Серіктестіктің бухгалтерлік қызметін ұйымдастырумен есеп саясаты және техника -экономикалық көрсеткіштері

Жоспар

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 75 бет
Таңдаулыға:

МAЗМҰНЫ

КІРІCПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

1 ЖAЛҒA AЛЫНҒAН НЕГІЗГІ ҚҰРAЛДAРДЫҢ ТЕOРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ЖӘНЕ ЕCЕБІНІҢ
ТӘРТІБІ
1. Жaлғa aлынғaн және жaлғa берілген негізгі құрaлдaрдың теoриялық
негіздері және жaлдaудың экoнoмикaлық
мaңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .6
2. Жaлғa беруші мен жaлғa aлушының жaлдaу еcебінің
тәртібі ... ... ... ... ... ...18

1. CЕРІКТЕCТІКТІҢ БУХГAЛТЕРЛІК ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДACТЫРУ, ЕCЕП CAЯCAТЫ ЖӘНЕ
НЕГІЗГІ ТЕХНИКA - ЭКOНOМИКAЛЫҚ КӨРCЕТКІШТЕРІ
2.1 Cеріктеcтіктің жaлпы экoнoмикaлық cипaттaмacы және бухгaлтерлік
қызметін
ұйымдacтыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 29
2. ACCO Лтд Жaуaпкершілігі Шектеулі Cеріктеcтігінің еcеп
caяcaты ... ... 33
3. Негізгі техникaлық – экoнoмикaлық көрcеткіштерінің
тaлдaуы ... ... ... ... ..44

3. НЕГІЗГІ ҚҰРAЛДAРДЫҢ ЖAЛҒA БЕРГЕНДЕГІ ТИІМДІЛІГІНІҢ CAЛЫCТЫРМAЛЫ ТҮРДЕГІ
ЕCЕБІ МЕН ТAЛДAУЫ
1. Aғымдaғы жaлдaу бoйыншa жaлғa беруші мен жaлгер еcебінің тaлдaуы...55
3.2 Қaржылық жaлдaу бoйыншa жaлғa беруші мен жaлгер еcебінің
тaлдaуы..58
3.3 Жaлдaудың тиімділігіне тaлдaу
жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 68

ҚOРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 71

ҚOЛДAНЫЛҒAН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 73

ҚOCЫМШAЛAР

КІРІСПЕ

Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Қазіргі нарықтық экономика
жағдайында жаңадан қызмет етіп келе жатқан жас кәсіпорындарға және ақша
қаражаттары жетіспеушілік мәселері бар ұйымдарға негізгі құралдарды жалға
алу олардың қаржылық жағдайына тиімді болып келеді, сонымен қатар негізгі
құралдарды қолдану барысында шығындардың, негізгі құралдардың ғылыми –
техникалық жетістіктер кезінде қолданыстан шығып қалу қаупі мәселелері және
үнемі қолданыста болмайтын негізгі құралдарды меншігінде ұстау кез келген
кәсіпорын үшін де тиімсіз болып келеді, сондықтан осы мәселелердің барлығын
қарастыра келе негізгі құралдарды өз меншігіне сатып алғанша, жалға алған
өте тиімді болып келеді.
Соңғы жылдары кәсіпорындар шаруашылық қызметінде жалға алу мен жалға
беру туралы келісім-шарттарға отыру көбейіп келеді. Жылжымайтын мүлікке
келісім шартқа отырудың кез келген түрінде, жалға беруші және жалға алушы
үшін де жоғары дейгейде кіріс алу және сол сияқты тәуекелдерге барумен
байланысты мәселелер туындайды.
Кез келген ұйымның шаруашылық қызметі бір - бірімен өзара тығыз
байланысты үш үрдіспен жүргізіледі: жабдықтау (материалды техникалық
ресурстарды табу мен дайындау), өнімді өндіру және оны өткізу. Бұл үрдістер
бір мезгілде жүргізіледі, оған жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбектері
және негізгі және айналыс құралдары қолданылады. Осыдан ұйымның
бухгалтерлік есебінің маңызды объектісі болып негізгі және айналыс
құралдары және оның қозғалысы табылады.
Негізгі құралдар ұйымның маңызды экономикалық потенциалы болып
есептелуінде және олардың жағдайы кәсіпорынның қаржылық жағдайының
жоғарылауы мен бәсекелестікке қабілеттілігін алдын ала анықтауға мүмкіндік
береді. Кез келген ұйым өз қызметін бастар алдында өзінің мүлкін, ақша
қаражаттарын және басқа да шаруашылық құралдарымен иеленуі керек. Иелік
етпеген жағдайда, негізгі құралдарды жалға алуларына мүмкіндіктері бар.
Негізгі құралдарды жалға алу жалгерлер үшін де тиімді. Себебі негізгі
құралдар уақыт өте келе және қызметі барысында тозады, онымен байланысты
шығындардың барлығы жаңадан нарықта пайда болған ұйымдар үшін шығындар
сомасын көбейтеді. Сол себепті негізгі құралдарды жалға алу жалгер үшін
маңызды:
- Ақша қаражаттары жетіспеушілігі жөніндегі мәселелерді шешеді, яғни
жалға алынған активтердің құнын 100%-ға қаржыландаруға мүмкіндік
болады;
- Қолданысқа дайын құрылғыларды жалға алу тиімділігі;
- Үнемі қолданыста болмайтын активтерді иеленудегі тиімсіз болатын
жағдайлар туындамайды;
- Қысқа мерзімді жалдау жоғары технологиялық құрылғылардың және жаңа
тауарлардың ескіруінен қорғайды;
- Тездетілген амортизация, пайыз бойынша шығындар кезінде табыс салығын
төлеуде инвестицияға салықтық жеңілдіктер қарастырылған;
- Өнеркәсіп құрылғыларын өндірушілер үшін – өткізудің жоғарылауы;
Жалдау - жалға беруші жалға алушыларға жалдау ақысына немесе төлемдер
тобының орнына, келісілген уақыт ішінде активтерді пайдалану құқығын
беретін шарт.
Жалдау шарты казіргі жағдайда кәсіпкерлік саласындағы ең бір
сұраныстағы келісім-шарттардың бірі.
Жалға алу мерзіміне байланысты ағымдағы және ұзақ мерзімді жал болып
бөлінеді. Жалдаудың ағымдағы жал - негізгі құралдарды ағымдағы жалға алу
мерзімі біткен соң объектіні жалға берушіге міндетті түрде қайтаруы тиіс
және активке меншік иелік етумен байланысты тәуекел мен сыйақылар жалға
берушіде қалатын жалдау түрі.
Қаржылық жалдау - актив иеленумен қатар жүретін барлық тәуекелдер мен
пайдаларды елеулі түрде көтеретін шарттар бойынша жалға беру,
қорытындысында құқықтық мәртебе жалгерге берілуі де, берілмеуі де мүмкін.
17 ҚЕХС бойынша қаржылық жалға:
- Мүлікке деген меншік жалдау мерзімі соңында жалгерге берілсе;
- Жалгер жалдағы мүлікті келісілген бағаға сатып алуға құқығы болса;
- Жалдау мерзімі активтің пайдалы қызмет мерзімінің көп мөлшерін құраса;
- Жал мерзімінің басында ең аз жалдық төлемінің дисконтталған құны
мүліктің әділ құнынан кем емес болса;
- Жалдық келісім шарт жалгер тарапынан бұзылатын болса, онда жалға
берушінің барлық шығындары жалгердің шығыны ретінде есептелсе.
- Жал мерзімі жалданатын мүлікті пайдалы қолдану мерзімінің кемінде 80%-
ін құраса, егер ол тек активтің қызмет ету мерзімінің 20% шегінде
басталмаса.
- Ең аз шамадағы жал төлемінің дисконтталған құны жалға берілген дүние-
мүліктің өткізу бағасының 90%-інен кем болса;
- Жалдау мерзімі соңында активтің қалдық құны жал шарты жасалған сәттегі
өткізу бағасының 20%- інен аспаса;

- Жалға алынатын активтерге меншіктілік құқығы ауысқанда жалға алушы
жалдау мерзімі басында белгіленген кесімді баға бойынша сатып алу
құқығына ие болса;
Осы аталғандардың барлығы орындалса, онда жалдау қаржылық болып
есептелінеді.
Үш жылдан асатын жал бұл – лизинг болып табылады. Лизинг түсінігі жай
ғана ұзақ мерзімді жалдау ретінде ғана емес, жалгерлік қатынас, кепілдік
есебімен, несиелік қаржыландыру элементтері, қарыз міндеттемелері бойынша
есеп айырысулар және басқа да қаржылық механизмдер қатыстырылған дәстүрлі
емес, келешекті қаржыландырудың қосымша жүйесі ретінде қарастырылады.
Лизингтік операция бүгінгі күні қазақстандық экономикаға және шаруашылық
қызметпен айналысатын әрбір кәсіпорын үшін де өте қажетті банктік
құрылымның өндірісті қаржыландыру бойынша іскерлік ортамен бірлесе қызмет
етуіне әсер ететін операция.

Дипломдық жұмыстың мақсаты:
- Жалға алынған және жалға берілген негізгі құралдардың теориялық
негіздерін анықтау;
- Зерттеліп отырған серіктестікке жалпы сипаттама беру және есеп
саясатының жүргізілу тәртібін қарастыру;
- Серіктестіктің негізгі техника-экономикалық көрсеткіштерін
талдау;
- Жалға алынған және берілген негізгі құралдардың есебінің
жүргізілу тәртібін ұйымдастыру;
- Жалдау бойынша алынатын пайданың тиімділігіне талдау жүргізу;
Дипломдық жұмыстың міндеті: алға қойған мақсаттардың мазмұнын ашу және
оны халықаралық стандарттар негізінде жазу. Серіктестіктің қаржылық
жағдайын жақсарту үшін ұсыныстарды анықтау.
Дипломдық жұмыстың негізгі зерттелетін объектісі: АССО Лтд
Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестігі.
Теориялық негізге келесі авторлардың еңбектері қолданылды: Кеулімжаев
Қ.К., Құдайбергенов Н.А., Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ., Радостовец В.В.,
Шмидт О.И., Назарова В.Л., тағы да басқа. Шетелдік әдебиеттер тізімі:
Международная финансовая отчетность (курс лекции) 2007г. ATC International,
Основные определения по МСФО 2007г. Ernst & Young.
Ақпараттық негізі: АССО Лтд ЖШС-нің Жарғысы, есеп саясаты,
бухгалтерлік баланс, бухгалтерлік есептілік, негізі құралдарды есепке
алатын алғашқы құжаттары және тағы басқа құжаттар. 17 Жалдау ҚЕХС-ке сай
жазылды. Қосымша ҚЕХС 2006-2009ж. ТОО АК ТрастФинАудит сай жазылған
методичкалар мен брошюралар қолданылды.
Дипломдық жұмыс серіктестіктің 2006 – 2009 жылдар аралығында негізгі
құралдарға қатысты бухгалтерлік есептілік көрсеткіштері негізінде жазылды.

1 ЖАЛҒА АЛЫНҒАН НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ЖӘНЕ ЕСЕБІНІҢ
ТӘРТІБІ

1.1 Жалға алынған және жалға берілген негізгі құралдардың теориялық
негіздері және жалдаудың экономикалық маңызы

АССО Лтд ЖШС-нің негізгі құралдар есебі Қаржылық есептіліктің
халықаралық 16 Негізгі құралдар деп аталатын стандартына сәйкес
жүргізіледі. Стандарт бойынша негізгі құралдар мынадай материалдық
активтерді білдіреді:
- тауарлар мен қызмет көрсетулерді өндіруде немесе жеткізуде
пайдалануға, үшінші тұлғаларға жалға өткізуге немесе әкімшілік
мақсаттарға арналған;
- бір кезеңнен (жылдан) астам уақыттың ішінде пайдалану көзделетін
активтер.
АССО Лтд ЖШС негізгі құралдары мына топтарға бөлінген:
- жер учаскелері;
- жер учаскелері және ғимараттар;
- машиналар мен жабдықтар;
- автокөлік құралдары;
- кеңсе жабдықтары;
- өзге де негізгі құралдар.
Негізгі құралдар объектісінің өзіндік құны мынадай жағдайда ғана актив
ретінде танылуға тиіс, егер:
- осы активке байланысты болашақ экономикалық пайдалардың ұйымға
келіп түсуі ықтимал болса;
- осы объектінің өзіндік құнын сенімді түрде бағалау мүмкін болса.

Өндіріске қатысу үрдісіне байланысты негізгі құралдар:
- Өндірістік негізгі құралдарға, оларға өндіріс үрдісіне тікелей
қатысатын негізгі құралдар жатады (мүлік, станок, құрал-саймандар
және тағы басқа);
- Өндірістік емес негізгі құралдарға қолданыстағы негізгі құралдар
жатады (ғимараттар, құрылыстар және тағы басқа).
Меншік иесі бойынша:
- Меншікті негізгі құралдар – бұл ұйымның өзінің меншігіндегі,
қолданыстағы және балансында көрініс табатын негізгі құралдар
жатады.
- Жалдаудағы негізгі құралдар – бұл жалдау келісім-шарты негізінде
басқа тұлғалардан уақытша қолдануға алған негізгі құралдар жатады.
Негізгі құралдардың есебі активтік 2400 шоттарында 2410 Негізгі
құралдар шотында мына субшоттарда жүргізіледі:
2411-шот – меншікті негізгі құралдар;
2412-шот – жалға берілген негізгі құралдар;
Есептелген тозу сомаларын есепке алуға пассивтік 2420 Негізгі
құралдардың шоттары арналған. 2421 Меншікті негізгі құралдардың
амортизациясы 2422 Жалға берілген негізгі құралдардың амортизациясы.

Негізгі құралдардың есебін ұйымдастыруда оларды бағалау маңызы зор
болып табылады. Негізгі құралдар бастапқы құнмен, баланстық құнмен,
амортизациялық құнымен, әділетті құнымен және жойылу құнымен бағаланады.

кесте 1 – негізгі құралдарды бағалаудың түрлері
№ Атауы Мазмұны
11Өзіндік (бастапқы) құнактивті сатып алу үшін немесе тұрғызу кезінде
берілген, төленген ақша қаражаттарының немесе
ақша қаражаттары баламаларының сомасы
22Баланстық құн кез келген жинақталған амортизация және
құнсызданудан жинақталған залал шегерілгеннен
кейін актив танылатын баланстағы сома.
33Амортизациялық (тозу) жойылу құны шегерілген, активтің бастапқы құны
құны немесе бастапқы құнының орнына көрсетілген басқа
сома.
4 Әділетті құн жақсы хабардар, осындай мәміле жасағысы келетін
4 және бір-біріне тәуелсіз тараптардың арасында
мәміле жасаған кезде активті айырбастауға
болатын сома.
55Жойылу құны негізгі құралдардың тиімді қызмет ету мерзімінің
аяғында оны ұйымнан шығаруға байланысты
жұмсалатын шығындарды алып тастағаннан кейінгі
алынады деп күтілетін таза сома.
Ескерту – қолданылған әдебиеттер негізінде автормен жасалынған.[6]

Негізгі құралдар бухгалтерлік есепте бастапқы құны бойынша кіріске алу
сәтінде көрсетіледі. Оған барлық қажетті нақты өндірістік шығындар, негізгі
құралдарды орнату және сатып алу шығындары, соның ішінде:
- Сатып алу кезінде төленген өтелмейтін салықтар мен алымдар;
- Жеткізу, монтаждау, орнату, пайдалануға қосу жөніндегі шығындар;
- Құрылыс мерзіміне берілген несие үшін проценттер;
- Активті жұмыс жағдайына келтіруге байланысты басқа да шығындар.
Негізгі құралдардың бухгалтерлік есебінің міндеті:
- Расталған есептік мәліметтердің, техникалық паспорттардың, басқа
да құжаттар мен түгендеу журналдарының негізінде еңбек
құралдарының барлық түрлерінің сақталуына жүйелік бақылауды
ұйымдастыру;
- Негізгі құралдардың келіп түсуін, шығарылуын, қозғалысын есепте
уақытылы және дұрыс көрсетілуін қамтамасыз ету;
- Негізгі құралдардың тозуының дұрыс есептелуіне және тиімді
пайдалануына бақылауды ұйымдастыру және қор қайтарымдылығын
арттыру жөніндегі шараларды жүзеге асыру;
- Негізгі құралдарға ағымдағы және модернизациялауды жүргізумен
байланысты шығындарды есепте дұрыс және уақытылы көрсетуді жүзеге
асыру;
- Моральды және физикалық тұрғыдан ескірген негізгі құралдарды жедел
айқындау;
- Негізгі құралдар бойынша дұрыс есеп жасау үшін бухгалтерлік есептің
деректерін уақытылы және дұрыс қалыптастыру қажет.
Нақты ұйымға арналған айрықша құн – ұйымның болжамына сәйкес қандай
да бір активті пайдалануға және оның пайдалы қызмет мерзімінің соңында
шығып қалуына байланысты, не қандай да бір міндеттемені өтеуге байланысты
пайда болатын ақшалай қаражаттар ағынының дисконтталған құны.
Әділ құн – жақсы хабардар, осындай мәміле жасағысы келетін және бір-
біріне тәуелсіз тараптардың арасында мәміле жасаған кезде активті
айырбастауға болатын сома. АССО Лтд ЖШС – не жеткізушісі әділ құны
1 000 000 теңгеге мүлік жеткізуі тиіс. Жеткізу құны 100 000 теңге. Жеткізу
кезінде вагондардың тұрып қалу себебінен 200 000 теңге айыппұл төленді.
Мүлікті сатып алудағы нақты құны 1 300 000 теңге (1 000 000 + 100 000 + 200
000 = 1 300 000 теңге) құрады. Мүліктің әділ құны 1 100 000 теңге, себебі
айыппұл сомасы әділ құнға қосылмайды.
Құнсызданудан болған залал - активтің баланстық құнының оның өтелетін
сомасынан асып түсетін сома.
Өтелетін сома – сату шығыны шегерілген активтің әділ құны және
пайдалану құнының – екі шаманың үлкені. Мысалы: Серіктестік меншігінде
100 000 теңгеге сатуға болатын мүлік бар, экономикалық серпу есептілігіне
сәйкес мүлікті әрі қарай қолдану сомасы 250 000 теңге болады. Сонымен
өтелетін сома 250 000 теңгені құрайтын болады.
Активтің жойылу құны – егер осы актив, болжауға болатындай, пайдалы
қызмет соңында болатын мерзімге және жағдайға жететін болса, шығып қалуға
болжанып отырған шығындарды шегеріп, активті өткізуден ағымдағы кезеңде
ұйым алатындай есептік сома.
Пайдалы қызмет мерзімі - бұл:
1) ұйымның активті пайдалануы күтілетін уақыт кезеңі; не
2) активті пайдаланудан ұйым алады деп болжанып отырған өндіріс
бірлігінің немесе сол сияқты бірліктердің мөлшері.
Негізгі құралдарды жалға алу мен беру қаржылық есептіліктің
халықаралық 17 ҚЕХС Жалдау стандартына сәйкес жүргізіледі.
Жалдау - жалға беруші жалға алушыларға жалдау ақысына немесе төлемдер
тобының орнына келісілген уақыт ішінде активтерді пайдалану құқығын беретін
шарт.
Жал түрін мәміле мәні анықтайды. Жалға беру негізінде талданатын
мүлікті пайдалану құқығына байланысты тәуекел мен сыйақы қаншалақты
дәрежеде жалға алушы немесе берушіге көшетіні негізінде белгіленеді.
Жалгерлік мерзіміне байланысты ағымдағы және қаржылық жалдау болып
жіктелінеді:
Қаржылық жалдау - актив иеленумен қатар жүретін барлық тәуекелдер мен
пайдаларды елеулі түрде көтеретін шарттар бойынша жалға беру.
Қорытындысында құқықтық мәртебе жалгерге берілуі де, берілмеуі де мүмкін.
17. ҚЕХС бойынша жалдау қаржылық болып жіктелінеді, егер:
- Мүлікке деген меншік жалдау мерзімі соңында жалгерге берілсе;
- Жалгер жалдағы мүлікті келісілген бағаға сатып алуға құқығы болса;
- Жалдау мерзімі активтің пайдалы қызмет мерзімінің көп мөлшерін құраса;
- Жал мерзімінің басында ең аз жалдық төлемінің дисконтталған құны
мүліктің әділ құнынан кем емес болса;
- Жалдық келісім-шарт жалгер тарапынан бұзылатын болса, онда жалға
берушінің барлық шығындары жалгердің шығыны ретінде есептелсе.
Жал пайдалану құқығына байланысты тәуекел мен сыйақы едәуір дәрежеде
жалға алушыға берілсе және төмендегі шарттардың тым болмағанда бірі
орындалса, қаржылық деп саналады:
- Жал мерзімі жалданатын мүлікті пайдалы қолдану мерзімінің кемінде 80%-
ін құраса, егер ол тек активтің қызмет ету мерзімінің 20% шегінде
басталмаса.
- Ең аз шамадағы жал төлемінің дисконтталған құны жалға берілген дүние-
мүліктің өткізу бағасының 90%-інен кем болса;
- Жалдау мерзімі соңында активтің қалдық құны жал шарты жасалған сәттегі
өткізу бағасының 20%- інен аспаса;

- Жалға алынатын активтерге меншіктілік құқығы ауысқанда жалға алушы
жалдау мерзімі басында белгіленген кесімді баға бойынша сатып алу
құқығына ие болады.
Осы шарттарға сәйкес келмейтін жалдаудың қай-қайсысы да ағымдағы жал
болып табылады. Негізгі құралдарды ағымдағы жалға алу мерзімі біткен соң
объектіні жалға берушіге міндетті түрде қайтаруы тиіс және активке
меншікиелік етумен байланысты тәуекел мен сыйақылар жалға берушіде қалады.
Ағымдағы жалдау – қаржылық жалдан өзгеше жал, ол бір жылдық жалдау
түрі, бірақта жалгер жыл сайын жалдау мерзімін ұзартып отыруына болады.
Көптеген жағдайда жалдың қай түрге жататынын жал туралы келісім-шарт
талаптарынан білуге болады.
Жалдаудың басқа мынадай түрлері бар:
Мерзімінен бұрын тоқтату құқығынсыз жалдау - бұл жалдау шарты бойынша
тек мынадай жағдайларда ғана:
(а) қандай да бір ықтималдығы шамалы оқиғаның басталуы жағдайында;
(ә) жалға берушінің рұқсатымен;
(б) егер жалға алушы сол немесе оған барабар активті сол жалға
берушімен жалдау туралы жаңа шарт жасайтын болса; немесе
(в) жалдауды қабылдаған күні жалға алушының төлеген қосымша сомасы
оның бұдан әрі жалғасуына кепіл болған жағдайда, тоқтатылуы мүмкін.
Кері жалдаумен жүргізілетін сату операциялары - сатушының оны кейіннен
кері жалдауға ала отырып активті сатуын білдіреді. Жалдау төлемдері мен
сату бағасы әдетте өзара байланысты болады, өйткені олар кешенді түрде
талқыланады. Кері жалдаумен жүргізілетін сату операцияларының тәртібі
жалдаудың түріне байланысты болады.

Егер кері жалдаумен жүргізілетін сату операциясы қаржылық жалдау
болса, онда сатудан алынатын түсім мен баланстық құнынан кез келген артуы
сатушы-жалға алушының қаржы есептілігінде табыс ретінде дереу көрініс табуы
тиіс емес. Мұның орнына, бұл арту болашақ кезең кірістері қатарына жатады
да, жалдау мерзімі ішінде есептен шығарылады.
Егер кері жалдау қаржылық жалдау болса, мұндай операция жалға
берушінің жалға алушыға қаржы қаражаттарын беру тәсілі болып табылады.
Егер кері жалдаумен жүргізілген сату шарасы ағымдағы жалдауға әкеп
соқтыратын және шын мәнінде шара әділ құн бойынша жүзеге асырылатын болса,
онда туындайтын кез келген пайда немесе шығын дереу танылуы тиіс. Егер сату
бағасы әділ құннан төмен болса, онда кез келген пайда немесе шығын, осы
шығынға нарықтық бағадан төмен баға бойынша болашақ жалдау төлемдерімен
өтем ол жасалатын жағдайларды қоспағанда, мерзімі кейінге қалдырылуға және
активті пайдалану көзделетін кезең ішінде жалдау төлемдеріне тепе-тең
амортизациялануы тиіс. Егер сату бағасы әділ құнынан жоғары болса, онда бұл
артық баға мерзімі кейінге қалдырылуға және активті пайдалану көзделетін
кезең ішінде амортизациялануы тиіс.
Кері жалдаумен жүргізілген сату шарасының экономикалық маңызы - бұл
жерде сату шарасы болмайды, иелік ету құқығы берілмейді, ол жалгердің
өзінде қалады.
Егер жалдық төлемдер мен сату бағасы әділ құнға тең болса, онда жай
сатып алу – сату шарасы болады да және одан алынатын пайда немесе залал
дереу танылады.
Егер сату бағасы әділ құннан жоғары болса, онда ол болашақ кезең
кірістері ретінде танылады да, жалдау объектісінің жобаланған қолдану
мерзімі ішінде есептен шығарылады.
Егер сату бағасы әділ құннан төмен болса, онда кез келген пайда немесе
залал дереу танылуы тиіс.
Жер және ғимаратты жалға беру мен жалға алу.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 541-бабының 1-тармағына
сәйкес кәсіпорындар және басқа мүліктік кешендер, жер учаскілер, үйлер,
ғимараттар, жабдықтар, көлік құралдары және пайдалану процесінде өзінің
табиғи қасиетін жоймайтын басқа да заттар (тұтынылмайтын заттар) мүліктік
жалға берілуі мүмкін деп жазылған.
Жер:
- Экономикалық қызмет мерзімі шексіз;
- Егер жалдау мерзімі аяқталғаннан кейін жалгерге мүлік құқығы
берілмесе, барлық тәуекелдіктер де берілмейді, сондықтан жерді жалға
беру мен алу көбінесе ағымдағы жалға жіктелінеді.
ҚЕХС бойынша жер ресурстары жалғыз амортизацияланбайтын активтерге
жатады. Кез келген жерге сыйақылар жалдау мерзімі ішінде амортизацияланады.

Уақытша өтеулі жер пайдалану құқығы қысқа мерзімді (5 жылға дейін)
және ұзақ мерзімді (5 жылдан 49 жылға дейін) болуы мүмкін. Қазақстан
Республикасының салық заңнамасына сәйкес жер учаскесі бойынша есептелген
жер салығының мөлшерінде мемлекет немесе мемлекеттік жер пайдаланушылар жер
учаскелерін жалға берген кезде жер учаскелері үшін төлемақының базалық
ставкасы. Жер учаскесі үшін жыл сайынғы жалдау ақысының мөлшері жер
учаскесін жалға берген кездегі ол үшін базалық ставканың мөлшерінің 100-
120% шегінде белгіленеді. Жер учаскелерін жалдау құқығын сату төлемақысының
мөлшері жер учаскесінің кадастрлық (бағалық) құнының пайызымен мынандай
мерзімдер бойынша:
- 10 жылға дейін, оны қоса алғанда - жыл сайын 2%;
- 11 жылдан 30 жылға дейін - 20%, 10 жылдан жоғары әр жыл сайын
1,5% қосылады;
- 31 жылдан 49 жылға дейін - 35%, 30 жылдан жоғары әр жыл сайын 1%
қосылады.
Ғимарат:
- Тиімді қызмет мерзімі жалдау мерзімінен артық болады.
- Егер жалдау мерзімі аяқталғаннан кейін мүлік құқығы берілмесе, барлық
тәуекелдіктер мен мүлікке деген құқықтар жалға беруші де қалса, онда
жалдау ағымдағы болып табылады.
Егер жер мен ғимаратқа меншік құқығы жалгерге берілсе, жалдау
қаржылық болып есептелінеді.
Егер меншік құқығы берілмесе және жердің қызмет мерзімі шексіз
болса, жер ағымдағы жалдау бойынша есептелінеді де, ал ғимарат 17 ҚЕХС
бойынша.
Негізгі құралдарды жалға беруде мынадай анықтамаларды қолданады:
Жалды қабылдау күні – жалдау шартын жасасу күні немесе жалдаудың
негізгі талаптарына қатысты тараптардың міндеттемелерді қабылдау күнінен
неғұрлым ертерек жасалатын күн. Атап айтқанда мына күнге:
(а) жалдау операциялық немесе қаржылық ретінде жіктелген;
(ә) қаржылық жалдау жағдайында жалдау мерзімінің басында танылуға
жататын сомалар анықталады.
Жалдау мерзімінің басталу күні - жалға алынған активтерді пайдалану
мүмкіндігін іске асыру құқығын алған күн болып есептеледі. Бұл – жалдауды
бастапқы тану күні (яғни жалдаумен байланысты туындайтын тиісті
активтердің, міндеттемелердің, табыстың немесе шығыстың танылуы). Яғни
жалгерлермен келісілген шарттағы басталу күні.
Жалдау мерзімі - жалға алушы шартқа сәйкес активті жалдауға алған,
қысқартылуға жатпайтын кезең, сондай-ақ, бұл кезеңдер ішінде, егер жалдау
мерзімінің басында жалға алушының осы құқығын іске асыруға негізді сенімі
болса, жалға алушының қосымша ақы төлеумен немесе онсыз активті одан әрі
жалдауға құқығы бар кез келген өзге де кезеңдер. Жалдау мерзімі мен жалдау
келісім шарты мерзімі арасында сәйкессіздік болуы мүмкін. Мысалы, АССО
Лтд ЖШС Берекет класс ЖШС-мен 28.02.2010 жылы жалдау келісім шартын
жасады. Жалдау мерзімі 28.02.2012 жылға дейін. Келісім шарт бойынша АССО
Лтд ЖШС Берекет класс ЖШС-не 28.03.2010 жылдан бастап 28.02.2012 жылға
дейін жалдауға беруге міндеттеме алады. Осы мысалда жалдау мерзімі 2 жыл,
ал келісім шарт мерзімі 2 жыл 9 ай.
Жалдаудың ең төменгі төлемдері - жалдау мерзімі бойындағы
төлемдер, жалға беруші төлейтін және оған өтелетін шартты түрдегі жалдау
ақысын, қызмет көрсетулері мен салық төлемдері бойынша сомаларды
қоспағанда, олар мына сомалармен бірге жалға алушыдан талап етілуі немесе
сұратып алынуы мүмкін:
(а) жалға алушы үшін: жалға алушы немесе жалға алушымен байланысты
тараптың кепілдік берген кез келген сомаларымен; не
(ә) жалға беруші үшін: жалға берушіге кепілдік берген кез келген
тарату құнымен:
- жалға алушы;
- жалға алушымен байланысты тарап;
- осындай кепілдік бойынша қаржыға байланысты міндеттерді орындауға
қабілетті, жалға алушыдан тәуелсіз үшінші тараппен.
Жалдау төлемдері көбінесе жалға беруші үшін активтердің құнын қайтара
алатындай және заңды түрде жалдау мерзімі ішінде табыс алатындай болуы
қажет (жал мерзімі – көпке дейін өзгертуге жатпайтын кезеңімен ерекшеленеді
және сол жалға алынған мүлік келісім-шартпен рәсімделеді, сондай-ақ кез
келген келесі кезеңге оның ақысы төленіп немесе төленбей-ақ ұзартылуы
мүмкін).

Экономикалық қызмет мерзімі – бұл:

(а) бір немесе одан да көп пайдаланушылардың активті экономикалық
пайдалануы күтілетін уақыт кезеңі;
(ә) ұйымның активті пайдалануынан күтетін өндіріс бірліктерінің
көлемі немесе осыған ұқсас бірліктер.
Пайдалы қызмет мерзімі – ұйымның активте болатын экономикалық пайда
алуды көздейтін жалдау мерзімімен шектелмейтін жалдау мерзімінің басынан
қалған, есеп кезеңі.

Кепілдік берілген жойылу құны - бұл:

(а) жалға алушы үшін: жалға алушы немесе онымен байланысты тараптың
кепілдік берілетін қалдық құнының бір бөлігі (бұл орайда кепілдік сомасы
кез келген жағдайда төленуге тиіс болатын ең көп сомаға тең);
(ә) жалға беруші үшін: кепілдік бойынша қаржы қатынасындағы
міндеттемелерді орындауға қабілетті жалға алушы немесе жалға берушімен
байланысы жоқ үшінші тараптың кепілдік беретін қалдық құнының бір бөлігі.
Кепілдік берілген жойылу құн жалгерге жалдық төлем мерзімі аяқталғанда
меншік құқығы берілетін болса ғана қолданылады. Мысалы: АССО Лтд ЖШС-гі
Берекет класс ЖШС-не 100 000 теңге тұратын мүлікті қаржылық жалға береді.
Келісім шарт бойынша Берекет класс ЖШС-гі мүлікті 3 жыл қолданып, жалдау
мерзімі соңында АССО Лтд ЖШС-не қайтарып береді. Екі жақтың келісімі
бойынша кепілдік берілген жойылу құн 60 000 теңге болды. Сонымен Берекет
класс ЖШС-гі жалдау мерзімі ішінде жалдық төлемдер сомасы 40 000 теңге
(100 000 – 60 000 = 40 000) сонымен қатар 100 000 теңгенің пайызын төлеуі
тиіс болады.
Егер мүлікті иесіне қайтарған уақытта оның әділ құны келісілген құннан
көп болса, мысалы 70 000 теңге, онда жалгер мүлікті тек сол сомада қайтарып
береді, яғни жалға берушіге кепілдік берілген жойылу құн қайтарылды деп
саналады.
Егер мүлікті иесіне қайтарған уақытта оның әділ құны (нарықтағы
бағасы) келісілген құннан аз болса, мысалы 50 000 теңге, онда жалгер
мүлікпен бірге кепілдік сомасын толықтырып 10 000 теңге қосымша төлеуге
тиіс болады.
Кепілдік берілмеген жойылу құны - жалға алынған активтің жойылу
құнының алуына жалға беруші кепілдік бермеген немесе тек жалдауға берушімен
байланысты тарап қана кепілдік берілген құнның бір бөлігі. Кепілдік
берілмеген жойылу құны тек жалгерге мүлікке деген құқық берілмеген жағдайда
ғана болады. Кепілдік берілмеген жойылу құны қаржылық жалдау объектісінің
құны жалға берушіге қайтарылмайтын құнды білдіреді. Мысалы: АССО Лтд ЖШС-
гі Берекет класс ЖШС-не 100 000 теңге тұратын мүлікті қаржылық жалға
береді. Келісім шарт бойынша Берекет класс ЖШС-гі мүлікті 3 жыл қолданып,
жалдау мерзімі соңында АССО Лтд ЖШС-не қайтарып береді. Екі жақтың
келісімі бойынша кепілдік берілген жойылу құн 60 000 теңге болды. Сонымен
Берекет класс ЖШС-гі жалдау мерзімі ішінде жалдық төлемдер сомасы 40 000
теңге (100 000 – 60 000 =40 000) сонымен қатар 100 000 теңгенің пайызын
төлеуі тиіс болады. Жалдау мерзімінің соңында жалгер жалға берушіге
ешқандай қасымша төлемдерсіз тек қана мүлікті қайтарып береді.
Жалдауға салынатын жалпы инвестициялар - жалға беруші қаржылық жалдау
кезінде алынатын ең аз жалдық төлемдерінің және жалға берушіге тиесілі кез
келген кепілдік берілмеген қалдық құнының жиынтығы. Мысалы: Қаржылық жалдау
келісім-шарты бойынша Берекет класс ЖШС-гі 4 жыл бойы 80 000 теңгеден
жалдық төлемдерді төлеп тұрады, бірақ жалдау мерзімі соңында иелік берілуі
қарастырылмаған. Сонымен қатар Берекет класс ЖШС-гі 100 000 теңге
мөлшерінде мүліктің жойылу құнына кепілдік береді. Бұл жағдайда АССО Лтд
ЖШС-нің жалдауға салынатын жалпы инвестициялары ең аз жалдық төлемдерге тең
(себебі кепілдік берілмейтін жойылу құны келісім шартта көрсетілмеген).
100 000 теңге кепілдік берілген жойылу құны сомасы ең аз жалдық төлемдер
сомасына қосылады. Сонымен жалдауға салынатын жалпы инвестициялары 420 000
теңге (320 000 + 100 000 = 420 000)
Жалдауға салынған таза инвестиция - жалдау шартында қарастырылған
пайыз мөлшерлемесі бойынша дисконтталған жалдауға салынған жалпы
инвестицияны білдіреді. Мысалы: Жалдау келісім шарты бойынша Берекет
класс ЖШС-гі 4 жыл бойы 80 000 теңгеден жалдық төлемдерді төлеп тұрады,
бірақ жалдау мерзімі соңында иелік берілуі қарастырылмаған. Келісім
шарттаға қарастырылған пайыз мөлшері – 20%. Жалдау мерзімі соңындағы
мүліктің жойылу құны 100 000 теңге. Бұл жағдайда 100 000 теңге бұл –
кепілдік берілмеген жойылу құны. Жалдауға салынатын жалпы инвестициялары
420 000 теңге (320 000 + 100 000 = 420 000). Жалдауға салынған таза
инвестиция сомасын анықтау үшін жалдауға салынатын жалпы инвестицияларының
дисконтталған құнын есептеу қажет, яғни ең аз жалдық төлемнің ағымдағы
құнын және кепілдік берілмеген жойылу құны сомаларын есептеу қажет.
Ағымдағы құнның аннуитеті арнайы кестесіне сәйкес ең аз жалдық
төлемнің дисконтталған құны көрсеткіші (жол – 4 жыл, баған - 20%) = 2,589.
Ең аз жалдық төлем:
2,589 х 80 000 теңге = 207 000 теңге
Кепілдік берілмеген жойылу құны ағымдағы сомасын анықтаймыз. Арнайы
кестеге сәйкес дисконтталған құны көрсеткіші (жол - 4жыл, баған - 20%) =
0,482.
0,482 х 100 000 тенге = 48 000 тенге
Ең аз жалдық төлемнің дисконталған құны 207 000 теңге, дисконтталған
жойылу құны 48 000 теңге. Сонымен жалдауға салынған таза инвестиция сомасы
255 000 теңге (207 000 + 48 000 =255 000).
Алынбаған қаржылай кіріс – бұл мыналардың:
- жалдауға салынған жалпы инвестиция;
- жалдауға салынған таза инвестиция арасындағы айырманы білдіреді.
Мысалы: Жалдау келісім шарты бойынша Берекет класс ЖШС-гі 4 жыл
бойы 80 000 теңгеден жалдық төлемдерді төлеп тұрады, бірақ жалдау мерзімі
соңында иелік берілуі қарастырылмаған. Келісім шарттаға қарастырылған пайыз
мөлшері – 20%. Жалдау мерзімі соңындағы мүліктің жойылу құны 100 000 теңге.
Бұл жағдайда 100 000 теңге бұл – кепілдік берілмеген жойылу құны. Жалдауға
салынатын жалпы инвестициялары 420 000 теңге (320 000 + 100 000 = 420 000).
Жалдауға салынған таза инвестиция сомасы 255 000 теңге (207 000 + 48 000 =
255 000) (алдыңғы мысалды қараңыз). Алынбаған қаржылай кіріс 165 000 теңге
(420 000 – 255 000 =165 000).
Жалдау туралы шартта түсінілетін пайыз мөлшерлемесі – қолданылуы
жалдауды қабылдау күнінде ең төмен жалдау төлемдері және кепілдік
берілмеген қалдық құнының жалпы дисконтталған құны жалданған активтің әділ
құнына және жалға берушінің бастапқы тікелей шығындарының сомасына тең
болатын жағдайды қамтамасыз ететін дисконт мөлшерлемесі.
Мысалы: Жалдау келісім шарты бойынша АССО Лтд ЖШС-гіне Берекет
класс ЖШС-гі 4 жыл бойы 80 000 теңгеден жалдық төлемдерді төлеп тұрады,
жалдау мерзімі соңында мүлікке иелік жалгерге беріледі. Әділ құны 300 000
теңге. Кепілдік берілмеген жойылу құны нөлге тең. Ең аз жалдық төле 400 000
теңге (5 х 80 000 = 400 000). Келісім-шартта пайыздық мөлшері
қарастырылмаған. Пайыздық мөлшерді анықтаймыз, алдымен фактор көрсеткішін
табу қажет – f ( x, 5, 80 000), онан кейін дисконтау кестесінен пайыздық
қажетті мөлшерін табу керек. Сонымен, f ( x, 5, 80 000) х 80 000 теңге =
300 000 теңге, f (x, 5, 80 000) = 300 00080 000 теңге = 3,75. Дисконтау
кестесіндегі ең жақын мәні 3,79, ол 10% мөлшерге тең. Сонымен келісім-
шартта қарастырылуы тиіс пайыздық мөлшері - 10%
Бастапқы тікелей шығындар - жалдау шартын дайындауға және жасауға
байланысты, мұндай шығынды өндірушілердің немесе дилерлердің атынан жалға
берушілер көтерген жағдайды қоспағанда, қосымша шығындарды білдіреді.
Шартты жалдау ақысы – белгілі бір сома түрінде белгіленбейтін, бірақ
өзгеруі уақыттың өтуімен байланысты емес фактордың болашақ шамасына
негізделген жалдау төлемдерінің бір бөлігі (мысалы, сатудың болашақ пайызы,
пайдаланудың болашақ деңгейі, бағалардың болашақ индексі, пайыздың болашақ
нарықтық мөлшерлемесі).
Шаруашылық жүргізуші субъект үшін өзінің қаржылық жағдайын және төлем
қабілеттілігін бағалай келіп, өз меншігіне сатып алғанша, басқа
субъектілерден негізгі құралдар объектілерін уақытша пайдалануға, яғни
жалға алған тиімді болуы мүмкін.
Жалға алудың ерекшеліктері:
- Ақша қаражаттары жетіспеушілігі жөніндегі мәселелерді шешеді, яғни
жалға алынған активтердің құқын 100%-ға қаржыландаруға мүмкіндік
болады;
- Қарастырылған пайыздық мөлшер; (негізгі бөлімде мағынасы ашылған)
- Ағымдағы жал жалгерге қарыздық шектеулер болған жағдайда баланстан
тыс есептілікте қаржыландыруға қол жеткізуге мүмкіндік береді;
- Қолданысқа дайын құрылғыларды жалға алу тиімділігі;
- Үнемі қолданыста болмайтын активтерді иеленудегі тиімсіз болатын
жағдайлар туындамайды;
- Қысқа мерзімді жалдау жоғары технологиялық құрылғылардың және жаңа
тауарлардың ескіруінен қорғайды;
- Тездетілген амортизация, пайыз бойынша шығындар кезінде табыс салығын
төлеуде инвестицияға салықтық жеңілдіктер қарастырылған;
- Өнеркәсіп құрылғыларын өндірушілер үшін – өткізудің жоғарылауы;
- Кредиттік және коммерциялық жалгерлерге – қаржылық қызметтің қосымша
жолы.
Жалдаудың экономикалық маңызы – нарықтық экономикада жаңадан қызметін
бастаған ұйымдарға олардың қаржылық жағдайына тиімді.
Жалға алынған және жалға берілген негізгі құралдар жалға алынуы немесе
берілуі мерзімінің ұзақтығына қарай үш түрге бөлінеді:
- Қысқа мерзімді жалдағы негізгі құралдар - рейтинг, чартер;
- Орта мерзімді жалдағы негізгі құралдар - хайринг;
- Ұзақ мерзімді жалдағы негізгі құралдар - лизинг.
Рейтинг, Чартер - кәсіпорындарда негізгі құралдарды қысқа мерзімге
жалға алу немесе қысқа мерзімге жалға беру, бір жылға дейінгі уақытқа жалға
алынған немесе жалға берілген негізгі құралдарды айтады.
Хайринг - негізгі құралдардың бір жыл мен үш жыл мерзімі аралығында
жалға алынуы немесе жалға берілуі орта мерзімді жал. Жалдың бұл түрлері
бойынша негізгі құралдарды жалға алғанда немесе жалға алушы ұйым сол
негізгі құралдарды жалдық мерзімі аяқталғаннан кейін олардың иесіне
қайтарып береді.
Лизинг - жалдық келісім шарт. Ол жалға беруші өз иелігіндегі
жабдықтарды, жалдаушыға белгілі бір мерзімге, өзіне проценттік ставканы
қосатын, жалдаушының ақша нарығындағы тартылған қаражаттардың құнын
жабатын, банктің пайдасын есепке алатын және мүліктің амортизациясын
ескеретін, анықталған арендалық төлем негізінде беруді білдіреді.
Лизинг - кәсіпорындарда негізгі құралдарды үш жылдан артық уақытқа
жалға беру ұзақ мерзімді жал түріне жатады. Негізгі құралдарды ұзақ
мерзімді жалға алудың немесе жалға берудің өзі жай және қаржыландырылған
болып екіге бөлінеді. Егер жалға алынған немесе берілген негізгі құралдар
өзінің жал туралы келісім-шартарында көрсетілген мерзімі аяқталған соң
міндетті түрде иесіне қайтарылатын болса, онда бұл ұзақ мерзімді жалдың жай
түріне жатқызылады. Ал ұзақ мерзімге жалға алу немесе жалға берудің
қаржыландырылған түрі бойынша келісім шартта көрсетілген мерзім аяқталған
соң, негізгі құралдарды жалға алушының сатып алуына құқығы бар болып
табылады.
Сатып алу-сату келісім шартында тауарға иелік ету құқығы сатушыдан
сатып алушыға өтеді, ал лизингте жалдау келісім шартын жасасқан кезінде,
мүлікке ие болу құқығы жалға берушіде қалады. Лизингтік келісім шартының
мерзімі аяқтаған соң, жалданушы лизингтік жабдықты келісілген бағада сатып
алу, келісім шарт мерзімін ұзарту немесе жалға берушіге жабдықты қайтару
мүмкіндігі болады.
Аристотельдің еңбегінде лизинг идеясы туралы пікірлер жазылған: пайда
алу мақсатында мүліктің иесі болуы міндетті емес, осы мүлікті пайдалану
құқығы болу керек, соның нәтижесінде пайда алу мүмкін болады дейді [10]
Лизинг жедел және қаржылық болып бөлінеді:
Жедел лизинг - оның экономикалық қызмет мерзiмiне жетпейтін уақыты
ішінде мүлікті көп рет қолдануға беруге болады. Ол жалдау шарты
(3-5жылдарға дейiн) уақытқа беріледі және жалда болған уақытта
жабдық толық амортизацияланбайды. Жабдық мерзiмнiң өтуiнен кейiн мүлік жаңа
лизингтік келісім шаттың объектісі болуына немесе жалдаушыға қайтарылуы
мүмкін. Жедел лизингке әдетте құрылыс техникасы, көлiк, компьютерлер және
тағы басқаларды берiледi.
Қаржы лизингі дегеніміз – келісім-шартты ұзақ мерзімге жасалады (5-10
жылдарға ) және шарттың ұзақ мерзiмi және амортизациямен бейнеленедi. Бұл
инвестицияның бір түрі. Лизинг беруші cатушыдан жекешелендіріп алған затын
лизинг келісім-шарты негізінде, белгілі бір құны мен белгілі бір шарттар
негізінде уақытша иелік ету және кәсіпкерлік мақсатпен үш жылдан аса
уақытқа пайдалануға лизинг алушыға беруге міндетті.
Мәмілеге үш тарап қатысады:
Лизинг беруші – лизинг бұйымын жекешелендіріп алып, оны лизинг алушыға
лизинг келісім шарты негізінде уақытша алуға және пайдалануға беретін
қатысушы.
Лизингті алушы – лизинг келісім-шарты негізінде лизинг бұйымын
уақытша алатын және кәсіпкерлігі үшін пайдаланатын қатысушы.
Сатушы – лизингті алушы таңдап алған тарап. Сатушы лизинг бұйымын
сатып алу-сату келісім-шарты негізінде банктің жекеменшігіне өткізеді. Ал
банк оны лизинг алушыға лизинг келісім шарты негізінде уақытша алуға және
кәсіпкерлігінде пайдалануға береді.
Лизингтік жалдама мынадай топтар бойынша жіктеледі:
1. Жалға алынған мүлікке байланысты:
- Таза лизинг шарты – мүлік бойынша қызмет етудің барлық шығындарын
лизинг алушы өзіне алады;
- Толық лизинг шарты – лизинг алушы өзіне техникалық қызметін жасауды
және объектіні пайдалануға байланысты басқа да шығындарды алады;
- Ішінара лизинг шарты – лизинг берушіге мүлікке қызмет көрсетудің тек
кейбір функциялары ғана жүктеледі.
2. Қаржыландыру түрлері бойынша:
- Қауырт лизинг – бір рет жалға алу;
- Жаңартылатын (револьверлік) лизинг - 1 мерзім өткен соң шарт келесі
кезеңге ұзартылады.
3. Мәмілеге қатысушылар құрамына байланысты:
- Тікелей лизинг – мүлікті дайындаушы немесе иесі оны лизингке тапсырушы
тұлға болып шығады;
- Жанама лизинг – мүлікті тапсырушы үшінші тұлға арқылы жасалады;
- Көп жақтар қатысатын лизинг (жеке-жеке бөлінетін лизинг) – лизинг
объектісін сатып алуға қажетті соманың бірен-сараңын ғана қамтамасыз
етеді. Әр жерден кредиторлардың және лизинг берушінің сенім білдірген
өкілдері қатысады.
4. Мүлік өтелім дәрежесіне байланысты:
- Толық немесе толық өтеуге жуық болса – лизингтік шарттың іс-әрекет ету
мерзімі ішінде мүліктің толық немесе толыққа жуық амортизациясы
болады;
- Түгел өтелмейтін лизинг – шарттың іс-әрекет ету мерзімі ішінде жарым
жартылай, бірен-саран амортизация болады және инвестицияның тек бір
бөлігі ғана өтеледі.
5. Өтімділік тұрғысынан қарағанда:
- Қаржылық лизинг - иеленумен қатар жүретін барлық тәуекелдер мен
пайдаларды елеулі түрде көтеретін шарттар бойынша жалға беру;
- Шұғыл (оперативті) лизинг - қаржылық жалдан өзгеше жал, ол 1 жылға
дейінгі жалдау түрі.
6. Нарық секторына қарай:
- Ішкі - (Ішкі лизингте лизинг беруші де, лизинг алушы да және сатушы да
Қазақстан Республикасының резиденттері болып табылады).
- Сыртқы - яғни Халықаралық лизингті, негізінен Қазақстан
Республикасының резиденттері емес тұлғалары жүзеге асырады.
7. Мүлікті типіне қарай былай бөлуге болады:
- жылжымалы мүлік лизингі;
- жылжымайтын мүлік лизингі;
- бұрын пайдаланылған мүлік лизингі;
8. Амортизация шарты бойынша былай бөледі:
- толық амортизация және соған сәйкес лизинг объектісінің құны толық
төленетін лизинг;
- толық емес амортизациялы лизинг.
9. Лизингтік төлемдерін сипатына қарай былай бөледі:
- ақша төлемімен жүргізілетін лизинг – барлық төлемдер ақша нысанында
жүргізіледі;
- компенсациялық төлеммен жүргізілетін лизинг – төлем аталған жабдықты
өндірілген тауарларды жеткізу немесе қарсы қызмет көрсету нысанында
жүзеге асырылады;
- аралас төлемді лизинг.
10. Лизинг лизингтік мәміле қатысушылардың қарастырған жағдайына
байланысты бөлінеді:
- Қайтарылатын лизинг – онда сатушы осы бұйымды кері қайтарып ала алатын
болса ғана лизинг алушыға лизинг ретінде сатады;
- Банкі лизингі – лизингтің бір түрі, онда лизингті беруші ролін банк
атқарады;
Жалдау келісім-шартына отыру казіргі нарықтық экономикада
кәсіпкерлікпен айналысатын көптеген ұйымдар үшін өте тиімді болып табылады.
Негізгі құралдарды меншігіне сатып алмау себебі біріншіден, жаңадан аяқ
басып келе жатқан ұйымдардың қаржылық жағдайының қолайлы емес болуы, яғни
негізгі құралдарды бірден сатып алуға ақша қаражаттарының жетіспеушілігі,
ал екіншіден жалға алған негізгі құралдар моралді тозу кезінде ешқандай
міндеттілік болмайды, себебі жалгер тек мүлікті қызметі шегінде қолданады
да, онымен байланысты барлық тәуекелділіктерге иелік етпейді.

1.2 Жалға беруші мен жалға алушының жалдау есебінің тәртібі

Жалға өндірістік және өндірістік емес негізгі құралдар, олардың жеке
объектілері беріледі. Жалгерліктің нәтижесінде жалға беруші және жалға
алушы (жалгер) арасында жалдау шартында негізделген қарым-қатынас пайда
болады. Барлық жалдау бойынша қарастырылатын мәселелері, жалдау ақысы, оны
төлеу тәртібі, жал мерзімі, құқықтары мен міндеттері жалгер мен жалға
берушінің екі жақты қатысуымен жасалынатын жалдау келісім шартында
анықталады. Қандай да бір себептермен екі жақтың құқықтары немесе
міндеттері орындалмаған жағдайда келісім-шартта анықталған шешімдерді
қолданады, сонымен қатар мәселелер шешілмеген жағдайда Қазақстан
Республикасының қолданыстағы заңдарына сәйкес шот шешімдерімен
қарастырылады.
Жалдау - жалға беруші жалға алушыларға жалдау ақысына немесе төлемдер
тобының орнына келісілген уақыт ішінде активтерді пайдалану құқығын беретін
шарт.
Жалдау мерзіміне қарай ағымдағы және қаржылық жалдау болып бөлінеді:
Ағымдағы жалдау бойынша жалға берушінің есебі.
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.