы сатыда сонымен қатар киімнің тек қана көркемдік –
эстетикалық қасиеттері құрылымданып қана қоймай, сонымен бірге осының
сапасының маңызды көрсеткіштері, атап айтатын болсақ экономикалылығы және
технологиялылығы қамтамасыз етіледі. Соңғылары, киім өнеркәсіптік
өндірісінің экономикалық мақсаттылығын анықтап береді.
Киімдерді технологиялық өңдеу де оның сапасына үлкен әсерін тигізеді.
Бөлшектердің және түйіндердің қосылу сапасы, ылғалды – жылулық өңдеу және
соңғы біржола безендіру негізінен киімнің сапа көрсеткіштерін, оны фигураға
отырғызу сапасын, тозуға төзімділігін және т.б. анықтап береді. Бұйымды
технологиялық өңдеу процесінде қажетті көлемдік формаға және тауарлық түрге
ие болады. Технологиялық өңдеу процесінде қалыптанатын киім сапасы едәуір
дәрежеде қолданылатын технологиялық жабдықтардың (машиналар, жартылай
автоматтар, пресстер және т.б.) жағдайына және сапасына, атқарушылардың
еңбегінің сапасына байланысты болады.
Киімдердің сапасын сақтау үшін бұйымды бумалау және маркілеу, оларды сақтау
шарттары, тасымалдау, тарату және эксплуатациялаудың маңызы да жоғары.
Киім сапасы көрсеткіштері және қасиеттерінің классификациясы
Киімнің сапасы, және кез – келген тауардың сапасы олардың жарамдылығын,
арналуына байланысты белгілі бір тұтынушылық талаптарын қанағаттандыруына
негіз болатын қасиеттер жиынтығының сипаттамасы болып табылады. Сапа –
тұтыну процесінде көрінетін әртүрлі қасиеттердің кешенінен тұратын және
пайдалылығын сипаттайтын киімнің күрделі сипаттамасы.
Арналу көрсеткіштері (функционалды) бұйымның арналуының, жасының және
тұтынушы көзқарасына моданың сәйкестігін қосады.
Эстетикалық көрсеткіштер тобына келесілер кіреді: модельдердің стильдік
өрнектелуі, басқаша айтқанда моданың формасы, қапттамасы, конструктивтік
және декоративтік сәнінің, түтсітк өрнегінің, материалының, безендірілуінің
және т.б. сәйкестігі; композициялық шешімінің мақсаттылығы (модельдің
архитектоникасы); модельдер конструкциясының формасымен материал қасиетінің
өрнектелу рационалдылығы (модель тектоникасы); жаңышылдығы, модельдің
айқындылығы және оригиналдылығы; барлық ашық элементтерінің безендірілуінің
тамашалығы және жетілдірілгендігі; фирмалық белгілердің өрнектілігі және
белгіленуі; көркемдік – техникалық безендірілуі және буманың сапасы.
Эргономикалық көрсеткіштерге келесілер жатқызылады: бұйым конструкциясының
өлшемдерінің және формасының адам денесіне сәйкестігі (балансы, бұйымның
отыру сапасы); динамикада бұйым конструкциясының қолайлылығы; бұйым
конструкциясының адамның психофизиологиялық ерекшеліктеріне сәйкестігі.
Гигиеналық көрсеткіштер бұйымның конструкциясының және материалының
санитарлы – гигиеналық талаптарға және нұсқауларға сәйкестігінен тұрады.
Ұзақ мерзімділік көрсеткіштері тобына, яғни бұйымның қызмет ету мерзімін
анықтайтын көрсеткіштер құрамына бұйым формасының эксплуатациялаудағы
тұрақтылығы, материал құрылымы және безендірілуі, бұйым материалының эәне
конструкция элементтерінің физика – механикалық әсерлерге төзімділігі
жатқызылады.
Технологиялық көрсеткіштер құрамына келесілер жатқызылған: бұйымның
түйіндері және бөлшектерінің, негізгі элементтерінің конструктивті
шешімдерінің рационалдылығы (сызықтар конфигурациясы, бұйымның көлемді
формаларын алу тәсілдері); базалық конструктивтік негіздер, стандартты және
унификацияланған бөлшектер және түйіндердің конструкция шешімдерін шешуде
пайдаланылуы; материал сыйымдылығы және еңбек сыйымдылығына қатысты алып
қарағандағы конструктивті шешімдердің оптимальдылығы (конструкцияның
технологиялылығы); қабылданған технологияға сай бұйым дайындаудың жоғары
дәлдігі; дайындаудың өнкеркәсіптік құралдардың енгізілуі деңгейі
(механикаландыру деңгейі); прогрессивті кмекші материалдардың және
байланыстыру құралдарының бұйымды дайындау кезінде пайдаланылуы.
Экономикалық көрсеткіштері модельді құру үшін жұмсалған шығындардан,
негізгі және көмекші материалдардың құнынан, өңдеу құнынан және бұйымды
эксплуатациялауға жұмсалатын шығындардан тұрады. Киімнің сапасы туралы оған
қойылатын талаптардың қанағаттандырылу дәрежесі бойынша әңгіме қозғайды.
Жоғарыда аталып өткендей, киімдерге қойылатын тұтынушылық талаптар әртүрлі
болады, басқаша айтқанда, жеке пайдалану заттарына және сонымен қатар
өндірістік (техника - экономикалық), өнеркәсіптік өндіріс өнімдеріне
қойылатын талаптар әртүрлі болып келеді.
Әлеуметтік көрсеткіштер берілген белгілі бір арналудағы қоғамдық
қажеттілікті анықтайды (функцияларды). Оларға бұйымның тұтынушылық
сұраныстар болжамына сәйкестігі, тұтынушылық сұранысқа және қажеттіліктерге
киім ассортиментінің өлшемдік – жастық сәйкестігі және киімнің бәсекеге
қабілеттілігі жатқызылады.
Функционалды көрсеткіштер киімнің арналуына сәйкестігін анықтайды. Олар
келесі көрсеткіштер болып табылады: бұйымның нақты бір арналуға және
эксплуатациялау шарттарына сәйкестігі және киімнің тұтынушы жынысына
сәйкестігі, адам жасына және тұтынушылардың өлшемдік – толықтық
сипаттамасына сәйкестігі жатады.
Эстетикалық көрсеткіштер киім сапасын бағалауда маңызды рольді атқарады.
Олар үш көрсеткішпен ұсынылады: киімнің заманға сай стильге және модаға
сәйкетігі, композиция жетілдірілгендік дәрежесіне және бұйымның тауарлық
түріне сәйкестігі.
Бұдан ары келтірілетін топтық көрсеткіштер бірлікті эстетикалық
көрсеткіштермен сипатталады. Алып қарайтын болсақ, киімнің заманға сай
стильге және модаға сәйкестігі силуэтпен, беткі қабатымен, модельдің түстік
шешімдерімен, материалдар фактурасымен және т.б. көрсеткіштерімен
сипатталуы мүмкін; композицияның жетілдірілгендік дәрежесінің көрсеткіші –
форманың архитектоникасына, форманың пластикалық айқындылығына және
форманың тектоникалылығымен сипатталады.
Архитектоника – бөлшектер және тұтас бұйымның өлшемдерге сәйкестігі, ішкі
құрылымының ұйымдастырылғандығы, бұйым композициясының тұтастығы.
Пластикалық айқындылығы немесе өрнектелуі – бұйымның конструктивтік
элементтерінің тамашалығы және тазалығы.
Тектоника – көлемдік – кеңістіктік форманың өзара байланыстылығы және бұйым
конструкциясының материалдар қасиеттерімен өзара байланыстылығы.
Топтық эстетикалық көрсеткіштерді тауарлық типтегі бұйымда сипаттау үшін
сыртқы көрінісі, ішкі безендірілуі, фирмалық белгілердің айқындылығы сияқты
жеке бірлікті көрсеткіштерді пайдаланады.
Эргономикалық көрсеткіштер киімнің адам – бұйым – орта жүйесінде
эксплуатациялаудағы қолайлылығын және комфортын сипаттайды. Олар келесі
топтық көрсеткіштермен өрнектеледі: бұйымның антропометриялық, гигиеналық
және психофизиологиялық сәйкестігі. Бұл көрсеткіштердің әрқайсысытөртінші
деңгейде келесі көрсеткіштерге бөлінуі мүмкін: антропометриялық сәйкестігі
– статикалық және динамикалық; гигиеналық – жылуоқшағыш функцияларға,
желдетушілік дәрежесіне және ішкі және сыртқы ылғалдардан қорғалуы;
психофизиологиялық – киюдегі қолайлылығы және киімнің шешілудегі
ыңғайлылығы, бұйымның эеке элементтерін пайдаланудағы қолайлылығы, киімнің
массасы және т.б.
Әрбір келтірілген көрсеткіштер бірлікті көрсеткіштермен, анағұрлым
қарапайым түрплерімен нақтыланады. Мысалы, статикалық сәйкестік
көрсеткіштері екі көрсеткішпен - өлшемдерінің сәйкестігімен (адам денесінің
өлшемдерінің киім конструкциясымен сәйкестігі) және баланспен (дене
формасына конструкциясынң сәйкестігі) сипатталуы мүмкін; ішкі және сыртқы
ылғалдардан қорғалу көрсеткіші – гигроскопиялылықпен және гидрофобтылықпен
сипатталуы мүмкін.
Эксплуатациялық көрсеткіштер (сенімділігі) үш топтық көрсеткіштермен:
пішінтұрақтылығымен, материалдардың төзімділігімен және қосылу орындарының
үзілуге төзімділігімен, материалдар және конструкция элементтерінің тозуға
төзімділігімен сипатталады. Төртінші деңгейде әрбір топтық көрсеткіштер
бірлікті көрсеткіштермен сипатталуы мүмкін. Алып қарастыратын болсақ, пішін
тұрақтылығы көрсеткіші серпімділігімен, қатаңдығымен, драпирленушілігімен,
салбырамйтындығымен, шөкпейтіндігімен, ылғалды – жылулық өңдеулерге
төзімділігімен, киім конструкциясиясының өз қалпын сақтап қалу қабілетімен
сипатталуы мүмкін.
Киімнің техника – экономикалық көрсеткіштері үш топтық көрсеткіштермен
сипатталады: стандарттау және унифиркациялау, технологиялылық және
экономикаллық. Стандарттау және унификациялау көрсеткіштері киімдер
модельдері серияларын бір базалық форма және бір конструктивті негіз
бойынша жобалау шарттарында өте жоғары маңызға ие болып табылады. Модельдер
отбасылығын жасап шығару модельдердің конструктивті және технологиялық
жарамдылығын және өндірісте немесе тұрмыста қолданушылығын қамтамасыз
етеді, сонымен бірге унификацияланған бөлшектерді қолдануды қамтамасыз етіп
және киімді жобалауға жұмсалатын шығындардың азаюына әрекет етеді. Үшінші
деңгейде стандарттау және унификациялау көрсеткіші екі топтық
көрсеткіштермен ұнынылады: серия модельдерінің конструктивті жарамдылық
дәрежесімен және серияның технологиялық жарамдылық дәрежесімен.
Технологиялылық көрсеткіші конструкцияда үшінші деңгейде екі көрсеткішпен –
бұйымның өндірістік және эксплуатациялық технологиялылығымен сипатталады.
Экономикалыщық көрсеткіші үшін деңгейде екі көрсеткіштермен өрнектеледі:
өнімнің бірлігіне тура келетін өндірістік шығындар деңгейімен және
бұйымдардлы эксплуатациялау үшін жұмсалатын тұтынушылық шығын деңгейімен..
Сапа көрсеткіштерінің бұл жүйесі негізінде жалпыдан жеке қарай тартылу
принципінде құрастырылған, және толықтырылып және жетілдірілуі мүмкін. Ол
негізінен киімнің сапасын бағалау үшін жасалынған және сапаның 100 ден
астам көрсеткіштерінен тұрады.
Нормативтік – техникалық құжаттамаларда тоқыма және тігін бұйымдарының сапа
көрсеткіштерінің номенклатурасы келтірілген, оларды ғылыми – зерттеу
жұмыстарын орындауда тігін бұйымдарының сапа деңгейлерін бағалау үшін, және
нормативті – техникалық құжаттамаларды жасауда пайдаланады. Оларда бірінші
деңгейде негізінен сапа көрсеткіштерінің төрт тобы бөлініп көрсетілген:
арналуы, сыртқы әсерлерге төзімділігі, эрогономикалық және эстетикалық
көрсеткіштер келтірілген.
Тағайындалу көрсеткіштері модельдің функционалдық арналуына сәйкестігін
анықтайды. Бұл топқа келесі көрсеткіштер кіреді:
- бұйымның негізгі функционалдық тағайындалуна сәйкестігі,
басқаша айтқанда адам өмірінің образына, еңбектің нақты
жағдайына және демалысқа сәйкес келуі;
- бұйымның өлшемдік және адамдардың жартылай жастық кезеңіне,
басқаша айтқанда сыртқы бет әлпетіне, жастық және психологиялық
ерекшеліктерге сәйкестігі;
- киімнің жыл мезгіліне, қолдану сферасына және эксплуатациялау
шарттарына сәйкестігі;
- қолданылатын материалдардың, безендіру материалдары және
фурнитураның физика – механикңалық көрсеткіштері бойынша
бұйымның арналуына сәйкестігі.
Сыртқы әсерлерге төзімділік көрсеткіші (эксплуатациялық) келесілерден
тұрады:
- мүмкін болатын химиялық тазалаулар, жуу және үтіктеу. Ол
бұйымның төзімділігімен және пішінін сақтау қабілетімен,
материалдардың қасиеттерімен және олардың химиялық тазалау, жуу
және үтіктеудегі колористикалық безендірілу төзімділігімен
анықталады.
- Бөлшектердің қосылу орындарының төзімділігі, басқаша айтқанда
тігіс орындарының және конструкция элементтерінің, бөлшектер
пішінінің және бұйым шеттерінің күштерге және
эксплуатациялаудағы сыртқы әсерлерге беріктігі.
Эргономикалық көрсеткіштер тобына антрпометриялық көрсеткіштер,
пайдаланудағы қолайлылық және гигиеналық көрсеткіштер жатқызылады.
Антрпометриялық көрсеткіштер бұйым конструкциясының өлшемдерге және адам
денесінің пішініне конструкция бойынша тұтас динамикалық және стаикалық
сәйкестік көрсеткіштерінен тұрады. Статикалық сәйкестік бұйымның фигураға
отыру сапасыне сипаттайды, ал динамикалық көрсеткіші – адамның еркін
қозғалу дәрежесін және бқйым бөлшектерінің эксплуатациялау процесінде
деформациялану дәрежесін сипаттайды.
Пайдаланудағы қолайлылық көрсеткіші киімді кию және шешу қолайлылығымен,
оның жеке элементтерін пайдаланудағы, мысалы, түймелер және қалталарды
пайдалану қолайлылығымен сипатталады.
Гигиеналық көрсеткіштерге жалпы қосынды жылулық кедергі және киімнің ауаны
өткізу дәрежесі жатады.
Эстетикалық көрсеткіштер келесі көрсеткіштерді біріктіреді: бұйымның
моданың заманға сай бағытына сай келуі (силуэт бойынша, конструктивті
шешімдері, пропорциялары, түсі және құрылымы, материалдар суреттерінің,
безендіру бөлшектерінің, фурнитурасының сәйкестігі); бұйымды өңдеу деңгейі
және безендірілу деңгейінің сәйкестігі (өңдеудің дәлдігі және тазалығы және
барлық тігіс орындарының тазалығы, безендіру бөлшектері және киімнің басқа
да элементтерінің дәлдігі және тазалығы, бұйымның желдетілу сапасы);
тауарлық белгілер және жарналарының анықтығы және айқындылығы.
Тігін бұйымдарының барлығы үшін міндетті болып табылатын негізгі
көрсеткіштерге келесілер жатады: негізгі функционалдық арналуының
сәйкестігі; химиялық тазалау мүмкіндігі; бұйымның заманға сай мода бағытына
сәйкестігі; бұйымды өңдеу және безендіру деңгейі; тауарлық белгілер және
жарналарының анықтығы және айқындылығы.
Нормативті – техникалық құжаттама трикотажды бұйымдардың сапа
көрсеткіштерінің номенклатурасын орнатады, олар келесідей түрде топталады:
арналу көрсеткіші, эксплуатациялық, эстетикалық және гигиеналық
көрсеткіштер. Нормативті – техникалық құжаттама тағайындалу немесе арналу
көрсеткіштеріне бұйымның шикізаттық құрамын, иірім жіп және жіптердің
сызықты тығыздығы, бұйымның сызықты өлшемдерін, ілме тоқыма түрлерін,
байласу тығыздығын және трикотажды жолақтың беттік тығыздығын жатқызады.
Экспплуатациялық көрсеткіштер мата таспасының үзілгіштік күшін, оның шөгу
шамасын, үгітілу немесе мүжілуге төзімділігін, бояу беріктігін, қайтымсыз
деформация үлесін, пиллинг түзілудегі тұрақтылығынсозылмайтындығын, күйеге
төзімділігін, тұрақтылық дәрежесін, қалыңдығын және тігістерінің
созылғыштығын, бұйымның жеке бөлшектерінің созылғыштығынан тұрады.
Эстетикалық көрсеткіштер – колорикалық безендірілуі, суреті, ілмелік
тоқымасы, жолақ моделі, конструкциясы, бұйым силуэті, бұйымды дайындау
сапасы, ақтығы, безендіру материалы, фурнитурасы.
Гигиеналық көрсеткіштер тобына гигроскопиялылық, ауаөткізушілік, жалпы
жылулық кедергісі, меншікті электрлік кедергі, адам организміне кері әсер
ететін заттар мөлшері және т.б. жатқызылады.
Нормативті – техникалық құжаттамада трикотажды бұйымдардың барлық сапа
көрсеткіштері жалпы және арнайы болып екі топқа бөлінген.
Жалпы көрсеткіштер бұйымдардың барлық түрлері үшін міндетті болып табылады.
Оларға бұйымның арналуына байланысты барлық көрсеткіштер, жатқызылады, бұл
көрсеткіштерге тек қана беттік тығыздық, бояудың физика – механикалық
әсерлерге төзімділігі және ақтығынан басқа барлық эстетикалы көрсеткіштері
жатқызылады.
Арнайы топтағы сапа көрсеткіштерін тек өздерінің арналуына байланысты
талшықты құрамдағы және ілме тоқыма тәсілі және безендіру тәсіліне
байланысты ерекшеленетін бұйымдар үшін қолданылады. Оларды міндетті және
міндетті емес деп екіге бөледі:
Міндетті арнайы топталған көрсеткіштерге – беттік тығыздық, үзу кезіндегі
күші, шөгу шамасы, мүжілуге төзімділігі, қайтымсыз деформация үлесі, күштеу
кезіндегі бұйымның жеке бөлшектерінің созылғыштығы, тігістер қалыңдығы және
созылғыштығы, ақтығы жатады.
Міндетті емес арнайы топталған көрсеткіштер нормативті – техникалық
құжаттамаға қосылмаған және жаңа өнімді өндіріске қою кезінде және жаңа
өнімді жасау сатыларында қолданылады. Оларға, мысалы, пиллинг түзу үшін
төзімділігі, созылғыштығы, салбырамаушылығы, күйе түсуге қарсы беріктігі,
тұрақтылық дәрежесі және барлық гигиеналық көрсеткіштер жатқызылады.
Киімдерді сұрыптау
Сапаны бақылау тауарлықдың сорттарын анықтау үшін негізгі мәселе болып
табылады және сорттар үшін жасалған нормативтік – техникалық құжаттамалар
талаптары негізінде жүргізіледі.
Сапа дәуірі бірінші жоспарға адамның жылжуын өрнектейді, өзінің
ұйымдастырушы, жетекші, ғылымды және өндірісті бақылаушы, жобалаушы және
қоғамға қажетті өнімдерді дайындаушы және оны тұтынушы ретінде материалды
игіліктерді сапасының қажеттігін қамтамасыз етудегі ролін тануына ықпал
етеді.
Тігін бұйымдарының және трикотажды бұйымдардың сорты тәуелділіктердің
шектелген жүйесі бойынша, ақаулар саны және орналасқан орны бойынша
анықталады, ақаулар саны және орналасу орны өз кезегінде сыртқы қарап
тексеруде анықталады.
Тігін бұйымдарының сортын анықтауда негізгі тұтынушылық қасиеттердің
нормативтік – техникалық құжаттамалар талаптарына сай эталон үлгілермен
салыстыру немесе сәйкестендіру арқлы анықтайды, мысалы: сыртқы көрінісін,
бұйымның фигураға отыру қасиетін, өлшемдердің сәйкестігін, материалдардың
сапасы және дайындаудың технологиялық процесін сақтау сияқты көрсеткіштерді
салыстырумен анықталады.
Тігін тауарларының ақаулары нормативтік техникалық құжаттамаларда топтарға
бөлінеді: сыртқы көрінісінің ақаулары және бұйымның фигураға отыру қасиеті,
өндірістік – тігіндік және сыртқы көрінісі ақаулары мен ластығы және
материалдардың ақаулары.
Бірінші және екінші сорттағы бұйымдарда сыртқы көрініс ақаулары және
бұйымның фигураға отыру қабілетінде ақаудың болуына жол берілмейді.
Өндірістік – тігіндік ақаулар, яғни сыртқы көрініс сапасына әсер
етпейтіндері, эстетикалық қасиеттері және киіп жүрген кездегі
салбырамаушылығы ақаулары егер киім сапасына әсер етпейтін болса, онда
киімді сорттарға бөлуде ескерілмейді. Бұл ақаулар неегізінен бұйымды
дайындау технологиялық процесінің талаптарын және режимін сақтамаудан
пайда болады, олар безендіру операцияларын жауапсыз орындаудан, жабдықтар
жұмысын қадағаламау салдарынан туындайды. Өндірістік ақаулардың саны және
өлшемдері әрбір бұйым үшін тауардың сорттылығына байланысты 1 ші және 2-ші
сорттар үшін нормативтік техникалық құжаттама талаптары бойынша
компенсацияланады.
Материалдар сапасы, әсіресе сыртқы көрініс бұйымның сапасына тұтас алғанда
әсер етеді. Нормативтік – техникалық құжаттамаларда рұқсат етілген маталар
ақаулары 1 ші сорттадайын бұйымдар үшін жіберілуі мүмкін. Материалдардағы
мүмкін болатын ақаулар 2 ші және 3-ші сорттар үшін дайын бұйымдарда 2 – ші
сорт үшін рұқсат етілуі мүмкін. Бір сортпен бағаланатын бұйымдарда барлық
жалпы таралатын ақаулар болуына жол берілуі мүмкін.
Жергілікті ақаулар және олардың орналасу орны тігін бұйымдарының
қасиеттеріне және сапасына едәуір әсер етеді, бірақ олар жабық бөліктерде
және бұйым бөлшектерінде ескерілмейді.
Нормативтік – техникалық құжаттамаларда жабық бөліктер және бөлшектердің
тізімдері қарастырылған: жартылай борт, төменгі жаға, таяқшалар бөліктері,
жабық борттар, лацкандар, бұйым бөлшектері, жабық қабаттық бөлшектермен
жабылған бөліктер - өрнектер асты, астарлар, гульфиктер және шалбар
ойықтары және ауы, бас киімдер жабық бөліктері, жоғарғы құлақ қаптама
төменгі бөлігі, блузкалар, шалбар ішіне салынатын көйлек жабық бөліктері.
Тігін бұйымдарның 1 – ші сорты – ақаусыз және ақаулы бұйымдар, бірақ
өндірістік немесе материал ақауларының саны үштен көп болмауы қажет.
Қосымша өндірістік – тігіндік ақаулар және материалдар ақаулары бар тігін
бұйымдары, бұл нормативтік – техникалық құжаттамада қарастырылған, бірақ
атаулары бойынша бестен жоғары ақау болмауы қажет және 1 – ші сорт пен 2 –
ші сорт арасында алшақтық болады.
Өлшемдердің сәйкес еместігі бұйымдардың сорттылығының өзгеруіне және ақауға
шығарпылуына алып келеді.
Сорттар өзгерілместен келесілер таратылады: өлшеулердің негізгі орындары
бойынша жас аралық айырманың жартысынан жоғары емес шамаға қысқартылған
бұйымдар; ең кіші өлшемдегі бір жас айырмадан жоғары емес шамаға
кішірейтілген бұйымдар; өлшеулердің негізгі оырндары бойынша жас аралық
айырманың жартысынан жоғары емес шамаға қысқартылған бұйымдар, бірақ
фигураға отыру қабілеті нашарламаған болуы қажет және оны кіші өлшемге
жатқызады.
Бұйым комплектілігінің сортын анықтауда сорт төменгі сорттағы бұйым бойынша
анықталады, бірақ әрбір бөліктің сорты жеке жеке анықталады және даралық
бағадағы скидка комплектінің төменгі сортқа ие бөлігімен орнатылады.
Тримкотажды бұйымдардың сорттылығын анықтай отырып, бұйымның әрбір тобы
үшін нормативтік – техникалық құжаттамаларда көрсетілген жалпы принциптерге
жетекшілік етеді.
Трикотажды бұйымдар ақаулары матаның сыртқы көрінісінің ақауларына және
өндірістік – тігіндік болып бөлінеді.
1 – сорт – нормативтік – техникалық құжаттама талаптарына және эталон
үлгіге сай келетін бұйымдар. Тауардық тұтынушылық қасиетіне немесе сапасына
әсер етпейтін мата кейбір есептелмес ақаулары және өндірістік ақаулар
болуына жол беріледі (байқалмайтын ақаулар).
2 – ші сорт – нормативтік – техникалық құжаттамада рұқсат етілген ақауларға
ие болып келетін бұйымдар (мүмкін болатын шамалар шегінде).
Комплектілер және жұпты шұлықтық – носки және қолғапты бұйымдар сорттылығы
тігін бұйымдары үшін бекітілген тәртіптер бойынша анықталады (төменгі
сападағы бұйым бойынша немесе бұйым жұбының сапасы төмені бойынша
бағаланады).
Байқалуы елеусіз болып келетін ақаулар мүмкін болатын шегі тек қана бұйымды
эталонмен салыстыру кезінде анықталуы мүмкін. Жабық бөліктердегі және
бөлшектердегі ақаулар есепке алынбайды.
Сонымен қатар бұйымдарда сызықты өлшемдерінің ауытқуы анықталмайды, олар
трикотаждан жасалған тауарлар сапасына әсер етеді.
Тігін бұйымдарының ақаулары
Өндірістік және өндірістік емес сипаттағы ақаулар болып бөлінеді.
Өндірістік сипаттағы ақаулар өз кезегінде өндірістік – тігіндік және
материал сыртқы көрінісінің ақаулары болып бөлінеді.
Тігін бұйымдарын дайындау процесінде пішу ақаулары (қыртысталғандары,
қысқартылған немесе түйіскен бөлшектер), сурет кесінділерінің сәйкес
келмеуі, симметриялы орналаспауы, суреті бар материалдардың түйіспеуі,
қосылу ақаулары (тігіс орны, қатарлар және жапсарлар), ылғал – жылулық
өңдеудің ақаулары және аяқтаушы безендіру операциясында орын алатын
ақаулар.
Стандарттармен бекітілген және техникалық шарттарда қарастырылған бумалау
ережелерін, сақтау және тасымалдау талаптарын орындамау өндірістік емес
сипаттағы ақаулардың туындауына алып келуі мүмкін.
Материалдардың сыртқы көрінісінің ақаулары, дайын бұйымдарда кездесетіндері
жергілікті және материалдардың шектелген бөлігінде орналасқан болып
бөлінеді (мысалы, маталарда – жуан жіптердің болуы, ақтығының
бірқалыпсыздығы, суреттердің бұзылуы және т.б.), және барлық бұйымға
таралған немесе оның жеке бөлшектеріне таралатын ақаулар болып бөлінеді.
Трикотаждық бұйымдар мата жолағында бір бірінен күрт ерекшеленетін түс
ақауларына ие болмауы қажет (жіптердің жуан болуы, ілмелер және жапсарлар,
суреттің бұзылуы, түйіндердің шатасуы, жіптердің созылуы, шпонкалар, дақтар
және жете боялмауы және т.б.).
Бұйымның денеге отыру сапасын манекендерге немесе манекенші адамдарға
кигізе отырып тексеріледі.
Борттарсыз сырт киімдерді, қиықсыз жеңіл көйлектерді, трикотажды бұйымдарды
отырғызу сапасын тексермейді.
Фигураға бұйым дұрыс отырғызылған кезде киім төмендегі көрсеткіштерге
сәйкес келуі тиіс:
- таяқшалар беттері және арқасы тегіс, қыртыстар және жиырылу
орындары болмауы қажет;
- жағалардың дұрыс орналасуы және лацкандар дұрыс орналасуы,
бұрыштар иілмеуі немесе қисаймауы қажет;
- жеңұштар дұрыс орналастырылған, жеңұштарды жағаға байланыстыру
немесе олардың бір бірімен өзара дұрыс орналасуы сақталып,
бірпқалыптылық сақталып және алға немесе артқа керілмеген және
параллельді сызықтар симмертиялылығы сақталуы тиіс;
- арқа шлицасының және қиықтарының орналасуы дұрыс болуы қажет -
олар бір бірімен тығыз байланысқан, бір – бірінен алшақтамаған,
яғни үлгідегі шамаға сай болуы қажет;
- бұйым сыртқы бөлігінде төсемдердің немес жапсарлардың дұрыс
орналасуы сақталуы тиіс, олар бұйымды деформацияламайтын, және
түйісу орындары нормаға сай болуы қажет.
Өңдеу сапасы келесі көрсеткіштер бойынша тексеріледі: пішіннің дәл шығуы
және бұйым өлшемдерінің дәлдігі, және жеке бөлшектер, бөлшектердің өзара
орналасуының дәлдігі, сызықтар және бұйым түсінің тазалығы және дәлдігі,
сонымен қатар бұйымның адам денесінде орналасу дәлдігі.
Дәлдік негізінен бұйымның мүмкін болатын ақаулар шамасы шегінде прототипке
сәйкестігіне тексеріледі, ол нормативтік – техникалық құжаттамада
бекітіледі. Тігін және трикотажды бұйымдар, қолғапты бұйымдар дәлдігі 0,1
және 0,5 см трикотажды бұйым шамасын құрайды.
Бөлшектер және сызықтар пішінінің туыдылану дәлдігі, бұйымның сызықты
өлшемдерін стандартты өлшеу құралдарымен (сызғыштармен, рулеткалармен,
сантиметрлік сызғыштармен) және арнайы нормативтік – техникалық
құжаттамалар талаптарына сай өлшенеді. Тігін бұйымдарының негізгі сызықтық
өлшемдері: иықты бұйымдар үшін – арқаның ұзындығы және ені, бұйымның денеде
отыру тереңдігі, жеңұштардың ұзындығы, жаға ұзындығы және ені, бел ұныдығы
және ені және белде отыру дәлдігі, белдеулік бұйымдар үшін – бүйірлік
тігісі бойынша бұйым ұзындығы және белбеу жартысының ұзындығы және бел
бойынша сызығының ені, бас киімдер үшін – ішкі дөңгелек ұзындығы.
Өлшеулердің әмбебап әдістерінен басқа киім өлшемдерін өлшеу үшін
шаблондармен бөлшектердің орналасуын бағалау да жүргізіледі.
Бұйымды сыртқы қарап тексеру кезінде: суреттің орналасу дұрыстығы, оның
бағыты, симметриялығы және сәйкестігі, қосылу сапасы.
Жіптік қосылыстарда жіптердің керілуінің дұрыстығын тіке және көлденең
бағытта бақылайды. Оларды шектен тыс керетін болсақ, және жеткіліксіз
керген жағдайда – бөлшектер арасында қыртыстар немесе тарылу байқалады.
Қыртыстардың 1 см дегі жиілігін тексереді және оны нормативтік – техникалық
құжаттамада көрсетілген талаптармен салыстырамыз. Желімдік және пісірмелі
қосылған орындар органолептикалық тексеріледі, беріктігі - әлсіз созу
арқылы бекітілген бөлшектер қосылу орнында және тігістер аумағында
тексеріледі.
Сыртқы көріністің сапасы бұйым формасының ақауларының болуы және жоқтығы
сыртқы тексеру арқылы және беттерін қарап – тексеру рқылы – ластар, күйік
орындары және басқа да дақтар жоқтығына тексеріледі.
Маркілену дұрыстығы және бұйымның бумасының дұрыстығы тексеріледі.
Сапаны бақылау тәртібі және ережесі нормативтік – техникалық құжаттамалар
талаптарына сай болуы қажет.
Тұтас бақылау жүргізу әдісімен кәсіпорында бұйымның сыртқы көрінісін,
олардың отыру шамасын, материалдар сапасы және технологиялық өңделу сапасын
тексереді. Тауарлық реквизиттерді бақылау және бақылау жарналарын тексеру
таңдамалы түрде жүргізіледі (партиядан бір бұйым тексеріледі). Сызықты
өлшемдер де таңдамалы түрде бірінші және одан кейінгі бұйым үшін
жүргізіледі. Сыртқы көрінісінде ауытқу пайда болғанда, немесе бұйымның дене
отыруында ауытқу пайда болғанда, материалдарда және бұйым партиясын
дайындау технологиясында келеңсіздіктер орын алғанда сол партияны жете
өңдеуге қайтарады (ақауларды түзетуге), егер ақауларды туралау мүмкін
болмаса онда бұйымды төменгі сортқа жатқызады. Бұйымдар жарналарында сәйкес
еместік анықталған жағдайда партиядағы бұйымдарға тұтас бақылау
жүргізіледі.
Егер бұйымдардың өлшенуі нормативті – техникалық құжаттамалар талаптарына
сай болмайтын болса, тұтас бақылау жүргізіледі, және одан ары оны жете
өңдеуге қайтарады, егер ол мүмкін болатын болса, онда бұйымды кіші өлшемге
немесе кіші бойға жатқызады.
Сауда ұйымдарында киімдерді қабылдап алу кездерінде (дүкендерде) бұйым
партиясының сапасына тұтас бақылау жүргізіледі, және ол тауар бумасын
тексеруден басталады. Егер сәйкес еместік байқалса немесе тауарлар
бумасында ақау немесе сәйкес еместік байқалғанда бұйымды міндетті түрде
қайта бумалау қажет. Жарналар реквизиттері және бұйымның негізгі өлшемдері
таңдамалы түрде тексеріледі – бір бұйымда әрбір өлшемі және артикулы
тексеріледі. Бұйымның көрсетілген жарнада көрсетілген реквезиттерге сәйкес
еместігі байқалғанда оларды одан ары ауыстыруға дейін баратын тұтас бақылау
жүргізіледі. Бұйым өлшемдерінің нормативтік – техникалық құжаттамалар
талаптарына сәйкес еместігі байқалғанда, партиядағы сол бұйымдарды жарамды
бұйымдармен алмастырып немесе жеке тексерулер мен жеке өлшеулерге тартады.
Сыртқы көрініс, денеге отыру сапасы, қолданылатын материалдар және
дайындалу технологиясын тұтас немесе таңдамалы бақылауға бұйым
ассортиментіне байланысты тартады. Үлгі – эталонға сәйкес келмейтін бұйым
сыртқы көрініс бойынша қабылдауға жіберілмейді.
Нормативтік – техникалық құжаттамалар талаптарынан асып түсетін ақаулар
шамасына ие бұйымдарды алмастыруға жол беріледі.
Саудадағы трикотажды маталар сапасының көрсеткіштерін тексермейді. Қажет
болған жағдайда оларды лабораториялық әдістермен нормативтік – техникалық
құжаттама талаптарына сай тексереді.
Тррикотажды бұйымдардың барлық сапа көрсеткіштері екі топқа бөлінеді: жалпы
– бұйымның барлық түрлері үшін міндетті болып саналады және арнайы
топтастырылған – тек қана бұйымдардың жеке топтары және түрлері үшін
тағайындалады.
Жалпы көрсеткіштер бұйымдардың барлық түрлері үшін міндетті болып табылады.
Оларға бұйымның арналуына байланысты барлық көрсеткіштер, жатқызылады, бұл
көрсеткіштерге тек қана беттік тығыздық, бояудың физика – механикалық
әсерлерге төзімділігі және ақтығынан басқа барлық эстетикалы көрсеткіштері
жатқызылады. Арнайы топтағы сапа көрсеткіштерін тек өздерінің арналуына
байланысты талшықты құрамдағы және ілме тоқыма тәсілі және безендіру
тәсіліне байланысты ерекшеленетін бұйымдар үшін қолданылады. Оларды
міндетті және міндетті емес деп екіге бөледі. Міндетті арнайы топталған
көрсеткіштерге – беттік тығыздық, үзу кезіндегі күші, шөгу шамасы, мүжілуге
төзімділігі, қайтымсыз деформация үлесі, күштеу кезіндегі бұйымның жеке
бөлшектерінің созылғыштығы, тігістер қалыңдығы және созылғыштығы, ақтығы
жатады.
Міндетті емес арнайы топталған көрсеткіштер нормативті – техникалық
құжаттамаға қосылмаған және жаңа өнімді өндіріске қою кезінде және жаңа
өнімді жасау сатыларында қолданылады. Оларға, мысалы, пиллинг түзу үшін
төзімділігі, созылғыштығы, салбырамаушылығы, күйе түсуге қарсы беріктігі,
тұрақтылық дәрежесі және барлық гигиеналық көрсеткіштер жатқызылады.
Трикотажды бұйымдардың сапасын бағалауда және бақылауда ең алдымен бұйымның
үлгі – эталонға көркемдік – колоритикалық безендірілуі және фасоны бойынша,
тігіс және жолақтағы жол берілмейтін ақаулар болуы, сипаты және ақаулар
орналасу орны, өлшемі, өрнектелуі, 1 – ші және 2 – ші сорттар үшін
нормативтік – техникалық құжаттама талаптарына сай қарастырылған ақау саны,
тігіс сапасы және безендіру материалдарының сапасы бойынша сәйкестігі
тексеріледі.
Киімдер сапасы деңгейі ретінде бағаланушы өнімнің сапа көрсеткіштерін
базалық өнімнің сапалық көрсеткіштерімен салыстыру кезінде алынған
сапасының салыстырмалы сипаттамасын түсінуге болады. Киімнің сапасының
деңгейі қағида бойынша кешенді әдіспен, басқаша айтқанда сапаны құраушы
қасиеттер көрсеткішінің жиынтығы бойынша бағаланады.
Киім сапасы деңгейін бағалау келесі операциялардан тұрады: бұйымның
эксплуатациялану шартын анықтау; бұйым сапасының деңгейін бағалау үшін
жеткілікті және қажетті сапаны құраушы қасиеттер номенклатурасын анықтау;
қасиеттер көрсеткіштері мәнін анықтау, басқаша айтқанда сапаның бірлікті
көрсеткіштері мәнін анықтау; салыстыру үшін қасиеттердің базалық
көрсеткіштерін таңдау және олардың салмақтылық коэффициенттерін анықтау;
сапа деңгейінің сандық көрсеткішін анықтау және шешімдер қабылдау.
Бұйымды эксплуатациялау шартын анықтау. Сапа деңгейін бағалауда ең
алдыменбұйымды эксплуатациялау шартын анық нақты анықтап алады, себебі ол
тұтынушылармен сол берілген бұйымның тұтынушылық сапасына қойылатын
талаптар кешенін анықтап береді. Мысалы, үй киіміне қойылатын талаптар
мерекелік орындарға киілетін киімлерге қойылатын талаптарға қарағанда
едәуір ерекшеленеді; сонымен қатар ыстық немесе суық орындарда киілетін
киімдерге де қойылатын талаптар әртүрлі болып келеді. Сондықтан киімдерге
қойылатын талаптарды құрылымдауда бірінші кезекте оның арналуы тұрады.
Мұнда негізінен жеке субъектілерге қойылатын талаптарға емес, ал керісінше
тұтынушылардың жалпы жиынтығына, яғни сол бұйымды тұтынушы барлық
субъектілер талаптары ескеріледі.
Жоғары сапаның проблемасын радикалды шешу экономиканы сауықтырмай және
шаруашылықтық механизмді едәуір өңдеусіз мүмкін болмайды. Бірақ сонымен
бірге барлық халық шаруашылығы масштабында сапаға позитивті әрекет етуге
қабілетті экономикалық және ұйымдастырушылық тұтқалар мобилизациясын және
қайта бағалануын жүргізу өте қажет болып табылады. Мұны, жинақталған
отандық және шет елдік тәжірибені қайта ойлау және жан жақты талдау
нәтижелеріне сүйене отырып қана жүзеге асыруға болады.
Өнімді дайындаушылардың сапаны жоғарылатуға деген экономикалық
қызықпаушылығынан қазіргі кезде, ешуақытта болмаған, мемлекеттік және
қоғамдық реттеу және сапаға әрекет ету арсеналдарының қуатты тұтқасын
қанағаттандырарлықсыз сападағы өнімдерге тосқауыл ретінде қою қажет.
Қазіргі уақытта сапаға макро- және микро деңгейлерде қоғамның әлеуметтік –
экономикалық жүйесінің жалпы назарын тарту, оның экономикасын одан ары
тереңдей түсіну, микрошаруашылықтық көзқарастар негізгі прогрессивті
элементтерін және факторлы – функционалдық өзара әрекеттерін одан ары терең
түсіну қажет болып отыр.
Киімнің сапа деңгейін бағалау үшін қасиеттерді таңдау
Эксплуатациялау шарты және бұйымның арналуы сапаның деңгейін бағалау үшін
қасиеттер номенклатурасын анықтап береді. Киімнің сапасының деңгейін
бағалау үшін бөлінетін қасиеттер номенклатурасы сонымен қатар бағалау
мақсатына, бұйымның түріне және қасиеттердің өзара байланыстылығына
байланысты болады.
Киімнің сапасын бағалауда оның қасиеттерінің барлығын ескермейді, ал тек
қана иедәуір шамадағыларын ғана, яғни толық дәрежеде берілген бұйымның сапа
деңгейін толық дәрежеде сипаттай алатын және жеке және қоғамдық
қажеттіліктерді қанағанттандыру үшін қажетті көрсеткіштерді ғана ескереді.
Мұндай қасиеттер болып, мысалы қысқы уақыттар үшін арналған пальтоларда
жылудан қорғау, желге тұрақтылық, массасы және ауаөткізушілігі есептеледі.
Қасиеттер саны бұйымның сапа деңгейін объективті бағалауды алу үшін
жеткілікті болуы қажет. Олардың саны шектен тыс көп болғанда олардың
есептері едәуір шамада артады, ал қасиеттердің шектен тыс қысқаруы бұйым
сапасының деңгейін бағалаудың объективтілігіне және дәлдігіне теріс әсерін
тигізеді.
Киімнің сапа деңгейін бағалау жәнек өнімді сапасы жоғарылатылған жаңа
тауарға жатқызу Н индексімен жүргізіледі және ерекше модалы бұйымдарға
жатқызуды тұтынушылық және өнеркәсіптік көрсеткіші бойынша жүргізеді.
Тігін бұйымдарының сапасының деңгейін көрсеткіштердің келесі топтарымен
бағалайды: бұйымның моданың заманға сай бағытына сай келуі (силуэт
бойынша, конструктивті шешімдері, пропорциялары, түсі және құрылымы,
материалдар суреттерінің, безендіру бөлшектерінің, фурнитурасының
сәйкестігі); бұйымды өңдеу деңгейі және безендірілу деңгейінің сәйкестігі
(өңдеудің дәлдігі және тазалығы және барлық тігіс орындарының тазалығы,
безендіру бөлшектері және киімнің басқа да элементтерінің дәлдігі және
тазалығы, бұйымның желдетілу сапасы); тауарлық белгілер және жарналарының
анықтығы және айқындылығы.
Трикотажды бұйымдардың сапа деңгейін бағалауда сапа көрсеткіштері келесідей
бөлінеді:
Көркемдік – колоритикалық безендірілуі – сурттердің, түсінің және түрлі
түсті орындарының немесе көрінісінң моданың заманға сай бағытына сай келуі;
бұйымның суретінің және колоритикалық безендірілуінің оның арналуына сәйкес
келуі; түрлі түсті орындардың гармониялығы.
Модель, конструкция бұйым силуэты – бұйымның силуэт, модель бойынша
моданың заманға сай бағытына сәйкес келуі; фигураға жақсы отыру қасиеті;
жеке бөлшектердің конструктивті шешімдерінің өңделгендігі.
Бұйымдағы мата жолағының сапасы – бұйымдағы шикізаттың сыртқы көрінісі және
сапасы; жолақ құрылымы, басқаша айтқанда ілме тоқыманың бұйымның арналуына
байланысты серпімділік, созылғыштығы, пішін сақтаушылық қабілетін
қамтамасыз етуі; өру немесе байланыстыру параметрлерінің нормативті –
техникалық құжаттамалар талаптарына сәйкестігі; жолақ құрылымының
бірқалыптылығы (алақ жолақтылығының болмауы, түйіндердің таралғандығы және
т.б.); бұйым құрамындағы шикізаттың тауарлық көрінісінің заманға сай
талаптарға сәйкестігі (боялу сапасы, тұрақтандыру сапасы, аппретирлеу
сапасы және т.б.).
Дайындау сапасы – тігістердің технологиялық өңделгендігінің тазхалағы,
басқаша айтқанда олардың параметрлерінің нормативтік – техникалық
құжаттамадағы иірім жіп және тоқыма жіптерді таңдау талаптарына сәйкестігі,
сонымен қатар беріктігінің, созылғыштығының сәйкестігі; тігістер сызығы
бойынша қыртысмтар болмауы; арнайы мақсаттағы машиналарды пайдалануы
(кеттельді, жазық тігісті, потайлы тігістегі және т.б. машиналарды
арналуына байланысты пайдалану).
Безендіру материалдары, фурнитура, қолданбалы материалдар – сыртқы көрініс
және қолданылатын төсемдер және иірім жіптер, тесмалар, түймелер, өрнектер,
қыстырмалар, байланыстырғыштар және төсемдік материалдардың сыртқы
көрінісінің киім дизайнына және нормативтік – техникалық құжаттама
талаптарына сәйкестігі.
Бұйымды маркілеу және бумалау – жарналарды көркемдік безендіру,
этикеткалар, конверттер, қорапшалар және реквизиттерді толтырудың
сәйкестігі.
Өнім сапасы түсінігінің экономикалық мазмұны – адамдық қажеттілікті
қанағаттандыратын заттың пайдалы жағының бірін білдіретін салыстырмалы
бағалаудың экономикалық нәтижесі. Тауардың екі факторын зерттеу процесінде
К Маркс әрбір пайдалы затты қарастырудың екі аспектісін бөліп көрсетті:
сапа жағынан және саны жағынан. Өнім сапасының экономикалық мазмұны оның
пайдалылығына негізделген, ол әрбір затты тұтынушылық құнды ететін нақты
шама болып табылады. Сапаны орнату қоғамдық қажеттіліктерді ескере отырып
пайдалылықты сандық бағалаудың қоғамдық жалпылама өлшемдерін пайдалануға
негізделген.
Өнім сапасы түсінігінің экономикалық мазмұны бір заттың басқа
қалғандарынан ерекшеліктерін сипаттьаудағы сапаның философиялық түсінігін
және адамның іскерлігі иөндірістік нәтижесінің жалпыламалығынан
экономикалық ерекшелік түсінігін қосу негізінде туындайды.
Өнімнің сапасы өнімге өндіріс құралы немесе дайындаушы және тұтынушы
тарапынан тұтыну заты ретірнде, және нақты қоғамның қажеттіліктеріне сай
пайдалану және өндіріс талаптары жиынтығын тіркеу шамасын немес өлшемін
өрнектейді. Сондықтан өнім сапасын оның пайдалы қасиеттерде көрінетін,
жиынтығы және мәні оған деген қоғамның және көпшіліктің талаптарын
айқындайтын, белгілі бір қажеттіліктерді қанағаттандыратын құрал ретіндегі
конструктивті және эксплуатациялық жетілгендігі шамасы немесе өлшемі
ретінде анықтаған жөн.
Стандарттау бойынша Халықаралық ұйым (ИСО) сапаны бұйым және қызметтердің,
орнатылған және қойылуы мүмкін талаптарды қанағаттандыруға қабілеттілігін
анықтайтын сипаттамалары және қасиеттерінің жиынтығы ретінде анықтайды.
Қоғамның дамуының әрбір сатысында сапаға деген талаптар – объективті және
субъективті факторлардың өзара әрекет ету нәтижесі болып табылады. Бірінші
рет өндірістік күштерді дамыту деңгейінде көрінеді, бәрінен бұрын ғылымда
және техникада, екіншісі – қоғамдық өндіріс тұтынушылары сипаты және
күштерінде, ол едәуір дәрежедеөнімдердің нақты түрлеріне төлемге қабілетті
сұраныста көрінеді. Өнімнің нақты түріне қолданылуға тұрарлықтай сапа
жоспарлы өсу нәтижесін және оның пайдалы қасиеттерін жасамалар, өндіріс
және эксплуатациялау сатысында қоғамдық мүмкін болатын шығындар шегінде
оптимальды баланстау нәтижесі болып келеді.
Өнімнің сапасының өсуі шектеушілердің екілік қатарына ие: ғылыми –
техникалық жетістіктержәне қоғамның өндірістік потенциалы, бұлар жиынтықты
қоғамдық еңбектің өнімді өзінің функционалды ьарналуына сай құру және
пайдалану үшін қажетті шығындары шамасын негіздейді. Қоғамға нақты өнімді
құру және онымен қоғам қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қажет болатын
еңтек мөлшері қаншалықты екендігі бәрібір болып табылады. Өнімнің сапасы
оның қоғамдық еңбектің ең аз шығындарында берілген функциясын орындау
қабілеттілігін анықтайды.
Өнімнің сапасының экономикалық мәнділігін түсіну берілген қоғамдық
қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін еңбек шығындары жиынтығын анықтаумен
ғана байланысты. Өнімнің жоғары сапасы – нақты, қатаң анықталған
қажеттіліктерді еңбек шығынын өнімді дайындау және тұтыну сатысында
оптимизациялау есебінен қанағаттандыруға еңбекті максималды үнемдеуге қол
жеткізуді білдіретін куәлік болып табылады. Өнімнің сапасы төмендеген бойда
сәйкес қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін қоғамда еңбек шығынының қосымша
мөлшерлері қажеттігі өседі.
Өнімнің сапасы – тарихи категория. Өндірістік күштердің даму деңгейі және
масштабтарының өсуімен балйнасты белгілі бір мақсаттағы өнімнің тұтынушылар
жоғары талаптарын ғылым мен техниканың жетістіктерін пайдалана отырып және
өнімнің белгілі бір сапасына қол жеткізу үшін шығындар шамасын төмендете
отырып қанағаттандыруға мүмкіндіктер туындайды.
Өнімнің сапасын өзіне тән пайдалы қасиеттерін сандық анықтау ретінде
қарастыру мүмкіндігі жалпылама әдісінің құрылымдануы үшін негіз болып
табылды. Негізгі болып өнімнің қоғамдық қажеттіліктерге нақты қоғамдық
нормативтермен салыстыру жолымен сәйкестік дәрежесін бағалау болып
табылады.
Шаруашылықтық практикада өнімнрің нақты тұтынушылар талаптарына сәйкестік
дәжересін, яғни дайындаушылармен тапсырыс берушілер келісім шарттарында
көрсетілген шарттарға сәйкестігін бағалау қолданылады.
Сапаға қойылатын талаптардың қоғамдық нормативтері тек өнімнің, мәндері
дайындаушылар және тұтынушылар қатынастарымен реттелетін қасиеттерінің
жиынтығын ғана айқындап қоймады, ол сонымен бірге сол өнімнің адамға,
табиғатқа және әлеуметтік ортаға әрекет ету сипатымен анықталатын
әлеуметтік мәнін де айқындайды.
КИІМНІҢ САПАСЫ ЖӘНЕ ЭКСПЕРТИЗА
Киімнің сапасы көптеген факторларға байланысты болады. Ең жоғары
маңызға киімнің сапасын құрылымдауға тікелей қатысатын факторлар ие:
бастапқы материалдардың сапасы, бұйымды жобалау (модельдеу және
конструкциялау), технологиялық өңдеу.
Маталардың, трикотаждардың, мата емес денелердің және көптеген
материалдардың сапасы, олардың қасиеттері (эстетикалық, гигиеналық,
беріктіктік) көпшілік жағдайда сәйкес алынатын киімдер қасиеттерін анықтап
береді. Материалдарға киімдердің функционалдық арналуы бойынша сәйкестігі,
тұтынушылар жасы және бет пердесі, сонымен қатар моданың бағыты байланысты
болады. Материалдардың гигиеналық қасиеттерінің кешені киім астылық
кеңістік микроклиматының жағдайына әсер етеді, белгілі болғандай, адамның
өзін сезінуіне және жұмыс істеуге қабілеттілігіне әсер етеді.
Материалдардың серпімді – эластикалық қасиеттеріне, қаттылығына,
деформациялануына, қалыптану қабілетіне қажетті көлемді – кеңістіктік
формасын құру мүмкіндігі және оның эксплуатациялаудағы тұрақтылығы
байланысты болады.
Киімдерді жобалау процесінде оның көлемдік – кеңістіктік формасы және
композициясы, конструктивтік шешімі, шамаланушы өлшемдері, қосылу тәсілдері
және жеке бөлшектерінің өзара байланыстылығы және бұйым түйіндернің өзара
әсерлесуі анықталады. Осы сатыда сонымен қатар киімнің тек қана көркемдік –
эстетикалық қасиеттері құрылымданып қана қоймай, сонымен бірге осының
сапасының маңызды көрсеткіштері, атап айтатын болсақ экономикалылығы және
технологиялылығы қамтамасыз етіледі. Соңғылары, киім өнеркәсіптік
өндірісінің экономикалық мақсаттылығын анықтап береді.
Киімдерді технологиялық өңдеу де оның сапасына үлкен әсерін тигізеді.
Бөлшектердің және түйіндердің қосылу сапасы, ылғалды – жылулық өңдеу және
соңғы біржола безендіру негізінен киімнің сапа көрсеткіштерін, оны фигураға
отырғызу сапасын, тозуға төзімділігін және т.б. анықтап береді. Бұйымды
технологиялық өңдеу процесінде қажетті көлемдік формаға және тауарлық түрге
ие болады. Технологиялық өңдеу процесінде қалыптанатын киім сапасы едәуір
дәрежеде қолданылатын технологиялық жабдықтардың (машиналар, жартылай
автоматтар, пресстер және т.б.) жағдайына және сапасына, атқарушылардың
еңбегінің сапасына байланысты болады.
Киімдердің сапасын сақтау үшін бұйымды бумалау және маркілеу, оларды сақтау
шарттары, тасымалдау, тарату және эксплуатациялаудың маңызы да жоғары.
Киім сапасы көрсеткіштері және қасиеттерінің классификациясы
Киімнің сапасы, және кез – келген тауардың сапасы олардың жарамдылығын,
арналуына байланысты белгілі бір тұтынушылық талаптарын қанағаттандыруына
негіз болатын қасиеттер жиынтығының сипаттамасы болып табылады. Сапа –
тұтыну процесінде көрінетін әртүрлі қасиеттердің кешенінен тұратын және
пайдалылығын сипаттайтын киімнің күрделі сипаттамасы.
Арналу көрсеткіштері (функционалды) бұйымның арналуының, жасының және
тұтынушы көзқарасына моданың сәйкестігін қосады.
Эстетикалық көрсеткіштер тобына келесілер кіреді: модельдердің стильдік
өрнектелуі, басқаша айтқанда моданың формасы, қапттамасы, конструктивтік
және декоративтік сәнінің, түтсітк өрнегінің, материалының, безендірілуінің
және т.б. сәйкестігі; композициялық шешімінің мақсаттылығы (модельдің
архитектоникасы); модельдер конструкциясының формасымен материал қасиетінің
өрнектелу рационалдылығы (модель тектоникасы); жаңышылдығы, модельдің
айқындылығы және оригиналдылығы; барлық ашық элементтерінің безендірілуінің
тамашалығы және жетілдірілгендігі; фирмалық белгілердің өрнектілігі және
белгіленуі; көркемдік – техникалық безендірілуі және буманың сапасы.
Эргономикалық көрсеткіштерге келесілер жатқызылады: бұйым конструкциясының
өлшемдерінің және формасының адам денесіне сәйкестігі (балансы, бұйымның
отыру сапасы); динамикада бұйым конструкциясының қолайлылығы; бұйым
конструкциясының адамның психофизиологиялық ерекшеліктеріне сәйкестігі.
Гигиеналық көрсеткіштер бұйымның конструкциясының және материалының
санитарлы – гигиеналық талаптарға және нұсқауларға сәйкестігінен тұрады.
Ұзақ мерзімділік көрсеткіштері тобына, яғни бұйымның қызмет ету мерзімін
анықтайтын көрсеткіштер құрамына бұйым формасының эксплуатациялаудағы
тұрақтылығы, материал құрылымы және безендірілуі, бұйым материалының эәне
конструкция элементтерінің физика – механикалық әсерлерге төзімділігі
жатқызылады.
Технологиялық көрсеткіштер құрамына келесілер жатқызылған: бұйымның
түйіндері және бөлшектерінің, негізгі элементтерінің конструктивті
шешімдерінің рационалдылығы (сызықтар конфигурациясы, бұйымның көлемді
формаларын алу тәсілдері); базалық конструктивтік негіздер, стандартты және
унификацияланған бөлшектер және түйіндердің конструкция шешімдерін шешуде
пайдаланылуы; материал сыйымдылығы және еңбек сыйымдылығына қатысты алып
қарағандағы конструктивті шешімдердің оптимальдылығы (конструкцияның
технологиялылығы); қабылданған технологияға сай бұйым дайындаудың жоғары
дәлдігі; дайындаудың өнкеркәсіптік құралдардың енгізілуі деңгейі
(механикаландыру деңгейі); прогрессивті кмекші материалдардың және
байланыстыру құралдарының бұйымды дайындау кезінде пайдаланылуы.
Экономикалық көрсеткіштері модельді құру үшін жұмсалған шығындардан,
негізгі және көмекші материалдардың құнынан, өңдеу құнынан және бұйымды
эксплуатациялауға жұмсалатын шығындардан тұрады. Киімнің сапасы туралы оған
қойылатын талаптардың қанағаттандырылу дәрежесі бойынша әңгіме қозғайды.
Жоғарыда аталып өткендей, киімдерге қойылатын тұтынушылық талаптар әртүрлі
болады, басқаша айтқанда, жеке пайдалану заттарына және сонымен қатар
өндірістік (техника - экономикалық), өнеркәсіптік өндіріс өнімдеріне
қойылатын талаптар әртүрлі болып келеді.
Әлеуметтік көрсеткіштер берілген белгілі бір арналудағы қоғамдық
қажеттілікті анықтайды (функцияларды). Оларға бұйымның тұтынушылық
сұраныстар болжамына сәйкестігі, тұтынушылық сұранысқа және қажеттіліктерге
киім ассортиментінің өлшемдік – жастық сәйкестігі және киімнің бәсекеге
қабілеттілігі жатқызылады.
Функционалды көрсеткіштер киімнің арналуына сәйкестігін анықтайды. Олар
келесі көрсеткіштер болып табылады: бұйымның нақты бір арналуға және
эксплуатациялау шарттарына сәйкестігі және киімнің тұтынушы жынысына
сәйкестігі, адам жасына және тұтынушылардың өлшемдік – толықтық
сипаттамасына сәйкестігі жатады.
Эстетикалық көрсеткіштер киім сапасын бағалауда маңызды рольді атқарады.
Олар үш көрсеткішпен ұсынылады: киімнің заманға сай стильге және модаға
сәйкетігі, композиция жетілдірілгендік дәрежесіне және бұйымның тауарлық
түріне сәйкестігі.
Бұдан ары келтірілетін топтық көрсеткіштер бірлікті эстетикалық
көрсеткіштермен сипатталады. Алып қарайтын болсақ, киімнің заманға сай
стильге және модаға сәйкестігі силуэтпен, беткі қабатымен, модельдің түстік
шешімдерімен, материалдар фактурасымен және т.б. көрсеткіштерімен
сипатталуы мүмкін; композицияның жетілдірілгендік дәрежесінің көрсеткіші –
форманың архитектоникасына, форманың пластикалық айқындылығына және
форманың тектоникалылығымен сипатталады.
Архитектоника – бөлшектер және тұтас бұйымның өлшемдерге сәйкестігі, ішкі
құрылымының ұйымдастырылғандығы, бұйым композициясының тұтастығы.
Пластикалық айқындылығы немесе өрнектелуі – бұйымның конструктивтік
элементтерінің тамашалығы және тазалығы.
Тектоника – көлемдік – кеңістіктік форманың өзара байланыстылығы және бұйым
конструкциясының материалдар қасиеттерімен өзара байланыстылығы.
Топтық эстетикалық көрсеткіштерді тауарлық типтегі бұйымда сипаттау үшін
сыртқы көрінісі, ішкі безендірілуі, фирмалық белгілердің айқындылығы сияқты
жеке бірлікті көрсеткіштерді пайдаланады.
Эргономикалық көрсеткіштер киімнің адам – бұйым – орта жүйесінде
эксплуатациялаудағы қолайлылығын және комфортын сипаттайды. Олар келесі
топтық көрсеткіштермен өрнектеледі: бұйымның антропометриялық, гигиеналық
және психофизиологиялық сәйкестігі. Бұл көрсеткіштердің әрқайсысытөртінші
деңгейде келесі көрсеткіштерге бөлінуі мүмкін: антропометриялық сәйкестігі
– статикалық және динамикалық; гигиеналық – жылуоқшағыш функцияларға,
желдетушілік дәрежесіне және ішкі және сыртқы ылғалдардан қорғалуы;
психофизиологиялық – киюдегі қолайлылығы және киімнің шешілудегі
ыңғайлылығы, бұйымның эеке элементтерін пайдаланудағы қолайлылығы, киімнің
массасы және т.б.
Әрбір келтірілген көрсеткіштер бірлікті көрсеткіштермен, анағұрлым
қарапайым түрплерімен нақтыланады. Мысалы, статикалық сәйкестік
көрсеткіштері екі көрсеткішпен - өлшемдерінің сәйкестігімен (адам денесінің
өлшемдерінің киім конструкциясымен сәйкестігі) және баланспен (дене
формасына конструкциясынң сәйкестігі) сипатталуы мүмкін; ішкі және сыртқы
ылғалдардан қорғалу көрсеткіші – гигроскопиялылықпен және гидрофобтылықпен
сипатталуы мүмкін.
Эксплуатациялық көрсеткіштер (сенімділігі) үш топтық көрсеткіштермен:
пішінтұрақтылығымен, материалдардың төзімділігімен және қосылу орындарының
үзілуге төзімділігімен, материалдар және конструкция элементтерінің тозуға
төзімділігімен сипатталады. Төртінші деңгейде әрбір топтық көрсеткіштер
бірлікті көрсеткіштермен сипатталуы мүмкін. Алып қарастыратын болсақ, пішін
тұрақтылығы көрсеткіші серпімділігімен, қатаңдығымен, драпирленушілігімен,
салбырамйтындығымен, шөкпейтіндігімен, ылғалды – жылулық өңдеулерге
төзімділігімен, киім конструкциясиясының өз қалпын сақтап қалу қабілетімен
сипатталуы мүмкін.
Киімнің техника – экономикалық көрсеткіштері үш топтық көрсеткіштермен
сипатталады: стандарттау және унифиркациялау, технологиялылық және
экономикаллық. Стандарттау және унификациялау көрсеткіштері киімдер
модельдері серияларын бір базалық форма және бір конструктивті негіз
бойынша жобалау шарттарында өте жоғары маңызға ие болып табылады. Модельдер
отбасылығын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz