Материалдық ресурстарды басқару

МАТЕРИАЛДЫҚ РЕСУРСТАРДЫ БАСҚАРУ

(PetroKazakhstan Kumkol Resources компаниясының мысалында)

ЖОСПАР

Кіріспе . . . 3

1 МАТЕРИАЛДЫҚ РЕСУРСТАРДЫ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Материалдық ресурстарды басқару түсінігі мен функциялары . . . 5

1. 2 Материалдық ресурстарды сатып алу логистикасы . . . 8

1. 3 Материалдық ресурстарды тасымалдау логистикасы . . . 15

1. 4 Логистикадағы қоймалау қызметі . . . 24

2 МАТЕРИАЛДЫҚ РЕСУРСТАРДЫ БАСҚАРУДЫҢ ТӘЖІРИБЕСІН ТАЛДАУ

2. 1 “ PetroKazakhstan Kumkol Resources” акционерлік қоғамын сипаттау . . . 34

2. 2 Компаниядағы сатып алу процесін талдау . . . 36

2. 3 Panalpina World Transport компаниясы және оның атқаратын тасымалдау қызметін талдау . . . 39

2. 4 Қоймалау қызметін ұйымдастыру . . . 48

3 МАТЕРИАЛДЫҚ РЕСУРСТАРДЫ БАСҚАРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ

3. 1 Көлік инфрақұрылымын дамыту . . . 53

3. 2 Электронды SAP жүйесін жетілдіру . . . 58

3. 3 Көліктік-логистика кластерін қалыптастыру . . . 60

Қорытынды . . . 64

Қолданылған әдебиеттер тізімі . . . 69

КІРІСПЕ

Ел президентінің Қазақстан-2030 стратегиясында Қазақстанның міндеті отандық көлік кешенінің бәсекелестік қабілетін және аумағымыз арқылы өтетін сауда легінің үлғайтылуын қамтамасыз ету болып табылатындығы айтылған /1/.

Қазақстанның нарықтық экономикаға өтуіне байланысты соңғы жылдары логистика термині пайда болды және қарқынды түрде дамуда. Жалпы логистика дегеніміз - бұл шикізатты сатып алу орнынан соңғы тұтыну орнына дейін материалдық және сонымен байланысты ақпараттық ағымдардың қозғалысын қамтамасыз ететін тасымалдау және қоймалау бойынша барлық қызметтерді жоспарлау, ұйымдастыру және бақылау. Логистика шикізат пен жартылай фабрикаттарды сатып алу мен дайын өнімді тұтынушыға жеткізгенге дейінгі уақыт аралығын қысқартуға мүмкіндік береді.

Шетел тәжірибесі көрсеткендей, қазіргі бизнесте логистика стратегиялық маңызды орынға ие. Осы салада табысқа жеткен көптеген мамандардың компания басшылығындағы жоғарғы қызмет орындарына жылжитыны кездейсоқ емес. Бизнес тұрғысынан қарағанда логистика дегеніміз - корпоративті мақсатқа барлық ресурстардың оңтайлы шығындарымен жету үшін материалды және басқа да ағымдарын тиімді басқару.

Логистиканың негізі болып табылатын алты ереже бар.

• ЖҮК - керекті тауар;
• САПА - қажетті сапада;
• САНЫ - қажетті көлемде;
• УАҚЫТ - қажетті уақытта жеткізілуі тиіс;
• ОРЫН - керекті орынға;
• ШЫҒЫНДАР - минималды шығындармен.

Логистикалық іс-әрекеттің мақсаты жүзеге асырылды деп санауға болады, егер осы алты шарт орындалса, яғни қажетті тауар қажетті көлемде қажетті сапада керекті уақытта керекті жерде минималды шығындармен жеткізілген болса.

Ұлыбританияда өткізілген зерттеулер соңғы тұтынушыға келіп түсетін өнімнің өзіндік құнының 70% логистикалық, яғни тасымалдау, қоймалау, орау және т. б. шығындардан тұратындығын көрсетті. Ал логистикалық шығындардың 41% тасымалдау, 21% қоймалау, 23% материалдық қор және 15% әкімшілік шығындарды құрайды. Осыған байланысты көп елдерде логистика саласындағы шығындарды төмендету жолдарын интенсивті іздестіру процесі жүруде. Мамандардың назары ең алдымен төмендегілерге аударылуда:

• материалдық ресурстарды жабдықтау, өткізу және сақтау процестерін жетілдіру;
• маркетингтік қызметті және жабдықтаушылар мен тұтынушылар арасындағы функционалды қарым-қатынасты жақсарту;
• материалдық және ақпараттық ағымдардың жылжу технологияларын өзгерту /2/.

Логистика бойынша бүкіл әлемдік және европалық конгрестер мерзім сайын жүргізіліп тұрады. Европалық логистикалық ассоциацияның (ЕЛА) соңғы конгресі «Еврологистика-2000» болды. Осы конгрес «жақсырақ, тезірек, арзанырақ» деген ұранмен Афинада өтті.

Материалдық ресурстарды басқару әр уақытта шаруашылық қызметтің маңызды жағы болып табылатын. Дегенмен, ол тек жақында ғана экономикалық өмірдің маңызды функцияларының біріне айналды. Негізгі себебі - өндірістік және сауда жүйелерінің тұтынушының тез өзгеріп отыратын талғамына жылдам икемделуі қажеттігін туғызған сатушы нарығынан сатып алушы нарығына өту.

Кез-келген кәсіпорынның материалдық ресурстарға қажеттілігі болады. Осы қажеттілікті уақытылы қанағаттандыру керек. Егер қажеттілік уақытылы қанағаттандырылмаса, өндіріс тоқтап қалады, яғни кәсіпорынға көптеген шығын алып келеді. Осы тұрғыдан қарағанда, материалдық ресурстарды басқару мәселесі заман талабына сай және өте өзекті де маңызды мәселе. Бітіру жұмыстың да негізгі мақсаты шығындардың орын алуын болдырмау үшін материалдық ресурстарды тиімді басқару үрдісін зерттеу болып табылады.

Осы мақсатқа жету барысында алға келесі міндеттер қойылды:

• материалдық ресурстарды басқарудың мәнін, мақсатын және кезеңдерін анықтау;
• материалдық ресурстарды басқарудың ұйымдарда жүргізілу тәжірибелеріне шолу жасау;
• материалдық ресурстарды басқаруды жетілдіру шараларын ұсыну.

Бітіру жұмысының зерттеу обьектісі ретінде материалдық ресурстарды тұтынушы PetroKazakhstan Kumkol Resources акционерлік қоғамының қамтамасыз ету және материалдық қор басқармасы қарастырылады.

1 МАТЕРИАЛДЫҚ РЕСУРСТАРДЫ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. Материалдық ресурстарды басқару түсінігі мен функциялары

Материалдық ресурстарды тиімді қолдану, кәсіпорындағы материалдық ағымдар өтетін барлық бөлімшелер арасындағы үйлесімділік шартында ғана болады. Шикізатты, материалдарды коммерциялық және өндірістік тұрғыда қолдануды ұйымдастыру материалдық шығындармен тығыз байланысты. Ал материалдық шығындар болса, кәсіпорынның нарықтағы бәсекелестік орнын анықтайды.

Кейбір авторлар материалдық ресурстарды басқаруды тек қана шаруашылық субьектілерді материалдармен қамтамасыз ету деп түсінеді /3, 4б/. Бұл материалдық ресурстардың өте тар мағынасы болып табылады және бұған өндірістік кәсіпорындарды материалды-техникалық қамтамасыз етумен айналысатын көтерме-сауда ұйымдарының қызметін жатқызуға болады. Кең мағынасында материалдық ресурстарды басқару кәсіпорынның материалды ресурстарға қажеттілігін анықтау, анықталған қажеттілікті қанағаттандыруды ұйымдастыру және кәсіпорынның экономикалық стратегиясына байланысты материалдық ресурстарды қолданудың тиімділігін бақылау болып табылады. Қаржылық, адам ресурстарына қарағанда, материалдық ресурстар кәсіпорынның шығаратын өнімінің заттық негізін, компонентін, элементін құрайды.

Материалдық ресурстарды басқару функциялары 1 суретте көрсетілген. Бұл құрал бір жағынан кәсіпорынның материалдық ресурстарға деген қажеттілігін қанағаттандырады және қаржылық шығындарды төмендету арқасында тиімді өндірістік пайдалануды қамтамасыз етеді. Ал екінші жағынан, материалдық ресурстарды басқару функциялары қалыптасқан жоспарлау, ұйымдастыру, ынталандыру және бақылау кешенінің элементтері болып табылады.

1-сурет. Материалдық ресурстарды басқару функциялары /3, 7б/.

Материалдық ресурстарды басқару жалпы менеджменттің әдістеріне сүйенеді және алдына қойған мақсатына байланысты өзіндік ерекшеліктерге ие болады.

Материалдық ресурстарды сатып алу және өндірісте қолданумен байланысты қызметтерді жоспарлау, кәсіпорындағы стратегиялық жоспарлаудың бір бөлігі болып табылады. Ол мақсатты таңдау принциптері және оларға жету жолдары негізінде құрылады. Материалдық ресурстарды қолдану екі кезеңнен тұрады. Олар материалмен қамтамасыз ету және өндіріс немесе өнім өткізу процесінде материалды қолдану болып табылады. Осыған орай материалды ресурстармен байланысты шаруашылық субьектілердің қызметін жоспарлаудың 2 бөлімі ерекшеленеді.

Жоспарлаудың бірінші бөлімі кәсіпорынның материалдық ресурстарға қажеттілігін және оларды ішкі орта факторларының қызметін оңтайландыру арқылы ұтымды қолдану жолдарын анықтауды қамтиды. М. Мескон, М. Альберт және Ф. Хедоури ішкі орта факторларына құрылымды, мақсаттарды, міндеттерді, технологияны және адамдарды жатқызады /4, 108б/. Кәсіпорынның ассортименттік портфелін және өндірістік бағдарламаны құру барысында натуралдық және құндық формадағы шығындалатын материалдық ресурстар көлемін және өндірістік қор деңгейі есептелінеді.

Екінші бөлімде материалдық ресурстар нарығындағы кәсіпорынның стратегиясы құрылады, яғни материалмен қамтамасыз ету саласындағы кәсіпорынның сыртқы ортамен қарым-қатынасы және шарттары анықталады. Кәсіпорынның материалдық ресурстарға деген қажеттілігі негізінде қажеттіліктерді қанағаттандыратын сыртқы көздер таңдалады, сатып алудың шекті бағалары есептеледі және жабдықтаушылардан кәсіпорынға дейінгі ресурстардың жылжуы ұйымдастырылады /3, 37б/.

“Стратегия құрылымды анықтайды” деген қағидаға негізделе отырып, материалдық ресурстарды қолданудың стратегиясына байланысты материалдық ресурстарды басқаруды ұйымдастыру құрылымы қалыптасады деп айтуға болады. Материалдық ресурстарды басқару құрылымын анықтағанда міндетті түрде сыртқы орта факторы ескерілуі керек, өйткені материалдық ресурстармен қамтамасыз ету барысында олар бір-бірімен қарым-қатынасқа түседі.

Материалдық ресурстарды басқарудың орталықтану деңгейі кәсіпорынның көлемі, масштабы және сыртқы орта факторларына байланысты болады. Комбинат немесе өндірістік бірлестік болып табылатын, ірі өндірісті қамтитын кәсіпорындар материалдық ресурстарды басқарудың орталықтанбаған құрылымына ие болады. Ал тар номенклатурасы, бірнеше жабдықтаушылары бар, тұрақты сыртқы ортадағы шаруашылық субьект орталықтанған құрылымды қолданады.

Орталықтанған құрылымда материалдық ресурстарды қолдану саласындағы шешімдер кәсіпорынды басқарудың иерархиялық пирамидасының жоғарғы бөлімінде қабылданады. Ал орталықтанбаған құрылымда әр өндірістік бөлімше керекті материалдық ресурстарды өздері басқарады.

Материалдық ресурстарды басқаруды ұйымдастыру құрылымы мен іс-әрекет жоспары ынталандыру механизміне негізделуі керек. Материалдық ресурстарды басқару материалдарды сатып алатын, тасымалдайтын, өңдейтін персоналды басқару болып табылады. Қызметкерлерді кәсіпорынның материалдық шығындарын рационалды қолдануға қызықтыру керек, яғни тиімді ынталандыру басқару құралы болып табылады. Күту теориясына сәйкес кәсіпорынның ынталандыру механизмінің негізіне шаруашылық қызметтің қаржылық көрсеткіштерін жақсартатын, еңбек қарқындылығы мен кәсіпкерлік белсенділігін арттыру және қызметкерді қанағаттандыратын жоғары сыйақы арасындағы байланыс жатады. Осы теорияға сәйкес кәсіпорында 2 суретте көрсетілген арақатынас болу керек. Нәтижесінде, алынатын сыйақы кәсіпорындағы материалдық шығындарды оңтайландырудың жаңа талпыныстарын тудырады.

2-сурет. Кәсіпорынның материалдық ресурстарын қолдануды ынталандыру механизмінің циклы /3, 15б/.

Ескерту: Пунктир сызығы сыйақы мен талпынысты арттыру арасындағы кері байланысты білдіреді.

Материалдық ресурстарды тиімді ынталандыру материалдық ресурстардың деңгейін дұрыс бақылау кезінде ғана жүзеге асырылады. Материалдық ресурстарды басқару кәсіпорындағы ресурстармен қамтамасыз ету және өндірістік қолдану процестерінің қалай жүргізілуін, ішкі және сыртқы ортаның өзгеруі нәтижесінде қандай проблемалар туатынын үздіксіз бақылауды білдіреді. Осы функцияны жүзеге асыратын құрал болып бақылау табылады. Жоғарыда айтылған басқа да функциялар сияқты, материалдық ресурстардың қолданылуын бақылау, берілген шаруашылық субьектілердің бақылауды ұйымдастыру әдістемесіне негізделуі керек. Өнеркәсіптік кәсіпорында үш түрлі бақылауды қамтамасыз ету керек. Олар алдын-ала, ағымдық және қорытынды бақылау болып табылады.

Алдын-ала бақылау материалдық ресурстарды қолдануды жоспарлаумен тығыз байланысты. Алдын-ала бақылау кезінде кәсіпорынның өндірістік және коммерциялық қызметінің барлық стадияларындағы материалдық ресурстарды қолданудың стандарттары белгіленеді. Алдын-ала бақылау материалдық ресурстардың қорларын және шығындарды нормалауды қамтиды.

Ағымдық бақылау материалдық ресурстарды қабылдау және қолдану процесінде жүзеге асырылады. Ол алынған нәтижелер мен жоспарланған материалдық шығындардың нормаларын салыстыруды қамтиды. Ағымдық бақылаудың мақсаты шаруашылық қызмет барысында туатын материалдық ресурстармен қамтамасыз ету және қолданумен байланысты проблемаларды шешу болып табылады. Осы бақылау түрі материалдық ресурстардың қолданылуы және жылжуы жүретін жұмыс орындарынан және бөлімшелерден ақпарат алуға мүмкіндік беретін, кері байланыс негізінде құрылады.

