География пәнінде сарамандық жұмыстардың орындалуы
МАЗМҰНЫ.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Географиялық білім беру жүйесінің маңызы.
1.1. Географиядағы жаңа ғылыми бағыттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2. География пәнінің мақсат.міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.3. Жаңа оқыту технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
1.4. Географиялық білім беру жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
1.5. Сарамандық жұмыстарды жүргізу әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
2. География пәнін оқытудағы сарамандық жұмыстар.
2.1. Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік географиясын
оқытудағы сарамандық жұмыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
2.2. Дүние жүзінің экономикалық және әлеуметтік географиясын оқытудағы сарамандық жұмыстар ... .37
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...51
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Географиялық білім беру жүйесінің маңызы.
1.1. Географиядағы жаңа ғылыми бағыттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2. География пәнінің мақсат.міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.3. Жаңа оқыту технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
1.4. Географиялық білім беру жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
1.5. Сарамандық жұмыстарды жүргізу әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
2. География пәнін оқытудағы сарамандық жұмыстар.
2.1. Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік географиясын
оқытудағы сарамандық жұмыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
2.2. Дүние жүзінің экономикалық және әлеуметтік географиясын оқытудағы сарамандық жұмыстар ... .37
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...51
Дипломдық жұмыс
Тақырыбы: География пәнінде сарамандық жұмыстардың орындалуы
МАЗМҰНЫ.
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..3
1. Географиялық білім беру жүйесінің маңызы.
1.1. Географиядағы жаңа ғылыми
бағыттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2. География пәнінің мақсат-
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.3. Жаңа оқыту
технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..16
1.4. Географиялық білім беру
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 2
1.5. Сарамандық жұмыстарды жүргізу
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..26
2. География пәнін оқытудағы сарамандық жұмыстар.
2.1. Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік географиясын
оқытудағы сарамандық
жұмыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.29
2.2. Дүние жүзінің экономикалық және әлеуметтік географиясын
оқытудағы сарамандық
жұмыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.37
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..4 4
Әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..49
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .51
КІРІСПЕ.
Өзектілігі: Қазіргі ғылым мен білім бірдей дамыған егеменді
республикамыздағы география ілімінің білім беру технологиясының жаңа
сындарын іздеу, ашып көрсету үшін әсіресе, географияның ең ірі саласы
әлеуметтік және экономикалық география сабақтарын мектепте оқыту саласында
сарамандық жұмыстардың түрлерін саралау, тиімділігін ашып көрсету бұл
тақырыптың өзектілігі болып табылады.
Мақсаты: География сабақтарындағы сарамандық жұмыстарды жүргізу
әдістері жайлы мағлұмат беру, баяндау.
Міндеттері:
1. Географиядағы жаңа ғылыми бағыттар жайлы баяндау.
2. География пәнінің мақсат-міндеттері жайлы баяндау.
3. Жаңа оқыту технологиясы жайлы мағлұмат беру.
4. Географиялық білім беру жүйесінің маңыздылығына тоқталу.
5. Сарамандық жұмыстарды жүргізу әдістемесі жайлы баяндау.
6. Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік географиясын
оқытудағы сарамандық жұмыстарға тоқталу.
7. Дүние жүзінің экономикалық және әлеуметтік географиясын
оқытудағы сарамандық жұмыстарына тоқталу.
Құрылымы:
Аталмыш жұмыстың тақырыбы География сабақтарындағы сарамандық жұмыстарды
жүргізу әдістері деп аталады. Жұмыс кіріспе бөлімінен, екі тараудан,
қорытындыдан және әдебиеттер тізімінен тұрады. Бірінші тарауда
Географиялық білім беру жүйесінің маңызы. жайлы баяндалады. Бұл тарау бес
бөлімнен тұрады: 1.1. Географиядағы жаңа ғылыми бағыттар. 1.2. География
пәнінің мақсат-міндеттері. 1.3. Жаңа оқыту технологиясы. 1.4. Географиялық
білім беру жүйесі. 1.5. Сарамандық жұмыстарды жүргізу әдістемесі.
Екінші тарау География пәнін оқытудағы сарамандық жұмыстар деп аталады.
Бұл тарау өз ішінен үш бөлімге бөлінеді: 2.1. Қазақстанның экономикалық
және әлеуметтік географиясын оқытудағы сарамандық жұмыстар. 2.2. Дүние
жүзінің экономикалық және әлеуметтік географиясын
оқытудағы сарамандық жұмыстар.
Зерттеу әдістері:
Жұмыстың бірінші Географиялық білім беру жүйесінің маңызы. жайлы
тарауды жазу барысында баяндау әдісі қолданылды. Екінші География пәнін
оқытудағы сарамандық жұмыстар жайлы тарауда негізінен бақылау әдісі,
ауызша баяндау әдістері, көрнекілік әдісі, тәжірибе әдісі қолданылды.
Ғылыми жаңалығы:
- мектептерде география сабақтарын өткізуде қолданылып жүрген жаңа
технологияларды экономикалық география сабақтарында пайдалана отырып,
оқушылардың білім мен ғылымға деген, география іліміне деген
қызығушылығын арттыру, оқушыларды жаңашылдықтарға баулу;
1. Географиялық білім беру жүйесінің маңызы.
1.1. Географиядағы жаңа ғылыми бағыттар.
Мектеп – келешек ел басқарар, жер-суына иелік етер, ел-
халқын гүлдентер, мерейін өсіріп, мәртебесін биіктетер жасампаз жандарды
тәрбиелейтін бірегей орта, киелі ұя. Жас ұрпақтың иман жүзді, білімдар
азамат болып өсуі, ең алдымен, ата-анасы, одан соң білім алар алтын ұясы
және қоршаған ортасына байланысты. ХХІ ғасырда өмір сүретін егеменді ел
иелері бұл күндері балабақшалар мен мектептерде тәрбиеленіп жатыр. Біздер
ата-аналар, ұстаздар қауымы өз ұрпағымызға қандай тәрбие береміз, немен
сусындатамыз, мөлдір шықтай тап-таза жан дүниесіне, зердесіне қандай
қадір-қасиетімізді дарытамыз? Біздің ертеңгі жарқын болашағымыз да,
келешегіміздің көкжиегіде, міне, осыған байланысты болмақ. Әдетте, білім
беру жүйесі тірлік-тауқыметі мол қиын да, күрделі сала. Өйткені оның
діттеген түпкі мақсаты өмір сүріп отырған дәуіріміздің ең нәзік те,
сезімтал буыны – ұрпақ тәрбиесіне арналған. Ал ұрпақ тәрбиесі –
білімдарлық пен ізденімпаздықты, темірдей төзімділік пен үлкен
бейнетқорлықты талап ететін аса жауапты буын.
Қазіргі кезде география территориялық, табиғи және әлеуметтік-
экономикалық жүйелерді басқару жөніндегі ғылым ретінде көзге түсіп жүр.
География халық шаруашылығын интенсивтендіру кезеңінде барлық салаларға
тамыр жайған стратегиялық ғылым болып келеді. Ол халықтың тиімді
қоныстануын, шаруашылықты экономикалық, экологиялық, әлеуметтік жақтарын
ескеріп, территориялар бойынша ұйымдастыру мәселелерімен айналысады.
Экономикалық география мектепте оқытылатын пән ретінде өмірге
аяқ басқан жастарға өндірістің ғылыми-техникалық және экономикалық
негіздері жөнінде осы заманғы терең білім, экономикалық дағды беру,
физикалық және экономикалық географиялық құбылыстар мен үрдістерге
кешенді қарау жөнінде әлеуметтік тапсырма береді. Пән жаппай экономикалық
сауат беріп, экономикалық ойлау стилін қалыптастырады, сонымен бірге
экологиялық ұғымды терең білуге үйретеді.
Жаңа ғасыр табалдырығын аттап тұрып ел президенті Н.Назарбаев
Қазақстан халқына Жолдауында: ... Біздің жас мемлекетіміз өсіп-жетіліп,
кемелденеді, біздің балаларымыз бен немелеріміз онымен бірге ер жетеді.
Олардың өз ішінде жауапты да жігерлі, білім өресі биік, денсаулығы мықты
өкілдері бар. Олар бабаларының игі дәстүрін сақтай отырып, қазіргі
заманғы нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуге даяр болады. Олар
бейбіт, абат, жылдам өркендеу үстіндегі бүкіл әлемге әйгілі әрі сыйлы өз
елінің патриоттары болады, - деген болатын.
Елбасының ұрпақ болашағы жайлы айтқан осы ой түйіні ғасыр мектебіне
жаңа заман талабына сай жаңаша оқыту технологиясын игеру міндетін жүктеп
отыр. Білім Заңының 8-бабы мактепке Оқытудың жаңа технологиясын енгізу,
білім беруді ақпараттандыру, ғаламдық коммуникациялық желелерге шығу
қажеттігін жүктейді. Ендеше ақпарат ғасырында, ақпараттандыру
технологиясы дамыған заманда ұстаздардың ортақ мақсаты – заман талабына
сай білімді, Жан-жақты ойлай білетін, өз елінің, халқының қамын жейтін,
қоғамды алға қарай дамытатын ұрпақ тәрбиелеу.
Жаратылыстану ғылымдарының ішінен география сабағының да оқушының
танымдық қабілетін дамытудағы көтерер жүгі аз емес. Жер туралы ғылымды
жетілдіретін, жаңалықтар тізбесін кеңейтетін, неліктен?, қалай? Деген
сұрақтарға нақты жауап табатын болашақ географтар үшін қандай білім
көзінен нәр алуы керек? Ол үшін мектептің материалдық-техникалық базасы,
географиялық алаңы, жоғары білікті географ мұғалімі және географиялық
оқулықтарға бай кітапханасы болуы керек. Сонымен бірге дәріс беруші
мұғалім сабақта оқытудың тиімді әдіс-тәсілдерін қолдана отырып,
дидактикалық құралдарды жеткілікті түрде даярлап, күнделікті ақпараттарды
аймақтық ерекшеліктерді ескере отырып пайдалануы қажет.
ХХІ ғасырдағы география сабағына мынандай мақсаттар қоямыз.
1. Оқушының географиялық білімін үнемі жетілдіріп отыру ( дәріс
беру, сарамандық, семинар).
География сабағын сыныптар бойынша жүйелі жүргізуге қол жеткізу
керек. Бастауыш сыныптағы Дүниетану, орта буындағы Физикалық география
жоғары сыныптағы Экономикалық география арасындағы байланыс сақталып,
талап бірдей жүйелі болғанда ғана өзара сабақтастық орнайды, географиялық
білім жетіледі. Оқушының географиялық білімін жетілдірудің негізі -
оқушының өз бетінеше ізденуі, мұғалімнің әдістемелік көмек көрсетуі.
Оқушы кітап көлемімен шектеліп қалмай, қосымша білім көздеріне сүйенуі
керек. Географиялық жаңа басылымдарды жинақтау, теледидар арқылы берілетін
хабарлпрды бейне таспаға түсіріп отыру, аудандық білім сайыстарына қатысу,
басқа мектептің оқушыларымен байланыста болу, т.с.с.
2. Оқушылардың шығармашылық ойлау қабілеттерін дамыту, ғылыми-
зерттеу жұмыстарына араластыру, дарынды оқушылармен жұмыс.
Жалпы білім беретін мектептегі барлық оқушы бірден өзіндік ізденіс
жұмысымен айналыса алмайды. Шығармашылық жұмыспен айналысатын баланың өз
бойында туа біткен дарыны болуы шарт немесе пәнге деген қызығушылығы басым
болуы керек. Оқушының шығармашылық қабілетін іскер де білікті мұғалім ғана
ұштай алады. Шығармашылық арқылы ойлауы, қиялдауы, сана-сезімі өседі, нақты
біліммен қаруланады. Осы сатыға жету үшін басты назарда оқушының белсенді
әрекеті шешуші рөл атқарады.
3. Жаңа ақпараттық технологиялардың көмегімен интернет арқылы
қашықтықтан өздігінен білім алуға үйрету.
ХХІ ғасыр – ақпараттық технология ғасырында география сабағы да
ақпарттануы керек. География пәнінің мұғалімі информатикадан хабары болуы
шарт. Компьютер, интернет жүйесімен байланысқа түсу керек. Бұл жүйе әлемді
ғылыми орталықтандыруға, кітапхана ақпараттарына кіруге, өздігінен білім
алуға, ой-өрісінің өсуіне, квалификацияның жоғарлауына жағдай туғызады.
4. Оқу үрдісін ізгілендіре отырап оқытудың дамыту функциясына басты
назар аудару, жаңа технологияны пайдалану.
Оқытудың жаңа технологиясы оқушының іс-әрекетінің жоспарланған
нәтижесіне жетуді қарастыратын жаңа әдістердің жиынтығынан туады. Оның
бұрынғы белгілі дәстүрлі оқыту технологиясынан айрықша ерекшелігі мынандай:
оқушының интеллектуальды дамуы аз уақыт ішінде қабылдау дәрежесінің жоғары
мөлшеріне жетуіне бағытталғандығы; оқушы мен оқытушының белсенділігі сайма-
сай болуы;
мұғалім мен шәкірттің өзара қарым-қатынасында жауапкершіліктің
міндеттілігі; алдыңғы қатарлы ойшылдардың зерттеу жұмыстарын сабақта тиімді
пайдалана білу, дамыта оқыту арқылы оқушының ғылымды игеруінде дербестік
қасиетін қалыптастыру. Оқушының өз жауапкершілігін өзі түсініп, өзіне
қойылған міндетті шешеіп, өз бетінше ізденіп, талдап, өз пікірін,
көзқарасын қалыптастыру деңгейіне жету үшін үнемі даму үстінде болуын
қадағалау керек. Мұғалімге жаңа міндет жүктеліп, озық педагогикалық бағыт –
дамыта оқыту идеясы басшылыққа алынады.
Сабақта дәстүрлі емес сабақ түрлерін тиімді пайдалана білу оқушы
белесенділігін арттырады. Дәстүрлі емес сабақ түрлері география
сабақтарында әсіресе сарамандық сабақтарда көбірек пайдаланған тиімді.
5. Оқушыларды өлкетану жұмысына тарту, оқу-тәжірибелік, сарамандық
жұмысты жетілдіру.
Сабақта алған теориялық білімін жергілікті жерде табиғат пен қоғамның
арақатынасын күнделікті зерттегенде өмірде қолдана білу. Психолог
ғалымдардың зерттеуі бойынша ауызша тыңдаған сабақтың 30%-ы, көзбен көрген
сабақтың 50%-ы, тәжірибе жасаған сабақтың 80%-ы есінде қалады. Осы мақсатта
негізгі ескерілетін жайттар, бұл оқу-тәжірибелік, сарамандық жұмыстарды
көбінесе сабақта жүргізу қажет. Оқушы білімін бекітуде, өмірде пайдалануда
маңызы зор. Оларды бірнеше түрге бөлуге болады: математикалық, экономикалық
есептер, шеңберлі, бағанды диаграммалар; графиктер сызу, статистикалық
кесте; сурет, карта, глобуспен жұмыс.
6. Сабақты гуманизациялау мен демократияландыру.
Қазақстан Республикасының Білім Заңында мектеп жұмысын кеңінен
демократияландыру, гуманизациялау, жариялылық принциптерін жүзеге асыру
жолдары көрсетіле келіп, ұстаздың жеке басының адамгершілік қасиеттерінің
үлкен орын алатынын атап көрсетті. Ұстаз – білімдарлығы, адамгершілік пен
әділдігін, адалдығы мен шыдамдылығы, тапқырлығы мен қамқорлығын оқушы
бойына дарытып отырса, білім алуда жақсы жетістікке жетуге болады.
Ұстазына қарай - ұстамы деген сөз бекер айтылмаса керек.
В.А.Сухомлинский: Оқытушы жұмысының жемісті болуы – балаға жүрек жылуын
ұсына отырып, оқыту мәселесін бірінші орынға қойғаны- деген болатын.
7. Экологиялық-экономикалық білім беру, танымды кеңейту.
Арнайы экологиялық білім мен тәрбие беру ғаламдағы тіршілік құбылыстарының
заңдылықтарын түсіндіріп қана қоймай табиғатты қорғауға шақырады.
Экономикалық білім мен танымды қалыптастыру өте күрделі мәселе. Ол үшін
статистикалық мәліметтерді; нормативті актілерді; жаңа шыққан заңдарды;
қоғамдағы экономикалық өзгерістерді сабақта жүйелі пайдалана білу шарт.
Экономикалық түсініктерді жаттап алу немесе бір сәтте игеріп кету мүмкін
емес. Экономиканы тікелей өмірдегі мазмұнымен ұштастыра отырып түсіндіру
мұғалімнің біліктілігін, дүниетанымының кеңдігін қажет етеді.
1.2. География пәнінің мақсат-міндеттері.
Қазақстан Республикасында 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасында білім беру жүйесін өзгертудің басты бағыттары
қарастырылған.
Жеткіншек ұрпақты оқыту мен тәрбиелеудің жаңа құнды бағыты ретінде оқу
пәндері мазмұнын қазіргі заман талабына сай өзгертуді қажет етеді. Білім
беру саласын демократияландыру мен ізгілендіру идеясы негізінде мектеп
географиясы мазмұнына өзгерістер енгізу болашақта білім берудің мақсат-
мазмұнын, оқыту әдістерін жаңартуды талап етуде. Жаңа білім парадигмасы
оқушыны оқу процесіндегі басты субъект ретінде қарай отырып, оның кең
шығармашылықпен ойлауына мүмкіндік туғызып, бүкіл оқу жүйесін өзгертуді
талап етуде.
Қазіргі ғылым мен білім бірдей дамыған егеменді республикамыздағы
география ілімінің білім беру технологиясының жаңа сындарын іздеу, ашып
көрсету; Әсіресе, географияның ең ірі саласы әлеуметтік және экономикалық
география сабақтарын мектепте оқыту саласында сарамандық жұмыстардың
түрлерін саралау, тиімділігін ашып көрсету.
Географиялық білім тұжырымдамасы 12 жылдық жалпы орта білім беретін
мектептің негізгі бағыттары мен стратегиясын, мақсат-міндеттерін, аталған
курстың базалық мазмұны мен құрылымын анықтайтын басты құжат болып
табылады.
Білім берудің жаңа парадигмасы ғылым негіздерін меңгеруден шегініс
жасауды негіздей отырып, оқушылардың біліктілігін қалыптастыруға, білім
беру жүйесінің өзгертілуіне, оның бағыттылығын қызметтің субьектісі ретінде
оқушылардың қалыптасуын қаматамасыз етуге мүмкіндік береді.
Білім беруді демократияландыру және ізгілендіру идеясының жүйелі дамуы
кезінде мектептегі география курсы мазмұнының жаңартылуы оқыту құралдарының
мақсат-мазмұнын, әдістерін, түрлерін өзгертуді көздейді.
12 жылдық мектептегі география оқу пәнәнің құрылымы мен мазмұны, оны
6-сыныптан 10-сыныпқа дейін 5 жыл бойы оқытуға есептелген. Географиядан
берілетін білім мазмұнын саралау географиялық ойлаудың дамуын, білім,
біліктер мен дағдыларын қалыптастыра отырып, курстар арасындағы
сабақтастықты қамтамасыз етуі керек.
География – жаратылыстану және қоғамдық циклдар оқу пәндеріне
кіретін жеке дара мектеп пәні болып табылады. Географиядан берілетін
білімнің маңыздылығы қоршаған ортаға қатысты оқушылырдың көзқарастары,
ұстанымдары, тәртіп нормалары, өмірлік біліктіліктері жүйесін және алған
білімдері негізінде табиғи, шаруашылық, әлеуметтік және әр түрлі
аумақтардың экологиялық жағдайларын бағалауға қатысты біліктерін
қалыптастыруға бағытталумен ерекшелененеді.
ГЕОГРАФИЯ - (гео – жер, графия – жазамын, сызамын) – табиғи және
өндірістік территориялық комплекстерді, олардың компонентерін зерттейтін
жаратылыстану және қоғамдық ғылымдар жүйесі.
Геогрфия ғылым ретінде ежелгі Грекияда туған. Біздің заманымыздан
бұрын өмір сүрген грек ғалымы Эратосфен өзінің Жерді сипаттауға арналған
еңбегін география деп атаған. Ұзақ уақыт бойы география жаңа жерлерді
ашып сипаттаумен ғана айналысатын ғылым деп есептелініп келді. ХІХ ғасырдың
басында бүкіл Жер шарында ашылмаған жер қалған жоқ. Осыған орай
географияның міндеті де өзгерді. Ендігі жерде ол Жер бетіндегі денелер мен
құбылыстардың таралуын сипаттап қана қоймай, олардың себебін түсіндіретін
гылымға айналды.
Географиядан берілетін білім мақсаттары:
Негізгі мектепте географияны оқыту төмендегідей мақсаттарға жетуге
бағытталған:
- негізгі географиялық ұғымдар, географиялық қабық және оның біртұтастығы,
табиғат компоненттері мен олардың өзара байланыстары туралы білу;
-жердің көлемі мен пішіні, оның географиялық маңызы. Жердің өз білігінен
және күн маңымен айналуы, оның географиялық салдары жайында білу;
- Жер шарының халқы, адамзаттың негізгі нәсілдері, дүние жүзінің саяси
картасы, Қазақстанның географиялық жағдайының алуан түрлілігі мен жер
аумағының біртұтастығы және әлемдегіорны туралы білімді меңгеру;
- өзінің туған өлкесі мен Отанына деген патриоттық сезімін, қоршаған орта
табиғатын қорғауда, оны аялауға, экологиялық мәдениеттілікке тәрбиелеу;
-оқушылырдың табиғат заттары мен табиғи құбылыстар туралы көзқарасын
географиялық білім негізінде дамыту;
- әлеуметтік- экономикалық міндеттерді географиялық білім негізінде шешу
және географиялық білімді өздігінен меңгере отырып, оны қоғамдық, саяси,
мәдени және күнделікті өмірге қолдана білу дағдыларын дарыту;
- ақпараттық-коммуникациялық технологияны қолдана отырып, географиялық
есептерді шешу дағдыларын қалыптастыру;
Географиялық білімнің мазмұны:
Мектепте географиялық білім берудің мазмұндық құрылымы:
- Жер заңдылықтарын нақты түсіндіретін ғылыми білім беру;
- географиялық қабық және табиғат кешендері туралы ілім. Географиялық
зоналылық туралы ілім.
- географиялық зерттеу әдістері: бақылау, далалық зерттеулер,
картографиялық, тарихи, салыстырмалы статистикалық, аэроғарыштық, геожүйені
үлгілеу, геоэкологиялық мониторинг;
- жердің құрлысы мен оның кеңістікте біртекті еместігін бейнелейтін табиғи
және әлеуметтік-экономикалық объектілер;
- табиғи объектілер. Жер, оның қабықтары. Материктер мен мұхиттар; табиғат
белдемдері. Табиғат кешендері.
- әлеуметтік-экономикалық объектілер. Аймақтар, елдер, облыстар, аудандар,
өз өлкесі. Әлемдік және аймақтық орталықтар мен аудандар: өнеркәсіп, ауыл
шаруашылығы, көлік, ғылыми-ақпараттық, қаржы, сауда, рекрациялық. Табиғи –
шаруашылық аудандар;
- жердегі тіршілік барысын анықтайтын процестер мен құбылыстар;
- табиғи процестер. Жердің өз білігінен және Күн маңын айналуы, оның
салдары;
- табиғаттағы су айналымы. Тірі организмдердің жер бетінде таралуы;
- ауа райы мен климаттың өзгерісі;
- жер бетіндегі тараған негізгі нәсілдер мен халықтар, тіл мен діни
ағымдар.
Жер шары халқының өсуі. Демографиялық саясат. Ішкі және сыртқы миграция.
Урбандалу.
- адамзаттың өмір сүруі мен өмірлік танымын көрсететін материалдық және
рухани мәдениет құндылықтары;
- адамның шаруашылық әрекеті, оның қоршаған ортаға бейімделуінің басты
құралы;
- қазақ халқының қоршаған ортаға қарым-қатынасы ерекшеліктерінің
сипаттамасы және оның ұлт мәдениетіндегі көрінісі;
- қазіргі заман географиясы, оның алуан түрлілігі мен біртұтастығы;
- аумақтық табиғи жүйелер, халық пен шаруашылықтың бірлесе дамуы;
- әлемдік шаруашылық пен ұлттық шаруашылықтың өзара байланысы. Елдер
шаруашылықтарының мамандандандырыылуы және аумақтық құрылымы. Елдер
типологиясы;
- Қазақстан Еуразия орталығында орналасқан мемлекет ретінде. Қазақстан және
әлемдік қоғамдастық;
- адамзаттың жаһандық проблемалары. Адамзаттың табиғи және мәдени мұраларын
сақтау.
Біліктілігі:
Сонымен қатар оқушылар географиялық объектілер мен құбылыстардың басты
ерекшеліктерін ажыратып, сипаттап-түсіндіру;
- жергілікті жерді бағдарлауды: план және карта бойынша ара қашықтықты,
нүктелердің абсолюттік және салыстырмалы биіктіктерін анықтау; географиялық
объектілердің географиялық координаты мен географиялық орнын анықтау; карта
бойынша бағдарлау, Картаны, ғарыштық, аэрофотосуреттер мен статистикалық
материалдарды оқу;
- Жердің Күн жүйесіндегі орнын басқа ғаламшарлармен салыстыру; жыл
мезгілдерінің алмасу заңдылықтарын түсіндіру;
- пайдалы қазбалар мен тау жыныстары және минералдардың құрылымын;
литосфера және гидросфера объектілеріне бақылау жасап, жергілікті жерде
және карта бойынша сипаттау; ауа райына бақылау жасап, оны сипаттау; ауа
райы мен климатқа сипаттама беру үшін синоптикалық және климаттық
карталарды оқу; өсімдік және жануарлар дүниесін жергілікті жер бойынша және
карта арқылы сипаттау;
- жер шарының географиялық зоналық заңдылығына географиялық карта бойынша
сипаттама беру;
- табиғат ресурстарын пайдалану, оны қорғау, қоршаған ортаның Адам баласы
тұрмыс-тіршілігіне және щның мәдениетәнәң қалыптасуына тигізетін әсерін
сипаттау;
- дүние жүзі елдерін және оның астаналарын саяси картадан көрсету;
- ғаламдық проблемемалардың себептерін ажыратып, географиялық және түрлі
ғылыми ақпараттар көздеріне (картографиялық, статистикалық және
геоинформатикалық) сүйене отырып, оларды шешеу жобасын жасау;
- Қазақстанның экономикалық аудандарын, маманданған салаларын, ірі
өнеркәсіп орындарын, негізгі коммуникация орталықтарын және сыртқы
экономикалық байланыстарын ажыратып, айта білу;
- өз өлкесінің республика аумағындағы географиялық орнына сипаттама беру;
- қазақ халқының қоршаған орта туралы дүниетанымдық мәдени мұрасын ғылыми
біліммен сабақтастыра білу біліктілігін меңгерулері керек
1.3. Жаңа оқыту технологиясы.
Еліміз тәуелсіздік алғалы жас қауымға мемлекет тарапынан көп
көңіл бөлініп жатқандығы айқын сезіледі.
Қазақстан Республикасы Президентінің 2004 жылғы 19 науырыздағы
Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін,
бәсекеге қабілетті халық үшін атты Жолдауында және Қазақстан Республикасы
Президентінің 2004 жылғы 11 қазандағы №1459 Жарлығымен бекітілген
Қазақстан Оеспубликасында білім беруді дмытудың 2005-2010 жылдарға
арналған Мемлекеттік бағдарламасында кәсіби міндеттерін дербес әрі
шығармашылық тұрғыдан шешуге, кәсіби қызметтің тұлғалық және қоғамдық
маңызын түсінуге, оның нәтижелері үшін жауап беруге қабілетті кәсіби
құзіреттіжеке тұлғаны, бәсекеге қабілетті маманды қалыптастыруды қамтамасыз
ететін білім беруге назар салып айтқан болатын.
Білім берудегі жаңа технология АҚШ-та 40-жылдары пайда болды.
Алғашқы кезде жаңа техникалық құрал жабдықтарды (инженерлік ақыл-ойдың
жетістіктерін) оқу-тәрбие үрдісінде пайдалану мағанасында қолданылып жүрді.
Кейінірек Оқыту технологиясы дегеніміз ғылым мен техниканың жетістіктері
негізінде оқыту қызметін оңайландыру мағанасы ие болды.
Қазіргі уақытта педагогикалық технология оқытушының практикалық
қызметіне іске асатын (моделі). Қазір дүние жүзінде оқытудың тиімді жолдары
мен жаңа әдіс-тәсілдерін іздестіру жүріп жатыр. Солардың бірі үздіксіз
географиялық білім беру, оның алдына қойған негізгі мақсаты:
Біріншіден, адамдардың өмірінің әр түрлі кезеңдерінде үздіксіз білім
алуға жағдай жасау;
Екіншіден, адамдардың өз бетінше білім жинақтауға шығармашылықпен қызмет
етіп, тез өзгергіш өмірге бейімделуіне жағдай жасау;
Үшіншіден, оқушыладың жаңалықтарды тез қабылдауын қалаптастыру.
Жаңалықтарды өмірде қолдана білуге үйрету.
Жалпы білім беру жүйесіне енгізілген жаңалыққа оқушыладың білімін
тексеруде:
-топпен жұмыс істеуді ұйымдастыру
-оқушының өзін-өзі тексеруі
- оқушылардың бірін-бірі тексеруі
- оқытудың модельді жүйесі
- дарынды балалармен жұмыс істеудің жаңаша әдіс-тәсілдерін қолдану жатады
Соңғы жылдары көптеген мектептерде оқытудың жаңа формасы – блокпен
сабақ беру іске асырылуда. Блок түрінде оқытқанда оқытудың арнайы міндеті,
тәрбиелеу және дара тұлға тәрбиелеу бірден іске асады.
Оқу материалын блокпен немесе модульмен беру көптеген географиялық,
экологиялық, экономикалық проблемаларды біртұтас беруге мүмкіндік туғызады.
Блок (модуль) ҚР Білім және Ғылым министрлігі бекіткен оқу
бағдарламасы негізінде жүргізіледі.
География сабағына қажетті көрнекілік, жаңаны тану ретінде де, ой
немесе әңгімені елестету үшін де, аңғарымдылығын дамыту үшін де, материалды
еске сақтау үшін де қолданылады. Көрнкілік құралдар оқу үрдісінің барлық
кезеңдерінде қолданылады: жаңа білімді хабарлаған кезде, кейде мұғалім жаңа
білімді хабарлауы орнына (мысалы, кинофильмді көрсету, тәжірибе жасау);
білімді орнықтыру жәнеіскерлік пен дағдыны қалыптастыру кезінде үйге
берілген тапсырмаларды орындаған кезде сызбаларды сызу, кестелерді жасау,
суреттемелерді орындау және т.б.; меңгеруді бақылаған кезде (мысалы, карта,
кесте бойынша айтып беру, аспаптар құрлысын түсіндіру). Көрнеккілік
оқушылардың жас ерекшілігін ескере отырып пайдаланылады.
Әлеуметтік тәжірибені, ақпараттарды игеруде, ұрпақпар арасындағы
рухани құндылықтардың бір-біріне берілуін сақтауда, тұлғаны
әлеуметтендіруде, олардың әлеуметтік мәртебесін көтеруде – білімнің орны
ерекше. Қазіргі білім – азаматтық қоғамдағы әлеуметтік талаптарға
бағытталған күрделі дежан-жақты қоғамдық құбылыс, оқыту және тәрбиелеу
түріндегі педагогикалық әрекеттің тұтас жүйесі. Кез келген кәсіптегі
маманды қалыптастыруда мамандыққа сай білім алу қаншалықты өткір
мәселе болса, сонымен қатар жеке маман тұлғаны өзіндік дамытуда
оны шығармашылықпен терең іргетасын дайындау соншалықты алғышарт.
Білім беру жүйесіндегі негізгі талап – сабақта білім берудің жаңа
технологиясы әдістерін қолдана отырып, халықтық педагогикамен ұштастыру
және оқушыларды өздігінен шығармашылықпен жұмыс істей алатын деңгейге
жеткізу. Соңғы кезде мектеп оқушыларының оқу пәндеріне деген қызығушылығы
мен белсенділігі әр түрлі себептерге байланысты біршама төмендеп барады.
Оқушы мұғалімнің сабақ кезінде берген материалдарын түсініп, келесі сабақта
ең үлгірімі нашар оқушының білімі үш - деген бағаға сай келу керек
екендігін өмір дәлелдеп отыр. Үлірімі нашар оқушыларды осындай дәрежеге
жеткізу үшін сабақ кезінде мұғалім мен оқушы арасында жақсы қарым-қатынас
байланысы болу қажет. Сабақ кезінде әр оқушы пән мұғалімімен бірге сабақта
берілетін материалдарды бірлесіп талқылап, тұжырымдап, қорытындылап және
кейбір жағдайда мұғалімнің айтайын деген ойын әрі қарай жалғастырып
отыратын күйге жеткен кезде ғана тақырыптың негізгі мазмұны түсінікті болуы
мүмкін. Мұғалім мен оқушылардың байланысы 45 минут ішінде үзілмеуі баланың
пәнге деген белсенділігі мен қызығушылығын арттырады. Оқу үрдісін мұндай
деңгейге жеткізу үшін, мұғалім өз ісінде ең жоғарғы шеберлігін көрсетіп,
бар ынта-шынтысымен әр түрлі әдістерді қолдана отырып сабақ өткізіп, маңдай
терін төгуді қажет етеді. Көп жағдайда сабақтың жақсы немесе нашар өтуі
мұғалімнің ұйымдастыру кезеңін дұрыс, біркелкі ретке келтірмегендігіне де
байланысты.
Қазақстанда қазір білім берудің ұлттық моделін орнату жүріп
жатыр. Бұл процесс білім беру парадигмасының өзгеруімен қатар жүріп жатыр
(парадигма грек тілінен мысал, үлгі. Теориялар мен әдістемелердің негізгі
жетістіктерінің жүйесі үлгіге алына отырып білім және пән бойынша зерттеу
практикасы ұйымдастырылуда.
Жаңа білім беру парадигмасы бала тұлғасын, білім, оқыту, тәрбиелеу
арқылы дамытуды бірінші орынға қояды.
Жалпы білім беретін мектептердегі жұмыс барысында болып жататын
өзгерістер оқытуда, оқушылардың оқу әрекетінде де дәстүрлі түрлерін
өзгертуді және жаңа түрлерін пайдалануды ұсынады. Бүгінгі күні теорияда
және жұмыс практикасында оқыту-тәрбиелеу процесінің көптеген нұсқалары бар.
Әрбір автор және орындаушы педагогикалық процесіне өзінің жеке ойларын,
түзетулерін енгізеді. Соған байланысты әрбір нақты технология авторлық
болып саналады.
Оқыту технологиялары - жоспарлау, жүйелеу әдісі. Оқытудың тиімді
формаларына жету үшін адамдық және техникалық ресурстарды меңгеру керек
және олардың өзара байланысын ескере отырып білімді процесте қолдана білу
қажет.
Оқыту технологиялары – оқыту мақсаттары тиімді іске асуын
қамтамасыз етуі керек; әрбір педагог кез келген білім беру мекемесінде
пайдалана алатындай болу керек; оқытудың жаңа технологияларының
психологиялық мәні – оқыту үрдісін жоспарлау керек немесе оқыту
психологиялық бағытталған болуы қажет.
Оқу процесінде қолданылатын ең тиімді технологиялардың бірі – оқу
жүйесі арқылы іске асатын педагогкалық технологиялар болып табылады. Бұл
жағдайда оқу процесін ұйымдастырудың негізгі формасы – сабақ өзгереді.
Оның өзгеруі мектептің білім беру тұжырымдамасының згерімен байланысты.
Сабақтың басты мақсаты – ұстаз оқушыларға білім беру кекрек болатын, ал
мұнда оқушыларды өздігінен шығармашылық жұмыс істеуге жүйелі түрде баулу
болады.
Қазіргі сабақтардың ерекшеліктері бірлесе жұмыс істеу атмосферасы,
оқушылармен қарым-қатынастыағы өзгеріс, оларды оқуға, ұстаз еңбегіне
араластыру. Сондықтан да ұстаз сабақ барысында күшін оқушылардың танымдық
әрекетін өздігінен ұйымдастыруды үйретуге жұмсайды. Егер де сабақты
шығармашылық бағытта өткізсе, сабақ біркелкі, күнделікті, жалықтыратындай
болмайды. Ол әрекеттің әр түрлі формаларын қамтуы керек, сондықтан
сарамандық сабақты саяхат-сабақ, конференция –сабақ түрлерінде өткізуге
болады. Осылайша, сабақты өзгертудің бір бағыты – сабақтың негізгі
дидактикалық бағыттарының ерекшеліктері бойынша ғана емес, оның өткізу
тәсілдеріне де байланысты.
Соңғы кезде сарамандық сабақтарды ойын түрінде өткізілетін
сабақтар көп қолданылуда. Географияны оқыту әдістемесінде дидактикалық
танымдық ойындар бұрыннан белгілі, бірақ бүкіл сабақта қолданылмады (тек
психологиялық, физикалық шаршағанды басу үшін эпизодтық түрде қолданылды).
Сарамандық сабақтардағы ойын әрекеттері танымдық әрекеттермен қатар оқу
үрдісініңнегізі бола алады. Оқыту барысында ойындар әрқашан оқу
материалдарымен байланыста болады, әрі оқушыларды қызықтыратын жағдай
туғызады. Ол оқушыларға оқу мәліметтерін тез әрі жеңіл қабылдауға
көмектеседі.
Дидактикада оқыту әдістемесі деп – мұғалімнің басшылығымен
оқушылардың білім, білік, дағды, дүниетануы, танымдық қабілеттерін дамытуды
айтамыз.
Қазақстан Республикасы Білім беру туралы заңы бойынша
вариативтілік ұстанымды бекітілген. Педагогтерге, ұстаздарға оқытудың
тиімді әдістерін пайдалануға, оқу процесін кез келген модель бойынша
(авторлықты қоса) құруға мүмкіншіліктер жасалған.
Психологиялық-педагогикалық әдебиеттерде оқу-тәрбие жұмыстарының
теориясы мен практикасында қолданылатын технологиялар мен оқыту жүйесінің
төрт түрі ерекшеленеді:
1. дәстүрлі, негізінде ассоциативті-рефлекторлы таным теориясының
тұжырымдамасы жатыр.;
2. тұлғалық-бағытталған, демократиялық және ізгіліктік принциптеріне
негізделген;
3.коммуникативті, бұл педагогикалық бірлесе жұмыс істеудің негізін қалайды;
4. ойындық, оқыту мен тәрбиелеудің жеке және ұжымдық формаларымен үйлесетін
танымдық әрекеттерді белсендіру принципі негізге алынған.
Ең жақсысы – көрсетілген оқыту жүйелерінің барлығы үйлесімді болуы керек.
Бірақ қазір қоғамға ерекше, денсаулығы мықты, қызықты, ойшыл, тәуелсіз
тұлғалар қажет. Осылайша, жаңа технологиялар оқыту процесін радикалды
өзгертуі мүмкін. Оның мақсаты – оқушыларды оқу барысында қуанышқа бөлеу,
жүректерінде өздерін бағалай білетін сезім тудыру болып табылады.
Педагогикалық технология түсінігі ғылыми күнделікті қолдануға
терең енгенімен, мағанасы әр түрлі талқыланады. Сонымен бірге барлық
түсіндірмелердің түпкі тамыры біреу екнін байқауға болады. Ол мына
дефинициядан байқалады: Педагогикалық технология дегеніміз – бұл білім
беру мақсаттарымен біріктірілген пән мен әдістемелердің күрделі және ашық
жүйелері; оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру әдістемелері мен міндеттері өзара
байланысты..
Географияны оқыту барысында тақырыпты меңгеру деңгейі мына
жағдайларда жоғарлайды:
- ойындар өткізу әдістемесінің теориялық негізін жасауда география курсының
сызықтық-сатылық логикасы ескеріледі;
- ойындар мектеп курсындағы негізгі экономикалық және экономикалық-
географиялық түсініктерді Ашу және қалыптастыру үшін өткізіледі;
- ойынды өткізу процесінде оқушылардың танымдық және шығармашылық
белсенділігін арттыратын әдістер мен құралдар қолданылады;
- берілген иммитациялық ситуацияда шешем қабылдау ұстанымдары ашылады.
1.4. Географиядан білім беру жүйесі.
Қоғамның қазіргі әлеуметтік тапсырыстарын орындауда мектеп
географиясының қосатын үлесі қоршаған ортаға деген біртұтас көзқарастар
жүйесін қалыптастыру және оны бағалай білетін тұлғалық сапарларды тәрбиелеу
арқылы көрінеді.
Мектепте оқылатын физикалық және экономикалық географиясын кіріктіре
оқыту, қоғамның жасөспірімдерді өмірге, нақтылы бір аумақта оның
географиялық ерекшеліктерін ескере отырып, еңбек етуге даярлаудағы
сұраныстарынан туындап отыр. Табиғат пен қоғам арасындағы байланыстар
туралы білім, орта географиялық білім беру жүйесінің маңызды элементі болып
табылады. Жалпы білімді кіріктірудің танымдық және әдіснамалық маңызы зор.
Оны географиялық тұрғыда қарайтын болсақ, ол оқушыларда әрбір объектіні
себеп-салдарлы байланыс негізінде аумақпен байланыстыру және шаруашылық,
экономикалық, экологиялық және әлеуметтік-саяси тұрғыда баға бере алу
біліктіліктерін қалыптастырады. Н.Н.Баранскийдің сөзімен айтатын болсақ,
бір элемент немесе бір сала төңірегінде қалып қоймай бұл кешенді ойлау
деген сөз. Кешенді тәсіл география ғылымының іргетасы іспеттес, ол адамда
дүниенің әр алуандығына қарамастан өмірге деген біртұтас көзқарас
қалыптастырады.
География курсын оқытудың жаңартылған мақсат-міндеттерін жүзеге асыру
үшін мектепте географиядан білім беру география ғылымының бұрыннан
кіріктірілген тұжырымдары мен идеяларына (географияның біртұтастығы,
табиғатты тиімді пайдалану, табиғи-шаруашылық аудандастыру және т.б.)
сүйенеді. Ол Н.Н.Баранский, К.К.Марков, Ю.Г.Саушкин, В.А.Анучин,
И.П.Герасимова, В.М.Разумовскийлердің еңбектерінде көрініс тапқан.
Геогрфияны оқыту тәсілі оқушылардың табиғи-шаруашылық жүйесінің
ерекшеліктерін жаңаша, неғұрлым жоғары деңгейде түсінуіне және қоршаған
ортада дұрыс бағдар жасауына, оқушылардың географиялық объектілер мен
құбылыстарға біртұтас көзқарастарының қалыптасуына жағдай жасайды. Мысалы,
Қазақстанның жалпы физика, экономика, географиялық сипаттамасы тарауындағы
Географиялық құрлысы, жер бедері және минералды ресурстары тақырыбының
55%-ы кіріктірілген мазмұнды, ал 45%-ы физикалық географияныңмазмұнын
құрайды. Климат және агроклиматтық ресурстар тақырыбының 50%-ы
кіріктірілген мазмұнды, ал 50%-ы физикалық географияның мазмұнын құраса,
Қазақстанның топырақ және топырақ ресурстары тақырыбының 65%-ы
кіріктірілген мазмұнды, ал 35%-ыфизикалық географияның мазмұнын құрайды.
Халқы және еңбек ресурстары тақырыбының 10%-ы кіріктірілген мазмұнды, ал
90%-ы экономикалық географияның мазмұнынқұраса, Шаруашылыққа жалпы
сипаттама тақырыбының 40%-ы кіріктірілген мазмұнды, ал 60%-ы экономикалық
географияның мазмұнын құрайды.
Әлемнің алдыңғы қатарлы елдерінің ұлттық білім беру жүйесі оқытудың
кіріктірілген мақсаттарының пәндік мақсаттарға қарағанда басымдылығымен,
оқытуда іс-әрекеттік, яғни сарамандық жұмыстардың, кешенді түрлері
қолданатындықтарымен ерекшеленеді.
Ал дәстүрлі оқыту әдістемесінде еліміздің физикалық географиялық
және әлеуметтік-экономикалық ерекшеліктерінің жеке курстар арқылы оқытылып
келуі оқушылардың бойында табиғат-адам-қоғам үштігіндегі ұғымдар
жүйесінің өзара байланысы туралы терең түсінік қалыптастыруды, аумақтық
географиялық ерекшеліктерді біртұтас деңгейде қабылдауды белгілі дәрежеде
шектейді.
Педагогика ғылымдарының мектеп оқушыларының білімін жақсарту
мақсатында мұғалімдер алдына қоятын аса бір маңызды талаптарының бірі –
оқушылардың өз бетімен жұмыс жасап үйренуін қалыптастыруы. Мектеп
оқулығында материалды Жан-жақты түсіндіріп, ұқтыру мен қатар, мұғалім
оқушылардың кейбір мәселелерді өз бетімен оқып, жазып, шешіп, нәтижесінде
жаңаша бір мәселені біліп үйренуге жаттықтырулары керек. Демек, жаңа білім
беру мақсатында оқушылардың өз бетімен жасайтын жұмыстарына үнемі көңіл
бөліп, ұйымдастырып отырғаны жөн.
Экономикалық географиядан сарамандық жұмыс кезінде оқушылар
дайын материалға, үлгілерге, картаға қарап көшіріп жазып, сызатын болса,
жұмысты орындау нәтижесінде оқушы азды-көпті жаңа нәтижеге жетеді. Кез
келген сарамандық жұмыс жаңа нәтиже Берген жағдайда ғана оқушылардың өз
бетімен жасаған жұмыстары болып табылады.
Мектептегі география бағдарламасында сарамандық жұмыстар 1954
жылы ғана енгізілсе, өздік жұмыстар 1960 жылдан бастап актуалды бола
бастады.
Сарамандық жұмыстар мен өздік жұмыстар әрқашан бірін-бірі
толықтырып, жалғастырып отырады. Оқушыларды білім жүйесімен ғана
қаруландырып қоймай, олардың назарын, білгендерін жадында сақтай білу
қабілетін, ойлауын, тіл шеберлігін, білім негізін біліп алуға құштарлығын,
өмірге көзқарасының дұрыс қалыптасуын, ықыласын, төзімділігін, іскерлігін,
іздемпаздығын, тағы да басқа қасиеттерін жетілдіру педагогиканың негізгі
мақсаты болса, әр ұстаздың міндеті – оқушылардың білімін түрлі әдіс
тәсілдерді қолдану арқылы жетілдіру болып табылады. Баланың танымдық
құштарлығын арттыру, олардың ойлау қабілетін дамыту негізінде
ұйымдастырылуы керек.
Оқушылардың өз бетімен орындауына берілетін әрбір тапсырма
олардың күші келетіндей түсінікті, көлемі жағынан бағдарламаға сай, мазмұны
оларды қызықтырарлықтай әр түрлі болғаны жөн. Әрбір жұмыс орындалған соң
тексеріліп тұрылуы қажет. Класта және үйде, географиялық алаңда оқушылардың
өз бетімен орындалған жұмысын мұғалім көңіл бөліп тексермесе, онда оқушылар
білімге деген жауапсыздық пен ұқыпсыздыққа үйренеді.
Өз бетімен жұмыс жасау оқушыларды тиянақтылыққа, ұстамдылыққа,
төзімділікке, бастаған ісін жемісті етіп аяқтауға тәрбиелесе, ол мұғалімдер
үшін оқушылардың еңбегін бағалайтын ең жақсы көрсеткіштердің бірі болып
саналады.
География сабақтарында үнемі үй тапсырмасын сұрап, жаңа сабақты
түсіндіру, үйге тапсырма беру сияқты дәстүрлі түрі оқушы қауымын
жалықтырып, пәнге қызығушылығын оятпай, тек оқулық көлеміндегі материалдың
өзін түсінбеуге әкеліп соғып жүрген жағдайлар бар.
Сондықтан да географиядан сабақ беруде соңғы кезде кейбір ұстаздармен
бірге қолданылып жүрген сабақтың дәстүр ден тыс түрлерін – дәріс, семинар,
марафон, баспасөз конференциясы сияқты тағы да басқа түрлерін қолданып және
осы сабақтарда өзіндік жұмыстарды барынша ұйымдастырған жөн.
1.5. Сарамандық жұмыстарды жүргізу әдістемесі.
Кез келген елдің болашағы білім беру жүйесінің және зиялылар
қауымының деңгейіне байланысты болғандықтан, Қазақстан халқына да әлемнің
дамыған елдерімен тең дәрежеде білім беру қажеттілігі туындап отыр.
Бүгінгі таңда ХХІ ғасыр табалдырығын еркін аттаған азат ұрпаққа
тәлім-тәрбие және білім беруді жетілдірудің басым бағыттарын айқындауда
мектептің рөлі зор. Қазақстан - 2030 стратегиясы анықтап берген бағыт-
бағдарға сәйкес республиканың білім жүйесінің алдында тұрған жауапты
міндеттердің бірі – Қазақстан республикасының дамуына, егеменді еліміздің
өсіп-өркендеуіне өз үлесін қосар білімді, мәдениетті жастар тәрбиелеу болып
табылады.
Білім беруде оқушы өзі ізденіп, тақырыпты оқып, түсініп, тақырып
аясын кеңітсе, жолдастарымен ой бөліссе, өз білгенін көпшілікке жүйелі
түрде жеткізе алса, онда ұстаз еңбегінің нәтижелі болғаны. Бұрынғы әдетке
айналған оқу үрдісінде оқушы белсенділік көрсетуі тиіс. Яғни мұғалімнің
оқытуы, оқушының оқуы тұйық шеңбер түзу керек. Оқытудың негізгі мотиві –
таным мотиві, өйикені таным арқылы оқу балаға құлшыныс және тұрақты қызығу
әкеледі.
Академик Ю.Н.Бабанский өзінің Оқу – тәрбие процесінін
оптималдандыру деген еңбегінде (1982 ж. Просвещение) танымдық әдістерді
мынадай 2 топқа жинақтайды.
І. Оқушылардың оқу-таным қызметін ұйымдастыру әдістері.
ІІ. Оқу-таным қызметінің тиімділігін бақылау әдістері.
Әр топ бірнеше әдіс-тәсілдерден тұрады.
1. Ауызша баяндау (әңгіме, түсіндіру, дәріс). Ауызша баяндау құр жалаң сөз
болмауы керек. Сабақты түсіндіргенде Шаталов әдісімен тірек-сызбаларды
сызу, Венн диаграммасы арқылы салыстырмалы сипаттама жазу әдістері,
тақырыптағы негізгі ойды білдіретін сөздерді тауып, сараптама жасауға
дағдыланады.
2. Көрнекілік әдісі. (табиғат құбылыстарын тікелей бақылау, көрнекі
құралдар және иллюстрациялармен, картамен жұмыс). Көрнекілік сабақтың
танымдық құндылығын арттырады. Көзбен көріп, қолмен ұста дегендей, әр
сабақта картамен жұмыс оқушының карта бетіндегі географиялық нысандардың
есте сақталуына ықпал етеді.
3. Сарамандық жұмыстар әдісі (тақырыптық карталарды салыстыру,
статистикалық мәліметтерді өңдеу, географиялық әдебиеттермен, хретоматиямен
жұмыс, географиялық дәптермен жұмыс).
Оқу материалын оқып үйрену кезінде оқушылардың таным белсенділігі
жоғары болатын сабақ қана білімнің сапалы көрсеткішін береді. Ол үшін осы
аталған әдіс-тәсілдердің ішінен таным қабілетін күшейтетін түрі таңдалып
алынады.
Негізгі көңіл бөлетін жағдайлар: материалдардың мазмұны; қолдағы құрал
жабдықтар; географиялық білімнің жүйелілігі.
Географиялық білім берудің басты құралы – сабақтың мазмұны еш уақытта
төмендемек емес, керісінше, оқушының өздігінен білім алу мүмкіншілігін
жүйелі әрі сапалы деңгейге көтерудегі рөлі күннен күнге жоғарлауда. Қазіргі
кездегі сабақтың ең басты көрсеткіштері ретінде төмендегі педагогикалық
шарттардың орындалуын атауға болады:
- мұғалім мен оқушы арасындағы қарым-қатынастың өзара түсінушілікке
негізделуі;
- оқушылардың таным әрекетін өздігінен дамытуға күш салуы;
- оқушылардың пәнге деген шығармашылық қызығушылығын, ойын элементтерін
және т.б. енгізу арқылы арттыру.
Бір сарынды өткен сабақ түрлері, ең алдымен, оқушының ынтасы мен сол
пәнге деген қызығушылығын төмендетеді. Ойлау белсендігін, танымын тежейді.
Ұстаздар қауымына шығармашылық жол ашылуына байланысты сабақ түрлендіріп
өтеді.
Дәстүрлі емес сабақ түрлерінен Саяхат сабақ, Сынақ сабақ,
Конференция сабақ, Ойын сабақтар оқушылардың танымдық іс-әрекеттерін
жоғары ұйымдасқан деңгейге көтеруге ықпал етеді. Сыныптан тыс уақытта
дәстүрлі емес сабақ түрлерінен ХХІ ғасыр майталманы, Эко лирикалық кеш,
Сөзжұмбақтар кеші, Таңғажайып алаң, Географиялық чемпионат осыған
дәлел.
8-10 сыныптағы экономикалық география сабақтарындағы сарамандық
жұмыстарды жүргізу барысында оқушы танымын тереңдету үшін көп ізденіп
ғылыми еңбектерге сүйеніп, Ресей баспасынан шыққан әдебиеттерді кеңінен
пайдалануға болады. Оқушы – таным деңгейін дамытуда деңгейлік тапсырманың
да маңызы зор.
2. География пәнін оқытудағы сарамандық жұмыстар.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыбы: География пәнінде сарамандық жұмыстардың орындалуы
МАЗМҰНЫ.
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..3
1. Географиялық білім беру жүйесінің маңызы.
1.1. Географиядағы жаңа ғылыми
бағыттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2. География пәнінің мақсат-
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.3. Жаңа оқыту
технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..16
1.4. Географиялық білім беру
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 2
1.5. Сарамандық жұмыстарды жүргізу
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..26
2. География пәнін оқытудағы сарамандық жұмыстар.
2.1. Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік географиясын
оқытудағы сарамандық
жұмыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.29
2.2. Дүние жүзінің экономикалық және әлеуметтік географиясын
оқытудағы сарамандық
жұмыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.37
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..4 4
Әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..49
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .51
КІРІСПЕ.
Өзектілігі: Қазіргі ғылым мен білім бірдей дамыған егеменді
республикамыздағы география ілімінің білім беру технологиясының жаңа
сындарын іздеу, ашып көрсету үшін әсіресе, географияның ең ірі саласы
әлеуметтік және экономикалық география сабақтарын мектепте оқыту саласында
сарамандық жұмыстардың түрлерін саралау, тиімділігін ашып көрсету бұл
тақырыптың өзектілігі болып табылады.
Мақсаты: География сабақтарындағы сарамандық жұмыстарды жүргізу
әдістері жайлы мағлұмат беру, баяндау.
Міндеттері:
1. Географиядағы жаңа ғылыми бағыттар жайлы баяндау.
2. География пәнінің мақсат-міндеттері жайлы баяндау.
3. Жаңа оқыту технологиясы жайлы мағлұмат беру.
4. Географиялық білім беру жүйесінің маңыздылығына тоқталу.
5. Сарамандық жұмыстарды жүргізу әдістемесі жайлы баяндау.
6. Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік географиясын
оқытудағы сарамандық жұмыстарға тоқталу.
7. Дүние жүзінің экономикалық және әлеуметтік географиясын
оқытудағы сарамандық жұмыстарына тоқталу.
Құрылымы:
Аталмыш жұмыстың тақырыбы География сабақтарындағы сарамандық жұмыстарды
жүргізу әдістері деп аталады. Жұмыс кіріспе бөлімінен, екі тараудан,
қорытындыдан және әдебиеттер тізімінен тұрады. Бірінші тарауда
Географиялық білім беру жүйесінің маңызы. жайлы баяндалады. Бұл тарау бес
бөлімнен тұрады: 1.1. Географиядағы жаңа ғылыми бағыттар. 1.2. География
пәнінің мақсат-міндеттері. 1.3. Жаңа оқыту технологиясы. 1.4. Географиялық
білім беру жүйесі. 1.5. Сарамандық жұмыстарды жүргізу әдістемесі.
Екінші тарау География пәнін оқытудағы сарамандық жұмыстар деп аталады.
Бұл тарау өз ішінен үш бөлімге бөлінеді: 2.1. Қазақстанның экономикалық
және әлеуметтік географиясын оқытудағы сарамандық жұмыстар. 2.2. Дүние
жүзінің экономикалық және әлеуметтік географиясын
оқытудағы сарамандық жұмыстар.
Зерттеу әдістері:
Жұмыстың бірінші Географиялық білім беру жүйесінің маңызы. жайлы
тарауды жазу барысында баяндау әдісі қолданылды. Екінші География пәнін
оқытудағы сарамандық жұмыстар жайлы тарауда негізінен бақылау әдісі,
ауызша баяндау әдістері, көрнекілік әдісі, тәжірибе әдісі қолданылды.
Ғылыми жаңалығы:
- мектептерде география сабақтарын өткізуде қолданылып жүрген жаңа
технологияларды экономикалық география сабақтарында пайдалана отырып,
оқушылардың білім мен ғылымға деген, география іліміне деген
қызығушылығын арттыру, оқушыларды жаңашылдықтарға баулу;
1. Географиялық білім беру жүйесінің маңызы.
1.1. Географиядағы жаңа ғылыми бағыттар.
Мектеп – келешек ел басқарар, жер-суына иелік етер, ел-
халқын гүлдентер, мерейін өсіріп, мәртебесін биіктетер жасампаз жандарды
тәрбиелейтін бірегей орта, киелі ұя. Жас ұрпақтың иман жүзді, білімдар
азамат болып өсуі, ең алдымен, ата-анасы, одан соң білім алар алтын ұясы
және қоршаған ортасына байланысты. ХХІ ғасырда өмір сүретін егеменді ел
иелері бұл күндері балабақшалар мен мектептерде тәрбиеленіп жатыр. Біздер
ата-аналар, ұстаздар қауымы өз ұрпағымызға қандай тәрбие береміз, немен
сусындатамыз, мөлдір шықтай тап-таза жан дүниесіне, зердесіне қандай
қадір-қасиетімізді дарытамыз? Біздің ертеңгі жарқын болашағымыз да,
келешегіміздің көкжиегіде, міне, осыған байланысты болмақ. Әдетте, білім
беру жүйесі тірлік-тауқыметі мол қиын да, күрделі сала. Өйткені оның
діттеген түпкі мақсаты өмір сүріп отырған дәуіріміздің ең нәзік те,
сезімтал буыны – ұрпақ тәрбиесіне арналған. Ал ұрпақ тәрбиесі –
білімдарлық пен ізденімпаздықты, темірдей төзімділік пен үлкен
бейнетқорлықты талап ететін аса жауапты буын.
Қазіргі кезде география территориялық, табиғи және әлеуметтік-
экономикалық жүйелерді басқару жөніндегі ғылым ретінде көзге түсіп жүр.
География халық шаруашылығын интенсивтендіру кезеңінде барлық салаларға
тамыр жайған стратегиялық ғылым болып келеді. Ол халықтың тиімді
қоныстануын, шаруашылықты экономикалық, экологиялық, әлеуметтік жақтарын
ескеріп, территориялар бойынша ұйымдастыру мәселелерімен айналысады.
Экономикалық география мектепте оқытылатын пән ретінде өмірге
аяқ басқан жастарға өндірістің ғылыми-техникалық және экономикалық
негіздері жөнінде осы заманғы терең білім, экономикалық дағды беру,
физикалық және экономикалық географиялық құбылыстар мен үрдістерге
кешенді қарау жөнінде әлеуметтік тапсырма береді. Пән жаппай экономикалық
сауат беріп, экономикалық ойлау стилін қалыптастырады, сонымен бірге
экологиялық ұғымды терең білуге үйретеді.
Жаңа ғасыр табалдырығын аттап тұрып ел президенті Н.Назарбаев
Қазақстан халқына Жолдауында: ... Біздің жас мемлекетіміз өсіп-жетіліп,
кемелденеді, біздің балаларымыз бен немелеріміз онымен бірге ер жетеді.
Олардың өз ішінде жауапты да жігерлі, білім өресі биік, денсаулығы мықты
өкілдері бар. Олар бабаларының игі дәстүрін сақтай отырып, қазіргі
заманғы нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуге даяр болады. Олар
бейбіт, абат, жылдам өркендеу үстіндегі бүкіл әлемге әйгілі әрі сыйлы өз
елінің патриоттары болады, - деген болатын.
Елбасының ұрпақ болашағы жайлы айтқан осы ой түйіні ғасыр мектебіне
жаңа заман талабына сай жаңаша оқыту технологиясын игеру міндетін жүктеп
отыр. Білім Заңының 8-бабы мактепке Оқытудың жаңа технологиясын енгізу,
білім беруді ақпараттандыру, ғаламдық коммуникациялық желелерге шығу
қажеттігін жүктейді. Ендеше ақпарат ғасырында, ақпараттандыру
технологиясы дамыған заманда ұстаздардың ортақ мақсаты – заман талабына
сай білімді, Жан-жақты ойлай білетін, өз елінің, халқының қамын жейтін,
қоғамды алға қарай дамытатын ұрпақ тәрбиелеу.
Жаратылыстану ғылымдарының ішінен география сабағының да оқушының
танымдық қабілетін дамытудағы көтерер жүгі аз емес. Жер туралы ғылымды
жетілдіретін, жаңалықтар тізбесін кеңейтетін, неліктен?, қалай? Деген
сұрақтарға нақты жауап табатын болашақ географтар үшін қандай білім
көзінен нәр алуы керек? Ол үшін мектептің материалдық-техникалық базасы,
географиялық алаңы, жоғары білікті географ мұғалімі және географиялық
оқулықтарға бай кітапханасы болуы керек. Сонымен бірге дәріс беруші
мұғалім сабақта оқытудың тиімді әдіс-тәсілдерін қолдана отырып,
дидактикалық құралдарды жеткілікті түрде даярлап, күнделікті ақпараттарды
аймақтық ерекшеліктерді ескере отырып пайдалануы қажет.
ХХІ ғасырдағы география сабағына мынандай мақсаттар қоямыз.
1. Оқушының географиялық білімін үнемі жетілдіріп отыру ( дәріс
беру, сарамандық, семинар).
География сабағын сыныптар бойынша жүйелі жүргізуге қол жеткізу
керек. Бастауыш сыныптағы Дүниетану, орта буындағы Физикалық география
жоғары сыныптағы Экономикалық география арасындағы байланыс сақталып,
талап бірдей жүйелі болғанда ғана өзара сабақтастық орнайды, географиялық
білім жетіледі. Оқушының географиялық білімін жетілдірудің негізі -
оқушының өз бетінеше ізденуі, мұғалімнің әдістемелік көмек көрсетуі.
Оқушы кітап көлемімен шектеліп қалмай, қосымша білім көздеріне сүйенуі
керек. Географиялық жаңа басылымдарды жинақтау, теледидар арқылы берілетін
хабарлпрды бейне таспаға түсіріп отыру, аудандық білім сайыстарына қатысу,
басқа мектептің оқушыларымен байланыста болу, т.с.с.
2. Оқушылардың шығармашылық ойлау қабілеттерін дамыту, ғылыми-
зерттеу жұмыстарына араластыру, дарынды оқушылармен жұмыс.
Жалпы білім беретін мектептегі барлық оқушы бірден өзіндік ізденіс
жұмысымен айналыса алмайды. Шығармашылық жұмыспен айналысатын баланың өз
бойында туа біткен дарыны болуы шарт немесе пәнге деген қызығушылығы басым
болуы керек. Оқушының шығармашылық қабілетін іскер де білікті мұғалім ғана
ұштай алады. Шығармашылық арқылы ойлауы, қиялдауы, сана-сезімі өседі, нақты
біліммен қаруланады. Осы сатыға жету үшін басты назарда оқушының белсенді
әрекеті шешуші рөл атқарады.
3. Жаңа ақпараттық технологиялардың көмегімен интернет арқылы
қашықтықтан өздігінен білім алуға үйрету.
ХХІ ғасыр – ақпараттық технология ғасырында география сабағы да
ақпарттануы керек. География пәнінің мұғалімі информатикадан хабары болуы
шарт. Компьютер, интернет жүйесімен байланысқа түсу керек. Бұл жүйе әлемді
ғылыми орталықтандыруға, кітапхана ақпараттарына кіруге, өздігінен білім
алуға, ой-өрісінің өсуіне, квалификацияның жоғарлауына жағдай туғызады.
4. Оқу үрдісін ізгілендіре отырап оқытудың дамыту функциясына басты
назар аудару, жаңа технологияны пайдалану.
Оқытудың жаңа технологиясы оқушының іс-әрекетінің жоспарланған
нәтижесіне жетуді қарастыратын жаңа әдістердің жиынтығынан туады. Оның
бұрынғы белгілі дәстүрлі оқыту технологиясынан айрықша ерекшелігі мынандай:
оқушының интеллектуальды дамуы аз уақыт ішінде қабылдау дәрежесінің жоғары
мөлшеріне жетуіне бағытталғандығы; оқушы мен оқытушының белсенділігі сайма-
сай болуы;
мұғалім мен шәкірттің өзара қарым-қатынасында жауапкершіліктің
міндеттілігі; алдыңғы қатарлы ойшылдардың зерттеу жұмыстарын сабақта тиімді
пайдалана білу, дамыта оқыту арқылы оқушының ғылымды игеруінде дербестік
қасиетін қалыптастыру. Оқушының өз жауапкершілігін өзі түсініп, өзіне
қойылған міндетті шешеіп, өз бетінше ізденіп, талдап, өз пікірін,
көзқарасын қалыптастыру деңгейіне жету үшін үнемі даму үстінде болуын
қадағалау керек. Мұғалімге жаңа міндет жүктеліп, озық педагогикалық бағыт –
дамыта оқыту идеясы басшылыққа алынады.
Сабақта дәстүрлі емес сабақ түрлерін тиімді пайдалана білу оқушы
белесенділігін арттырады. Дәстүрлі емес сабақ түрлері география
сабақтарында әсіресе сарамандық сабақтарда көбірек пайдаланған тиімді.
5. Оқушыларды өлкетану жұмысына тарту, оқу-тәжірибелік, сарамандық
жұмысты жетілдіру.
Сабақта алған теориялық білімін жергілікті жерде табиғат пен қоғамның
арақатынасын күнделікті зерттегенде өмірде қолдана білу. Психолог
ғалымдардың зерттеуі бойынша ауызша тыңдаған сабақтың 30%-ы, көзбен көрген
сабақтың 50%-ы, тәжірибе жасаған сабақтың 80%-ы есінде қалады. Осы мақсатта
негізгі ескерілетін жайттар, бұл оқу-тәжірибелік, сарамандық жұмыстарды
көбінесе сабақта жүргізу қажет. Оқушы білімін бекітуде, өмірде пайдалануда
маңызы зор. Оларды бірнеше түрге бөлуге болады: математикалық, экономикалық
есептер, шеңберлі, бағанды диаграммалар; графиктер сызу, статистикалық
кесте; сурет, карта, глобуспен жұмыс.
6. Сабақты гуманизациялау мен демократияландыру.
Қазақстан Республикасының Білім Заңында мектеп жұмысын кеңінен
демократияландыру, гуманизациялау, жариялылық принциптерін жүзеге асыру
жолдары көрсетіле келіп, ұстаздың жеке басының адамгершілік қасиеттерінің
үлкен орын алатынын атап көрсетті. Ұстаз – білімдарлығы, адамгершілік пен
әділдігін, адалдығы мен шыдамдылығы, тапқырлығы мен қамқорлығын оқушы
бойына дарытып отырса, білім алуда жақсы жетістікке жетуге болады.
Ұстазына қарай - ұстамы деген сөз бекер айтылмаса керек.
В.А.Сухомлинский: Оқытушы жұмысының жемісті болуы – балаға жүрек жылуын
ұсына отырып, оқыту мәселесін бірінші орынға қойғаны- деген болатын.
7. Экологиялық-экономикалық білім беру, танымды кеңейту.
Арнайы экологиялық білім мен тәрбие беру ғаламдағы тіршілік құбылыстарының
заңдылықтарын түсіндіріп қана қоймай табиғатты қорғауға шақырады.
Экономикалық білім мен танымды қалыптастыру өте күрделі мәселе. Ол үшін
статистикалық мәліметтерді; нормативті актілерді; жаңа шыққан заңдарды;
қоғамдағы экономикалық өзгерістерді сабақта жүйелі пайдалана білу шарт.
Экономикалық түсініктерді жаттап алу немесе бір сәтте игеріп кету мүмкін
емес. Экономиканы тікелей өмірдегі мазмұнымен ұштастыра отырып түсіндіру
мұғалімнің біліктілігін, дүниетанымының кеңдігін қажет етеді.
1.2. География пәнінің мақсат-міндеттері.
Қазақстан Республикасында 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасында білім беру жүйесін өзгертудің басты бағыттары
қарастырылған.
Жеткіншек ұрпақты оқыту мен тәрбиелеудің жаңа құнды бағыты ретінде оқу
пәндері мазмұнын қазіргі заман талабына сай өзгертуді қажет етеді. Білім
беру саласын демократияландыру мен ізгілендіру идеясы негізінде мектеп
географиясы мазмұнына өзгерістер енгізу болашақта білім берудің мақсат-
мазмұнын, оқыту әдістерін жаңартуды талап етуде. Жаңа білім парадигмасы
оқушыны оқу процесіндегі басты субъект ретінде қарай отырып, оның кең
шығармашылықпен ойлауына мүмкіндік туғызып, бүкіл оқу жүйесін өзгертуді
талап етуде.
Қазіргі ғылым мен білім бірдей дамыған егеменді республикамыздағы
география ілімінің білім беру технологиясының жаңа сындарын іздеу, ашып
көрсету; Әсіресе, географияның ең ірі саласы әлеуметтік және экономикалық
география сабақтарын мектепте оқыту саласында сарамандық жұмыстардың
түрлерін саралау, тиімділігін ашып көрсету.
Географиялық білім тұжырымдамасы 12 жылдық жалпы орта білім беретін
мектептің негізгі бағыттары мен стратегиясын, мақсат-міндеттерін, аталған
курстың базалық мазмұны мен құрылымын анықтайтын басты құжат болып
табылады.
Білім берудің жаңа парадигмасы ғылым негіздерін меңгеруден шегініс
жасауды негіздей отырып, оқушылардың біліктілігін қалыптастыруға, білім
беру жүйесінің өзгертілуіне, оның бағыттылығын қызметтің субьектісі ретінде
оқушылардың қалыптасуын қаматамасыз етуге мүмкіндік береді.
Білім беруді демократияландыру және ізгілендіру идеясының жүйелі дамуы
кезінде мектептегі география курсы мазмұнының жаңартылуы оқыту құралдарының
мақсат-мазмұнын, әдістерін, түрлерін өзгертуді көздейді.
12 жылдық мектептегі география оқу пәнәнің құрылымы мен мазмұны, оны
6-сыныптан 10-сыныпқа дейін 5 жыл бойы оқытуға есептелген. Географиядан
берілетін білім мазмұнын саралау географиялық ойлаудың дамуын, білім,
біліктер мен дағдыларын қалыптастыра отырып, курстар арасындағы
сабақтастықты қамтамасыз етуі керек.
География – жаратылыстану және қоғамдық циклдар оқу пәндеріне
кіретін жеке дара мектеп пәні болып табылады. Географиядан берілетін
білімнің маңыздылығы қоршаған ортаға қатысты оқушылырдың көзқарастары,
ұстанымдары, тәртіп нормалары, өмірлік біліктіліктері жүйесін және алған
білімдері негізінде табиғи, шаруашылық, әлеуметтік және әр түрлі
аумақтардың экологиялық жағдайларын бағалауға қатысты біліктерін
қалыптастыруға бағытталумен ерекшелененеді.
ГЕОГРАФИЯ - (гео – жер, графия – жазамын, сызамын) – табиғи және
өндірістік территориялық комплекстерді, олардың компонентерін зерттейтін
жаратылыстану және қоғамдық ғылымдар жүйесі.
Геогрфия ғылым ретінде ежелгі Грекияда туған. Біздің заманымыздан
бұрын өмір сүрген грек ғалымы Эратосфен өзінің Жерді сипаттауға арналған
еңбегін география деп атаған. Ұзақ уақыт бойы география жаңа жерлерді
ашып сипаттаумен ғана айналысатын ғылым деп есептелініп келді. ХІХ ғасырдың
басында бүкіл Жер шарында ашылмаған жер қалған жоқ. Осыған орай
географияның міндеті де өзгерді. Ендігі жерде ол Жер бетіндегі денелер мен
құбылыстардың таралуын сипаттап қана қоймай, олардың себебін түсіндіретін
гылымға айналды.
Географиядан берілетін білім мақсаттары:
Негізгі мектепте географияны оқыту төмендегідей мақсаттарға жетуге
бағытталған:
- негізгі географиялық ұғымдар, географиялық қабық және оның біртұтастығы,
табиғат компоненттері мен олардың өзара байланыстары туралы білу;
-жердің көлемі мен пішіні, оның географиялық маңызы. Жердің өз білігінен
және күн маңымен айналуы, оның географиялық салдары жайында білу;
- Жер шарының халқы, адамзаттың негізгі нәсілдері, дүние жүзінің саяси
картасы, Қазақстанның географиялық жағдайының алуан түрлілігі мен жер
аумағының біртұтастығы және әлемдегіорны туралы білімді меңгеру;
- өзінің туған өлкесі мен Отанына деген патриоттық сезімін, қоршаған орта
табиғатын қорғауда, оны аялауға, экологиялық мәдениеттілікке тәрбиелеу;
-оқушылырдың табиғат заттары мен табиғи құбылыстар туралы көзқарасын
географиялық білім негізінде дамыту;
- әлеуметтік- экономикалық міндеттерді географиялық білім негізінде шешу
және географиялық білімді өздігінен меңгере отырып, оны қоғамдық, саяси,
мәдени және күнделікті өмірге қолдана білу дағдыларын дарыту;
- ақпараттық-коммуникациялық технологияны қолдана отырып, географиялық
есептерді шешу дағдыларын қалыптастыру;
Географиялық білімнің мазмұны:
Мектепте географиялық білім берудің мазмұндық құрылымы:
- Жер заңдылықтарын нақты түсіндіретін ғылыми білім беру;
- географиялық қабық және табиғат кешендері туралы ілім. Географиялық
зоналылық туралы ілім.
- географиялық зерттеу әдістері: бақылау, далалық зерттеулер,
картографиялық, тарихи, салыстырмалы статистикалық, аэроғарыштық, геожүйені
үлгілеу, геоэкологиялық мониторинг;
- жердің құрлысы мен оның кеңістікте біртекті еместігін бейнелейтін табиғи
және әлеуметтік-экономикалық объектілер;
- табиғи объектілер. Жер, оның қабықтары. Материктер мен мұхиттар; табиғат
белдемдері. Табиғат кешендері.
- әлеуметтік-экономикалық объектілер. Аймақтар, елдер, облыстар, аудандар,
өз өлкесі. Әлемдік және аймақтық орталықтар мен аудандар: өнеркәсіп, ауыл
шаруашылығы, көлік, ғылыми-ақпараттық, қаржы, сауда, рекрациялық. Табиғи –
шаруашылық аудандар;
- жердегі тіршілік барысын анықтайтын процестер мен құбылыстар;
- табиғи процестер. Жердің өз білігінен және Күн маңын айналуы, оның
салдары;
- табиғаттағы су айналымы. Тірі организмдердің жер бетінде таралуы;
- ауа райы мен климаттың өзгерісі;
- жер бетіндегі тараған негізгі нәсілдер мен халықтар, тіл мен діни
ағымдар.
Жер шары халқының өсуі. Демографиялық саясат. Ішкі және сыртқы миграция.
Урбандалу.
- адамзаттың өмір сүруі мен өмірлік танымын көрсететін материалдық және
рухани мәдениет құндылықтары;
- адамның шаруашылық әрекеті, оның қоршаған ортаға бейімделуінің басты
құралы;
- қазақ халқының қоршаған ортаға қарым-қатынасы ерекшеліктерінің
сипаттамасы және оның ұлт мәдениетіндегі көрінісі;
- қазіргі заман географиясы, оның алуан түрлілігі мен біртұтастығы;
- аумақтық табиғи жүйелер, халық пен шаруашылықтың бірлесе дамуы;
- әлемдік шаруашылық пен ұлттық шаруашылықтың өзара байланысы. Елдер
шаруашылықтарының мамандандандырыылуы және аумақтық құрылымы. Елдер
типологиясы;
- Қазақстан Еуразия орталығында орналасқан мемлекет ретінде. Қазақстан және
әлемдік қоғамдастық;
- адамзаттың жаһандық проблемалары. Адамзаттың табиғи және мәдени мұраларын
сақтау.
Біліктілігі:
Сонымен қатар оқушылар географиялық объектілер мен құбылыстардың басты
ерекшеліктерін ажыратып, сипаттап-түсіндіру;
- жергілікті жерді бағдарлауды: план және карта бойынша ара қашықтықты,
нүктелердің абсолюттік және салыстырмалы биіктіктерін анықтау; географиялық
объектілердің географиялық координаты мен географиялық орнын анықтау; карта
бойынша бағдарлау, Картаны, ғарыштық, аэрофотосуреттер мен статистикалық
материалдарды оқу;
- Жердің Күн жүйесіндегі орнын басқа ғаламшарлармен салыстыру; жыл
мезгілдерінің алмасу заңдылықтарын түсіндіру;
- пайдалы қазбалар мен тау жыныстары және минералдардың құрылымын;
литосфера және гидросфера объектілеріне бақылау жасап, жергілікті жерде
және карта бойынша сипаттау; ауа райына бақылау жасап, оны сипаттау; ауа
райы мен климатқа сипаттама беру үшін синоптикалық және климаттық
карталарды оқу; өсімдік және жануарлар дүниесін жергілікті жер бойынша және
карта арқылы сипаттау;
- жер шарының географиялық зоналық заңдылығына географиялық карта бойынша
сипаттама беру;
- табиғат ресурстарын пайдалану, оны қорғау, қоршаған ортаның Адам баласы
тұрмыс-тіршілігіне және щның мәдениетәнәң қалыптасуына тигізетін әсерін
сипаттау;
- дүние жүзі елдерін және оның астаналарын саяси картадан көрсету;
- ғаламдық проблемемалардың себептерін ажыратып, географиялық және түрлі
ғылыми ақпараттар көздеріне (картографиялық, статистикалық және
геоинформатикалық) сүйене отырып, оларды шешеу жобасын жасау;
- Қазақстанның экономикалық аудандарын, маманданған салаларын, ірі
өнеркәсіп орындарын, негізгі коммуникация орталықтарын және сыртқы
экономикалық байланыстарын ажыратып, айта білу;
- өз өлкесінің республика аумағындағы географиялық орнына сипаттама беру;
- қазақ халқының қоршаған орта туралы дүниетанымдық мәдени мұрасын ғылыми
біліммен сабақтастыра білу біліктілігін меңгерулері керек
1.3. Жаңа оқыту технологиясы.
Еліміз тәуелсіздік алғалы жас қауымға мемлекет тарапынан көп
көңіл бөлініп жатқандығы айқын сезіледі.
Қазақстан Республикасы Президентінің 2004 жылғы 19 науырыздағы
Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін,
бәсекеге қабілетті халық үшін атты Жолдауында және Қазақстан Республикасы
Президентінің 2004 жылғы 11 қазандағы №1459 Жарлығымен бекітілген
Қазақстан Оеспубликасында білім беруді дмытудың 2005-2010 жылдарға
арналған Мемлекеттік бағдарламасында кәсіби міндеттерін дербес әрі
шығармашылық тұрғыдан шешуге, кәсіби қызметтің тұлғалық және қоғамдық
маңызын түсінуге, оның нәтижелері үшін жауап беруге қабілетті кәсіби
құзіреттіжеке тұлғаны, бәсекеге қабілетті маманды қалыптастыруды қамтамасыз
ететін білім беруге назар салып айтқан болатын.
Білім берудегі жаңа технология АҚШ-та 40-жылдары пайда болды.
Алғашқы кезде жаңа техникалық құрал жабдықтарды (инженерлік ақыл-ойдың
жетістіктерін) оқу-тәрбие үрдісінде пайдалану мағанасында қолданылып жүрді.
Кейінірек Оқыту технологиясы дегеніміз ғылым мен техниканың жетістіктері
негізінде оқыту қызметін оңайландыру мағанасы ие болды.
Қазіргі уақытта педагогикалық технология оқытушының практикалық
қызметіне іске асатын (моделі). Қазір дүние жүзінде оқытудың тиімді жолдары
мен жаңа әдіс-тәсілдерін іздестіру жүріп жатыр. Солардың бірі үздіксіз
географиялық білім беру, оның алдына қойған негізгі мақсаты:
Біріншіден, адамдардың өмірінің әр түрлі кезеңдерінде үздіксіз білім
алуға жағдай жасау;
Екіншіден, адамдардың өз бетінше білім жинақтауға шығармашылықпен қызмет
етіп, тез өзгергіш өмірге бейімделуіне жағдай жасау;
Үшіншіден, оқушыладың жаңалықтарды тез қабылдауын қалаптастыру.
Жаңалықтарды өмірде қолдана білуге үйрету.
Жалпы білім беру жүйесіне енгізілген жаңалыққа оқушыладың білімін
тексеруде:
-топпен жұмыс істеуді ұйымдастыру
-оқушының өзін-өзі тексеруі
- оқушылардың бірін-бірі тексеруі
- оқытудың модельді жүйесі
- дарынды балалармен жұмыс істеудің жаңаша әдіс-тәсілдерін қолдану жатады
Соңғы жылдары көптеген мектептерде оқытудың жаңа формасы – блокпен
сабақ беру іске асырылуда. Блок түрінде оқытқанда оқытудың арнайы міндеті,
тәрбиелеу және дара тұлға тәрбиелеу бірден іске асады.
Оқу материалын блокпен немесе модульмен беру көптеген географиялық,
экологиялық, экономикалық проблемаларды біртұтас беруге мүмкіндік туғызады.
Блок (модуль) ҚР Білім және Ғылым министрлігі бекіткен оқу
бағдарламасы негізінде жүргізіледі.
География сабағына қажетті көрнекілік, жаңаны тану ретінде де, ой
немесе әңгімені елестету үшін де, аңғарымдылығын дамыту үшін де, материалды
еске сақтау үшін де қолданылады. Көрнкілік құралдар оқу үрдісінің барлық
кезеңдерінде қолданылады: жаңа білімді хабарлаған кезде, кейде мұғалім жаңа
білімді хабарлауы орнына (мысалы, кинофильмді көрсету, тәжірибе жасау);
білімді орнықтыру жәнеіскерлік пен дағдыны қалыптастыру кезінде үйге
берілген тапсырмаларды орындаған кезде сызбаларды сызу, кестелерді жасау,
суреттемелерді орындау және т.б.; меңгеруді бақылаған кезде (мысалы, карта,
кесте бойынша айтып беру, аспаптар құрлысын түсіндіру). Көрнеккілік
оқушылардың жас ерекшілігін ескере отырып пайдаланылады.
Әлеуметтік тәжірибені, ақпараттарды игеруде, ұрпақпар арасындағы
рухани құндылықтардың бір-біріне берілуін сақтауда, тұлғаны
әлеуметтендіруде, олардың әлеуметтік мәртебесін көтеруде – білімнің орны
ерекше. Қазіргі білім – азаматтық қоғамдағы әлеуметтік талаптарға
бағытталған күрделі дежан-жақты қоғамдық құбылыс, оқыту және тәрбиелеу
түріндегі педагогикалық әрекеттің тұтас жүйесі. Кез келген кәсіптегі
маманды қалыптастыруда мамандыққа сай білім алу қаншалықты өткір
мәселе болса, сонымен қатар жеке маман тұлғаны өзіндік дамытуда
оны шығармашылықпен терең іргетасын дайындау соншалықты алғышарт.
Білім беру жүйесіндегі негізгі талап – сабақта білім берудің жаңа
технологиясы әдістерін қолдана отырып, халықтық педагогикамен ұштастыру
және оқушыларды өздігінен шығармашылықпен жұмыс істей алатын деңгейге
жеткізу. Соңғы кезде мектеп оқушыларының оқу пәндеріне деген қызығушылығы
мен белсенділігі әр түрлі себептерге байланысты біршама төмендеп барады.
Оқушы мұғалімнің сабақ кезінде берген материалдарын түсініп, келесі сабақта
ең үлгірімі нашар оқушының білімі үш - деген бағаға сай келу керек
екендігін өмір дәлелдеп отыр. Үлірімі нашар оқушыларды осындай дәрежеге
жеткізу үшін сабақ кезінде мұғалім мен оқушы арасында жақсы қарым-қатынас
байланысы болу қажет. Сабақ кезінде әр оқушы пән мұғалімімен бірге сабақта
берілетін материалдарды бірлесіп талқылап, тұжырымдап, қорытындылап және
кейбір жағдайда мұғалімнің айтайын деген ойын әрі қарай жалғастырып
отыратын күйге жеткен кезде ғана тақырыптың негізгі мазмұны түсінікті болуы
мүмкін. Мұғалім мен оқушылардың байланысы 45 минут ішінде үзілмеуі баланың
пәнге деген белсенділігі мен қызығушылығын арттырады. Оқу үрдісін мұндай
деңгейге жеткізу үшін, мұғалім өз ісінде ең жоғарғы шеберлігін көрсетіп,
бар ынта-шынтысымен әр түрлі әдістерді қолдана отырып сабақ өткізіп, маңдай
терін төгуді қажет етеді. Көп жағдайда сабақтың жақсы немесе нашар өтуі
мұғалімнің ұйымдастыру кезеңін дұрыс, біркелкі ретке келтірмегендігіне де
байланысты.
Қазақстанда қазір білім берудің ұлттық моделін орнату жүріп
жатыр. Бұл процесс білім беру парадигмасының өзгеруімен қатар жүріп жатыр
(парадигма грек тілінен мысал, үлгі. Теориялар мен әдістемелердің негізгі
жетістіктерінің жүйесі үлгіге алына отырып білім және пән бойынша зерттеу
практикасы ұйымдастырылуда.
Жаңа білім беру парадигмасы бала тұлғасын, білім, оқыту, тәрбиелеу
арқылы дамытуды бірінші орынға қояды.
Жалпы білім беретін мектептердегі жұмыс барысында болып жататын
өзгерістер оқытуда, оқушылардың оқу әрекетінде де дәстүрлі түрлерін
өзгертуді және жаңа түрлерін пайдалануды ұсынады. Бүгінгі күні теорияда
және жұмыс практикасында оқыту-тәрбиелеу процесінің көптеген нұсқалары бар.
Әрбір автор және орындаушы педагогикалық процесіне өзінің жеке ойларын,
түзетулерін енгізеді. Соған байланысты әрбір нақты технология авторлық
болып саналады.
Оқыту технологиялары - жоспарлау, жүйелеу әдісі. Оқытудың тиімді
формаларына жету үшін адамдық және техникалық ресурстарды меңгеру керек
және олардың өзара байланысын ескере отырып білімді процесте қолдана білу
қажет.
Оқыту технологиялары – оқыту мақсаттары тиімді іске асуын
қамтамасыз етуі керек; әрбір педагог кез келген білім беру мекемесінде
пайдалана алатындай болу керек; оқытудың жаңа технологияларының
психологиялық мәні – оқыту үрдісін жоспарлау керек немесе оқыту
психологиялық бағытталған болуы қажет.
Оқу процесінде қолданылатын ең тиімді технологиялардың бірі – оқу
жүйесі арқылы іске асатын педагогкалық технологиялар болып табылады. Бұл
жағдайда оқу процесін ұйымдастырудың негізгі формасы – сабақ өзгереді.
Оның өзгеруі мектептің білім беру тұжырымдамасының згерімен байланысты.
Сабақтың басты мақсаты – ұстаз оқушыларға білім беру кекрек болатын, ал
мұнда оқушыларды өздігінен шығармашылық жұмыс істеуге жүйелі түрде баулу
болады.
Қазіргі сабақтардың ерекшеліктері бірлесе жұмыс істеу атмосферасы,
оқушылармен қарым-қатынастыағы өзгеріс, оларды оқуға, ұстаз еңбегіне
араластыру. Сондықтан да ұстаз сабақ барысында күшін оқушылардың танымдық
әрекетін өздігінен ұйымдастыруды үйретуге жұмсайды. Егер де сабақты
шығармашылық бағытта өткізсе, сабақ біркелкі, күнделікті, жалықтыратындай
болмайды. Ол әрекеттің әр түрлі формаларын қамтуы керек, сондықтан
сарамандық сабақты саяхат-сабақ, конференция –сабақ түрлерінде өткізуге
болады. Осылайша, сабақты өзгертудің бір бағыты – сабақтың негізгі
дидактикалық бағыттарының ерекшеліктері бойынша ғана емес, оның өткізу
тәсілдеріне де байланысты.
Соңғы кезде сарамандық сабақтарды ойын түрінде өткізілетін
сабақтар көп қолданылуда. Географияны оқыту әдістемесінде дидактикалық
танымдық ойындар бұрыннан белгілі, бірақ бүкіл сабақта қолданылмады (тек
психологиялық, физикалық шаршағанды басу үшін эпизодтық түрде қолданылды).
Сарамандық сабақтардағы ойын әрекеттері танымдық әрекеттермен қатар оқу
үрдісініңнегізі бола алады. Оқыту барысында ойындар әрқашан оқу
материалдарымен байланыста болады, әрі оқушыларды қызықтыратын жағдай
туғызады. Ол оқушыларға оқу мәліметтерін тез әрі жеңіл қабылдауға
көмектеседі.
Дидактикада оқыту әдістемесі деп – мұғалімнің басшылығымен
оқушылардың білім, білік, дағды, дүниетануы, танымдық қабілеттерін дамытуды
айтамыз.
Қазақстан Республикасы Білім беру туралы заңы бойынша
вариативтілік ұстанымды бекітілген. Педагогтерге, ұстаздарға оқытудың
тиімді әдістерін пайдалануға, оқу процесін кез келген модель бойынша
(авторлықты қоса) құруға мүмкіншіліктер жасалған.
Психологиялық-педагогикалық әдебиеттерде оқу-тәрбие жұмыстарының
теориясы мен практикасында қолданылатын технологиялар мен оқыту жүйесінің
төрт түрі ерекшеленеді:
1. дәстүрлі, негізінде ассоциативті-рефлекторлы таным теориясының
тұжырымдамасы жатыр.;
2. тұлғалық-бағытталған, демократиялық және ізгіліктік принциптеріне
негізделген;
3.коммуникативті, бұл педагогикалық бірлесе жұмыс істеудің негізін қалайды;
4. ойындық, оқыту мен тәрбиелеудің жеке және ұжымдық формаларымен үйлесетін
танымдық әрекеттерді белсендіру принципі негізге алынған.
Ең жақсысы – көрсетілген оқыту жүйелерінің барлығы үйлесімді болуы керек.
Бірақ қазір қоғамға ерекше, денсаулығы мықты, қызықты, ойшыл, тәуелсіз
тұлғалар қажет. Осылайша, жаңа технологиялар оқыту процесін радикалды
өзгертуі мүмкін. Оның мақсаты – оқушыларды оқу барысында қуанышқа бөлеу,
жүректерінде өздерін бағалай білетін сезім тудыру болып табылады.
Педагогикалық технология түсінігі ғылыми күнделікті қолдануға
терең енгенімен, мағанасы әр түрлі талқыланады. Сонымен бірге барлық
түсіндірмелердің түпкі тамыры біреу екнін байқауға болады. Ол мына
дефинициядан байқалады: Педагогикалық технология дегеніміз – бұл білім
беру мақсаттарымен біріктірілген пән мен әдістемелердің күрделі және ашық
жүйелері; оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру әдістемелері мен міндеттері өзара
байланысты..
Географияны оқыту барысында тақырыпты меңгеру деңгейі мына
жағдайларда жоғарлайды:
- ойындар өткізу әдістемесінің теориялық негізін жасауда география курсының
сызықтық-сатылық логикасы ескеріледі;
- ойындар мектеп курсындағы негізгі экономикалық және экономикалық-
географиялық түсініктерді Ашу және қалыптастыру үшін өткізіледі;
- ойынды өткізу процесінде оқушылардың танымдық және шығармашылық
белсенділігін арттыратын әдістер мен құралдар қолданылады;
- берілген иммитациялық ситуацияда шешем қабылдау ұстанымдары ашылады.
1.4. Географиядан білім беру жүйесі.
Қоғамның қазіргі әлеуметтік тапсырыстарын орындауда мектеп
географиясының қосатын үлесі қоршаған ортаға деген біртұтас көзқарастар
жүйесін қалыптастыру және оны бағалай білетін тұлғалық сапарларды тәрбиелеу
арқылы көрінеді.
Мектепте оқылатын физикалық және экономикалық географиясын кіріктіре
оқыту, қоғамның жасөспірімдерді өмірге, нақтылы бір аумақта оның
географиялық ерекшеліктерін ескере отырып, еңбек етуге даярлаудағы
сұраныстарынан туындап отыр. Табиғат пен қоғам арасындағы байланыстар
туралы білім, орта географиялық білім беру жүйесінің маңызды элементі болып
табылады. Жалпы білімді кіріктірудің танымдық және әдіснамалық маңызы зор.
Оны географиялық тұрғыда қарайтын болсақ, ол оқушыларда әрбір объектіні
себеп-салдарлы байланыс негізінде аумақпен байланыстыру және шаруашылық,
экономикалық, экологиялық және әлеуметтік-саяси тұрғыда баға бере алу
біліктіліктерін қалыптастырады. Н.Н.Баранскийдің сөзімен айтатын болсақ,
бір элемент немесе бір сала төңірегінде қалып қоймай бұл кешенді ойлау
деген сөз. Кешенді тәсіл география ғылымының іргетасы іспеттес, ол адамда
дүниенің әр алуандығына қарамастан өмірге деген біртұтас көзқарас
қалыптастырады.
География курсын оқытудың жаңартылған мақсат-міндеттерін жүзеге асыру
үшін мектепте географиядан білім беру география ғылымының бұрыннан
кіріктірілген тұжырымдары мен идеяларына (географияның біртұтастығы,
табиғатты тиімді пайдалану, табиғи-шаруашылық аудандастыру және т.б.)
сүйенеді. Ол Н.Н.Баранский, К.К.Марков, Ю.Г.Саушкин, В.А.Анучин,
И.П.Герасимова, В.М.Разумовскийлердің еңбектерінде көрініс тапқан.
Геогрфияны оқыту тәсілі оқушылардың табиғи-шаруашылық жүйесінің
ерекшеліктерін жаңаша, неғұрлым жоғары деңгейде түсінуіне және қоршаған
ортада дұрыс бағдар жасауына, оқушылардың географиялық объектілер мен
құбылыстарға біртұтас көзқарастарының қалыптасуына жағдай жасайды. Мысалы,
Қазақстанның жалпы физика, экономика, географиялық сипаттамасы тарауындағы
Географиялық құрлысы, жер бедері және минералды ресурстары тақырыбының
55%-ы кіріктірілген мазмұнды, ал 45%-ы физикалық географияныңмазмұнын
құрайды. Климат және агроклиматтық ресурстар тақырыбының 50%-ы
кіріктірілген мазмұнды, ал 50%-ы физикалық географияның мазмұнын құраса,
Қазақстанның топырақ және топырақ ресурстары тақырыбының 65%-ы
кіріктірілген мазмұнды, ал 35%-ыфизикалық географияның мазмұнын құрайды.
Халқы және еңбек ресурстары тақырыбының 10%-ы кіріктірілген мазмұнды, ал
90%-ы экономикалық географияның мазмұнынқұраса, Шаруашылыққа жалпы
сипаттама тақырыбының 40%-ы кіріктірілген мазмұнды, ал 60%-ы экономикалық
географияның мазмұнын құрайды.
Әлемнің алдыңғы қатарлы елдерінің ұлттық білім беру жүйесі оқытудың
кіріктірілген мақсаттарының пәндік мақсаттарға қарағанда басымдылығымен,
оқытуда іс-әрекеттік, яғни сарамандық жұмыстардың, кешенді түрлері
қолданатындықтарымен ерекшеленеді.
Ал дәстүрлі оқыту әдістемесінде еліміздің физикалық географиялық
және әлеуметтік-экономикалық ерекшеліктерінің жеке курстар арқылы оқытылып
келуі оқушылардың бойында табиғат-адам-қоғам үштігіндегі ұғымдар
жүйесінің өзара байланысы туралы терең түсінік қалыптастыруды, аумақтық
географиялық ерекшеліктерді біртұтас деңгейде қабылдауды белгілі дәрежеде
шектейді.
Педагогика ғылымдарының мектеп оқушыларының білімін жақсарту
мақсатында мұғалімдер алдына қоятын аса бір маңызды талаптарының бірі –
оқушылардың өз бетімен жұмыс жасап үйренуін қалыптастыруы. Мектеп
оқулығында материалды Жан-жақты түсіндіріп, ұқтыру мен қатар, мұғалім
оқушылардың кейбір мәселелерді өз бетімен оқып, жазып, шешіп, нәтижесінде
жаңаша бір мәселені біліп үйренуге жаттықтырулары керек. Демек, жаңа білім
беру мақсатында оқушылардың өз бетімен жасайтын жұмыстарына үнемі көңіл
бөліп, ұйымдастырып отырғаны жөн.
Экономикалық географиядан сарамандық жұмыс кезінде оқушылар
дайын материалға, үлгілерге, картаға қарап көшіріп жазып, сызатын болса,
жұмысты орындау нәтижесінде оқушы азды-көпті жаңа нәтижеге жетеді. Кез
келген сарамандық жұмыс жаңа нәтиже Берген жағдайда ғана оқушылардың өз
бетімен жасаған жұмыстары болып табылады.
Мектептегі география бағдарламасында сарамандық жұмыстар 1954
жылы ғана енгізілсе, өздік жұмыстар 1960 жылдан бастап актуалды бола
бастады.
Сарамандық жұмыстар мен өздік жұмыстар әрқашан бірін-бірі
толықтырып, жалғастырып отырады. Оқушыларды білім жүйесімен ғана
қаруландырып қоймай, олардың назарын, білгендерін жадында сақтай білу
қабілетін, ойлауын, тіл шеберлігін, білім негізін біліп алуға құштарлығын,
өмірге көзқарасының дұрыс қалыптасуын, ықыласын, төзімділігін, іскерлігін,
іздемпаздығын, тағы да басқа қасиеттерін жетілдіру педагогиканың негізгі
мақсаты болса, әр ұстаздың міндеті – оқушылардың білімін түрлі әдіс
тәсілдерді қолдану арқылы жетілдіру болып табылады. Баланың танымдық
құштарлығын арттыру, олардың ойлау қабілетін дамыту негізінде
ұйымдастырылуы керек.
Оқушылардың өз бетімен орындауына берілетін әрбір тапсырма
олардың күші келетіндей түсінікті, көлемі жағынан бағдарламаға сай, мазмұны
оларды қызықтырарлықтай әр түрлі болғаны жөн. Әрбір жұмыс орындалған соң
тексеріліп тұрылуы қажет. Класта және үйде, географиялық алаңда оқушылардың
өз бетімен орындалған жұмысын мұғалім көңіл бөліп тексермесе, онда оқушылар
білімге деген жауапсыздық пен ұқыпсыздыққа үйренеді.
Өз бетімен жұмыс жасау оқушыларды тиянақтылыққа, ұстамдылыққа,
төзімділікке, бастаған ісін жемісті етіп аяқтауға тәрбиелесе, ол мұғалімдер
үшін оқушылардың еңбегін бағалайтын ең жақсы көрсеткіштердің бірі болып
саналады.
География сабақтарында үнемі үй тапсырмасын сұрап, жаңа сабақты
түсіндіру, үйге тапсырма беру сияқты дәстүрлі түрі оқушы қауымын
жалықтырып, пәнге қызығушылығын оятпай, тек оқулық көлеміндегі материалдың
өзін түсінбеуге әкеліп соғып жүрген жағдайлар бар.
Сондықтан да географиядан сабақ беруде соңғы кезде кейбір ұстаздармен
бірге қолданылып жүрген сабақтың дәстүр ден тыс түрлерін – дәріс, семинар,
марафон, баспасөз конференциясы сияқты тағы да басқа түрлерін қолданып және
осы сабақтарда өзіндік жұмыстарды барынша ұйымдастырған жөн.
1.5. Сарамандық жұмыстарды жүргізу әдістемесі.
Кез келген елдің болашағы білім беру жүйесінің және зиялылар
қауымының деңгейіне байланысты болғандықтан, Қазақстан халқына да әлемнің
дамыған елдерімен тең дәрежеде білім беру қажеттілігі туындап отыр.
Бүгінгі таңда ХХІ ғасыр табалдырығын еркін аттаған азат ұрпаққа
тәлім-тәрбие және білім беруді жетілдірудің басым бағыттарын айқындауда
мектептің рөлі зор. Қазақстан - 2030 стратегиясы анықтап берген бағыт-
бағдарға сәйкес республиканың білім жүйесінің алдында тұрған жауапты
міндеттердің бірі – Қазақстан республикасының дамуына, егеменді еліміздің
өсіп-өркендеуіне өз үлесін қосар білімді, мәдениетті жастар тәрбиелеу болып
табылады.
Білім беруде оқушы өзі ізденіп, тақырыпты оқып, түсініп, тақырып
аясын кеңітсе, жолдастарымен ой бөліссе, өз білгенін көпшілікке жүйелі
түрде жеткізе алса, онда ұстаз еңбегінің нәтижелі болғаны. Бұрынғы әдетке
айналған оқу үрдісінде оқушы белсенділік көрсетуі тиіс. Яғни мұғалімнің
оқытуы, оқушының оқуы тұйық шеңбер түзу керек. Оқытудың негізгі мотиві –
таным мотиві, өйикені таным арқылы оқу балаға құлшыныс және тұрақты қызығу
әкеледі.
Академик Ю.Н.Бабанский өзінің Оқу – тәрбие процесінін
оптималдандыру деген еңбегінде (1982 ж. Просвещение) танымдық әдістерді
мынадай 2 топқа жинақтайды.
І. Оқушылардың оқу-таным қызметін ұйымдастыру әдістері.
ІІ. Оқу-таным қызметінің тиімділігін бақылау әдістері.
Әр топ бірнеше әдіс-тәсілдерден тұрады.
1. Ауызша баяндау (әңгіме, түсіндіру, дәріс). Ауызша баяндау құр жалаң сөз
болмауы керек. Сабақты түсіндіргенде Шаталов әдісімен тірек-сызбаларды
сызу, Венн диаграммасы арқылы салыстырмалы сипаттама жазу әдістері,
тақырыптағы негізгі ойды білдіретін сөздерді тауып, сараптама жасауға
дағдыланады.
2. Көрнекілік әдісі. (табиғат құбылыстарын тікелей бақылау, көрнекі
құралдар және иллюстрациялармен, картамен жұмыс). Көрнекілік сабақтың
танымдық құндылығын арттырады. Көзбен көріп, қолмен ұста дегендей, әр
сабақта картамен жұмыс оқушының карта бетіндегі географиялық нысандардың
есте сақталуына ықпал етеді.
3. Сарамандық жұмыстар әдісі (тақырыптық карталарды салыстыру,
статистикалық мәліметтерді өңдеу, географиялық әдебиеттермен, хретоматиямен
жұмыс, географиялық дәптермен жұмыс).
Оқу материалын оқып үйрену кезінде оқушылардың таным белсенділігі
жоғары болатын сабақ қана білімнің сапалы көрсеткішін береді. Ол үшін осы
аталған әдіс-тәсілдердің ішінен таным қабілетін күшейтетін түрі таңдалып
алынады.
Негізгі көңіл бөлетін жағдайлар: материалдардың мазмұны; қолдағы құрал
жабдықтар; географиялық білімнің жүйелілігі.
Географиялық білім берудің басты құралы – сабақтың мазмұны еш уақытта
төмендемек емес, керісінше, оқушының өздігінен білім алу мүмкіншілігін
жүйелі әрі сапалы деңгейге көтерудегі рөлі күннен күнге жоғарлауда. Қазіргі
кездегі сабақтың ең басты көрсеткіштері ретінде төмендегі педагогикалық
шарттардың орындалуын атауға болады:
- мұғалім мен оқушы арасындағы қарым-қатынастың өзара түсінушілікке
негізделуі;
- оқушылардың таным әрекетін өздігінен дамытуға күш салуы;
- оқушылардың пәнге деген шығармашылық қызығушылығын, ойын элементтерін
және т.б. енгізу арқылы арттыру.
Бір сарынды өткен сабақ түрлері, ең алдымен, оқушының ынтасы мен сол
пәнге деген қызығушылығын төмендетеді. Ойлау белсендігін, танымын тежейді.
Ұстаздар қауымына шығармашылық жол ашылуына байланысты сабақ түрлендіріп
өтеді.
Дәстүрлі емес сабақ түрлерінен Саяхат сабақ, Сынақ сабақ,
Конференция сабақ, Ойын сабақтар оқушылардың танымдық іс-әрекеттерін
жоғары ұйымдасқан деңгейге көтеруге ықпал етеді. Сыныптан тыс уақытта
дәстүрлі емес сабақ түрлерінен ХХІ ғасыр майталманы, Эко лирикалық кеш,
Сөзжұмбақтар кеші, Таңғажайып алаң, Географиялық чемпионат осыған
дәлел.
8-10 сыныптағы экономикалық география сабақтарындағы сарамандық
жұмыстарды жүргізу барысында оқушы танымын тереңдету үшін көп ізденіп
ғылыми еңбектерге сүйеніп, Ресей баспасынан шыққан әдебиеттерді кеңінен
пайдалануға болады. Оқушы – таным деңгейін дамытуда деңгейлік тапсырманың
да маңызы зор.
2. География пәнін оқытудағы сарамандық жұмыстар.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz