Кәсіпорынның бәсеке қабілеттілігін жетілдіру жолдары

Т. РЫСҚҰЛОВ атындағы ҚАЗАҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

«ЭКОНОМИКА» факультеті

«Экономика» кафедрасы

Д и п л о м ж ұ м ы с ы

Тақырыбы: «Кәсіпорынның бәсеке қабілеттілігін жетілдіру жолдары»

520830 “Экономика” мамандығының

күндізгі оқу бөлімінің

4 курс студенті

Байкошева Меруерт Алтаевна

Ғылыми жетекшісі:

Аға оқытушы Нурғалиева Қ. Қ.

Рецензент: э. ғ. к., доцент

Тұмбай Ж. О.

Жұмыс қорғауға жіберіледі:

«Экономика» кафедрасының меңгерушісі

э. ғ. к., профессор Сейдахметов А. С.

АЛМАТЫ, 2007 ж.

КІРІСПЕ

Қазақстан Республикасы егемендік алған соңғы он алты жылдықта әлемде жаңа экономикалық бейнелі тәуелсіз мемлекет қалыптасты. Республикада саяси және экономикалық тұрақтылық, азаматтық және ұлтаралық келісім қалыптасты, ел экономикасы шетелдік инвесторлар үшін тартымды сипат алды.

«Қазақстан - 2030» Стратегиясында дамудың ұзақ мерзімді басым мақсаттарына ұлттық қауіпсіздік, аумақтық тұтастығын толық сақтай отырып, Қазақстанның тәуелсіз егемен мемлекет ретінде дамуын қамтамасыз ету, шетел инвестициялары мен ішкі жинақталымдардың деңгейі жоғары ашық нарықтық экономикаға негізделген экономикалық өсу жатады. Стратегия түйінді міндеттердің бірі ретінде республикада индустриалдық әлуетке негізделген, әлемдік ғылыми-техникалық прогресстің қазіргі кездегі жетістіктері есебімен, көп салалық, бәсеке қабілетті өнеркәсіптік кешенді қалыптастыруды қарастырады [1] .

Қазіргі кезеңдегі нарықтық экономика көп қырлы әр түрлі: өндірістік, коммерциялық, қаржылық және ақпараттық өзара байланысты құрылымдардан тұратын күрделі организм болып табылады. Нарықты қатынастардың мәнін көрсететін түйінді түсініктердің бірі - бәсеке қабілеттілік. Қазақстан Республикасы ашық нарықты экономикаға өту жағдайында ішкі, сондай-ақ сыртқы нарықтарда тұтынушы үшін күрес шын мәнінде бәсеке қабілетті өнім өндіру мен жасауды талап етеді. Сол себептен де тауарлардың бәсеке қабілеттілігі мен оны өндіру шығындарының арасындағы рационалды экономикалық деңгейді іздеу мәселесі туып отыр. Кез-келген кәсіпорынның, жалпы республиканың экономикалық және әлеуметтік өміріндегі хал-жағдайы осы мәселенің оң шешілгеніне байланысты болады. Сол себептен де дипломдық жұмысымның тақырыбы көкейтесті сұрақтардың бірі болып табылады.

Қазір тауардың бәсеке қабілеттілік құрамдас бөліктерінің ішінде баға басты фактор болып табылмайды. Алдыңғы орындарға қазір тауардың тұтынушылық қасиеттері (функционалдығы, дизайн) және сервис деңгейі, бұл жерде тек қана жөндеу мүмкіндігі емес, сондай-ақ оның планетаның кез-келген нүктесінде жасалу мүмкіндігі де есептеледі. Тауардың бәсеке қабілеттілігін бағалау берілген өнімнің басқа фирмаларының сәйкес өнімімен салыстыру негізінде жүргізіледі. Өнімнің бәсеке қабілеттік көрсеткіші пайдалы эффекттің тұтыну бағасына қатынасымен көрсетіледі, ал пайдалы эффекттің орнына тауар сипаттамасының интегральдық көрсеткіштері - оның сапасы алынады.

Зерттеу жұмысының мақсаты болып кәсіпорынның бәсеке қабілеттік сұрақтары бойынша теориялық білімді бекіту, ұлғайту, оны қамтамасыз ету әдістемесін меңгеру, тауардың (сүт өнімдерінің) нақты нарығының жағдайына талдау және маркетингтік зерттеулер жүргізу табылады. Сондай-ақ тауарлардың және қызметтердің бәсеке қабілеттілігін арттыруда бірнеше ұсыныстар жасауға талпындық.

