Шағын кәсіпкерлікке макроэкономикалық механизмдердің әсері

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 36 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

КРІСПЕ 2

1. НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ШАҒЫН КӘСІПКЕРЛІК: РӨЛІ МЕН ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙДАҒЫ ДАМУ БАҒЫТТАРЫ

1. 1. Шағын кәсіпкерліктің нарықтық экономикадағы мәні мен рөлі, артықшылықтары мен кемшіліктері 4

2. ШАҒЫН КӘСІПКЕРЛІККЕ МАКРОЭКОНОМИКАЛЫҚ МЕХАНИЗМДЕРДІҢ ӘСЕРІ

2. 1. Шағын кәсіпкерлік қызметін реттеудің қаржы-несиелік механизмдері мен лизинг 11

2. 2. Шағын кәсіпкерлікті салықтық ынталандыру

механизмдері 21

3. ШАҒЫН КӘСІПКЕРЛІКТІ МАКРОЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚОЛДАУ ТЕТІКТЕРІ

3. 1. Шағын кәсіпкерлікті қаржы-несиелік қолдау саясатын жетілдірудің кейбір мәселелері 28

ҚОРТЫНДЫ 31

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 35

Кiрiспе

Тақырыптың кезектiлiгi. Шағын бизнес - нарықтық экономиканың маңызды элементi, онсыз мемлекет жан-жақты дами алмайды. Ол көп жағдайда экономикалық өсу қарқындарын, жалпы ұлттық өнiмнiң құрлымы мен сапасын анықтайды. Бұл сектор өзiнiң мәнi бойынша нарықтық инфрақұрлымның шешушi элементi болып табылады.

Шағын кәсiпкерлiктiң жолдары, даму деңгейi нарықтық-бәсекелiк шаруашылықтық қажеттi бөлiгi болып табылатындықтан, оның түрлi формаларын дамытпайынша нарыққа өту мүмкiн емес.

Кәсiпкерлiктiң кез-келген формасын дамыту негiзiнен жалпы елдегi, оның аймақтарындағы iшкi экономикалық жағдайлар және кәсiпкердiң өз мақсаттарын жүзеге асыру үшiн берiлген құықтарын пайдалана алу қабiлетi сияқты екi шартқа байланысты.

Бұрынғы КСРО-да шағын бизнестi дамыту үшiн шын мәнiнде «Кооперация туралы» (1987) заңының шығуынан басталды. Бұл заң экономиканың мемлекеттiк емес секторындағы ашық қызмет етудiң құқтық негiзiн салып, жеке шағын кәсiпорындардың пайда болуына жол ашты. Жоспарлы шаруашылықтың толық үстемдiгi болған кезде шағын бизнес көлеңкелi экономиканың құрылыс, тұрғын үй, көлiктiк қызмет көрсету саласында орын алып қана қоймай, өрлей бастаған болатын. Бiрақ кәсiпкерлiктiң жалпылық базасын құру үшiн тағы да бес жылЉа жуық уақыт қажет болды.

Шағын кәсiпкерлiктiң дамуына қажеттi алғышарттардың қалыптасуына елiмiзде жүзеге асқан мемлекетiк меншiктi ыдырату мен жекешелендiру процесi негiз болып, экономикада жеке сетор пайда болуына алып келдi.

Қазақстанда жеке кәсiпкерлiктi қолдау мәселесi алғаш рет 1992 жылы шiлденiң 4-шi жұлдызында қабылданған жеке кәсiпкерлiктi қорғау мен қолдау туралы Қазақстан Республикасының заңында» көрiнiс алды.

Соңғы уа‹ытта шағын кәсiпкерлiктi қолдау бағытында елiмiзде Қазақстан Республикасы Президентiнiң 5 заңы, заңдық күшi бар 7 қаулысы, сонымен қатар Қазақстан Республикасында шағын бизнестi дамыту мен қолдаудың 1999-2003 жылдарға арналған бағдарламасы қабылданды.

Шағын кәсiпкерлiктi қолдауға байланысты соңғы жылдары жүргiзiле бастаған мемлекеттiк саясат барысында шағын кәсiпкерлiктi қалыптастыру және оны әрi қарай дамутуға байланысты қолайлы өзгерiстер жасалынып жатыр.

Дегенмен, Қазақстанның нарықтық экономикаға бет бұрып, оған қажеттi жағдайлардың бiртiндеп қалыптасып келе жатқандығына қарамастан, шағын кәсiпкерлiк баяу қарқынмен және қайшылықты түрде дамып келедi. Қазiргi уақытта нарықтық экономиканың ерекше секторы ретiндегi шағын кәсiпкерлiктiң қалыптасуының алғашқы қадамдары ғана жасалды. Әлi буыны қатып, бекiмеген, дербес өмiрге аяқ басқан кезеңде кемшiлiктердiң болуы табиғи нәрсе. Дегенмен, шағын кәсiпкерлiктiң рөлiн бағаламаушылық, оның техникалық-өндiрiстiк және әлеуметтiк-экономикалық әлеуетiн есепке алмау экономика дамуының қазiргi жағдайында iрi көлемдi қателiктерге алып келедi.

Шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiнiң қызметтерi жөнiндегi экономикалық әдебиеттер мен нақты статистикалық деректер нарықтық экономикасы дамыған елдерде де шағын кәсiпкерлiктiң рөлiнiң күшейгендiгiн көрсетедi. Шағын кәсiпорындар санының өсiп, дамыған инфрақұрлым мен мемлекеттен қолдау тапқанда шағын кәсiпкерлiк экономикалы, әлеуметтiк, сонымен қатар, тұрғындарды жұмыспен қамту мәселелерiн шешудiң маңызды факторына айналады.

Шағын кәсiпкерлiктiң осындай экономикалық және әлеуметтiк саяси қызметтерi оның дамуын маңызды мемлекеттiк мiндеттер қатарына қойып, Қазақстан экономикасын реформалаудың құрамдас бөлiмiне айналдырады. Шағын кәсiпкерлiктiң болашағы зор. Бiрақ, маңыздылығына қарамастан, бұл мәселе Қазақстанның экономикалық ғылымында жеткiлiксiз зерттелген. Ал жарық көрген кейбiр зерттеулерде көрсетiлген мәселенiң кейбiр жақтары ғана қарастырылады, оның макроэкономикалық механизмдерiн жетiлдiру мәселесi толық зертеле қойған жоқ.

Республикадағы нарықтық қатынастардың алға басып, экономика мен әлеуметтiк саладағы дағдарыстан шығу қажеттiлiгi шағын бизнестi қалыптастыру мен дамыту мәселелерiн терең зерттеудi талап етедi.

Әлемдiк тәжiрибе, экономикалық дағдарыс шағын кәсiпкерлiктiң дамуын қолдауға бағытталған саясат қана экономикалық өсудi жүзеге асыруда керектi нәтиже беретiндiгiн көрсетедi. Кәсiпкерлiктi қолдау ең алдымен аймақ пен қалалардың мiндетi болып табылады. Қазiргi кезде аймақтар еркiндiк алып, орталық ұйымдарының ықпалынан шықты. Сондықтан нарықтың бiртiндеп күш алып, қалыптасып келе жатқан уақытында территорияны әлеуметтiк, экономикалық және экологиялық дамыту мәселесi толығымен аймақ (қала) әкiмшiлiгiне жүктеледi.

Тауарлар мен қызмет көрсету нарығында монополистiк құрылымдар мен шешушi деңгейде нарықтың сақталуын қамтамасыз етiп, әлеуметтiк және экономикалық мәселелердi шешуге көмектесетiн шағын кәсiпорындардың қажеттi саны болғанда ғана аймақтағы (қала) тиiмдi нарық шаруашылығын жүзеге асыруға болады. Сол себептi кәсiпкерлiк саласын жан-жақты қолдау қалалық, аймақтық және республикалық деңгейдегi жүзеге асырылып отырған мемлекеттiк саясаттың жетекшi мақсаттарының бiрiне жатқызылуға тиiстi екендiгiн экономикалық өмiрдiң өзi дәлелдеуде.

НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ШАҒЫН

КӘСIПКЕРЛIК: РӨЛI МЕН ҚАЗIРГI

ЖАҒДАЙДАҒЫ ДАМУ БАҒЫТТАРЫ

Шағын кәсiпкерлiктiң нарықтық экономикадағы мәнi мен рөлi, артықшылықтары мен кемшiлiктерi

Нарықтық экономика тақырыбы, мiне, бiрнеше жылдардан берi бiздiң қоғамдық санамызда жетекшi орын алып келедi. Бәлкiм, нарықтық экономиканың ең сиымды да қысқа анықтамасы, «еркiн кәсiпкерлiк экономикасы» сөз тiзбегiнде жатқан болар.

Шынында да, нарық ең тиiмдi кәсiпкерлiк орта болып табылады. Кәсiпкерлiк нарықтық қатынастардың қасиеттерi мен сапалық сипаттамасының жиынтығы. Сондықтан кәсiпкерлiктiң әртүрлi формалары мен түрлерiн дамытпайынша нарыққа өту мүмкiн емес.

Кез-келген экономикалық қызмет ұдайы өндiрiс циклiнiң типтес фазаларымен байланысты болғандықтан, кәсiпкелiктiң мынадай түрлерiн бөлiп айтуға болады: өндiрстiк, коммерциялық, қаржылық.

Өндiрiстiк кәсiпкерлiк негiзiнен тауарлар мен қызмет көрсетудi өндiру мен тұтынуға; қаржылық - айналысқа, құндар айырбасына байланысты жүзеге асады. Кәсiпкелiктiң бұл түрлерiнiң ұйымдастырылуы мен қызмет етуiне байланысты әрқайсысының өзiне тән ерекшелiктерi болғанмен, олардың барлығы бiрiн-бiрi толықтырып тұрады. Шағын кәсiпкерлiк кәсiпкелiктiң ерекше түрi болып саналмайды, бұл термин мөлшерлiк кЌлем деңгейiн ғана анықтайды, оның формасы кез-келген түрде: жекешелiк, серiктестiк, шектеулi жауапкершiлiктi қоғам ретiнде болу мүмкiн . Ұсақ кәсiпорындарды жекелеген азаматтар, мемлекеттiк ұйымдар мен кәсiпорындар, сол сияқты қоғамдық үйымдар да құруға құқықты.

Шағын кәсiпкелiктiң экономикалық мәнi: бiрiншiден, оның объективтi түрде өмiр сүруi және экономиканың секторы ретiнде дамитындығымен; екiншiден, кәсiпкерлiк қызметтiң ерекше түрi болып табылатындығымен анықталады .

Шағын кәсiпкелiктi экономиканың секторы ретiнде қарасыру қоғамдық өндiрiстiң екi - техникалық-ұйымдастыру мен әлеуметтiк-экономикалық жағың бiрлiгiн анықтауға негiзделедi. Оның бiрiншi жағы өндiргiш күштер, яғни, өндiрiстiң матеиалдық-заттық элементтер жиынтығы, жұмыс күшi мен өндiрiстi ұйымдастырудың түрi арқылы анықталса, екiншi жағы- өндiрiстiң қоғамдық түрiн құрайтын өндiрiстiк қатыныстармен анықталып отырады.

Экономиканың мөлшерлiк құрлымы көлемi жағынан әртүрлi кәсiпорындардың бiрге өмiр сүретiндiгн көрсетедi. Нарықтық экономика жағдайында шағын өндiрiстiк өлшемнiң қоғамдық формасы шағын кәсiпорын болып табылады. Нарықтық монополистiк емес құрлымын қалыптастыруда, экономикалық монополизiмдi жеңуде шағын кәсiпорындар маңызды рөл атқарады.

Шағын кәсiпорындар - заң жағынан ерiктi, салыстырмалы түрде капитал айналымы мен тауарлар, қызмет пен қамту көлемi шағын компаниялар. Шағын және орташа кәсiпорындар деп халықаралық практикада қамту саны 500 адамға дейiнгi кәсiпорындарды айтады.

Шағын кәсiпорынның негiзгi экономикалық белгiлерi:

1) оқшаулануы (шаруашылықты тәуекелдiлiкпен жүзеге асыруы) ;

2) қызметтiң белгiлi бiр түрiне мамандануы; 3) өндiрiлген тауарлардың (қызметтiң) нарықта сатып алу - сату арқылы өткiзiлуi (бұл жерде әңгiме шағын тауарлы кәсiпорын туралы болып отыр) . Мұны төмендегiдей сызба түрiнде көрсетуге болады:

1- сурет

Шағын кәсiпорынның әлеуметтiк-экономикалық нақтылығы, бiрiншiден, оның иесi мен отбасы мүшелерiнiң еңбегiне, екiншiден, жалдамалы еңбектi пайдалануға негiзделумен толықтырылады. Ал өндiрiстiк басқару қызметiн кәсiпорын иесi (отбасы иесi) жүзеге асырылады.

Шағын кәсiпорын шағын кәсiпкелiктiң «клеткасы» болы табылады. Осыдан шағын кәсiпкерлiктiң шағын кәсiпорындардың жиынтығын құрайтын экономиканың ерекше секторы немесе нарық жағдайындағы өндiрiстiң ерекше қоғамдық формас екендiгi анықталады.

Сонымен, шағын өндiрiс өндiрiстiң техникалық ұйымдастыру жағын сипаттаса, шағын кәсiпкерлiк оның әлеуметтiк-экономикалық өлшемiне жатады және осы жағынан «шағын бизнес» түсiнiгiмен сәйкес келедi.

Кәсiпкерлiк қызметтiң түрi ретiндегi шағын кәсiпкерлiктiң мәнi оның субъектiлерiне, яғни кәсiпкерге сипаттама беру арқылы толығырақ ашылады. Экономикалық әдебиетте кәсiпкер түсiнiгi бiрiншi рет 1723 жылы Парижде шыққан коммерцияның жалпылама сөздiгiнде пайда болды. Онда кәсiпкер деп «өндiрiс пен құрылысқа байланысты мiндеттемелердi өзiне алатын» адамды атайды .

«Кәсiпкер» түсiнiгi ғылыми термин ретiнде XVIII ғасырдың басында Ричард Кантильонның еңбектерiнде пайда болды. Ол кәсiпкерлiктiң бiрiншi концепциясын жасады, ал кәсiпкер деп тәуекелдiлiк жағдайында әрекет ететiн адамды түсiндi .

Француз экономисi К. Бодо (физократ) Р. Кантильонның ойларын әрi қарай дамыта келе, кәсiпкер түрлi ақпараттар мен бiлiмдердi игеруге тиiстi деп санады . Басқа француз экономисi Тюрго кәсiпкер тек белгiлi ақпарат ғана емес, сонымен қатар капитал иесi болуға тиiстi деп есептедi . Ол бүкiл экономиканың негiзгi капитал, ал кәсiпкер жетiстiгiнiң мақсаты, өндiрiс дамуының негiзгi- пайда екендiгiн атап көрсеттi.

А. Маршалл және оның iзбасарлары кәсiпкердiң ұйымдастыру қабiлетiне үлкен көңiл бөлдi, сөйтiп кез-келген адам кәсiпкер бола алмайды деп тұжырымдады .

Кәсiпкерлiк теориясының негiзiн салушылардың бiрi Й. Шумпетер әсiпкерлiктiң даму концепциясының мәнiн алғаш рет құрастыра отырып, кәсiпкерлiкке төмендегiдей анықтама бередi: «Кәсiпорын деп бiз жаңа кобинациялардың жүзеге асырылуын, сондай-ақ бұл комбиннациялардың неден көрiнiс беретiндiгiн : заводтарды және т. б. түсiнемiз. Кәсiпкерлер деп қызметтерi сол жаңа комбинацияларды жүзеге асыру болып табылатын, оның белсендi элеметi ретiндегi шаруашылық субъектiлерiн айтамыз» .

Қазiргi шыққан сөздiктерде «кәсiпкер» сауда саласында қызмет етуге маманданған адам ретiнде анықталғанымен, соңғы кезде кәсiпкер деп кәсiпорын иесiн, табыс әкелетiн белгiлi бiр экономикалық қызметтiң түрiмен айналысатын тұлғаны келтiредi . Дегенмен, кәсiпкер мәнiн толығырақ ашып көрсететiн анықтама төмендегiдей болып табылады: кәсiпкер - ынта мен жаңалық негiзiнде толық экономикалық жауапкершiлiктен қорықпай, тәуекелге баруға және болашақта қосымша табыс түсiретiндей етiп, басқа өндiрiс фактордарын тиiмдi түрде бiрiктiруге қабiлеттi ұдайы өндiрiстiң субективтi факторы .

Жеке тұлғаның кәсiпкелiкпен айналысу тиiмдiлiгi ең алдымен кәсiпкерлiктен түсетiн жеке табыс пен сол фирмада жалдамалы жұмысшы болған күнде алатын жалақымен салыстыру арқылы бағаланады. Егер жалақы көбiрек болса, онда әлеуеттi кәсiпкер жалдамалы қызметкер болады. Ал кәсiпкерлiктен түсетiн жеке табыс көбiрек болса, ол кәсiпкер болады.

Кәсiпкер түсер -түспесi белгiсiз пайданы таңдаушы да, ал жалақыны таңдаушы- қанша жалақы алатынын бiлетiн жалдамалы жұмыскер. Түсер -түспесi белгiсiз пайданы таңдаушылар өндiрiлген өнiмнiң құны мен өндiрiс шығыны арасындағы айырмашылықты алуға заңды түрде құқығы бар белсендi кәсiпкерге айналады. Кәсiпкердiң нарықтық экономиканың басқа агенттерiнен айырмашылығы - өзiнiң экономикалық әрекетiнiң нәтижесiнде пайда түсiре бiлетiндiгiнде (пайда-кәсiпкердiң сұранысты қамтамасыз ету мақсатымен шығындалған қаржысы мен баға арасындағы айырмашылық) . Бұл қасиеттер шағын кәсiпкерлiк үшiн де әдiлеттi болып табылады. Бiрақ олардың салыстырмалы түрдегi көлемiнiң шағындығы (яғни сандық факторы) шағын кәсiпкерлiктiң өзiне тән ерекшелiктерiн туғызады.

Шағын кәсiпорынға мөлшерлiк сипаттама бергенде сандық белгiлерi неғұрлым жиiрек қолданылады. Осы мақсатта экономикасы дамыған нарықты елдерде әртүрлi көрсеткiш белгiлерi қолданылады. Оларға жататын негiзгi көрсеткiштер: еңбекпен қамтылғандар саны, капитал айналымының көлемi (өткiзу көлемi), сондай-қ жылдық табыс көлемi мен басқа фирмаларды капиталына қатысу дәрежесi сияқты қосымша көрсеткiштерi де пайдаланылады. Қамтылғандар саны көрсеткiшi практикада қолдануға жеңiлiрек болғандықтан барлық жерде есепке алынады. Бiрақ оның мөлшерi әр елдерде ғана емес, салалар бойынша да өзгерiп отырады. Мысалы, тау-кен Ќнеркәсiбi, транспорт, құрылыс, өңдеу өнеркәсiбi, байланыс, несие, коммуналды шаруашылық, ‹аржы, сақтандыру, жылжымайтын мүлiкпен операциялар сияқты салаларда жұмыс атқаратындардың саны 300 адамнан аспауы қажет. Көтерме саудада- 100 адамнан төмен; бөлшек саудада -50 адамға дейiн; өндiрiс және т. б. -20 немесе одан да аз; коммерция, қызмет көрсету саласында -5 және одан да аз адам қызмет етуге тиiстi.

АҚШ-та Шағын бизнес Әкiмшiлiгiнiң (ШБЃ) анықтамасы бойынша шағын бизнес жұмыс күшiнiң орташа жылдық көлемi 500 адамЉа дейiн қамтылған кәсiпорындар саласында орын алады. Бұл анықтамаға көтерме және бөлшек сауда, қызмет көрсету саласы, тұрғын үй, сонымен қатар ауыл шаруашылығы, орман мен балық өнеркәсiбi кiредi

Германияда шағынға құрамында бiр адамнан елуге дейiн қамтылған жұмыскерлерi бар кәсiпорындарды, орташаға -50-ден 500-ге дейiн адамы бар фирмаларды жатқызады.

Австрияда қамтудың жоғарғы шегi 100 адам.

Ұлыбританияда өңдеу өнеркәсiбiндегi қамтылғандардың саны 200 жұмыскер; құрлыс, кен қазу мен көмiр өнеркәсiбiде -20 жұмысшыдан аспаса ғана фирма шағын болып есептелiнедi.

Францияда шағын және орташа кәсiпорындаға жұмысшылар саны 500-ден аспайтын компаниялар жатады .

АқШ, Ұлыбритания және Францияда шағын және ұсақ кәсiпорындардың жартысынан астамын, ал Жапонияда -3/4 бөлiгiн құрайды (1-кесте) .

1-кесте

Өнеркәсiптiк кәiпорындардың жалпы санындағы шағын

Кәсiпорындардың үлесi, (% бойынша)

Елдер: Елдер

Ұсақ кәсiпорындар, 1-ден 19 адамға дейiн: Ұсақ кәсiпорындар, 1-ден 19 адамға дейiн

Шағын кәсiпорындар, 19-дан 500 адамға дейiн: Шағын кәсiпорындар, 19-дан 500 адамға дейiн

Елдер: АҚШ

Ұсақ кәсiпорындар, 1-ден 19 адамға дейiн: 26

Шағын кәсiпорындар, 19-дан 500 адамға дейiн: 28

Елдер: ЖАПОНИЯ

Ұсақ кәсiпорындар, 1-ден 19 адамға дейiн: 49

Шағын кәсiпорындар, 19-дан 500 адамға дейiн: 28

Елдер: ҰЛЫБРИТАНИЯ

Ұсақ кәсiпорындар, 1-ден 19 адамға дейiн: 26

Шағын кәсiпорындар, 19-дан 500 адамға дейiн: 23

Елдер: ФРАНЦИЯ

Ұсақ кәсiпорындар, 1-ден 19 адамға дейiн: 32

Шағын кәсiпорындар, 19-дан 500 адамға дейiн: 28

Каптал айналымның көлемi (өткiзу көлемi) бойынша есепке алу көрсеткiшi АҚШ, Германия, Ұлыбритания, Франция, ал капитал көлемi немесе өндiрiстiк қорлар фирмалардың мөлшерi көрсеткiшi Жапонияда қолданылады.

Сонымен қатар, кейбiр елдерде (Германияда) басқа фирмалардың капиталына қатысу (1/3-ден кем болмауы керек) табыстың жылдық көлемi қосымша көрсеткiштерi де пайдаланылады. Мысалы, АҚШ-та қызмет көрсету саласында шағын Каптал айналымның көлемi (өткiзу көлемi) бойынша есепке алу көрсеткiшi АҚШ, Германия, Ұлыбритания, Франция, ал капитал көлемi немесе өндiрiстiк қорлар фирмалардың қатарына жылдық табысы 2, 2-14, 5 млн долл, құрылыста -9-21 млн, бөлшек саудада -3, 5-13, 5 млн, өнерәсiбiнде -3, 5-20 млн долл болатын компаниялар жатады .

Бiрақ, жоғарыда келтiрiлген көрсеткiштердiң ешқайсысы да шағын бизнестi анықтайтындай толық деңгейдегi көрсеткiш бола алмайды.

Кей жағдайларда шағын, орташа және iрi кәсiпорындарға жiктеу қамту саны бойынша да, өткiзу көлемi бойынша да жүзеге асады. Бұл фирма көлемiн анықтауда капитал салу саласының шешушi рөл атқаратындығын көрсетедi. Дегенмен, халықаралық практикада, шағын бизнестiң нақты анықтамасы болмаса да, оған қамту мөлшерi бойынша 500-ге дейiн адамы бар фирмаларды жатқызады. Қамту саны бұл шектен жоғары фирмалар iрi кәсiпорындарға жатқызылады .

Қазақстанда шағын кәсiпкерлiктiң субъектiлерiден, Қазақстан Республикасының 1997 жылғы маусымның 19-да шыққан № 131-1-шi заңына сәйкес, жұмыскерлерiнiң жылдық саны 50 адамнан, ал активтер құны 3480 мың теңгеден аспайтын комерциялық үйымдарды айтады. Шағын кәсiпкерлiкпен жеке тұлғалар, сол сияқты заңды тұлғалар да айналыса алады.

Шағын бизнестiң белгiлi бiр бағыттық сипаты алғашқы капитал салымы мардымсыз болған күнде де өз сатып алушыларын қалыптастырып, iрi фирмаларын бәсекеге түсуге мүмкiндiк бередi.

Шағын кәсiпкерлiктi тәуекелдi бизнес саласына жатқызады, себебi әрбiр 10 кәсiпорынның 2-3 ғана аяғынан тұра алады. Ұсақ кәсiпорындарды, әдетте, өз ойларын, зерттеулерi мен жаңалықтарын тезiрек енгiзгiсi келетiн ғалымдар, инженерлер, өнертапқыштар басқарады.

Шағын бизнеспен айналысатын кәсiпкерлер әлеуметтiк жағынан бiркелкi емес - олар әртүрлi топтар мен қоғамдық құрлымнан шыққандар. Бiрақ шағын кәсiпкерлiк қарапайымдылығымен көптеген адамдарды тартады.

Нарықтық экономикада шағын бизнес негiзгi төрт қызметтi атқарады:

-жұмыс орындарын қалыптастыру. Шағын бизнесте жасалатын жұмыс орындарының iрi компанияларда ашылатын орындармен салыстырғанда өз ерекшелiктерi бар. Шағын фирмалар, әдетте, негiзгi жалақыны да, қосымша төлемдердi де аз төлейдi. Бұл жұмыс орындарындағы жұмыскерлердiң көбiсi ешқашан жұмыс iстемегендер, кейбiреулерi жұмыс орнын ұсақ фирмадан тапқанға дейiн ұзақ уақыт бойы жұмыс iздегендер. Орташа есеппен алғанда шағын кісiпорындардың қызметерлердiң iрi компаниялардың қызметкерлерiндей бiлiмдерi жоқ. Корпорация-

лардың талабына толық сәйкес келмейтiн жұмыскерлердi жалдай отырып, ұсақ кәсiпорындар елдегi тұрақтылықтың маңызды факторы болып табылады;

-шағын бизнес жаңа тауарлар мен қызметтiң түрлерiн енгiзу қызметiн атқарады. Осы артықшылығына байланысты шағын кәсiпкелер экономикалық өрлеуге маңызды үлес қосады. Бұл тұрғыдан алғанда, шағын бизнестiң жетiстiктерi қауiпсiз сақал қырғыштар, электрондық қол сағаттары, вертолет, тот баспайтын болат пен көшiрме аппараттары өндiрiсiне әсер ете отырып, аталған салалар бойынша нағыз төңкерiс жасады.

Дүниежүзiлiк тәжiрибе шағын фирмалардың iрi компанияларға қарағанда әр қамтылған адамға шаққанда 2, 5 еседей көп жаңа өнiм шығарып, қолданымдағы технологияны жақсарту бойынша 2 есе көп мәндi ұсыныстар жасайтындығын көрсеттi;

-шағын кәсiпорындар жоғарыда айтылған қызметтерден басқа өнiмдерiн өткiзу, қызмет көрсету, жабдықтаумен айналысу арқылы iрi корпарациялардың қызметiнде маңызды орын алады;

-көптеген шағын фирмалар тұтынушылардың ерекше мұқтаждықтарын қамтамасыз етуге қабiлеттi болғандықтан (яғни арнайы тауарлар мен қызметтердi жүзеге асыратындықтан) өмiр сүре алады. Iрi компаниялар бұл сияқты қызметтен қашуға тырысады. Бай тұтынушылар «ерекше» талғамдармен ажыратылады. Олар жеке тапсырыс бойынша дайындалған, әдеттегi тауарларға ұқсамайтын өнiмдердi қажет етедi. Сондықтан да кейбiр шағын кәсiпорындар осындай ерекше қажеттiлiктi қанағаттандыру арқылы жетiстiкке жеттi.

Шағын кәсiпкерлiктiң осы қасиетерi оның дамуын маңызды факторға айналдырады.

Шағын бизнестi ұйымдастыру iшкi өндiрiстiк артықшылықтары ереше көңiл бөлуге тұрарлық. Шағын фирманы ұйымдастыру артықшылығының қарапайым мысалы ретiнде оның бiркелкi топтық құрамын келтiруге болады. ұжым мүшелерiнiң мамандықтары бiрдей, барлығы бiр мақсатқа ұмтылады. Бұл бәсекелiк нарықта үш артықшылықты бередi:

-iрi кәсiпорындарда толық пайдаланылмайтын бөлiнбейтiн мүлiкке(ғимарат, жабдықтар, компьютер және т. б. ) деген шектеулi құқығы бар ұйымшыл шағын топ оны жақсырақ пайдалана отырып, бiрiгiп әрекет етудiң нәтижесiнде шығындарды азайтады;

-топ iшiндегi тығыз байланыстар олардың мiндеттерiн нақтылауды қажет етпейтiндiктен, келiсм жүйесi жеңiлдейдi;

-жақсы ұйымдасқан топ өз бетiнше шаруашылық жүргiзетiн тұлғалар үшiн қауiптi болып саналатын күтпеген жағдайларға неғұрлым сәттi қарсы тұра алады.

Бiрақ бiркелкi топтық-ұйымдастырудың да әлсiз жақтары бар. Ол ұлғайған сайын топ iшiндегi араласу, байланыс қиындайды, менеджерлерге деген қажеттiлiк пайда болады, мұндай құрылым-менеджер өзiмен бiр мамандықтағы қызметкерлер тобын басқарып, бағыт беретiн иерархияның қарапйым түрi .

Жаңа әлеуметтiк қоғам құрылымын қалыптастыру, басқару аппаратының үлкендiгi, нарықтық экономикадағы икемсiздiгi, тұтынушылармен керi байланыстың жоқтығына iрi шаруашылық құрылымдарының шеше алмайтын әлеуметтiк-экономикалық мәселелердi шешуде шағын бизнестiң алатын орны ерекше. Экономикада шағын кәсiпорындардың көп болуы бүкiл басқару жүйесiнiң орталықтануын әлсiретедi және қоғамдағы еңбек бөлiнiсi жүйесiнде қызметтiң неғұрлым тиiмдi бөлiнуiне ықпал етедi.

Нарықта мамандандырылған, жоғары технологиялы көптеген шағын және орта кәсiпорындар анағұрлым селсоқ iрi бизнеспен бәсекеге түседi. Бұл бәсеке олардың ‹ызметiнiң ынталандырушысы рөлiн атқарады және монополистiк нарық құрлымының пайда болуына кедергi жасайды.

Шағын кәсiпкерлiктiң дамуына ден ‹ою - экологтардiң бағдарламаларындағы басты орындардың бiрi.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.