Парламент құзыреті және оны жүзеге асырудың ұйымдық-құқықтық нысандары

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 60 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

1991-жылы өз тәуелсіздігін алған Қазақстанның бүкіл әлемге тәуелсіз, егеменді ел болып танылғанына да он алты жылдай өтті. Осы жылдар ішінде оның қоғамдық және мемлекеттік өмір салаларында үлкен өзгерістер болды. Осыған сәйкес еліміздің құқықтық, саяси, экономикалық жүйелері де түбегейлі өзгерістерге ұшырады. Қазіргі уақытта Қазақстан өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтыру үстінде1. Елбасы өзінің 2007-жылғы Қазақстан халқына Жолдауында: «Жаңа кезеңдегі міндет - жалпыға танылған демократиялық құндылықтар мен өзіміздің көпұлтты және көпконфессиялы қоғамымыздың дәстүрлі үйлесімді ұштасатын ашық демократиялық және құқықтық мемлекеттің негіздерін одан әрі нығайта беру. Дамуымыздың негізгі бағыттары ең алдымен мыналар: - мемлекеттік билік тармақтары арасындағы өзара ықпалдастық тиімділігін арттырып, тежемелік пен тепе-теңдік жүйесін нығайта беру; - биліктің өкілді органдарының өкілеттіктерін кеңейте бе- ру . . . » 2-дейді.

Қазақстанның демократиялық жолмен құқықтық және әлеуметтік мемлекет орнатуы - қазіргі өркениетті әлемдік тәжірибеде нық қалыптасқан билік бөлу принципіне негізделеді. Билік бөлу принципіне сәйкес Республикадағы біртұтас мемлекеттік билік Конституция мен заңдар негізінде заң шығарушы, атқарушы және сот тармақтарына бөлініп, олрдың тежемелік әрі тепе-теңдік жүйесін пайдалану арқылы өзара іс-қимыл жасау принципінесәйкес жүзеге асырылады. Айтылған билік тармақтарының ішінде заң шығарушы билік негізгі орынды иемденеді. 1995-жылғы Республика Конституциясында заң шығарушы билікті жүзеге асырушы жаңа орган-қос палаталы Парламент бекітіліп, бүгінгі күні оның үшінші сайланымы өз әрекетін жүзеге асырды. Бұл - бұрын-соңды Қазақстан тарихында болмаған жаңа институт.

Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты - Қазақстан Республикасы Парламентінің құзырына шынайы парламентаризм тұрғысына қарау арқылы зерттеу барысында парламентаризм элементтерінің Республика Парламентінде тұрақты орнығуын көздеу. Осы орайда Қазақстандық паламентаризмнің қалыптасуы мен дамуы үшін Парламент құзыретін жетілдіру жолдарын қарастыру барысында Республика Конституциясына, Парламент туралы заңдарға, осы саланы зерттеуші беделді ғалымдар еңбектеріне талдау жасау.

Бұл көрсетілген мақсаттардың жүзеге асырылуын келесі міндеттермен баланыстырылады:

1. Парламентаризм мен Қазақстан Республикасы Парламентінің конституциялық құқықтық мәртебесінің ара қатынасын зерттеу барысында Қазақстандық парламентаризм ұғымын анықтау.

2. Қазақстан Республикасы Парламентінің Республика заңдарына сәйкес қалыптасу кезеңдеріне талдау жасау.

3. Республика Парламентінің басқа мемлекеттік органдармен қарым-қатынастарын талдау арқылы мемлекеттік билік органдар жүйесіндегі Парламент рөлінің ерекшелігін анықтау.

4. Парламент қызметінің негізгі бағыттарын анықтай отырып, оның құзырындағы мәселелерді жан-жақты зерттеу барысында туындаған сұрақтардың жауабын табуға әрекет жасау.

5. Заң шығару процесінің сатыларына талдау жасай отырып, заң шығару процесінің негізгі сатысы - заң шығару бастамасына, оның субъектілеріне тереңірек талдау жасау.

Дипломдық жұмысты зерттеудің ғылыми негізділігі ең алдымен "заң шығарушы органның әлемдік стандартқа сәйкес жаңа үлгісі"3 - Республика Парламентінің конституциялық құқықтық мәртебесін жан-жақты зерттеу қажеттілігімен анықталады.

1995-жылғы Конституцияның күшіне енуімен қазақстандық үлгідегі президенттік басқару нысаны анықталған жаңа мемлекеттіліктің бұрынғыдан өзгеше, жаңа заң шығару органы - қос палаталы Парламент пайда болды. Әрбір жаңалықтың тұрақты, сапалы, тиімді енгізілуі, оны мұқият зерттеуді қажет етуіне байланысты жаңа Парламент тұрғысындағы мәселелер көптеген қазақстандық мемлекеттанушылардың зерттеу тақырыптарының арқауы болды. Бұл зерттеулердің заң шығару қызметін жүзеге асырушы жаңа орган үшін аса маңыздылығына, әрине, шек келтіруге болмайды. Айталық, кейбір пікірлер «парламентаризм» ұғымын «парламенттік басқару жүйесі» ұғымына бара-бар4 «парламентаризм - бұл парламенттің бірден-бір демократиялық институт болып табылуын көздейтін тәртіп, ал үкімет билігі парламенттік сенім білдіруге толығымен тәуелді» деп ұйғарса5, оған қарама-қарсы пікір: «парламенттік басқару нысаны мен парламентаризмді шатастырмай, парламентаризімге, басқару нысанынан тәуелсіз, қазіргі демократияның ажырамас бөлігі ретінде» қарауды ұсынады. Сонымен бірге кейінгі пікірдің иесі жоғарыдағы көзқарастардан туындаған парламентаризмнің «Кеңестер республикасымен сыйымсыздығына» қосыла отырып, оның «Президенттік республикамен сәйкессіздігіне» шүбә келтіреді. «Бұл парламентаризмнің бір жақты, тар түсінігі» деп біледі6

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ПАРЛАМЕНТАРИЗМ

ИНСТИТУТЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ

1. 1. Парламентаризм ұғымы

Батыс демократиялары заң шығару институттарын көптеген ғасырлар бойы дамытып отырған. Бүгінгі күні Қазақстан Республикасы өзінің дербес заң билігін дамыту үстінде.

Әрине, Қазақстан Республикасының батыс демократияларынан айырмашы-лығы мол, бұл айырмашылықтар Қазақстанның тек саяси жүйесінен ғана емес, сонымен бірге экономикалық жүйесінен, өзінің көп ұлттық сипатынан, қоғамдық мәдени тарихынан көрініс береді. Сол себепті батыс тәжірибесін, осыншама айырмашылықтарын ескерместен, Республикамыздың заң билігі-не енгізе қою мүмкін емес. Дегенмен, Қазақстан Республикасы егемендігін алып, тәуелсіз мемлекет болғаннан бергі жылдарда қайта құру бойынша ба-тыл қадам жасағандықтан, басқа елдердің нақты тәжірибелерінің Республи-камыздың заң шығару шараларына салыстырмалы негіздегі сайлауларға, сай-лаушылармен қатынастарға және қоғамдық мінез құлық нормаларына қатыс-ты маңызы зор екені айқын.

Легислатуралар алғаш рет Англияда, содан соң Францияда құрылды. Бұл елдерде корольдар үнемі ақшаға тәуелді болып отырғанды. Бұйрықты тәртіпте ақша жинаудың көптеген тәсілдерін қолданған олар ақыр соңында, қоғамның қалың тобының қолдауына сүйену керек екенін түсінді. Бірге шақырылған қоғам өкілдері халықтан салық жинауға көмектесу үшін, осы жиналған қаржыны бөлуге қатысу шартын қояды. Міне, осылай, атқарушы билік пен заң билігінің өзара қарымқатынастарының қалыптсуы салық пен бюджетке бақылау жасау күресінен басталды. Арада біраз уақыт өткеннен кейін заң билігі құзыретіне саяси мәселелер жиынтығы енгізілді.

Король билігі рөлінің төмендеуіне байланысты мемлекетті басқару атқару-шы қызметте азаматтар алдында жауапты шенеуніктер басқарған күшті бю-рократияның қолына шоғырлана басталды. Атқарушы билік пен заң билігінің арасындағы қатынастар Батыста екі бағытта дамыды. Мұнда атқарушы билік-тің заң билігі алдында есеп беруін қарастыратын парламенттік жүйе кеңіне қарастырылды.

Батыстағы парламенттік жүйе монарх қолындағы мемлекеттік биліктің шексіздігін мойындамаудан пайда болған. Осылай бола тұра бұл жүйе ежелгі және орта ғасырлық демократиялардан олардың жалпы мемлекеттік рухын, мемлекеттілікпен халықтың жақындасу ынтасын мұра еткен. Парламента-ризмнің қазіргі үлгісі өркениетті даму жолына бет бұрған қоғамдардағы күр-делі интеграциялық процестердің нәтижесі болып табылады. Бұл бұрын-соң-ды болмаған технологиялық жаңалықтар негізінде бірыңғай капиталистік на-рық қалыптасып жатқан кезең болатын. Экономикадағы өзгерістермен қатар терең саяси және әлеуметтік өзгерісте жүріп жатты және еуропалық ұлттар-дың нығаюы мен еуропалық мәндегі ұлттық мемлекеттердің құрылуы - осы өзгерістердің ішіндегі ең маңыздысы болып табылады. Парламентте қоғамды басқаруда сословиелік қағидаға негізделген бұрынғы саяси ұйымы қарама-қарсы бірыңғай ұлттық мемлекеттің ең жоғары болмыс пікірі жүзеге асыры-лады. Егер бұрын мемлекет тұтастығы оның княздықтар, ерікті қалалар си-патты бөліктерінен тұрса, өздерінің өмір сүруі үшін жекелеген әлеуметтік топтар күресінің саяси құралдары экономикалық құралдарға орын берген жаңа кезеңде парламент пен өзге де саяси институттар арқылы органикалық үлгідегі мемлекеттік бірлікке, мемлекет идеясын жалпыұлттық, жалпыхалық-тық іс ретінде жүзеге асыруға жақындау мүмкіншілігі пайда болды. Осыған сәйкес жалпы саяси өкілдік сипаты түбегейлі өзгеріске ұшырады.

Жоғарыда айтылған сословиелік негіздегі мемлекеттік өкілдік мекемелер парламентаризмнің пайда болуынан көп бұрын болғанына көңіл аударалық. ХІІ-ғасырдан бастап Батыс Еуропада әр түрлі атпен сословие-өкілдік мекеме-лер пайда болды. Осылардың қатарына орыстардың Земдік соборларын жат-қызуға болады. Орыстың тарихшысы В. О. Ключевскийдің пікірі бойынша, Еуропадағы ортағасырлық мемлекет сословиелік федерация болды, яғни олда іштей, бірақ өзге белгілері бойынша бөлініп, ақырында тұтас бір ұлт болып құрылған сословиелер федерациясы. Сословиелер өздерінің мүдделерін айту үшін өкілді мекемелер арқылы мемлекеттік жүйенің жоғары деңгейіне шыға алған. Батыс Еуропалық сословие-өкілдік мекемелер жөнінде В. О. Ключев-ский былай деп жазды: « Мұнда әрбір ерікті сословиеге өзінің мемлекеттегі орнын жеңіп алу немесе сақтап қалу қажет болды және жоғары билік бәсеке-лес саяси күштердің құбылмалы ара қатынасына бейімделуге мәжбүр болды: ол осы күштерді бірде бір-бірімен татуластырса, бірде біреулерін басқалар-мен күресте қолдап отырды, ал енді бірде олардың жекелеген немесе бірлес-кен шабуылдарынан қорғанып отырды. Сословиелік өкілдер бір-біріне не үкіметке тітестерін неғұрлым ашық және жиі қайраса, мұндай жағдайларда өкілдік жиналыстар соғұрлым үлкен саяси маңыз алды»7. Жалпы мемлекет-тік мүддені бұрын қай күйде қалыптасса, сол күйде сақтаушы сословие өкіл-дері емес, монарх және оның үкіметі болды, бірақ олар да өздерін билік шыңында сақтау немесе нығайту мәселелерін бірінші орынға қойды. Бүкіл-әлемдік тарихта берілген мәліметтерге сәйкес күшті монархтың жеке мүдде-сі мемлекеттің шынайы пайдасынан жиі басым түсіп отырды: монарх өзінің қол астындағыларға пайдасы жоқ, тіпті олар үшін қауіпті үндесулерге келі-сіп, жерді және қалаларды бере алды, өздерін қорғай алмайтын сословиялар-ға шамадан тыс міндедтемелер салды.

Сословиялардың өкілдік мекемелерге өздерінің «шаш ал десе, бас алатын» саясатшыларын жібергендері, әрине, түсінікті, сонымен бірге олар өз өкіл-дерінің жиналыстағы мінез-құлқын қатал бақылап отыруға тырысты. 1993-жылғы Қазақстан Республикасына дейін еліміздің жоғары өкілді органы мү-шелерін өз сайлаушылары алдында есеп беруге міндеттеуші аманатты ман-дат осылай пайда болған. Тарихи және қисынды түрде аманатты мандат сос-ловиелік принциптен және сословие-өкілдік мекемелердің ортағасырлық жүйесінен басталған. Қоғамда қандайда болмасын бір түрде әлеуметтік ірік- телу пайда болып, адамдар топтары, ұлттары, кәсіптері және басқа да бел-гілері бойынша бөлінгенде сословиелік және одақтық рух жанданады, демек, аманатты мандат пайда болады.

Парламенттік кезең жалпы және тұтас алғанда ерікті мандатқа негіздел-ген саяси өкілдік ретінде сипатталады. Саяси өкіл парламент мүшесі барлық ұлттың, барлық халықтың өкілі ретінде жалпы мемлекеттік мүддені қоғам мен мемлекеттің кез-келген бөлігінің мүддесінен жоғары қойып әрекет етеді.

Ерікті депутаттық мандат, оны жүзеге асыруда кездескен барлық қиындық-тарға қарамастан, кез-келген демократиялық қоғам ұмтылуға тұрарлық инс-титут болып табылады, өйткені ол нағыз, жақсы ұйымдастырылған демокра-тияның жүйелі табиғатына сай. Мемлекет ішіндегі әлеуметтік-саяси күш-тердің теңдігі орныққанда қоғам дамуында демократияның салыстырмалы шарықтауы пайда болатынын және осы теңдік қанша уақыт болса, оның да сонша уақыт созылатынын тарих тәлімі куәләк етеді. Демократияның таза таптық-пролетарлық немесе буржуазиялық болуы мүмкін емес, және де ол таптық бейтарап та құбылыс емес. Демократия - бұл мемлекет нысаны, тап-аралық қатынастардың немесе, жалпы айтқанда, әр алуан әлеуметтік таптар арасындағы қатынастардың теңдік жағдайын көрсетуші мемлекеттік билеу жүйесі. Сабырлы саяси процесс, мемлекеттік құрылымдардың әлеуметтік қақтығыстарды зорлық-зомбылықсыз шешуі, сонымен қатар, пікір әр алуан-дылығы, шыдамдылық, негізгі мақсатқа жетуде әлеуметтік және саяси күш-тердің ынтымақтастығы осындай жағдайдың өлшемі болып табылады. Көп-теген әлеуметтік-таптық мүдделердің қиылысу, бір-бірінен өзгешелену және үйлесу, бір бағытқа беттеу, қоғамға-өркендеу, ал мемлекетке-әлемдегі бедел мен абырой әкелетін күш құру саласында демократиялық басқару пайда бо-лады.

Парламентаризм өзінің мұратты мақсатында жалпымемлекеттік мүддеге демократиялық дәстүрлерде қызмет етуге негізделген. Мемлекеттік орган-дары мен саяси қайраткерлері ынтымақтастық пен азаматтық бейбітшілікті нығайтатын, әр қилы шексіз әлеуметтік мүдделердің келісім саяатын ақыл-мен жүзеге асыратын, жалпы көпшіліктен жалпымемлекеттік және бүкіл-халықтық мүдделерді шебер ажыратып, оларды басқа мүдделермен үйле-сімді байланыстыра алатын қоғамға нұр жауары сөзсіз. Халықтың әр түрлі әлеуметтік топтары мүддесін көрсете отырып, саяси күштер жүйесінен тең әсерлі күшті іздейтін, айтыс-тартыс, келісімдер және дауысқа салу жолы-мен қоғам мүшелерінің барлығының немесе көпшілігінің ойынан шығатын шешімдер қабылдайтын орган Парламент болып, ал Парламент мүшелері осындай әрекеттерге барлық ынта-жігерімен кірісетін шынайы саяси қайрат-керлер болу керек. Парламенттің, сонымен бірге атқарушы билік пен сот биліктері жоғары органдарының жалпы қоғам мүдделеріне сәйкес әрекет етуін, сырттан келген қысымға, жоғарыдан келген үстемдікке шалдықпай мемлекеттік істерді еркін, өз жауапкершілігіне алып жүргізуін қамтамасыз етуші құқықтық, ең алдымен, конституциялық институттар орнату керек.

Құқық мамандары мемлекеттік биліктің жоғары органдары жұмысын не-ғұрлым терең зерттеген сайын, соғүрлым өткір, қиын сұрақтар туындайды: Парламент арқылы саяси мекеменің қандай түрін орнаттық, оны осы сөз-дің жалпы қабылданған мағынасына сәйкес Парламент деп есептеуге бола ма немесе бұл кезекті асығыстықпен тосыннан орнатылған эксперименттік құрылым ба? Демократиялық ынта толқынында сайланған, саяси ең белсен-ді қайраткерлерден тұратын өкілді органның қоғамғы бұрынғы экономика-лық деңгейінің көз ілеспес жылдамдықпен төмендеуін болдырмау немесе сол қалпында ұстау мүмкіншілігінің болмауын қалай түсіндіруге болады. Бұл сая-си өкілдік жүйесінің сапасыздығы ма? Не болмаса ол шешуге келмейтін қиындықтарға тап болды ма? Әлде осы жүйенің сапасыздығы мен шешілмей-тін қиындықтардың қатар келуінен бе?

Көбінесе депутаттар өздерінің өкілдік қызметіндегі атқарушы билік пайда-сына жасалған кез-келген шектеуді парламенттік құқыққа қол салғандық деп есептеуге бейім тұрады. Дегенмен, іс жүзінде көрінгендей, парламенттің сая-си салмағы мен абыройы оған берілген құықтардың санымен ғана өлшенбей-ді, сонымен қатар депутаттардың өздері шақырылған жалпымемлекеттік іс-тің мәнін айқын, дәл ұғынуларынының да маңызы зор. Жалпы, барлық елдер-де дерлік парламенттер мемлекетті нығайту үшін қызмет етеді.

Бәсең сайлау құқығына ие әрбір азаматтың Парламент мүшесі бола алаты-ны, әрине, сөзсіз. Дегенмен, саяси этика тұрғысынан қарағанда, өзінің икем-ділігіне сенімді және қоғамды бөліп-жармай, бүтіндей халыққа қызмет етуге дайын азамат қана халық өкілі болу қажет. Халықпен сайланған мемлекет-тік органдар мен лауазымды адамдар өзінің, өзіне әлеуметтік жақын халық тобының немесе саяси күштердің емес, мемлекет боп біріккен жалпы халық-тың мүддесін көрсетуі керек.

Кез-келген мемлекет жалпыхалықтық ұйым болғандықтан, оның жекеле-ген таптар, әлеуметтік топтар арасында өз «сүйіктісі» болуы мүмкін емес. Мемлекеттік егемендікке барлық халық ие және халықтың ешқандай жеке тұлға оны жүзеге асыруды иемдене алмайды. Қазақ КСР-ның Егемендік туралы Декларациясының 4-тармағында « Республиканың барлық ұлт аза-маттары Қазақстан халқын құрады және ол егемендіктің бірден-бір иесі болып табылады»8 делінген. Қазақстан Республикасының әрекеттігі Негізгі Заңы осы қағиданы бұдан әрі нақтылай түсіп, мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы - халық екенін, халық пен мемлекет атынан билік жүргізуге Республика президентінің, сондай-ақ өзінің конституциялық өкілеттігі шегінде Парламенттің құқығы барын, Республика Үкіметі мен өзге де мемлекеттік органдар өздеріне берілген өкілеттер шегінде ғана мемлекет атынан билік жүргізетінін бекітеді. Бұл, жалпы қағида, көптеген қазіргі мемлекеттердің конституцияларында белгіленген. Мемлекет, оның органдары, лауазымды адамдар, егер олар аталған қағиданы басшылыққа алса, жалпы қоғамға, бүтін халыққа қызмет етеді.

Қоғамның тұрақтылығы, мемлекеттік биліктің мызғымастығы және қоғам-дық мүдделерге барынша сай саяси бағыт табу парламенттік қызметтің же-місті нәтижесі болып табылады. Жалпымемлекеттік және жалпыхалықтық мүдделерден ауытқыған парламент қоғамға емес, оның жекелеген топтары-на, халыққа емес, тек оның құрамына кіретін кейбір әлеуметтік топтарға ғана қызмет етеді, ал мұндай парламент шын мәніндегі парламент емес. Егер депу-таттар ұлттық, аумақтық, таптық, топтық және басқа мүдделерді мемлекет-тік мүдделерден жоғары қойса - бұл парламеттік қызметтің азғындауы. Депу-таттар өздерінің сайлаушыларының, өздері кіретін немесе өздеріне ұнаған топтар мен партиялардың «жоғын жоқтау» үшін әрекет етсе, парламент өзі-нің жалпыхалықтық мәртебесін жоғалтады. Өзінің шынайы орнына сәйкес парламент - бұл әлеуметтік мүдделер келісімі, оларды ортақ қорытындыға - мүдделерге және, демек, басқарудың демократиялық нысаны кезінде - бүкіл халық мүдделеріне келтіру үшін құрылатын өкілді орган. Республика Президенті Н. Ә. Назарбаев Парламент қызметін әлеуметтік және ұлттық мүдделердің келісімімен, олардың жалпы ұлттық мүддеге, жалпы мемлекет мүддесіне айналуымен байланыстырады9.

Республика парламентаризмінің қалыптасуы барысында осы құбылысты зерттеу мәселесі қазақстандық заңгерлердің назарынан тыс қалған жоқ.

А. К. Котов парламентаризмді «қоғамдағы тіршілік әрекетінің жалпыға бір-дей міндетті ережелерін орнату бойынша ой мен тәжірибе» деп түсінеді. Со-нымен бірге автор билік бөлу принципін парламентаризмнің басты белгісі ретінде тани отырып, «қай жерде және қай уақытта билік бөлу принципі кон-ституциялық деңгейде бекікітілетін болса, сол жерде және сол уақытта пар-ламентаризм дамиды» дейді.

С. К. Амандықова парламент пен парламентаризмнің өзара байланысты ұғымдар болғанымен маңызы бірдей еместігін, ал парламентаризмнің парламентсіз болуы мүмкін еместігін, ал парламенттің парламентаризм элементтерінсіз де әрекет ете алатынын осындай паламенттердің кеңестер кезеңінде болғанын баяндайды. С. К. Амандықова парламентаризм элементтері, ең алдымен «билік бөлу, өкілдік, заңдылық»10 деп біледі.

А. А. Черняков «парламентаризм - маңызды мемлекеттік міндеттерді орын-дайтын, заң шығару өкілеттіктерін жүзеге асыратын, өзге билік тармақтары-мен құқықтар және заңдық шараларды, тежемелік әрі тепе-теңдік жүйелерін пайдаланып өзара іс-қимыл жасаушы, халықтың өкілді органы ретінде би-лік бөлу жүйесіндегі парламенттің басымдық жағдайы»11 - дейді.

Депутаттар жалпымемлекеттік және жалпыхалықтық мүдделерді жан-жақ-ты білсе, мемлекеттің бүкілхалықтық саяси ұйым ретінде дамуына қандай кедергі барын немесе қандай көмек керектігін айқын ұғына алса, мемлекет конституциясына берілгендік үлгісін көрсетіп, жалпыхалықтық және жалпы-мемлекеттік мүдделерді құрмет тұтса, қадірлесе, оларға жан-тәнімен беріл-се, жалпымемлекеттік және жалпыхалықтық мүдделерді өздерінің парла-менттегі мінез-құлықтарының, онда қарастырылатын барлық мәселелер бойынша дауыс беру себептерінің басты белгісі етсе ғана парламенттік қыз-меттің шынайы демократиялық заңдылығына мүмкіншілік туады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.