Осыған байланысты алдымызға мынадай тапсырмалар қойдық:

- Кәсіпорынның бәсеке қабілеттілік мәселелерінің мәнін және оны бағалаудың әдістемелік негіздерін анықтау;

- нарықтағы өндіруші табысының шешуші факторларының бірі ретінде нарық жағдайындағы кәсіпорын қызметінің сапасын жақсарту мәселесін талдау;

- «Смак» ЖШС-нің өндірістік-қаржылық қызметіне талдау жасау және осы кәсіпорынның бәсеке қабілеттілігін жақсарту міндеттерінің орындалу жолдарын қарастыру;

- өнімнің бәсеке қабілеттілігін арттыру жолдарын ұсыну.

Зерттеу объектісі болып сүт өнімдерін өндіруге маманданған «Смак» ЖШС табылады.

Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізіне отандық және шетелдік ғалым-экономистердің экономикалық бәсеке қабілеттілікті қамтамасыз ету аясындағы ақыл-ой еңбектері мен зерттеу нәтижелері алынды. Қазақстан Республикасының отандық экономиканы реттеуге, импортты алмастыруға, отандық тауар өндірушілерді қолдауға арналған зандары, заңдылықтары, нормативті-құқықтық құжаттары зерттелді және қолданылды. Зерттеудің мәліметтік базасы ретінде Қазақстан Республикасының статистикалық Агенттігінің, кәсіпорынның есептік мәліметтері, тұтынушылардан анкеталық сұрау нәтижесінде алынған ақпараттар қолданылды. Дипломдық жұмыста мәліметерді өңдеу барысында салыстырмалық талдау, статистикалық топтау, шаруашылық қызметті кешенді бағалау, эксперттік зерттеу, экстрополяция, бюджеттеу сынды экономикалық зерттеу әдістері пайдаланылды.

1 КӘСІПОРЫННЫҢ БӘСЕКЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. Нарық жағдайындағы кәсіпорынның бәсеке қабілеттілігінің мәні мен маңызы

Біздің республикамыз да әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіруді стратегиялық мақсат етіп қойды. Осыған байланысты шаруашылық субъектілерінің нарықта тиімді әрекет етіп, шетелдік компаниялармен бәсекелік күреске түсуге дайын болуы аса өзекті мәселе. Ауыл шаруашылық кешеніндегі осы бағыттағы қиыншылықтар да мал шаруашылығы өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігі мәселесін зерттеуге күш жұмсауды талап етеді. Өйткені нарық «тұтынушы - патша» деген қағидамен жұмыс істейді, сондықтан тұтынушының талаптарын орындап, қажеттіліктерін қанағаттандыра отырып ғана жетістікке жетуге болады.

Экономикалық энциклопедияда бәсеке, бәсекеге қабілеттілік терминдеріне мынадай анықтама беріледі:

1. Тауарлар мен қызметтерді өндірушілердің пайданы жоғарылату мүмкіндігі үшін күресі.
2. Нарықта көптеген өндірушілер мен сатып алушылардың болуы және олардың нарыққа еркін кіріп, одан еркін шығу мүмкіндігі.

Соңғы уақыттардағы бәсекелестік артықшылықтардың құралу үрдісінің беталыстары белгілі зерттеуші М. Портердің еңбектерінде зерттелген: «Бәсекелестік стратегия саланың құрылымы мен оның өзгеру үрдісін жан-жақты талдауға негізделеді. Экономиканың кез-келген саласында, оның ішкі немесе сыртқы нарықтарда әрекет етуіне байланыссыз бәсекенің мәні бес күш арқылы көрінеді:

1. жаңа бәсекелестердің келу қаупі;
2. субститут-тауарлар немесе қызметтердің пайда болу қаупі;
3. жабдықтаушылардың саудаласу қабілеті;
4. сатып алушылардың саудаласу қабілеті;
5. бар бәсекелестердің өзара бәсекелесуі.

Осы бес күштің әрқайсысының мәні саладан салаға қарай өзгеріп, ақыр аяғы салалардың пайдалылығын анықтайды» [4] .

Макконел К., Брю С. зерттеулерінде бәсекенің міндетті шарты «нарықта кез-келген нақты өнімнің сатушылары және сатып алушылары көп болуы керек» және «сатушылар мен сатып алушылар үшін қай нарықта болсын жұмыс істеу немесе нарықтан кету еркіндігі болуы керек» [5] .

Нарықтық экономиканың түсіндірме сөздігінде «Бәсеке - нарықта әрекет етуші кәсіпорындардың арасындағы сатып алушылардың әр түрлі қажеттіліктерін қанағаттандыра отырып өз өнімін жақсы өткізу мүмкіндігін қамтамасыз ету мақсатындағы бақталастық, күрес. Әлемдік нарықта тауар өндірушілердің қатаң бәсекесі орын алған. Сыртқы нарықтарда жетістікке жету үшін ұсынылатын отандық тауарлардың бәсекеге қабілеттілігін жоғарлату талап етіледі. Ал импорт жағдайында шетелдік сатушылардың бәсекелестігі сатып алудың тиімді шарттарына қол жеткізуге мүмкіндік береді» [6 ] .

«Өнімнің бәсекеге қабілеттілігі дегеніміз оны нақты нарықта, нақты уақыт мерзімінде сәтті сату мүмкіндігі деп анықталады. Ал кәсіпорынның немесе фирманың бәсекеге қабілеттілігі - бәсекеге қабілетті өнім өндіру немесе қызмет көрсету арқылы нақты нарықта (өткізу аймағында), нақты уақыт аралығында сәтті әрекет ету қабілеті» [7] .

«Тауардың бәсекеге қабілеттілігі - тауардың нарық талабына, яғни оның сапалық, техникалық, эстетикалық сипаттамаларының және коммерциялық өткізу жағдайының тұтынушылар талабына сай келуін бейнелейтін экономикалық категория» [8] .

Әр анықтаманы алып қарасақ та олар бір-біріне қарама-қайшы келмейді, керісінше бірін -бірі толықтырады. Бірақ оның әр қайсысын толық деп айтуға болмайды. Талдау нәтижесі бойынша бәсекенің мынадай анықтаушы белгілерін атап көрсетуге болады.

1. бәсеке - шаруашылық жүргізудің нарықтық әдісінің фундаменті, өнімнің бәсекеге қабілеттілігінің құрылуының негізіне нарық субъектілерінің арасындағы өзара қарым-қатынастың нышаны мен сипаты ықпал етеді;
2. бәсеке - өнімнің техникалық, экономикалық, маркетингтік көрсеткіштеріне оны жобалаудан бастап соңғы тұтынушыға жеткенге дейінгі кезеңдердің барлығында ықпал етеді.
3. бәсеке - даму мен өсудің қозғаушы күші, мақсат таңдаудың, сол мақсатқа жету жолындағы ізденістің, жетістікке ұмтылудың ықпалшысы.

Өнімнің бәсекеге қабілеттілігі - өнімнің қарастырылып отырған кезеңдегі нарық талаптарына сәйкес болу қабілеті. Бәсекеге қабілеттілік өнімнің белгілі уақыт сәтінде салыстырмалы бағамен нақты нарықта өтуі үшін қажет және жеткілікті тұтынымдық қасиеттерінің жиынтығы арқылы анықталады. Тұтынымдық қасиеттер - тауардың тұтынушы талабын қанағаттандыруға бағытталған сипаттамалары. Өнімнің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етудің мақсаты оны нарықта тиімді өткізу арқылы жоғары деңгейде пайда алу болып табылады.

Қандай да бір өндірістің бәсекеге қабілеттілігін дамыту үшін саланың ерекшеліктерін, оған әсер ететін факторларды зерттеу керек. Бәсекеге қабілеттілік факторларын зерттеп, олардың сәтті әрекет ету жағдайларын анықтаған соң барып, кәсіпорын өзінің даму стартегиясын жасай алады. Күш-жігерін неғұрлым бәсекелік артықшылықтарды дамытуға, қайтарымы мол бағытқа жұмылдырады.

Өнімнің нарықтағы бәсекеге қабілеттілігіне ықпал ететін факторлардың маңыздылары:

• Әлуетті тұтынушы үшін тауардың пайдалылығы. Тауардың пайдалылығы - оның тұтынымдық құны немесе тұтынушының талаптарын қанағаттандыру қабілеті; Тауардың бағасы. Пайдалылығы бірдей екі немесе одан да көп тауардың ішінде сатып алушының бағасы арзан тауарға ықылас білдіретіні анық. Бұл жерде сатып алушының әлеуметтік мәртебесін қолдау үшін сатып алынатын мәртебелік тауарлар есепке алынбайды, өйткені ондай тауарларды сатып алуда сатып алушы үшін баға шешуші роль атқармайды; Өнімнің жаңашылдығы. Бұл өнімге тұтынушы үшін маңызды, нарықтағы басқа тауарлардан ерекшелендіретін жаңашылдық енгізуді білдіреді. Мысалы, сүт өнімдерінің жаңа ассортиментін енгізу, өнімнің орама дизайнын өзгерту.

Нарықтағы кез-келген тауар онда қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру дәрежесіне қарай тексеруден өтеді: әр сатып алушы өзінің жеке қажеттіліктерін неғұрлым толық қанағаттандыратын тауарды сатып алады, ал сатып алушылардың жиынтығы бәсекелес тауарлармен салыстырғанда қоғамдық қажеттіліктерге неғұрлым толық сәйкес келетін тауарды сатып алады. Сондықтан өнімнің бәсекеге қабілеттілігін бәсекелестердің өнімдерін өзара салыстыра отырып ғана анықтауға болады.

Бәсеке бәсекелік артықшылықтармен тығыз байланысты. Ол бәсеке туындап дамыған кезде пайда болады. Отандық нарықта бәсеке кең сипат алған сайын бәсекелік артықшылықтар компанияның нарықтағы жетістігінің аса маңызды күші болып табылады. Олардың ерекшеліктері мен құрылу механизмдері бәсекеге қабілеттілікті қамтамасыз ететін негіз болып саналады. Бәсекелік артықшылықтар кәсіпорын қызметінің бәсекелестерден экономикалық, техникалық, маркетингтік, ұйымдық сфераларында асып түсуінен көрінеді. Оны қосымша пайда, рентабелділіктің жоғары деңгейі, нарық үлесі, сату көлемі сияқты экономикалық көрсеткіштермен өлшеуге болады. Яғни бәсекелік артықшылықтар - өнімнің өзіндік құнының төмен болуының, тауарлар дифференциациясының жоғары болуының, нарықты ұтымды сегменттеудің, жаңашылдықтар енгізудің, нарық талаптарына жедел жауап қайтарудың нәтижесі. Сонымен қатар экономикалық өсуді көрсететін еңбек өнімділігінің жоғары болуы, персоналдың жоғары біліктілігі, өндірілетін өнімнің жоғары сапасы, басқару шеберлігі, басқарудың әр түрлі деңгейлеріндегі стратегиялық ойлау да бәсекелік артықшылықтар береді. Бәсекелік артықшылықтар абсолютті емес, қатысты сипатқа ие, өйткені оны экономикалық тиімділікке ықпал ететін сипаттамаларды салыстыра отырып ғана анықтауға болады. Сонымен бірге бәсекелік артықшылықтардың қатысты сипаты оның нақты жағдайлар мен себептерге тәуелділігінен де көрінеді. Мысалы, бағасы бойынша артықшылыққа ие тауар бір географиялық аймақта бәсекеге қабілетті болғанымен келесі аймақта керісінше болуы мүмкін, немесе нарықта сәтсіздікке ұшыраған тауар белгілі бір мерзім өткеннен кейін негізгі бәсекелестің нарықтан кетуі себебінен, сәтті маркетингтік шараларды жүзеге асыру әсерінен қайтадан сұранысқа ие болуы мүмкін. Бұдан кез-келген компанияның бәсекелік артықшылықтары әмбебап сипатта болмайтынын көреміз. Сондықтан оны талдауда нақты нарықтық жағдайлар есепке алынуы керек. Бәсекелік артықшылықтардың тағы бір сипаттамасы олардың әркелкі факторлардың ықпалында болуында. Бәсекелік артықшылыққа қол жеткізу үшін кешенді шаралар керек. Бір факторлар бәсекелік артықшылықтарды арттыру мен қатар кемітуі де мүмкін. Мысалы, жаңа технологияны қолдану арқылы өнімнің сапасы, дизайны тұрғысынан артықшылықтарға жеткенмен өнімнің өзіндік құны жоғарылап соның салдарынан сұраныс төмендеуі мүмкін. Сондықтан бәсекелік артықшылықтарды зерттеуде неғұрлым маңызды факторларды есепке алатын жүйелі жол қажет. Бәсекелік артықшылықтарды әр түрлі критерийлерге байланысты жіктеуге болады [9 ]

Жіктеудің аса маңызды критерийі бәсекелік артықшылықтың қайнар көзін анықтайтын жағдай, оған байланысты бәсекелік артықшылықтардың он түрі бар. Олар:

1. Экономикалық факторларға негізделген бәсекелік артықшылықтар келесілермен анықталады:

• компания әрекет ететін нарықтардың жалпы экономикалық жағдайының жақсы болуы; зерттеліп отырған тауар сферасындағы инвестициялық, несиелік, салықтық және кедендік мөлшерлемелер облысында мемлекеттің ынталандыру саясатының болуы; сұранысты ынталандырушы объективті факторлардың болуы: нарық сиымдылығының жоғары болуы, баға өзгерісіне сатып алушылардың аса сезімтал болмауы, сұраныстың мерзімділігінің төмен болуы, ауыстырушы-тауарлардың болмауы және т. б. ; өзіндік құнның төмен болуы; кәсіпорынның тәжірибелілігі; кәсіпорынының экономикалық әлуеті; қаржыландыру көздерін табу және оны тиімді қолдану.

2. Нормативтік-құқықтық актілерге негізделген бәсекелік артықшылықтарға үкімет тарапынан болатын әр түрлі жеңілдіктерді жатқызамыз.
3. Құрылымдық сипаттағы бәсекелік артықшылықтар компанияның өндіріс және өткізу үрдістерінің жоғары деңгейде біріктірілуімен анықталады. Бұл жерде біріктірудің кері, алға немесе көлденең түрлері қолданылуы мүмкін. Сонымен қатар құрылымдық сипаттағы артықшылықтарға нарықтың бос сегменттерін жылдам қамту мүмкіндіктері де жатады.
4. Әкімшілік шаралардан туындаған бәсекелік артықшылықтар өндірушілер қызметіне шек қойылуына байланысты. Олардың қатарына мемлекеттік және жергілікті органдардың шектеулері, патенттер мен лицензиялар беру, кәсіпорынды тіркеу тәртібінің күрделілігі және тағы басқалар жатады.
5. Нарық инфрақұрылымының даму деңгейімен анықталатын бәсекелік артықшылықтар:

• қажетті коммуникация құралдарының дамуы; Қазақстан аймақтарындағы еңбек, капитал, технология нарықтарының ұйымшылдығы мен ашықтығы; дистрибуторлық тораптың, соның ішінде бөлшек және көтерме сауданың дамуы, кеңестік, ақпараттық, лизингтік және басқа да қызмет түрлерін көрсетудің дамуы; фирмааралық кооперацияның дамуы;

6. Техникалық (технологиялық) бәсекелік артықшылықтар саладағы қолданбалы ғылым мен техника деңгейінің жоғары болуымен, құрал-жабдықтар мен машиналардың арнайы техникалық сипаттамаларымен, шикізат пен материалдардың технологиялық артықшылықтарымен, өнімнің техникалық параметрлерімен анықталады.
7. Жақсы ақпараттандырылу арқылы анықталатын бәсекелік артықшылықтар сатушы, сатып алушы, жарнама қызметі, нарық инфрақұрылымы туралы ақпарат базасының кең болуына негізделеді. Бәсекелік күрес жүргізуде ақпараттың болмауы немесе жалған ақпарат үлкен кедергі болып табылады.
8. Географиялық факторларға негізделген бәсекелік артықшылықтар кәсіпорынның географиялық жағынан тиімді орналасуы мен нарықтың географиялық шекараларынан үнемді түрде өтуіне байланысты анықталады.
9. Демографиялық факторларға негізделген бәсекелік артықшылықтар нарықтың мақсатты сегментіндегі демографиялық өзгерістер және оның сұраныс құрылымы мен көлеміне жағымды ықпал етуі, тұрғындардың мақсатты тобының санының өсуі, жастық-жыныстық құрамының өзгеруі және білім мен кәсіби деңгейдегі өзгерістер нәтижесінде құрылады.
10. Құқықтық емес сипаттағы бәсекелік артықшылықтар теріс пиғылды бәсеке, криминалдық іс-әрекеттерден болады.

Кәсіпорынның бәсеке параметрлеріне байланысты тауарлардың барлық өмірлік циклын шешуші төрт кезеңге бөлуге болады. Олар:

1. енгізу кезеңі;
2. арту кезеңі;
3. жетілу кезеңі;
4. тоқырау кезеңі.

Кесте 1 - Кәсіпорынның тауардың өмірлік циклының кезеңдері бойынша бәсекеге қабілеттілігі

Кәсіпорынның бәсеке қабілеттілігі - бұл көп көзқарасты түсінік. Бәсеке қабілеттілігі бар өнім шығару үшін - өнеркәсіптің, жобалау процесстері, өткізу және тұтынушыларға өнімді сатып болғаннан кейінгі қызмет көрсетулердің өзі бәсекелік қабілетті болу керек. Осыдан кейін бұйымның бәсеке қабілеттілігі, өндірістің бәсеке қабілеттілігі, ғылыми-техникалық бәсеке қабілеттілік, қызметкерлердің бәсеке қабілеттілігі, маркетинг қызметінің бәсеке қабілеттілігі, өнеркәсіп бәсеке қабілеттілік сияқты негізгі түсініктерді сызып қойған дұрыс. Осы толық емес түсінік тізбегі жоғарғы шек болып табылатын өнімнің бәсеке қабілеттілігің пирамидасының негізін құрайды.

Бәсеке қабілеттілік факторларын зерделеуге таяу шет елдердің ғалымдарымен қатар біздің республика ғалымдарының да жұмыстары арналған. Сонымен қатар, тамақ өнеркәсібінің бәсеке қабілеттілігін анықтайтын факторлар аз зерттелген. Әдебиетті теоретикалық талдау, өнім бәсеке қабілеттілігінің сыртқы (экзогенді) және ішкі (эндогенді) факторларын әшкерелейді. (Кесте 2)

Кесте 2 - Бәсекеге қабілеттіліктің негізгі факторлары

Кәсіпорынның бәсеке қабілеттілік қамтамасыз ету үшін меншікті корпоративті ресурстар пайдаланылады:

1. Капитал ресурсы;
2. Персонал ресурсы;
3. Ақпараттар және технологиялар ресурстары;
4. Техника және жабдықтар ресурстары;
5. Құқық ресурстары: патенттер, лицензиялар, экспорттық квоталар және т. б.

Экономикалық субъектілердің іс-әрекеттері әлеуметтік-экономикалық мәртебені анықтайтын экономикалық қызығушылықтардан тұрады. Меншік иелерінің және жалдамалы персоналдың экономикалық мүдделерінің бар екенін айта кеткен жөн. Меншік иесінің, сәйкесінше кәсіпорынның бар мүддесі таза табыс алумен байланысты болғандықтан, оны алуға кедергі келтіретін факторлардың бәрі сәйкесінше экономикалық қатер болып табылады. Осылайша біз экономикалық қатер деп, таза табыс мөлшерінің төмендеуіне немесе жойылуына әкелетін мүмкін жағдайды айтамыз. Өнеркәсіптік кәсіпорындар үшін бәсеке қабілеттілікті бағалау өте маңызды. Себебі, қызметтегі белсенді әлует дағдарысқа қарсы дамуды анықтайтын, экономикалық өсудің кепілі және елдің экономикалық тәуелсіздігін, кауіпсіздігін сақтайтын тұрақты фактор болып табылады. Оның босаңсуы кәсіпорынның, мемлекеттің болжауға мүмкін болмайтын зардаптарға ұшырауына әкелуі мүмкін.

Кәсіпорынның бәсеке қабілеттілігі функционалдық тұрғыдан келесі элементтерден тұрады:

- Технико-технологиялық;

- Интеллектуалдық және кадрлық;

- Қаржылық;

- Саяси-құқықтық;

- Ақпараттық;

- Экологиялық.

Осы элементтерге толығырақ тоқталып кетейік.

Технико-технологиялық элемент. Экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етуде менеджерлердің кәсіпорындағы технология, құрал-жабдықтар әлемдік стандарттарға сай келетінін, балама өнімдерді шығаратын кәсіпорындарда қандай технология пайдалантынын, қолданыстағы технологияны ішкі резервтердің көмегімен жақсарту мүмкіндігін талдау және жаңа ғылыми ізденістерді байқауы керек.

Интеллектуалдық және кадрлық элемент. Қазіргі экономикалық жағдайларда экономикалық қауіпсіздік деңгейі көп жағдайда мамандардың біліктілігімен анықталады. Сондықтан, кәсіпорында жұмыскерлерді іріктеу, оқыту және ынталандыру жүйесі ұйымдастырылған деңгейде болуы керек. Оның үстіне, кәсіпорынның басқару персоналы экономикалық қауіпсіздік жағдайын үнемі талдап отыруы, дағдарыс жағдайында сасып қалмайтындай болуы керек.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс