Солтүстік Тянь-Шань тауының физикалық-географиялық сипаты

Пән: География
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 81 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Туризм бүкіл әлемдік экономика саласында ең басты қызметтердің бірін атқарады. Атап айтқанда, Дүниежүзілік Туристік Ұйымның (ДТҰ) деректеріне сүйенсек, ол әлемдегі жалпы ұлттық өнімнің оннан бір бөлігін, халықаралық инвестицияның 11% пайыздан астамын, әлемдік өндірістің әрбір тоғызыншы жұмыс орнын қамтамасыз етеді. Қазақстан егемендік алғаннан бері туризм құрылымында біршама өзгерістер болды. Жаңадан туристік экскурсия қауымдастықтары құрылды. Осы жылдары Қазақстан туризмінің дамуына Самойленко Н. И., Әбденбаев С., Жездібаев Т., Чукреев А., Вуколов В. Н., Мазбаев О., Ердаулетов С. Р. және т. б үлкен үлес қосты. 1993 жылы (БҰҰ) статистикалық комиссиясы туризмге мынадай кеңейтілген түрде анықтама қабылдады: «Туризм - адамдардың өздері өмір сүретін қалыпты ортадан тыс орналасқан жерлерге қатарынан бір жыл мерзімнен аспайтын кезең барысында демалыс, іскерлік және басқа да мақсаттарда саяхат жасайтын және болуды жүзеге асыратын адамдардың қызмет түрі». 2007-2011 жылдарға арналған туризмді дамытудың Мемлекеттік бағдарламасына сәйкес 2007 жылға жоспарланып отырған 4. 5 млн. шетелдік туристердің санын 2011 жылы 6, 0 млн. адамға жеткізу жоспарланып отыр. Осы уақыт аралығында шетел туристерінен 603. 2 млрд. тенге мөлшерінде кіріс кіргізу көзделген.

Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің және Статистика агенттігінің деректері бойынша сырттан келушілер туризмі көлемінің 2004 жылы 4291 мың туристен 2005 жылы 4365 туристке дейін тұрақты арту үрдісі байқалады. Ішкі туризм бойынша көрсеткіштер 2004 жылғы 2793, 8 мың туристен 2005 жылғы 3280 мың туристке дейін өсуде. Мұндай тиімді жағдай алдағы уақытта да сақталады деген болжам бар. Сол себепті Қазақстанның да әлемдік туристік нарықтан өзінің лайықты орнын алатынына сенім мол.

Қазіргі таңда Қазақстандағы туризмнің дамуы көптеген факторлар кешені салдарынан кейін қалып отыр: мысалы, кәсіби деңгейдің төмендігі, салынатын салықтың жоғарылығы, эканомиканың баяу тұрақтылығы және т. б. Дегенмен мамандардың болжамы бойынша біздің еліміз туристер арасында анағұрлым танымал болатын аймақтардың қатарына қосылуға мүмкіндігі бар. Туристік қызметтің барынша табысты жүзеге асырылуы үшін аталған саланың инфрақұрылымын дамытуға елеулі қаржы инвестициясын құю, біліктілігі жоғары мамандар даярлау, кәсіпкерлерді осы нарықта табысты бәсекелесе алуға үйрету, мемлекет тарапынан пайдалы көмек көрсету қажет етіледі.

Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Туризм даму концепциясындағы басым бағыттағы аудандардың бірі ретінде Солтүстік Тянь Шань тауындағы туризмнің даму мүмкіншіліктерін ескере отырып, келешектегі туристік аудан қалыптастыру. Туристік өнімді құру коплекстік жүйелендірілген анализ бен бірнеше шарттарды орындау арқылы іске асатын күрделі көп сатылы процесс:

Нарықтың маркетингтік зерттеулерін жүргізу (потенциалды туристік сұранысты анықтау, туристік-рекреациялық ресурстардың анализі, т. б. ) Осы аймақта туристік саяхаттарды жоспарлау, құру, өткізу.

Қазақстанның жер көлемінің 10% таулы аймақ алып жатыр, соның ішінде Қазақстанның оңтүстігінде орналасқан солтүстік Тянь-Шань таулы өлкесінде туризмнің белсенді түрін дамытуға мүмкіндік жасау. Саяхаттың танымдық қызметімен бірге тәрбиелік, сауықтырушылық және спорттық қызметі де бар. Ол-адамдар бойында көпшілдік, достық, бір-біріне мейірімділік, сенімділік пен төзімділік, сабырлылық секілді ең маңызды қасиеттерді қалыптастырады. Бүгінгі таңда белсенді тынығудың кең тараған түрлерінің арасында спорттық саяхаттың келешегі өте зор екенін сеніммен айта аламыз. Бәрінен әуесқой саяхатшыларды Тянь-Шань таулары ерекше қызықтырады. Ормандар мен көмкеріліп қалтыр мұз бен қардан бөрік киген ол таулар батыстан шығыс бағытта созылып, таулы аймақтағы жаяу жорықтың дамуы үшін шексіз мүмкіндік туғызғандай.

Дипломдық жұмыстың мақсаты. Солтүстік Тянь - Шань тауындағы үшінші дәрежедегі күрделі жорықты ұйымдастырудың бағдарламасын жасау.

Міндеттері:

1. Солтүстік Тянь-Шань тауының физикалық-географиялық сипаты.

2. Саяхат жорықтарын ұйымдастыру мен өткізудің жалпы негіздері.

3. Турдың экономикалық негізін құрастыру.

Құрылымы. Дипломдық жұмыс - кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымша материалдардан тұрады. Кіріспе бөлімінде дипломдық жұмыстың өзектілігі, мақсаты және міндеттері туралы айтылады. Негізгі бөлім үш тараудан тұрады. Бірінші тарау-солтүстік Тянь-Шань тауының физикалық-географиясы, жер-бедері және климаты, өзендер мен көлдері, өсімдіктер мен жануарлар әлемі, мұздықтарының көрінісін құрайды. Екінші тарау - саяхат жорықтарын ұйымдастыру мен өткізудің жалпы негіздері, саяхат түрлері және оның мінездемесі, саяхат түрлерінің пішіні мен топтары, жорықты ұйымдастыру және дайындау, жорыққа дайындық және оны өткізу барысы кезіндегі топтың міндеттерін бөлу, түйіндер және олардың үшінші дәрежелі күрделі жорықта пайдаланылуы, жерлерді ажыратып дұрыс бағытты ұстай білу әдістері, азық-түлік, демалу мен түнейтін жерлер, саяхаттық жорық кезіндегі қауіп, жарақат және сырқат. Үшінші тарау - турдың эканомикалық негізін құрастыру, турдың экономикалық түсініктемесі, турды ұйымдастырудағы 8 - адам туристке және 12 - адам қызмет көрсетушіге жұмсалған қаражат, туристік өнімді нарыққа шығару. Қорытынды бөлімінде дипломдық жұмыстың жүргізу әдістері жайында қорытынды жасалады. Ал қосымша материялдарда осы желінің картасы, сызба-нұсқасы, көрікті жерлер көрсетілген.

Алға қойылған міндеттерді шешу үшін зерттеудің келесідей әдістері мен тәсілдері қолданылды: әдеби көздерді сараптау, салыстырмалы - сипаттау, статистикалық. Дипломдық жұмыста шетел және отандық ғалымдардың ғылыми еңбектері мен интернет-сайттар және өз іс тәжірибем қолданылды.

Дипломдық жұмыстың мәліметтері туризм саласына маманданған отандық фирмаларда қолдануға болады. Қазақстан нарығындағы туризмнің халықаралық стандарттарға сай қарым-қатынастардың орнауына ықпалын тигізеді.

I ТАРАУ. СОЛТҮСТІК ТЯНЬ ШАНЬ ТАУЫНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ

Тянь-Шань таулы өлкесі Азия материгіндегі ең ірі таулардың бірі. Тянь-Шань деген сөзді қытай тілінен аударғанда «Саслан тау» деген мағынаны білдіреді. Солтүстік Тянь-Шань тауына, Ыстықкөлдің солтүстігіндегі тау жоталары: Тарбағатай, Сауыр, Шу - Іле таулары, Жоңғар, Іле Алатауы мен Күнгей Алатауы жатады. Тау жоталары ендік бағытта орналасқан. Қазақ жеріндегі ең биік шыңы - Хан Тәңірі (6995м) . Тянь-Шань тауының геологиялық дамуын екі кезеңге (ежелгі және жас) бөлуге болады. Ежелгі даму кезеңі палеозой эрасы кезіндегі ертедегі тегістелген беткейлері осы уақытқа дейін Тянь-Шаньның шығыс бөлігінде сақталған. Қазіргі биік тау бедері жас даму кезеңіне төрттік дәуірдегі альпілік тектоникалық қозғалыстарға байланысты. Солтүстік Тянь-Шаньның бір бөлігі Қытай жерінде орналасқан, Кетпен жотасынан басталады.

Іле Алатау жотасы Тянь-Шань тау жүйесіндегі қиыр солтүстік доғасы. Іле Алатауы жотасы географиялық картада Шелек өзенімен шығысында және Шу өзенімен батысында қиылысады. Осы шекарада ол 280 шақырымға созылып жатыр. Жотаның солтүстігінде жазыққа қараған беткейлер құнарлы оазистер болып табылады. Жапырылған шыңды және қырқа ұштары тілімделген тау тізбегі аса ұзын тосқауыл ретінде аяғы алыс көкжиек тұманында жоғалады. Орталық бағыттағы маңызды бөлігі мәңгі қар жамылғысымен жамылған. Мұнда шамамен 150 шақырым аралықта қазіргі мұзбасу ауданы орналасқан. Құламалы жақтардағы конус тәрізді жоталар арасынан Талғар шыңы (4973 м) ерекше бөлініп тұр. Талғар шыңының айналасында биіктігі 4 500 метрге жететін бірнеше шыңдар тобы бар. Іле Алатауының орталық бөлігіне Талғар тау түйіні деген атау берілген. Талғар түйініне тура 20 шақырымға солтүстік шығыстан оңтүстік батысқа созылған басты жайылуы өзі сияқты, бірақ қысқа қырқалы Іле Алатауына параллельді жатқан Күнгей Алатауымен (“күнге қараған құмды тау”) байланыстырушы жотаға тіреледі.

Іле Алатауының геологиялық тарихы өте күрделі келген. Ерте палеозой мен кейінгі палеозой кезеңінде жота орнында теңіз басқан жер қабатының бөлігі болған. Уақыт өте келе шөккен тұнбалар каледонның орогенез процесінде күн бетіне көтеріледі. Төменгі карбон дәуірінде тау орнына қайта келген теңіз орта карбонында варистік диастрофизм басуымен теңіз, іс әрекеті дамыған жанартау іздері байқалған құрлықпен ауысты. Жотаның бөлігіндегі гранитті интрузивті бөліктері осы уақытқа қарайды. Іле Алатауының ең биік шыңы - Талғар бүкіл жотаны тең емес екі бөлікке бөледі. 130 шақырымға созылған шығыс бөлігі Шелек өзенімен, ал 150 шақырымға созылған батыс бөлігі Шу өзенімен шектелген. Шетіне жақындаған сайын жотаның абсолютті биіктігі де төмендей бастайды. Шелек өзен аңғары маңында 2 300 м биіктікке, ал батыста 2 000 м биіктікке төмендейді. Тау беткейі жазық маңында теңіз деңгейінен 700-900 м биіктікке, ал орталық жота қырқасы одан орташа 3 500 м биіктікке көтеріліп тұр. Ең биік көтерілістен алыстаған сайын таудың салыстырмалы биіктігі 1 500-2 000 м төмендейді. Басты жотаның осындай биіктіктегі айырмашылығы жотаның көлденең келбет асимметриясымен байланысты: оңтүстік беткейлеріне қарағанда солтүстік беткейлері кеңірек және жайпақтау.

Тау жер бедерінің массивтері Юра дәуірінде пенепленге дейін тегістелгенімен, кейбір жерлер жаңа киммерциялық дислокация жарылыстарымен күрделенеді. Бор дәуірінде таулар денудация әсерінен тегістелген жоталы көтерілістерге айналады. Осы және кейінгі кездері континентальды өмір сүруінің жағдайларына байланысты жотаның жекелеген бөліктері ірі сынық массаларына аккумуляцияланған.

Үштік дәуірдің аяғы мен төрттік дәуір басында дизъюкті дислокациялардың түзілуі нәтижесінде Іле Алатауының орталық бөлігінің солтүстіктен тектоникалық сызықпен шектелген жақпарлы көтерілуі байқалады. Бұл процестер ертерек пенепленденген кеңістікті, қайтадан биік таулы елге айналдырады.

Сонымен Іле Алатаудың тектоникалық даму тарихындағы құрылуында солтүстік шығысқа жайылған жарылымдардың шектелген заңдары бойынша бөлектенген блоктар түрдегі кембрий дәуіріне дейінгі ерекшеліктер енген, Девон аяғы карбон басындағы морфологиялық жарылымдар бұрын өмір сүрген ескі ромбылық каркас түзілу жолын қайталағанмен, бұл Солтүстік Тянь-Шань салыстырмалы көтеріліс өсу деңгейі аясында дамыды. Кейінгі палеозойда герцен циклының қорытынды фазасында елдің пенепленделуі және мүжілу қабатының белсенді түзілуімен көрсетілетін тектоникалық іс-әрекеттер жүрген. Іле Алатауының қазіргі көрінісінің түзілуіндегі шешуші рөлді солтүстік Тянь-Шаньның белсендендірілген қатпарлы белдеудің дамуымен байланысты мезозой-кайназой тектоникалық жылжулар атқарады. Орталық жота бөлігі өз дамуында жоғары палеозойдың әлсіз айқындалған жинақты көтерілуін және мұраланды құлжалық седиментациялық алабының жоғары перьм-мезозой бүгілістерінің бұзылуы ауданы болуымен ерекшеленді. Жоғары палеозоймен әсіресе мезозой-кайназой тектоникалық жылжулар әрекетінен Іле Алатау ежелгі пенеплені лезде жаңаланады. Плейстоцен дәуірінде ежелгі пенеплен орнында гляциалды биік таулы облыс пайда болған орталық жота бөлігі қатты деформацияланды. Батыстан шығысқа жота 380 шақырымға созылып жатыр.

Жотаның орталық бөлігінің солтүстік жағындағы орташа еңісі 6-8 ⁰ , ал оңтүстік жағында 18 ⁰ және одан да жоғары. Іле Алатауының орографиялық ерекшеліктері қазіргі мұз басуға қолайсыз. Жотаның басты суайрығынан көбінесе меридианды бағытта екінші реттегі тарамдалған қырқалар таралған. Олар басты өзен алаптарын бөлуде. Тянь-Шанның жоталары сияқты Іле Алатау жоталары суайрық кеңістіктердің тегіс болуымен ерекшеленеді.

Суайрықтың үстірт шеттері ежелгі мұздықтардың цирктарымен және де қар массаларының жиналуына қолайлы жағдай жасаушы тау аңғар төбешіктерімен тілімделген. Бұндай тілімделу ең биік келетін басты жотаның орта бөлігіне тән. Ең мұз басқан бөлік болып басты шыңы Талғар және оған көршілес шыңдар саналады.

Іле Алатауының өзен торы . Балқаш көліне құятын Іле өзені алабына, тек кейбіреулері тұйық Шу өзені алабына жатады.

Соңғы екі типтегі өзендер таяз және Іле Алатауының су балансында үлкен рөл атқармайды. Ірі және суы мол тау өзендері су жинайтын алаптарына ие. Бастауларын 3 000 метрден жоғары тау шыңдарынан алатын өзендердің басты қоректенуі мұздықтық, бірақ олардың режиміне атмосфералық жауын-шашынмен, жер асты сулардың ықпалы да емес. Ассы өзенінен басқа мұздықтық қоректенудегі өзендерде көлденең меридианды аңғарлары бар. Жотаның солтүстік беткейінің батысындағы бірінші мұзбен қоректенетін өзен ұзын қарғалы. Одан шығысқа қарай Шымалған, қаскелең, Есік, Асы өзендері созылып жатыр [25] .

Бұл өзендердің аңғарлары жоғары ағысында тростық сипатта, төменгі ағыстарында кең сай келбетінде, ал жер-жерлерде тар келген жар қабырғалары бірнеше шақырымдарға созылған. Чон-Кемин және Шелек өзен аңғарларына түскен Іле Алатауының оңтүстік беткейлері солтүстік беткейлері сияқты өзендермен көлденең бағытта жиі тілімделгені соншалықты, тіпті солтүстік беткейлерінің оңтүстік беткейінде бір атаумен аталған өз аналогына дейін бар.

Қаскелең, Ақсай, Алматы, Талғар және Есік оңтүстік өзендері осындай келген. Батыс бөлігі Шелек өзені сағаларымен қоректенсе, қалғандары қармен қоректенеді. Талғар, Есік оңтүстік өзендері ең ірі мұздық жоталардан ағып, суының молдығымен өзінің солтүстік аналогтарынан қалмайды. Басты суайрықтан солтүстік бағытта аққан Шелек өзені Іле Алатауында ең ірісі болып саналады.

Іле өзені - Жетісудың ең ірі өзені. Оның ұзындығы- 1439 км. Өзеннің қайнар көзі Алматы облысында Қытайдан қайтар жолда ол Қапшағай жасанды су қоймасын қалыптастырады және Балқаш көліне құяды. Ертеде өзен батыс Қытайдан келетін басты жол болып саналған. Бүгінде ол шытырман оқиғалы туризмді сүюшілердің арасында кең танымал, олар Іле бойымен Балқашқа дейін ағып барады.

Қапшағай су қоймасы Қазақстандағы ең ірі су қоймалардың бірі, оның ұзындығы 100 км, ені- 25 км. Оның солтүстік жағалауы жақсы игерілген, көптеген демалыс зоналары және пансионаттар осында орналасқан. Жазда өте ыстық, кейде 40 ⁰ С-ге жетеді. Су температурасы мамыр-маусым айларында- 18 -20 ⁰ С, шілде-тамыз айларында- 22-28 ⁰ С, қыркүйекте- 18-20 ⁰ С. Шулы жағажайдан аулақта балық аулауға болады. Алайда, туристер Қапшағай қаласының өзінде-де жақсы демалады. Ол жерде 1994 ж итальян жобасымен салынған еліміздегі ең ірі аквапарк бар.

1965-80 жж Қапшағай қаласында Қапшағай су қоймасын құрайтын электростанция мен бөгет салынды (Алматыдан 70 км жерде) . Оның орнынан өте көп қорғандық жерлер табылды. Қапшағайдың толқындары осы уақытқа дейін жағаға қола бұйымдарын, қыш сынақтарын шығарып тастауда. Қапшағайды теңіз деп атайды. Оның ендігі- 22 км, тереңдігі- 45 м, ал ауданы- 1847 км ² . Оның бойында пансионаттар мен жағажайлар, балық аулайтын шаруашылық бар. Қапшағай суы көксерке, жайын, сазан, ақмарқа, табан секілді балықтарға өте бай. Қапшағайдан бар жоғы бірнеше километрде бізді өте көне заманға апаратын орын бар. Ерте орта ғасырда Ілеге өтетін тар жер Қапшағай сайындағы Тамғалы тас шатқалында болған.

Іле Алатау бірнеше көрікті көлдермен ерекшеленеді. Олардың бірі - Үлкен Алматы көлі . Ол барлық жағынан қоршалған мөлдір айна секілді ойпатта 2511 м биіктікте, Үлкен Алматы өзенінің шатқалында, Алматы қаласынан 28, 5 километр жерде орналасқан, оның тереңдігі 40 м, ұзындығы 1, 6 км, ал ендгі 1 км. Жазда судың температурасы - 10-12 C құрайды. Тян-Шанның басым көпшілік тау көлдері жер сілкінісінің нәтижесінде пайда болған. Көлден үш негізгі шын көтеріледі, оны бөгеттің сол аяғы жағынан көруге болады: Советтер шыңы (4317 метр), онтүстік-шығыста, онтүстікте Озерный (4110 метр), көлден онтүстік - батысқа қарай Турист шыңының орманды баурайы (3954 метр) орналасқан. Туристен батысқа қарай Үлкен Алматы шыңының жотасы орналасқан, қала орталығынан анық көрінетін бұл шыңның пирамида биіктігі 3681м. Жыл мезгіліне қарай көл өз түсін ашық - жасыл түстен күлгін - көкшіл түске ауыстырып отырады. Көлден 2 км жерде, 2700 м биіктікте өте ертедегі мұзды аңғарда “Тян-Шань Астрономиялық обсерваториясы” деп аталатын обсерватория поселогы орналасқан. Жоғары қарай 8 км-де, Алматыдан 60 км қашықтықта Іле Алатаудағы 8 мың жыл бұрын Есік көлі пайда болды. Ол 1760 м биіктікте орналасқан болатын, оның ұзындығы- 1850 м, ендігі- 1600 м, тереңдігі -55 м болған. 1963 ж мұз зонасынан Есік өзенінің жоғарғы ағысында күшті сел ағымы шықты. Нәтижесінде бірнеше сағат ішінде бұрынғы көлдің орнында кішкентай ғана көл қалды ( диаметрі 100 м ) .

Қайыңды көлі теңіз деңгейінен 2000 м биіктікте, керемет қылқан жапырақты орман арасында орналасқан. Ол осыдан 100 ж бұрын көп көлемдегі әк тастың опырылып құлауының нәтижесінде пайда болған. Үйінді шатқалды табиғи бөгет болып қоршап жатыр. Көл ұзындығы 400 м-ге, тереңдігі 30 км-ге жетеді. Құзды жотасынан Саты шатқалына, Шелек өзенінің аңғар панорамасына Қайынды шатқалына тамаша көрініс ашылады. Суға батып тұрған шыршалардың құрғақ діңі су бетінен су асты эскадрасының діңгегі секілді көтеріліп тұр.

Бортоғай. Іле Алатауының бойымен ағатын ұзындығы 160 км каналды қоректендіру және қыс бойы су жинау үшін салынған (Алматыдан 200 км жердегі) су қоймасы. Су ағымы күшті қысыммен жазық далаға атылып, миллиондаған ұсақ шашыранды құрайды.

Іле Алатаудың ең биік шыңы - Талғар (4937 м) ақыл тіс пішінді табиғатпен қыналған. Гранитті Талғар тауы Еуропаның белгілі Монблан (4807 м) шыңынан да биік. Оның шыңына шығу кез-келген кластағы альпинист биографиясының маңызды бөлігі болып табылады. Шың басына шығу көбінесе үш күн уақытты алады. Талғар шыңы маңындағы: Конституция - 4 580 м, Қантбастау - 4 647 м, Мұзтау - 4 555 м, Батыр - 4 626 м, Қопар - 4 760 м, Ақтау - 4 760 м, Металлург - 4800 м сияқты асқар шыңдармен, оңтүстігіне қарай массивті Корженевский ұзындығы 11 шақырым, Батыр 9, 5 шақырым сияқты мұздықтарға тікұшақ не жақсы жол көрсетушісімен ғана шығуға болады. Бұл аудан Алматы қорығы территориясы қарамағында болғандықтан арнайы рұқсатпен ғана территория аймағына кіруге болады.

Іле-Алатауының 4300 метрден биік шыңдары. 1-кесте.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.