Қорытынды бақылау материалдық ресурстарды жабдықтау келісімшарттарын орындау біткен кезде және кәсіпорынның бизнес-жоспары құрылатын әр периодтың соңында жүргізіледі. Бақылау кезінде жоспарланған материалдық шығындар ағымдық шығындармен салыстырылады. Алынған мәліметтер, біріншіден, кезекті периодқа бизнес-жоспар құру үшін және материалдық ресурстар нарығында кәсіпорынның стратегия және тактикасы жөнінде шешімдер қабылдау үшін қолданылады. Екіншіден, кәсіпорынның қызметкерлеріне берілетін сыйақы көлемін анықтайтын база ретіндегі, материалдық ресурстарды ұтымды қолдануды ынталандыру механизмінің маңызды элементі болып табылады.

Қарастырылған функциялардың элементтері тек қана дұрыс орындалған жағдайда ғана кәсіпорындағы материалдық ресурстардың тиімді қолданылуын қамтамасыз ете алады /3, 38б/.

2. Материалдық ресурстарды сатып алу логиcтикасы

Сатып алу логистикасы - бұл кәсіпорынды материалдық ресурстармен қамтамасыз ету үрдісіндегі материалдық ағымдарды басқару.

Сатып алу логистикасы жалпы кәсіпорынды басқарудың және оның ішінде материалдық ресурстарды басқарудың компоненті бола отырып кәсіпорынның сатып алу қызметін жоспарлау, ұйымдастыру, ынталандыру және бақылауды қамтиды. Батыс елдерінде сатып алу логистикасын тиімді ұйымдастыру фирманың нарықтағы орнын жақсартуға мүмкіндік беретін бәсекелестік құрал ретінде анықталады.

Сатып алу қызметінің мақсаттарын және оларға жету жолдарын анықтау кез-келген өнеркәсіптік кәсіпорында іске асады. Материалдық ресурстарды басқару жүйесінде сатып алу, материалмен қамтамасыз ету және материалды қолдану мақсаттарының үйлесуінің әмбебап формасы материалдық ресурстарды қолдану стратегиясын құру болып табылады.

Стратегияның негізгі мақсаттарының бірі болып кәсіпорынның өз жабдықтаушылармен қарым-қатынасын анықтау табылады. М. Портердің бәсекелестік концепциясында жабдықтаушылармен қарым-қатынас стратегиялық менеджменттің басты компоненттерінің бірі ретінде қарастырылады. Жабдықтаушылар М. Портердің әлемге танымал концепциясында кәсіпорынға әсер ететін бес бәсекелестік күштің бірі болып табылады. М. Портердің бес бәсекелестік күш концепциясы 3 суретте көрсетілген /5, 188б/. Кәсіпорынның міндеті - қай материалдық ресурстың жабдықтаушысы күшті немесе әлсіз бәсекелестік күшке жататындығын анықтау. Осындай шешім қабылдау материалдық ресурстарды басқару қызметімен, оның ішінде сатып алу қызметімен тікелей байланысты.

3-сурет. Бес күшке негізделген бәсекелестік моделі /5, 188б/.

Кез-келген өндірістік, сондай-ақ сауда кәсіпорнында материалды ағымдар өңделеді, сондықтан оның құрамында еңбек заттарын - шикізат, жартылай фабрикаттарды, халық тұтынатын бұйымдарды сатып алатын, жеткізетін және уақытша сақтайтын қызметі бар (жабдықтау қызметі) .

Кәсіпорынды еңбек заттарымен қамтамасыз ету үрдісінде жауап беретін негізгі сұрақтар жабдықтау логикасымен анықталады:

• не сатып алу;
• қанша сатып алу;
• кімнен сатып алу;
• қандай шарттарда сатып алу.

Дәстүрлі тізімге логистика келесі сұрақтарды қосады:

• сатып алуларды өндіріс және өткізумен қалай жүйелі байланыстыру қажет;
• кәсіпорын қызметін жабдықтаушылармен қалай байланыстыру керек.

Сатып алу логистикасының белгіленген сұрақтары осы функционалды саладағы шешілетін мәселелердің құрамы мен орындалатын жұмыстар сипатын анықтайды.

Сатып алу логистикасына жататын мәселелер мен жұмыстарды қарастырайық.

1. Материалдық ресурстарға қажеттілікті анықтау. Материалдық ресурстарға қажеттілікті анықтау үрдісінде материалдық ресурстарға фирма ішілік қажеттілікпен теңестіру қажет. Содан соң материалдық ресурстарға қажеттілік есептеледі. Ол кезде жеткізудің салмағына, мөлшеріне және басқа да параметрлеріне, сондай-ақ жеткізу қызметтеріне де талаптар белгіленеді. Әрі қарай жоспар жасалады - әр номенклатура және номенклатуралық топтық позициясына графиктер мен әрекеттер жасалады.
2. Сатып алу нарығын зерттеу. Сатып алу нарығын зерттеуді жабдықтаушылар нарығының тәртібін талдаудан бастайды. Бұл кезде барлық мүмкін болатын жабдықтаушыларды тікелей нарықтар бойынша, алмастырушы нарықтар және жаңа нарықтар бойынша теңестіру қажет. Содан соң барлық сатып алынатын материалдық ресурстардың мүмкін көздерін алдын ала бақылау, сондай-ақ нақты нарыққа шығумен байланысты тәуелдіктерді талдау қажет.
3. Жабдықтаушыларды таңдау. Оған жабдықтаушылар жөнінде ақпарат іздеу, жабдықтаушылар жөнінде мәліметтер базасын құру, оңтайлы жабдықтаушыны іздеу, таңдалған жабдықтаушылармен жасаған жұмыстардың нәтижесін бағалау жатады.
4. Сатып алуды жүргізу. Бұл қызметті жүзеге асыру келісім жүргізуден басталуы тиіс, олар сол шарттың бекітілуімен аяқталуы қажет. Келісім қатынастары шаруашылық байланыстарды қалыптастырады, оларды оңтайландыру логистиканың міндеті болып табылады. Сатып алуды жүргізуге сатып алу әдісін таңдау, жеткізу шарттары мен төлем ақысын жасау, сондай-ақ материалдық ресурстарды тасымалдауды ұйымдастыру жатады. Мұнда жеткізу тәртібі құрастырылады, жөнелту жүргізіледі және кеден процедуралары ұйымдастырылады.
5. Жеткізуді бақылау. Жеткізуді бақылаудың бірден-бір маңызды мәселелері жеткізу сапасын бақылау болып табылады, яғни ақауларды есептеу. Жеткізулерді бақылауға жеткізу мерзімдерін бақылау (ерте жеткізу немесе кешігулер саны), тапсырыстарды рәсімдеу мерзімдерін бақылау, тасымалдау мерзімін, сондай-ақ материалдық ресурстардың қор жағдайын бақылау жатады.
6. Сатып алу бюджетін дайындау. Сатып алу қызметінің маңызды бөлігі экономикалық есептеулер болып табылады, себебі ол жұмыстар мен шешімдер қанша тұратынын нақты білу тиіс. Мұнда төмендегідей шығындар түрлерін анықтайды:

• материалдық ресурстардың негізгі түрлері бойынша тапсырысты орындауға кететін шығындар;
• тасымалдау, жіберу және сақтандыру шығындары;
• жүк өңдеу шығындары;
• жеткізу шартының орындалуын бақылауға кететін шығындар;
• материалдық ресурстардың қабылдануына және тексерілуіне кететін шығындар;
• потенциалды жабдықтаушылар жөнінде ақпарат іздеуге кеткен шығындар.

Экономикалық есептеулер шеңберінде сатып алу логистикасының міндеттеріне материалдық ресурстардың тапшылығынан болған шығындардың есебін жатқызуға болады /6, 45б/.

Енді жабдықтаушыларды таңдау мәселесіне толығырақ тоқталып өтейік. Осы мәселені шешудің негізгі сатыларын атап, оларды сипаттайық.

1. Потенциалды жабдықтаушыларды іздеу. Мұнда мынадай әдістер қолданылуы мүмкін:

• байқау жариялау;
• жарнама материалдарын зерттеу: фирмалық каталогтар, бұқаралық ақпарат құралдарындағы хабарландырулар және т. б. ;
• көрме және жәрмеңкелерге бару;
• мүмкін жабдықтаушылармен хат алмасу және жеке байланыстар.

Аталған шаралар нәтижесінде әр уақытта жаңарып және толықтырылып отыратын потенциалды жабдықтаушылардың тізімі қалыптасады.

2. Потенциалды жабдықтаушыларды талдау. Потенциалды жабдықтаушылардың құрылған тізімі тиімді жабдықтаушыларды таңдауға мүмкіндік беретін арнайы критерийлер негізінде талданады. Мұндай критерийлер саны оншақты болуы мүмкін. Дегенмен, олар көбінесе жеткізілетін өнімнің бағасымен және сапасымен, сондай-ақ жеткізу сенімділігімен шектеледі, яғни бұл жабдықтаушының жеткізу мерзімі, жеткізілетін өнімнің ассортименті, жинақтылығы, сапасы және саны бойынша міндеттерін орындауы болып табылады.

Жабдықтаушыны таңдауда қолданатын басқа критерийлерге төмендегілер жатады:

• жабдықтаушының тұтынушыдан алыс орналасуы;
• ағымды және жедел тапсырыстарды орындау мерзімдері;
• жабдықтаушыдағы сапаның басқарылуын ұйымдастыру;
• жабдықтаушының психологиялық жағдайы (ереуілдердің болу мүмкіндігі) ;
• жеткізілетін құралдың қызмет ету мерзімінде қосалқы бөлшектердің жеткізілуін қамтамасыз ету қабілеттілігі;
• жабдықтаушының қаржы жағдайы, оның несие қабілеттілігі және т. б.

Потенциалды жабдықтаушыларды талдау нәтижесінде, келісім қатынастарын орнату жұмыстарын жүргізетін нақты жабдықтаушылардың тізімі қалыптасады.

3. Жабдықтаушылармен жасаған жұмыстардың нәтижесін бағалау. Жабдықтаушыны таңдауға бекітілген келісімшарттың жұмыс нәтижелері әсер етеді. Ол үшін жабдықтаушының рейтингісін есептеуге мүмкіндік беретін арнайы бағалау шәкілі жасалады.

Сатып алынатын тауарлар, шикізат пен құрамдас бұйымдар өндірістік немесе сауда үрдісінің мақсаттары тұрғысынан бір мәнді емес. Әр уақытта талап етілетін құрамдас бөліктердің болмауы өндірістік үрдістің тоқтауына алып келуі мүмкін (саудадағы кейбір тауарлардың тапшылығына сәйкес сауда кәсіпорнының пайдасының күрт төмендеуіне) . Осы категориялы жабдықтаушыны таңдаудағы басты критерий жеткізу сенімділігі болып табылады.

Егер сатып алынатын еңбек заттары өндірістік немесе сауда үрдісінің тұрғысынан маңызды болмаса, онда жабдықтаушыны таңдаудағы басты критерий сатып алуға және жеткізуге кеткен шығындар болады.

Жабдықтаушының рейтингісін есептеу мысалын келтірейік. Мысалы, кәсіпорынға А тауарын сатып алу қажет, оның тапшылығы болуы мүмкін емес делік. Сәйкесінше, жабдықтаушыны таңдауда бірінші орынға жеткізудің сенімділік критерийлері қойылады. Жабдықтау қызметінің қызметкерлері сараптау жолымен бекіткен қалған критерийлердің маңызы 1-кестеде көрсетілген.

1-кесте. Жабдықтаушының рейтингісін есептеу мысалы /7, 52б/.

Рейтингтің қорытынды мәні критерий мәнін жабдықтаушының бағалауына көбейтінділерін қосу арқылы анықталады. Түрлі жабдықтаушылар үшін рейтингті есептей отырып, ең жақсы әріптесті анықтайды.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс