Қазақстан Республикасы және халықаралық аймақтық ұйымдар -ынтымақтастықтың құқықтық мәселелері
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
І Бөлім. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҰЙЫМДАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.1.. Халықаралық ұйымдар ұғымы және құқықтық табиғаты ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.2. Халықаралық ұйымдардың даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
1.3. Әлемдегі халықаралық ұйымдар және Одақтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
ІІ Бөлім. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖӘНЕ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ АЙМАҚТЫҚ ҰЙЫМДАР: ЫНТЫМАҚТАСТЫҚТЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ ... ... ... .34
2.1.Қазақстан және халықаралық ұйымдар: ынтымақтастықтың құқықтық мәселелері ... ... ... ... ... ... ...34
2.2. Қазақстан және халықаралық аймақтық ұйымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
2.3. Бүкіләлемдік сауда ұйымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...57
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..59
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
І Бөлім. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҰЙЫМДАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.1.. Халықаралық ұйымдар ұғымы және құқықтық табиғаты ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.2. Халықаралық ұйымдардың даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
1.3. Әлемдегі халықаралық ұйымдар және Одақтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
ІІ Бөлім. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖӘНЕ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ АЙМАҚТЫҚ ҰЙЫМДАР: ЫНТЫМАҚТАСТЫҚТЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ ... ... ... .34
2.1.Қазақстан және халықаралық ұйымдар: ынтымақтастықтың құқықтық мәселелері ... ... ... ... ... ... ...34
2.2. Қазақстан және халықаралық аймақтық ұйымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
2.3. Бүкіләлемдік сауда ұйымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...57
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..59
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 57 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 57 бет
Таңдаулыға:
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қазтұтынуодағы Қарағанды экономикалық университеті
Сулейменова Азиза
Қазақстан Республикасы және халықаралық аймақтық ұйымдар: ынтымақтастықтың құқықтық мәселелері
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В030200 - Халықаралық құқық мамандығы
Қарағанды, 2011
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қазтұтынуодағы Қарағанды экономикалық университеті
Қорғауға жіберілді
__________2011 ж. №____ хаттама
Құқықтану кафедрасының меңгерушісі.
з.ғ.к., профессор
______________ А.С.Алимжанова
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Қазақстан Республикасы және халықаралық аймақтық ұйымдар: ынтымақтастықтың құқықтық мәселелері
5В030200 - Халықаралық құқық мамандығы
Орындаған:
ХҚ - 209 топ студенті Сулейменова А.
Ғылыми жетекші:
аға оқытушы Молдабеков Ғ.
Қарағанды, 2011
АННОТАЦИЯ
В дипломной работе рассматривается задача правового сотрудничества международных региональных организации и Республики Казахстан. Возникновение международных организаций определяется объективными условиями общественного развития, необходимостью поисков согласованных решений важнейших международных проблем, стремлением государств к сотрудничеству в различных областях.
При всем большом значении договоров, связанных с международным сотрудничеством, нельзя не признать, что потребность в международных организациях, способных содействовать углублению этого процесса, все более возрастает.
ANNOTATION
In the research paper considers the problem of legal co-operation of international and regional organizations and the Republic of Kazakhstan. the emergence of international organizations is determined by objective conditions of social development, the need to find agreed solutions to key international problems, the desire of States to cooperate in various fields.
For all the importance of treaties relating to international cooperation, we can not accept that the need for international organizations that can contribute to the deepening of this process increases.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
І Бөлім. Халықаралық Ұйымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.1.. Халықаралық ұйымдар ұғымы және құқықтық табиғаты ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.2. Халықаралық ұйымдардың даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...13
1.3. Әлемдегі халықаралық ұйымдар және Одақтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
ІІ Бөлім. Қазақстан РЕСПУБЛИКАСЫ және халықаралық аймақтық ұйымдар: Ынтымақтастықтың құқықтық мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
2.1.Қазақстан және халықаралық ұйымдар: ынтымақтастықтың құқықтық мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
2.2. Қазақстан және халықаралық аймақтық ұйымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
2.3. Бүкіләлемдік сауда ұйымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..53
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...57
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .59
Кіріспе
Қазіргі уақытта халықаралық ұйымдарға мүше болу және олардың қызметтеріне белсенді қатысу - егеменді, тәуелсіз мемлекеттердің маңызды істерінің бірі. Реформалар жолына түсіп, өркениетті қоғам құруға талаптанып жатқан Қазақстан үшін халықаралық ұйымдардың қызметіне кең көлемде араласу - бүгінгі күннің көкейкесті мәселесіне айналып отыр.
Халықаралық ұйымдардың қызметіне тиімді түрде қатысу үшін олардың іс-қимылдарын жан-жақты зерттеу қажет.
Қазіргі халықаралық қатынастардың ерекше белгісінің бірі халықаралық ұйымдар рөлінің арта тусуі. Бұл арада халықаралық қатынастар шеңберінің кеңейіп, күрделенуін, көпжақты дипломатияның дамуын, сөйтіп халықаралық деңгейдегі ынтымақтастықтың күшейе түсуін айту керек.
Қазіргі халықаралық қатынастарды тек қана екі жақты қатынастармен шектеуге болмайды. Әлемдік маңызы бар мәселелердің көбеюі олардың шешімін табу жолында халықаралық қоғамдастықтың күш-жігерін біріктіруді талап етеді. Халықаралық ұйымдарды негізінен екі категорияға бөліп қарастыруға болады. Олар: үкіметаралық (мемлекет аралық) және өз жұмыстарын қоғамдық негізде атқаратын мемлекеттік емес ұйымдар.
Халықаралык, ұйымдардың пайда болып, дамуы халықаралық қатынастардың ұзақ мерзімді және табанды саяси және экономикалық іс-қимылдарына байланысты. Көне замандарда, құл иеленуші мемлекеттер кезеңінің өзінде халықаралық келісім-шарттар, халықаралық арбитраждар туындап, халықаралық құқықтың классикалық институттары - конгрестер мен конференциялар пайда бола бастаған. Уақыт жылжыған сайын халықаралық бас қосулар кездейсоқ емес, оқтын-оқтын жүзеге асырылып және мұндай конференцияларды дайындап, шақыру үшін тұрақты органдар құрылып өз қызметтерін дәйекті түрде жүзеге асырған. Міне, дәл осындай органдар болашақ халықаралық ұйымдардың қайнар көзі, бастауы болды.
Халықаралық ұйымдардың пайда болып дамуына дүниежүзілік сауда, сондай-ақ, діни конфессиялар да әсер етті. Ал халықаралық ұйымдар өздерінің қазіргі мағынасында бұдан жүз жылдай бұрын қалыптаса бастады. Олардың құрылуы халықаралық қатынастардың кеңейіп, күрделіленуімен, әсіресе халықаралық экономикалық рыноктың қалыптасуымен тікелей байланысты. Мүның өзі халықаралық-құқықтық мәселелерді реттеп отыру талаптарынан туындаған еді.
Қазақстан Республикасының Біріккен Ұлттар Ұйымына енгендігі - біздің еліміздің әлемдік қауымдастыққа шынайы тәуелсіз мемлекет ретінде кіргендігің көрсететің маңызды тарихи акция болып табылады.
Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымына әлемдік қауымдастықтың қарапайым ғана жаңа мүшесі ретінде емес, ядролық қарусыздандыру қозғалысының алдыңғы қатарында тұратын, қазіргі кездегі маңызды халықаралық мәселелерді шешудегі белсенді жақты ұстанатын мемлекет ретінде кірген. 1991 жылы Семей ядролық полигонының Жабылуы мен 1992 жылғы Лиссабон Хаттамасына қосылуы - Қазақстанға үлкен бедел әкеліп, Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясының жоғары трибунасынан халықаралық қауіпсіздік саласындағы өз бастамаларын жариялауға моральды құқықты қамтамасыз еткен.
Біріккен Ұлттар Ұйымы Қазақстан өкіметінің қарусыздандыру облысындағы белсенді рөлі мен бұл саладағы барлық халықаралық келісімдерге жолын ұстаушылықты өте жоғары бағалады.
Біздің еліміз Орталық Азиядағы бейбіт сақтау мен қауіпсіздік саласына өте үлкен маңыз беріп, бұл аймақта ядролық қарудан бос зонаны құруға атсалысады. Біріккен Ұлттар Ұйымы осы бастаманы асыруға Қазақстанға барынша көмек көрсетуде.
Халықаралық қауіпсіздікті қамтамасыз ету шараларын нығайтуға үлкен көніл бөлгендіктен, Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымының бейбітшілік орнату қызметіне белсенді қатысады. 1995 жыл ы ТМД елдерінің бастамасы бойынша Орталық Азиядағы құрылған Біріккен Ұлттар Ұйымының бейбітшілік орнату батальонына Қазақстан жағынан да бір топ сарбаздар жіберілді. 1996 жылы Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымының бейбітшілік қолдау операцияларына қажетті Резервттік Келісімдер Жүйесіне 51-ші мемлекет етіп қосылған. Қазіргі таңда бұл жүйеге қатысушы елдердің саны 70-ке жуық.
Орталық Азия аймағына және жалпы әлемдік қауымдастыққа қауіп төңдіретін Ауғананстандағы тұрақсыздықты Қазақстан әрқашанда бейбіт жолмен шешуге тырысып, Біріккен Ұлттар Ұйымының тиісті резолюцияларын қабылдағанға тиянақты ұсыныстарды жасайды.
Біздің еліміздің Біріккен Ұлттар Ұйымындағы позициясы - Біріккен Ұлттар Ұйымымен қарастырылатын барлық сұрақтар төнірегіне қатысты Қазақстанның мүдделерінен қалыптасады. Осында Біріккен Ұлттар Ұйымымен экономика, экология, әлеуметтік саланың, халықаралық құқықтың ілгерішілді дамытуы, адам құқықтарының сақталынуы, сыбайлас жиемқорлық пен есірткі бизнесімен күресу саласындағы ынтымақтастыққа айрықша көніл бөлініп, оны нығайтуға шаралар қолданылып, жаңа ұсыныстар жасалынады.
Біріккен Ұлттар Ұйымының 53 сессиясында Қазақстан Орталық Азиядағы транзит төңірегінде резолюцияны қабылдауға бастама жасаған. Бұл резолюцияның қабылдануы Біріккен Ұлттар Ұйымының арнайы мекемелері мен басқа халықаралық ұйымдардың тарапынан біздің аймақтағы транспорттық жүйелері мен Европа мен Азия арасындағы транспорттық байланыстың дамыту бағдарламаларын ойластырылып, оларды асыруға халықаралық құқықтық негізін бекітеді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - Қазақстан Республикасы және халықаралық аймақтық ұйымдар ынтымақтастықтың құқықтық мәселерін ашу, еліміздің халықаралық ұйымдарға қатысу белсенділігіне қатысты өзекті мәселелерді толық қамтып оларға тоқталып кету.
Осы мақсатқа жету үшін зерттеу жұмысымда мынандай міндеттер алға қойылды:
oo Халықаралық ұйымдар ұғымы және құқықтық табиғатына тоқталу;
oo Халықаралық ұйымдардың даму тарихын зерттеу;
oo Әлемдегі халықаралық ұйымдар және Одақтарға тоқталу;
oo Қазақстан және халықаралық ұйымдар: ынтымақтастықтың құқықтық мәселелеріне тоқталу;
oo Қазақстан және халықаралық аймақтық ұйымдардың қызметін ашып көрсету;
oo Бүкіләлемдік сауда ұйымына тоқталу;
Зерттеу жұмысында пайдаланылған деректер тобын дипломатиялық құжаттар құрайды. Олар Қазақстан мен БҰҰ арасындағы дипломатиялық қатынастарды дамыту барысында қол жеткізілген келісімдер, декларациялар, коммюникелер т.с.с.
Деректерді пайдалану жұмыстың алдына қойған мәселелерді мейлінше толық зерттеуге және жұмыстың мақсаттары міндеттерін ашуға мүмкіндік бергені сөзсіз.
Зерттеу жұмысының теориялық негізін отандық және шетелдік ғалымдардың ғылыми қорытындылары құрайды. Зерттеу жұмысында тарихи оқиғаларға және сан-саладағы мемлекетаралық құжаттарға жинақтау, талдау, жүйелеу әдістері қолданылды. Сонымен қатар кеңінен қолданылатын тарихи-салыстырмалы және жүйелеу әдістері де зерттеу жұмысына арқау болды. Зерттеу жұмысын ғылыми негізде жүйелеп, оның нәтижесін шығару үшін, сол арқылы баяндау, талдау және болжау түрінде негізгі мақсаттарға қол жеткізу үшін ғалымдар әртүрлі әдістерді зерттеген.
І Бөлім. Халықаралық Ұйымдар
1.1. Халықаралық ұйымдар ұғымы және құқықтық табиғаты
Халықаралық ұйымдар халықаралық құқықтың қосымша субъектілерінің қатарына жатқызылады. Олар мемлекетпен бірге доктриналдық, сондай-ақ конвенциялық тәртіпте халықаралық құқықтың субъектілері болып есептеледі. Халықаралық құқықтық әдебиеттерде мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың өзара ықпалдасуының ең бір күрделі проблемасын - мемлекеттік тәуелсіздік пен үкіметаралық ұйымдардың құзіретіндегі мемлекеттен тыс белгілердің арақатынасындағы мәселе ретінде көрсетеді.
Мемлекеттің тәуелсіздік проблемалары мемлекеттің және халықаралық ұйымдардың құзіреттерінің арақатынасындағы мәселелермен айқындалады, яғни бұл мемлекеттің халықаралық ұйымға өз құзіретін ішінара беруі арқылы немесе оған белгілі бір міндеттерді атқаруына мүмкіндік беруі бойынша түсіндіріледі. Халықаралық ұйымдар мемлекеттердің бірлескен ынтымақтастығының көп жақтылы нысаны болып табылады, оны мемлекеттер тиісті жағдайларда құрады және ол халықаралық қатынастардың қажеттіліктерінен туындап отырады. Мұнда баса айтатын бір мәселе, халықаралық ұйымдардың құқық субъектілігі мүше - мемлекеттердің еркін білдіруіне, осы ұйымдардың мақсаттарына, құзіреттеріне, өкілеттіктеріне, органдарының құрылымына, қабылданатын шешімдердің заңдық салдарларына тікелей тәуелді болып келеді.[1,44]
Ұйым Жарғысының заңды күшіне енуі белгілі бір құқықтық салдарларды қамтамасыз етеді. Мәселен, халықаралық құқықтың жаңа субъектісі пайда болады, ол өзін құрған мемлекеттен өзгеше сипатпен анықталады. Дегенмен де, халықаралық ұйым халықаралық құқықтың негізгі субъктілеріне тән маңызды ерекшелігіне - мемлекеттер, ұлттар мен халықтар өз тәуелсіздігін - дербестігін қорғап күресу ерекшелігіне ие бола алмайды. Мемлекет, кез келген халықаралық ұйымға кірген кезде өзінің тәуелсіз құқықтарын жүзеге асырады. Бірақ, мұндай жағдайда мемлекет пен ұлттық ұйымдардың байланысу сипаттары мемлекеттің тәуелсіздігін толықтай шектейді деген ұғым туындамауы керек. Тәуелсіздік - бұл мемлекеттік биліктің күрделі саяси-заңдық сипаты, ол құзіреттердің саяси режимі, билік механизмі сияқты құқықтық институттар арқылы жүзеге асыралады. Халықаралық ұйымдардың жарғыларында тек қана бір белгі- құзіреттер бойынша ғана шектеу қойылады. (Халықаралық Даму және қайта құру Банкісінде, Халықаралық Валюта Қорында - бұл экономикалық мәселер, БҰҰ-ның Қауіпсіздік Кеңесінде - бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдау мәселелері).
Халықаралық Ұйым - халықаралық қатынастарды халықаралық - құқықтық реттеу жүйесіндегі қажет нақты объективті құбылыс. Халықаралық тәжірибеде халықаралық ұйымдардың қызметіне және оның көптеген бағыттары бойынша әрі қарай дамуына әсерін тигізетін факторлар мен шарт - жағдайлар жүйесі болады. Олар мынадай:
oo шаруашылық қызметін интернационалдау;
oo ғылыми-техникалық процесс;
oo қазіргі заманғы маңызды проблемалардың ғаламдық сипаты.
Халықаралық ұйымдар мемлекеттер мен халықаралық құқықтың өзге де субъектілері арасындағы халықаралық ынтымақтастықтың маңызды құқықтық нысанының біреуі болып табылады. Қазіргі заманғы ғаламдық проблемаларды қарастыру халықаралық ұйымдардың қызметінде бара-бара өзекті мәселеге айналып келеді. Халықаралық ұйымдардың тәуелсіз мемлекеттермен қатар, халықаралық қатынастарды халықаралық-құқықтық реттеуде айтарлықтай рөл ойнайтыны жалпыға мәлім.
ХІХ ғасырдың ортасында қоғам дамуының табиғи қажеттіліктері тұрақты әрекет ететін, халықаралық әкімшілік одақ деп аталатын халықаралық ұйымдардың пайда болуына себеп болды. Халықаралық ұйымдардың қазіргі дәуірдегі дамуының кейбір заңдылықтары бар. Олар: алуан түрлі қоғамдық құрылымды мемлекеттердің бейбіт қатар өмір сүруі, колониялық жүйенің күйреуі, шаруашылық, саяси, ғылыми және мәдени өмірдің интернационалдануы, сондай-ақ тәуелсіз мемлекеттердің өмір сүруі.
Халықаралық ұйымдардың құрылуының объективті-нақтылы негізі бар және ол әлемдік бірлестіктің шынайы қажеттіліктерінен туындайды. Олар, халықаралық қатынастарға құқықтық реттеудің тұтас шегінде, халықаралық ұйым аясында құқықтық ықпал етудің арнайы әдісінен басқа ешнәрсе де емес.Халықаралық ұйым құқықтарын халықаралық құқықтың дербес саласы ретінде бөліп шығару мәселесінде олар белгілі бір рөл атқарады.
Халықаралық ұйымдардың құқығы күрделі нормативті құрылымға ие. Жалпы халықаралық құқықтың қағидалары - яғни, jus cogens қағидаларына бейбіт қатар өмір сүру, мемлекеттік тәуелсіздікті құрметтеу, мемлекеттердің тең құқықтылығы және бір-бірінің ішкі істеріне қол сұқпау қағидаларын, сонымен қатар халықаралық ұйымдардың құқықтарының қағидалары да жатады. Мәселен, аталған қағидалардың көпшілігі БҰҰ жарғысындағы 2 баптың мазмұнымен сәйкес келеді. Онда, нақты халықаралық ұйым қызметінің қағидалары айқындалған.
Көпке дейін халықаралық шарттар құқықтарының теориясында 2 түрлі тенденция өмір сүріп келді:
oo халықаралық ұйым құқықтарының мәліметтері; бұл концепцияның жақтастарының көзқарасы бойынша БҰҰ-ның төтенше құқықтарына жалпы халықаралық құқықтан бөлек әрекет ететін жаңа құқық кіреді;
oo халықаралық ұйымдар құқықтарының ұғымы, БҰҰ-ның құқықтары деген ұғымнан әлдеқайда кең; сондай-ақ осы құқықтың жалпы халықаралық құқықтан бөлінуін және оның жалпы халықаралық құқықпен қатар параллелді әрекет ету мүмкіндігін мойындау.
Байқап отырғанымыздай, бұл тұжырымдаманың екеуінде қазіргі заманғы халықаралық құқықтың ғылыми жүйесі қабылдай алмайды.
Халықаралық ұйымдар құқығы - халықаралық ұйымдардың қызметтерін және құқықтық мәртебесін, пайда болу мәселелерін реттейтін қағидалар мен нормаларды біріктіретін қазіргі заманғы халықаралық құқықтың бір саласы.[2,6]
Көп жағдайларда халықаралық ұйым құқығы халықаралық құқықтың бір саласы ретінде танылады. Сонымен қатар, баяғы қалпынша халықаралық құқықтың жүйенің ішкі құрылымының проблемалары шешілмеген, соның ішінде бұл жүйедегі халықаралық ұйымдардың құқықтарының алатын орыны әлі айқындалмаған. ХІХ ғасырдың ортасында тұрақты әрекет ететін халықаралық ұйымдар пайда болғанға дейін мемлекетаралық тікелей байланыстар халықаралық қатынастардың негізгі түрі болып келді. Кейінірек, халықаралық ұйымдардың пайда болуына орай, халықаралық ұйымдардың шеңберінде халықаралық қатынастар пайда болды, олар:
oo мемлекеттердің, халықаралық ұйым мүшелері есебінде өзара байланыстары;
oo мүше мемлекеттердің халықаралық ұйымдармен қатынасы;
oo халықаралық ұйым органдарының өзара қатынастары;
oo ұйымдардың мүшелері емес мемлекеттермен халықаралық ұйымдардың байланыстары.
Жоғарыда аталғандардан басқа ұйымдардың өзара арақатынастары да пайда болады. Сонымен, жаңа халықаралық қатынастардың пайда болуы оларды халықаралық құқықтың нормалары арқылы реттеу қажеттілігін негіздеп берді.
Халықаралық құқықта құқықтық реттеудің арнаулы бір пәні пайда болды - ол, халықаралық ұйым шеңберіндегі халықаралық қатынастар. Халықаралық ұйымдардың қызмет ету процесінде нормативтік база құрылады. Халықаралық ұйымдардың қатысуымен жасалатын шарттар көлемінің артуы халықаралық ұйымдардағы шарт құқығының қалыптасқандығын көрсетеді.
Құқық ғылымында құқықтың салалануының өлшемі ретіндегі құқықтық реттеу тәсілдерінің рөлі жөнінде бірнеше көзқарастар өмір сүріп келеді.
Бұдан сала жүйелерінің ішкі құрылымын айқындау қажеттілігі туралы мәселе туындайды. Халықаралық құқықтық реттеу әдістерінің мазмұнын қарастыра отырып, біз бұл әдістің құқықтық қатынасқа қатысушылардың теңдік жағдайында, міндеттемелерді ерікті түрде қабылдауы және құқықтарды күштеу элементтерінсіз, тараптардың келісу жолымен құқықтарының орнатылуымен сипатталатынынан көреміз.
Халықаралық ұйымдардың жұмыс істеуі - оның органдарының әр түрлі қызметтері белгілі бір құқықтық тәртіпті орнатуға негізделеді. Халықаралық құқық жүйесінде халықаралық ұйымдардың құқықтарынан тыс бірде-бір салада құқықтық реттеу әдістерінің мұндай ерекшелігі жоқ екенін ескерсек, бұл саланың дербес сала жағдайында тұрғанын атап айтуға болады.
Халықаралық ұйымдар халықаралық құқықтың туынды субъектісі болғандықтан мемлекеттің әртүрлі әлеуметтік - экономикалық құрылымдармен ынтымақтастығын қамтамасыз етеді, қазіргі заманғы ғаламдық проблемаларды шешеді. Халықаралық ұйымдардың дамуы олардың халықаралық құқықсубъектілігін алуымен тікелей байланысты. Халықаралық ұйымдар нормашығарушылық, кодификациялық және бақылау қызметтерін жүзеге асырады. Аталған қызметтерді жүзеге асыру халықаралық ұйым қызметтерін халықаралық - құқықтық реттеу механизміне ықпал етуді арттыруды қамтамасыз етеді.
Халықаралық ұйымдар норма шығарушылық процеске қатыса отырып, халықаралық-құқықтық санкцияларды пайдаланады. Ол халықаралық құқықтың туынды субъектілерінің құқықты пайдалану процесіндегі рөлінің күшейгенін көрсетеді.
Халықаралық ұйымдардың даму процесі ішкі ұйымдастыру тетігінің дамығанын және жақсарғанын қуаттайды. Сөйтіп, халықаралық ұйым өзінің заңдық табиғаты бойынша мемлекеттің ынтымақтастық органы болып табылатындықтан ұйымның қызметін өз мақсаттары үшін кейбір белгілерін жетілдіре отырып пайдаланады. Осыған мысал ретінде халықаралық ұйымдардағы дауыс беру процедурасының эволюциялық дамуын айтуға болады. Мәселен, Ұлттар Лигасына мүше мемлекеттер БҰҰ жүйесінде бір ауыздан шешім қабылдау қағидасынан дауыстың көпшілігіне қарай ойысты, ал кейінірек халықаралық ұйымдарда дауыс беру тәртібінің консенсус сияқты кеңінен таралған түрі қолданыла бастады. Консенсус - шешімдерді дайындау мен қабылдау процедурасы, оған мүше мемлекеттердің позициясын дауыс бермей-ақ үйлестіру және қабылданатын шешімдерге толықтай алғанда қарсылықтардың болмауы тән.[3,78]
Ұйымдардың арасындағы өзара әрекеттердің нысандары мен әдістері бара-бара түрленіп және белсенді болып келеді. Халықаралық ұйым құқығы саласының нормативті базасы кеңеюде. Халықаралық ұйым халықаралық құқықтың субъектісі болғандықтан құқықтық нормалар шығарады. Бұл ұйымның бірінші норма шығарушылық қызметі болып табылады. Ал, екінші түріне квазинормашығарушылық қызметі жатады. Бұл жағдайда халықаралық ұйым құқықтық норма шығармайды, алайда норма шығарушылық қызметті:
oo халықаралық ұйымдардың қатысуымен жасалатын шарттар;
oo халықаралық ұйымдардың норма шығарушылық процесіне тікелей қатысуы;
oo халықаралық ұйымдардың кодификациялық және бақылау қызметтерін жүзеге асыруы;
oo халықаралық-құқықтық санкцияларды қолдану жолы; - арқылы қамтамасыз етеді.
Халықаралық ұйымдардың қатысуымен жасалатын шарттар. Қазіргі таңда, халықаралық ұйымдардың шарттық тәжірибесі қалыптастырған нормалар саны өсіп келе жатқандығы байқалады. Осындай жағдайда, мемлекеттер халықаралық құқықтың негізгі субъектілері бола отырып, халықаралық құқықтың қосымша субъектілерінің шарттық тәжірибелерінің маңызы артып келе жатқандығын ескермеуі мүмкін емес. Халықаралық құқық комиссиясы 12 жыл (1970-1982 ж.) көлемінде мемлекеттер және халықаралық ұйымдар арасындағы немесе халықаралық ұйымдардың арасындағы шарттардың құқықтары туралы конвенцияның жобасын дайындады. Халықаралық шарттардың құқықтары туралы 1969 жылғы Конвенцияда "Халықаралық ұйымдардың шарт жасаудағы құқыққабілеттілігін" айқындайтын бап бар. Конвенциялық нормаға сәйкес, бұл құқыққабілеттілік осы ұйымның тиісті ережелерімен реттеледі.
Халықаралық ұйымдардың норма шығарушылық процесіне тікелей қатысуы. БҰҰ - ның мамандырылған мекемелерінің Жарғыларындағы тиісті баптарды сараптағанда, аталған мамандандырылған мекемелердің халықаралық конвенциялардың, келісімдердің және регламенттердің жобаларын қабылдау құқығына ие екенін білуге болады. Мұндай норма шығару процесінің мақсаты - олардың тиісті құзіреттерінің аясында тиімді халықаралық ынтымақтастықты қамтамасыз ету. Осыған екі түрлі жолмен қол жеткізуге болады: көп тарапты конвенциялар мәтінінің халықаралық ұйымдардың аясында және бақылауында қабылдануы, сондай-ақ халықаралық әкімшілік және техникалық регламенттерді қабылдау [4,58].
Халықаралық ұйымдардың кодификациялық және бақылау қызметтерін жүзеге асыруы. БҰҰ жарғысының Кіріспесінде, ұйымдардың басты міндеттерінің бірі "шарттар және халықаралық құқықтың өзге де қайнар көздерінен туындайтын міндеттерді әділ бағалау және құрметтеу сақталуы үшін жағдай жасау" керектігі бекітілген. Халықаралық ұйымдардың кодификациялық және бақылау қызметтері осы міндеттерді орындауға бағытталады.
oo Халықаралық- құқықтық санкцияларды қолдану жолы.
Соңғы кездерде халықаралық құқық нормаларын сақтауды мәжбүрлеп қамтамасыз етуде халықаралық ұйымдардың рөлі өсіп келеді. Халықаралық ұйымдардың мұндай санкциялары шарттың құрылтай құжаттарының нормаларында, олардың органдарының қаулыларында болуы мүмкін. Санкцияларды қолдануды құқықтық мәжбүрлеудің әртүрлі шаралары қамтамасыз етеді. Мысалы, көбірек қолданылатыны мыналар:
1. Халықаралық ұйымдардың құрылтай құжаттарында көрсетілген құқықтар мен артықшылықтарды тоқтату;
2. БҰҰ-ның мамандандырылған мекемелерінің органдарының жұмысына қатысудан, халықаралық ұйым қатысуымен жасалатын шарттардың арнайы мәселелері бойынша ынтымақтастықтан шығарып тастау.
Халықаралық ұйым - бұл белгілі бір міндеттерді орындау үшін халықаралық шарт негізінде құрылған, тұрақты әрекет ететін органдар жүйесі бар, халықаралық құқықсубъектілігіне және халықаралық құқық нормалары мен қағидалары негізінде құрылған мемлекеттердің тұрақты бірлестігі.
Халықаралық ұйымдардың белгілері мынадай:
oo халықаралық құрылтай шартының болуы;
oo белгілі бір мақсаттарының болуы;
oo тиісті ұйымдық құрылымы: тұрақты органдары мен штаб-пәтерлер жүйесі;
oo мүше-мемлекеттердің құқықтары мен міндеттерінен басқа дербес құқықтары мен міндеттері;
oo халықаралық құқықтың нормалары мен қағидаларына сай құрылуы;
oo үш және одан да көп мемлекеттердің мүше болуы.
Халықаралық ұйымдардың жіктелуі көптеген қиыншылықтармен байланысты. Біріншіден, бір ұйымға берілетін анықтаманың өзіне әртүрлі жақтан келуге болады. Екіншіден, түрлі ұйымдар бар, олардың маңызды ерекшеліктеріне қарай сан түрлі санатқа бөлуге болады. Жіктеудің негіздеріне мыналар кіреді:
oo Мүшелікке қойылатын талаптар:
а) үкіметаралық (мемлекетаралық)- мұндай ұйымға тек мемлекеттер ғана мүше бола алады. Мұндай талапты қолдану құқықсубъектілікті анықтаған кезде үлкен маңызға ие (БҰҰ, ХЕҰ, БДҰ, ЮНЕСКО).
б) үкіметаралық емес ұйымдарға заңды тұлғалар, қоғамдық ұйымдар (қызыл крест пен қызыл жарты ай қоғамы, БҰҰ-ның дүниежүзілік бейбітшілік кеңесі жәрдемдесу ұйымы).
oo Қызмет ету мерзімі.
а) Уақытша - бұл топқа халықаралық жиналыстар, халықаралық конференциялар жатады.
б) Тұрақты - бұл топқа қазіргі кезде әрекет ететін ұйымдарды - БҰҰ, ТМД, барлық мамандандырылған ұйымдарды жатқызуға болады.
Аталған талаптардың бәрі шартты екенін атап айтқан жоқ. Мысалы, Экономикалық Өзара Көмек Кеңесі, Варшава Шарты Ұйымы өздерінің әрекет еткен кезеңдерінде тұрақты халықаралық ұйымдар болған еді.
oo Аумақтық қызметтері бойынша;
а) Бүкіләлемдік - оларға БҰҰ, Юнеско, халықаралық Жастар Одағы т.б. жатады.
б) аймақтық - қызмет әрекеті белгілі бір аймаққа таралатын ұйымдар - араб мемлекеттерінің Лигасы, Африкалық бірлестік ұйымы, Американдық мемлекеттер ұйымы, Тәуелсіз мемлекеттер Достастығы.
oo Қызмет түрлері бойынша;
а) қызмет түрі шектелмеген ұйымдар - БҰҰ, араб елдерінің Лигасы.
б) арнайы мәселерді шешетін құзіреттері бар Ұйымдар - БҰҰ-ның барлық мамандандырылған мекемелері.
Жаңа мүшелерді қабылдау тәртібі бойынша ашық және жабық; қызмет әрекетінің мақсаты мен қағидалары бойынша- құқыққа сай, құқыққа қайшы, қызмет ету аясына қарай - жалпы құзіретті, арнайы құзіретті.[5,179]
1.2. Халықаралық ұйымдардың даму тарихы.
БҰҰ-ның алғашқы бейнесі Ұлттар Лигасының құқықтық табиғаты.
Халықаралық ұйымдардың алғашқы белгілері ежелгі Грецияда пайда болып, онда қалалар мен қауымдардың Пелопонесс және Афина симмахия сияқты одағы түрінде қалыптасты. Бұл екі ежелгі гректік одақтардың арақатынасы араздық сипатта болды да, Пелопонесса соғысымен аяқталды, нәтижесінде грек әлемінде спарта гегемониясы орнады. Афина симмахиясы таралып кетті. Халықаралық ұйымдарың тағы бір нысаны ежелгі гректік амфиктиондар ортақ қазынасы мен ортақ соғыс жүргізетін ережелері бар тайпалар мен қалалардің діни, саяси одақтары сияқты ежелгі халықаралық бірлестіктер болды. Амфиктионияға айқын ішкі құрылымды сипат тән еді.
Қазіргі заманғы халықаралық ұйымдардың алғашқы нышандары табылған мемлекетаралық бірлестіктерді құру қажеттілігі экономикалық және саяси себептермен негізделеді. Мұндай заңды байланыс халықаралық қатынастардың дамуының келесі сатыларында да байқалады.
19 ғасырдың халықаралық бірлестіктерінің қайсысын алғашқы халықаралық ұйымдар ретінде атауға болады деген пікірге алуан түрлі қазқарастар бар. Мысалы, алғашқы халықаралық бірлестіктер тобында мынадай бірлестіктер аталып жүр. [6,4]
oo 1815 жылы құрылған Қасиетті Одақ.
oo Рейн өзеніндегі кеме қатынасының орталық комиссиясы өлшем және таразының 1875 халықаралық бюросы.
oo 1874 жылы Бүкіләлемдік пошта одағы.
Жоғарыда аталған белгілері бар алғашқы халықаралық ұйымдар қапитализім дәуірінде пайда болды. Олар өздерінің құқықтық табиғаты бойынша бір әлеуметік жүйеге енетіндіктен, іс жүзіндегі әрекеттерінде қатысушылардың тәуелсіз теңдігі қағидасын сақтау мен іске асырудан әлі алыс тұрған болатын. Мұдан тыс, ұйымның қатарындағы колониялардың және тәуелді аумақтардың жағдайы ашық келіспеушілік сипатында болды.
Сол кездегі халықаралық қатынастар жүйесінде халықаралық ұйымдар ең бірінші халықаралық ынтымақтастық мәселесінде көмекші рөл атқарды. Сонымен бірге, олардың пайда болуы халықаралық қатынастардың кенеюіне жол ашып берді.
Қазіргі заманғы халықаралық қатынастардың сипаттық белгілерінің бірі ретінде мемлекетаралық ұйымдардың тез дамуы мен өсуін айтуға болады. ХХ ғасырдың басында соғыстың алдын алу мақсатында саяси бағдар тұтқан халықаралық ұйымдарды құру туралы әр түрлі жобалар жасала бастады. Бірінші дүниежүзілік соғыс кезеңінде осындай жобалардың елу шақтысы жасалды. Сондай жобалардың біреуі Ұлттар Лигасының негізін қалады, дегенмен де мемлекеттің қауіпсіздігін қолдау және бейбітшілікті сақтау мақсатындағы саяси халықаралық ынтымақтастықтың тиімділігі құралына айнала алмады. Алайда, Ұлттар Лигасының шынайы иелерінің мақсаты оның Жарғысындағы Кіріспеде көрсетілгендерден алшақ жатқан болатын. Ұлттар Лигасы Жарғысының соңғы нұсқасы ағылшын-американдық жоба негізінде жасақталып, ұш империалдық державалар: АҚШ, Англия, Франция арасында келісілді. Ал Париж конференциясының қалған қатысушылары Жарғыны талқыламай-ақ қабылдаған болатын.
1919 жылдың 18 сәуірінде қабылданған Ұлттар Лигасының Жарғысына 44 мемлекет қол қойды, соның ішінде 31 мемлекет бірінші дүние жүзілік соғыста Антанта тарапын қолдағандар болып шықты. Бұл сандарды келтіру себебіміз халықаралық ұйымның таптық сипатын анықтауда бұлтартпайтын дәлел болғандығынынан. Бұл ұйымның ең алғашқы мүшесі АҚШ болды. Бірақ кейінірек американдықтар Ұлттар Лигасының құрамына кірмей қалды, себебі Америка Сенаты Версаль шарттын ратификацияламағандықтан Ұлттар Лигасының шарты да ратификацияланбады. Ал екінші топтағы "шақырылғандар" деп аталатын мемлекеттердің құрамында бірінші дүние жүзілік соғыс кезеңінде бейтарап саясатын ұстанған 13 мемлекет болды. Ұлттар Лигасының жарғысына қол қойғандардың ішінде британдық доминиондар да болды, ол билік басындағы ағылшындардың Британ империясына кіретін елдердің Ұлттар Лигасына мүше болуларына аса мүдделіліктерінің нәтижесі еді. [7,36]
Ұлттар Лигасы мынадай басты органдардан құралған еді:
oo Жиналыс (Ассамблея). Бұл орган қыркүйекте өтетін сессиялар бойынша жұмыс істеді. Бұл басты орган өз кұзіретіне жататын барлық мәселелерді қарастыруға өкілетті болды, резолюцияларды, кепілдемелерді жиналыс (Ассамблея) бірауыздан қабылдайтын.
oo Ұлттар Лигасының кеңесі - тұрақты және тұрақты емес органдардан тұратын орган. Тұрақты органдар ретінде - Ұлыбритания, Жапония, кейінірек - Германия, 1834 жылдан КСРО болды.
oo Хатшылық - Ұлттар Лигасының атқарушы органы, оның аппаратының саны 600 адамдай болды.
1920 жылы сот органы құрылды - халықаралық әділ соттың тұрақты палатасы. Халықаралық әділ соттың тұрақты палата. Статуты редакциялық өзгерістерге ұшырап, ақырында БҰҰ-ның халықаралық сот Статуты болып қалды.
Ұлттар Лигасының басты органдарының құрамына халықаралық еңбек ұйымы кірген болатын, ал БҰҰ аясында мамандандырылған мекеме болды.
Сөйтіп, Ұлттар Лигасында өмір сүрген басты органдар жүйесі БҰҰ-да қайталанды. Соның ішінде Ұлттар Лигасындағы жиналыстың (Ассамблея) орнына БҰҰ-ның Бас ассамблеясы құрылды; Ұлттар Лигасы Кеңесі қауіпсіздік кеңесі болып қайта құрылды; Ұлттар Лигасының Хатшылығы БҰҰ бас органдарының құрылымында осы аттас атпен аталды, ал халықаралық әділ соттың ұйымдық құрылымы халықаралық соттың тұрақты палатасының құрылымың қайталады.
Ұлттар Лигасының құқықтық мәртебесін сараптай отырып бұл ұйымның мынадай кемшілектері болғанын байқаймыз.
oo Саяси шешімдерді қабылдаған кездегі бірауыздылық қағидасының болуы. Оның мағынасы, Ұлттар Лигасының кез келген мүшесі дауласушы тараптарды қоспағанда, вето қою құқығын иемденді, сөйтіп шешім қабылданбайтын еді.
oo Басты органдар - Жиналыс (Ассамблея) пен Кеңес арасында құзіреттерінің нақты жұмыс тәртібі жоқ болды.
oo Ұлттар Лигасының Жарғысында басқыншылық соғысқа үзілді - кесілді тыйым салуға орын берілмеді.
oo Ұлттар Лигасының Жарғысында қарусыздану идеясы басқа мемлекеттер алдындағы міндетті орындау қажеттілігіне ғана сайды. Толықтай және біржолата қарусыздану туралы тезис халықаралық құқықта кейінірек қарала бастады.
oo Басқару мандатын тапсыру жолымен отарлық жүйені ашыққа шығару.
oo Ұлттар Лигасы қызметінің негізі бір ғана тұтастай антисоветік негізге сүйенді. КСРО бұл ұйымға тек 15 жыл өткен соң ғана толық мүшелікке өтті. Дегенмен КСРО Ұлттар Лигасына кірердің алдында осы Лиганың қамқорлығымен өткізілген бірнеше конференцияға қатысты. Мысалы, қарусыздану мәселелеріне арналған бірнеше сессияларға қатысқан КСРО жалпылай толық және тез арада қарусыздану туралы және қарулануды прогрессивті - пропорциональды қысқарту туралы конвенциялардың жобаларын жасауға көмектесті [8,5].
1931 жылғы Солтүстік-Шығыс Қытайдағы (Манжурия) жапон басқыншыларына қарсы Ұлттар Лигасының қандай да бір тиімді шараларды қолдана алмаған дәрменсіздігі халықаралық ұйымның халықаралық аренадағы беделін түсіріп жіберді. Дәл осы кезеңде, елдердің көпшілік бөлігі КСРО-ның араласқанына мүдделі еді. 1933 жылы Ұлттар Лигасының қүрамынан фашистік Германия мен милитаристік Жапония шығып кетті.
Ұлттар Лигасына мүшелекке КСРО-ны ұйымның 30 мүше-мемлекеті шақырды. Сөйтіп, КСРО-ны шақыру фактісі оның беделінің едәуір өсуіне себеп болды. КСРО қысқа мерзім ішінде (1939 жылы КСРО Финляндияға шабуыл жасады деген айыппен ұйымның құрамынан шығарылып тасталды) халықаралық ұйымның бейбіт өмірді сүйетін күштердің жиналатын орталығына айналуына және бейбітшілікті ұжымдық қорғау жүйесін қалыптастыруға көп күш жұмсады.
Ұлттар Лигасы өзінің әрекет еткен кезеңінде қандай да бір маңызды дау-жанжалдарды шеше алмады, тіпті жаңа әлемдік соғыстың алдын алуға да дәрмені жетпеді. Сөйтіп, бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз етуге бағытталған халықаралық үкіметаралық ұйымды құрудағы алғашқы қадамы сәтсіз аяқталды. Ұлттар Лигасының ұйымдық - құқығының, заңдық механизмі өте жетілмегені себепті мүше мемлекеттер арасындағы даулы сәттерді тиімді шешуге халықаралық қатынастарды дамыту үшін бейбіт қадамдарды іздеп табуға жол бермеді.
1.3. Әлемдегі халықаралық ұйымдар және Одақтар
Бiрiккен Ұлттар Ұйымы (БҰҰ) - құрамына 192 мемлекет кiретiн әмбебап халықаралық ұйым. Құрылып, қалыптасқасқалы берi БҰҰ ұдайы даму үстiнде. Бүгiнгi таңда оның құрамындағы 23 мүшелерi бiр кездерi колониялық тәуелдiлiкте болған, ал қазiргi кезде даму жолындағы мемлекеттер. Дегенмен, Бiрiккен Ұлттар Ұйымы абсолюттi мiнсiз ұйым емес. Осы ұйым 1945 жылы 51 мемлекеттi бiрiктiрiп, бүгiнгi күнге дейiн өз құрылымын сақтап қалды, мүшелерiнiң үш еседей артуына қарамастан, өз жұмысында бәз-баяғы рәсімін қолданып келедi. Бүкiләлемдiк ұйымның барлық қызметi бiр проблеманы шешуге бағытталған: ол - өзiне мүше әрбiр мемлекеттiң ұлттың мүдделерi мен тұтастай алғандағы халықаралық бiрлестiктiң мүдделерiнiң арақатысын шешу. Осы негiзгi проблема шеңберiндегi Бiрiккен Ұлттар Ұйымының қызметiн үш негiзгi бағытқа бөлуге болады:
oo Біріншісі - халықаралық бейбiтшiлiк пен қауiпсiздiктi қолдау.
oo Екіншісі - БҰҰ-ның әлемдi қайта қалыптастырудағы күнделiктi әрекеттерi.
oo Үшіншісі - Адамзаттың болашағын халықтар арасындағы ғаламдық
ынтымақтастықты реттеу арқылы жоспарлау немесе болжалдау.
Бүгiнгi күннiң iрi саяси халықаралық ұйымы болып табылатын БҰҰ екiншi дүниежүзiлiк соғыс барысында басқыншылық пен фашизм күштерiн күйрету нәтижесiнде пайда болды. Антигитлерлiк одақ державаларымен соғыс жылдарында БҰҰ-ын құруға дайындық жүрiп жатты және ол соғыстан кейiнгi кезеңдегi бейбiтшiлiктi қамтамасыз ету жолындағы аса маңызды шаралардың бiрi болатын. Әлем халықтары Ұлттар Лигасы ыдырағаннан кейiнгi салдарлардың залалын бастан кешiп жатқан кезеңде БҰҰ құрылды (негiзiнде, Ұлттар Лигасы 1940 жылы-ақ, өз әрекетiн тоқтатқан едi, ал қағаз жүзiнде 1946 жылы ыдырады) [9,63].
Ұлттар Лигасының екiншi дүниежүзiлiк соғыстың алдын алуға шамасы келмедi, сөйтiп ұйым ретiнде алдына қойған басты мақсаты халықаралық қауiпсiздiктi қамтамасыз ете алмады. Сол кездерi Ұлттар Лигасындай кемшiлiктерi жоқ, халықаралық бейбiтшiлiк пен қауiпсiздiктi қамтамасыз етудiң тиiмдi құралы бола алатын жаңа халықаралық ұйым құру қажеттiлiгi сезiле бастады.
Бiрiккен Ұлттар Ұйымы құрылудың алдында мынадай конференциялар болған едi:
oo 1941 жылдың 12 маусымында Лондонда Одақтық декларацияға қол
қойылды, онда одақтастардың "бейбiтшiлiкте де, соғыста да еркiн халықтармен бiрге жұмыс iстеуге" деген ұмтылысы өз негiзiн тапты. Осы кездесу БҰҰ-ны құрудың алғашқы қадамы болды. Кеңес үкiметi екiншi дүниежүзiлiк соғыстың алғашқы сатыларында-ақ, соғыстан кейiнгi кезеңде қауiпсiздiктiң тиiмдi халықаралық ұйымын құрудың мақсатқа сай келетiндiгi туралы мәселе қозғаған болатын.
oo 1941 жылдың 14 тамызында Атланта Хартиясына қол қойылды. Америка
Құрама Штаттарының Президентi Франклин Делано Рузвельт пен Британ королдығының премьер-министрi Уинстон Черчилль халықаралық ынтымақтастық және бейбiтшiлiк пен қауiпсiздiктi қолдау қағидаларының топтамасын ұсынды.
oo 1942 жылдың 1 қаңтарында Вашингтонда Бiрiккен Ұлттар Ұйымының
Декларациясына қол қойылды. Оған Атланта Хартиясының ережелерiн қолдаған 26 мемлекеттiң өкiлдерi қатысты. Президент Рузвельт ұйымға "Бiрiккен Ұлттар" деген жаңа атауды қоюды ұсынды. Бiрiккен Ұлттар Декларациясында осы ресми атау бiрiншi рет қолданылды.
oo 1943 жылдың 30 қазанында Москва Декларациясына КСРО, Бiрiккен
Корольдық, Құрама Штаттар және Қытай үкiметтерi қол қойды. Осы құжатта бейбiтшiлiк пен қауiпсiздiктi қолдау үшiн тезiрек халықаралық ұйымды құру айтылды.
oo 1943 жылдың 1 желтоқсанында Құрама Штаттардың, КСРО мен Бiрiккен
Королдықтың басшылары Тегеран конференциясын өткiздi, онда тағы да бейбiтшiлiк пен қауiпсiздiктi қолдау үшiн халықаралық ұйымды тезiрек құру мәселесi қозғалды.
oo 1944 жылдың 21 қыркүйегiнен 7 қазан аралығында Думбартон - Окседе
өткен екi сериялы мәжiлiсте (Вашингтон) КСРО, Бiрiккен Корольдық, Құрама Штаттар және Қытай осы ұйымның мақсаты, құрылымы және қызметтері туралы мәселелер жөнiн талқылады. Конференцияда "қауiпсiздiктiң жалпыға бiрдей халықаралық ұйымын құруға қатысты ұсыныстар" жазылды. Ұсыныстарда ұйымның құрылымы, оның мақсаты, қағидалары, мүшелiк, басты органдарының қызметтері анықталды. Сөйтiп, ұйымның құрылымы былайша айқындалды: Басты органдар - Бас Ассамблея, Қауiпсiздiк Кеңесi - тұрақты және тұрақсыз мүшелерден құрылуы тиiс болды; және Хатшылық, Халықаралық сот, Экономикалық және Әлеуметтік Кеңес. Халықаралық бейбiтшiлiк қауiпсiздiктi қолдау жөнiндегi басты органдардың бiрi - Қауiпсiздiк Кеңесiнде дауыс беру тәртiбi туралы мәселе ашық күйiнде қалды. Қауiпсiздiк Кеңесi бейбiтшiлiк мүдделерiне немесе қандай да бiр мемлекеттердiң заңды мүдделерiне қарсы қолданылмауын бекiтетiн тәртiпке қол жеткiзу керек болды. АҚШ делегациясының басшысы мәжбүрлеу шарттарын қолдануға қатысты шешiм қабылдағанда ұйымның барлық тұрақты мүшелерiнiң бiр-ауыздылық қағидасы жүзеге асырылсын деп ұсынды. Америка Құрама Штаттары вето құқығының бастаушысы болды. Тұрақты мүшелердiң бiреуi дауласушы тарап жағына шыққанда, шешiмдi талқылау барысында Кеңес қатысушыларының пiкiрi бiрiкпей қалып жүрдi. КСРО Қауiпсiздiк Кеңесi кез келген саяси шешiм қабылдағанда тұрақты мүшелерiнiң бірауыздылық қағидасы сақталуы тиіс деген көзқарас ұстанды. Әйтпегенде, бұл қағиданы елемеу БҰҰ - ның Ұлттар Лигасы сияқты ыдырап әкеліп соғуы да мүмкін . Ал, АҚШ болса, дауласушы тарап жағындағы Кеңестің тұрақты мүшесінің беретін дауысы дауыс беруде есептелмесін деп талап етті. Кеңестер Одағы мұндай тәртіптен бас тартты, өйткені мұндай тәртіп асыра сілтеушілікке кепіл бола алмас еді. Қауіпсіздік Кеңесінде дауыс беру мәселесі сол күйі шешілмей қалды. Ұйымның атауына 1942 жылдың 1 қаңтарындағы Декларацияда енгізілген Біріккен Ұлттар терминін қалдыру ұсынылды [10,4].
oo 1945 жылдың 11 ақпанында президент Рузвельт, премьер-министр Черчилль
және Иосиф Сталин Ялтада бас қосты. Мемлекеттер басшылары бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдау үшін жалпыға бірдей халықаралық ұйым құруға бел байлағандарын жариялады. Осы бас қосуда Қауіпсіздік Кеңесіндегі дауыс беру рәсімі туралы мәселе тағы да қозғалды. Негізінен, көпшілігі Рузвельттің ұсынған формуласын жақтады, ол формулада дауларды шешу барысында Кеңестің мүшесі оның қатысушысы болғанда және рәсім мәселелерін қоспағанда, барлық саяси мәселелерді шешу кезіндегі Кеңестің бес тұрақты мүшесінің ауызбіршілігі көзделген.
oo 1945 жылдың 25 сәуірінен 26 маусымына дейін Сан-Францискода Біріккен
Ұлттардың халықаралық ұйымдар мәселелері жөніндегі Кеңесінің конференциясы болды. ... 50 мемлекеттен 282 делегат келді. Конференция жұмысына барлығы 5 мыңнан аса адам атсалысты. Бұл конференция одақтық державалардың бірлігі деген ұранмен өткізілді. Олар КСРО, АҚШ, Англия. БҰҰ Жарғысы ұш ұлы державалардың басшылары қатысқан Думбартон - Окседегі Кеңес және Ялтадағы келіссөздер барысында жасақталған тұжырымдамада бекітілді ... - деп осы тарихи оқиғаны БҰҰ Бас Хатшысының саяси мәселелер және Қауіпсіздік Кеңесінің істері жөніндегі орынбасар қызметін атқарған Л. Кутаков осылайша сипаттады.
Сан - Франциско конференциясы екі ай бойы жұмыс істеп, БҰҰ Жарғысын қабылдаумен аяқталды. Конференция делегаттары халықаралық әмбебап ұйымының 111 баптан тұратын құрылтай құжатын дайындайды, ол 1945 жылдың 25 маусымында бірауыздан қабылданды. Келесі күні, яғни 26 маусымда соғыс ардагерлері мемориалының ғимаратында - БҰҰ Жарғысына қол қойылды. 110 - баптың 3 тармағына сәйкес, Осы Жарғы Қытай Республикасы, Франция, Кеңес Социалистік Республикалар Одағы, Ұлыбритания Біріккен Корольдығы, Солтүстік Ирландия, Америка Құрама Штаттары және Жарғыға қол қойған басқа мемлекеттердің көпшілігі ратификациялық грамоталарын сақтауға бергенде өз күшіне енеді ... Егер мұны арифметикалық тәсілмен есептеп көрсек, онда басқа мемлекеттердің көпшілігі дегеніміз - бұл 24 мемлекет (51-5=46:2+1=24). Осы көпшілік мемлекет санына баптың мазмұнында бекітілген бес мемлекеттің дауысы да қосылады. Сөйтiп, БҰҰ-ның құрылтай құжатының заңды күшiне енуi үшiн 29 ратификациялық грамота жинау қажет едi. Ең соңғы ратификациялық грамота 1945 жылдың 24 қазанында тапсырылды. Жоғарыда аталған баптың талаптары бойынша осы күн Бiрiккен Ұлттар Ұйымының құрылған күнi болып есептеледi.[11,5]
БҰҰ-ға алғашында 51 мемлекет мүше болды. БҰҰ-ға мүшелiкке өтудiң талаптары мынадай:
oo мемлекет тәуелсiз, бейбiтшiлiктi сүйгiш болуы керек;
oo мемлекет жарғылық талаптарға орай өзiне мiндеттемелердi жүктеуi тиiс;
oo мемлекет өзiне жүктелген мiндеттемелердi орындай алады және
орындағысы келедi.[12,6]
Ұйымға мемлекеттер Қауiпсiздiк Кеңесiнiң ұсынысымен Бас Ассамблеяның қаулысы арқылы мүшелiкке қабылданады. БҰҰ қағидаларын жүйелi түрде бұзған мемлекеттердi Қауiпсiздiк Кеңесiнiң ұсынысымен Бас Ассамблея БҰҰ-ның құрамынан шығарып тастайды. Қауiпсiздiк Кеңесiнiң осы мәселеге қатысты ұсынысы ауызбiршiлiк қағидасының негiзiнде қабылданады, яғни Қауiпсiздiк Кеңесiнiң бес тұрақты мүшесiнiң дауысын қоса алғанда, Кеңестiң 9 мүшесiнiң дауысы қажет. Жарғының ережелерде ұйымның құрамынан өз еркiмен шығу тезисi көзделмеген. Сан-Францискода Уругвай делегациясы БҰҰ-нан шығуға тыйым салу керек деп ұсынған болатын. Бұл ұсынысты конференция қатысушылары жақтамады. 1960 жылы Индонезия мемлекетi БҰҰ-нан шығу туралы өтiнiш жасады. Барлық мiндеттемелердi орындау үшiн мемлекетке бiр жыл уақыт берiлдi. 6 ай өткен соң Индонезия өтiнiшiн қайтарып алды.
Бүгiнгi таңда Бiрiккен Ұлттар Ұйымына 192 мемлекет мүше. Бұл ұйым мемлекеттердiң мүшелiк жарнасы есебiнен күн көредi. БҰҰ-ын қаржыландыру мүше елдердiң жарнасына тәуелдi болған соң, ақша қаражаттарының жетiспеушiлiгi таңсық проблема емес. Бұл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазтұтынуодағы Қарағанды экономикалық университеті
Сулейменова Азиза
Қазақстан Республикасы және халықаралық аймақтық ұйымдар: ынтымақтастықтың құқықтық мәселелері
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В030200 - Халықаралық құқық мамандығы
Қарағанды, 2011
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қазтұтынуодағы Қарағанды экономикалық университеті
Қорғауға жіберілді
__________2011 ж. №____ хаттама
Құқықтану кафедрасының меңгерушісі.
з.ғ.к., профессор
______________ А.С.Алимжанова
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Қазақстан Республикасы және халықаралық аймақтық ұйымдар: ынтымақтастықтың құқықтық мәселелері
5В030200 - Халықаралық құқық мамандығы
Орындаған:
ХҚ - 209 топ студенті Сулейменова А.
Ғылыми жетекші:
аға оқытушы Молдабеков Ғ.
Қарағанды, 2011
АННОТАЦИЯ
В дипломной работе рассматривается задача правового сотрудничества международных региональных организации и Республики Казахстан. Возникновение международных организаций определяется объективными условиями общественного развития, необходимостью поисков согласованных решений важнейших международных проблем, стремлением государств к сотрудничеству в различных областях.
При всем большом значении договоров, связанных с международным сотрудничеством, нельзя не признать, что потребность в международных организациях, способных содействовать углублению этого процесса, все более возрастает.
ANNOTATION
In the research paper considers the problem of legal co-operation of international and regional organizations and the Republic of Kazakhstan. the emergence of international organizations is determined by objective conditions of social development, the need to find agreed solutions to key international problems, the desire of States to cooperate in various fields.
For all the importance of treaties relating to international cooperation, we can not accept that the need for international organizations that can contribute to the deepening of this process increases.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
І Бөлім. Халықаралық Ұйымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.1.. Халықаралық ұйымдар ұғымы және құқықтық табиғаты ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.2. Халықаралық ұйымдардың даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...13
1.3. Әлемдегі халықаралық ұйымдар және Одақтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
ІІ Бөлім. Қазақстан РЕСПУБЛИКАСЫ және халықаралық аймақтық ұйымдар: Ынтымақтастықтың құқықтық мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
2.1.Қазақстан және халықаралық ұйымдар: ынтымақтастықтың құқықтық мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
2.2. Қазақстан және халықаралық аймақтық ұйымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
2.3. Бүкіләлемдік сауда ұйымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..53
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...57
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .59
Кіріспе
Қазіргі уақытта халықаралық ұйымдарға мүше болу және олардың қызметтеріне белсенді қатысу - егеменді, тәуелсіз мемлекеттердің маңызды істерінің бірі. Реформалар жолына түсіп, өркениетті қоғам құруға талаптанып жатқан Қазақстан үшін халықаралық ұйымдардың қызметіне кең көлемде араласу - бүгінгі күннің көкейкесті мәселесіне айналып отыр.
Халықаралық ұйымдардың қызметіне тиімді түрде қатысу үшін олардың іс-қимылдарын жан-жақты зерттеу қажет.
Қазіргі халықаралық қатынастардың ерекше белгісінің бірі халықаралық ұйымдар рөлінің арта тусуі. Бұл арада халықаралық қатынастар шеңберінің кеңейіп, күрделенуін, көпжақты дипломатияның дамуын, сөйтіп халықаралық деңгейдегі ынтымақтастықтың күшейе түсуін айту керек.
Қазіргі халықаралық қатынастарды тек қана екі жақты қатынастармен шектеуге болмайды. Әлемдік маңызы бар мәселелердің көбеюі олардың шешімін табу жолында халықаралық қоғамдастықтың күш-жігерін біріктіруді талап етеді. Халықаралық ұйымдарды негізінен екі категорияға бөліп қарастыруға болады. Олар: үкіметаралық (мемлекет аралық) және өз жұмыстарын қоғамдық негізде атқаратын мемлекеттік емес ұйымдар.
Халықаралык, ұйымдардың пайда болып, дамуы халықаралық қатынастардың ұзақ мерзімді және табанды саяси және экономикалық іс-қимылдарына байланысты. Көне замандарда, құл иеленуші мемлекеттер кезеңінің өзінде халықаралық келісім-шарттар, халықаралық арбитраждар туындап, халықаралық құқықтың классикалық институттары - конгрестер мен конференциялар пайда бола бастаған. Уақыт жылжыған сайын халықаралық бас қосулар кездейсоқ емес, оқтын-оқтын жүзеге асырылып және мұндай конференцияларды дайындап, шақыру үшін тұрақты органдар құрылып өз қызметтерін дәйекті түрде жүзеге асырған. Міне, дәл осындай органдар болашақ халықаралық ұйымдардың қайнар көзі, бастауы болды.
Халықаралық ұйымдардың пайда болып дамуына дүниежүзілік сауда, сондай-ақ, діни конфессиялар да әсер етті. Ал халықаралық ұйымдар өздерінің қазіргі мағынасында бұдан жүз жылдай бұрын қалыптаса бастады. Олардың құрылуы халықаралық қатынастардың кеңейіп, күрделіленуімен, әсіресе халықаралық экономикалық рыноктың қалыптасуымен тікелей байланысты. Мүның өзі халықаралық-құқықтық мәселелерді реттеп отыру талаптарынан туындаған еді.
Қазақстан Республикасының Біріккен Ұлттар Ұйымына енгендігі - біздің еліміздің әлемдік қауымдастыққа шынайы тәуелсіз мемлекет ретінде кіргендігің көрсететің маңызды тарихи акция болып табылады.
Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымына әлемдік қауымдастықтың қарапайым ғана жаңа мүшесі ретінде емес, ядролық қарусыздандыру қозғалысының алдыңғы қатарында тұратын, қазіргі кездегі маңызды халықаралық мәселелерді шешудегі белсенді жақты ұстанатын мемлекет ретінде кірген. 1991 жылы Семей ядролық полигонының Жабылуы мен 1992 жылғы Лиссабон Хаттамасына қосылуы - Қазақстанға үлкен бедел әкеліп, Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясының жоғары трибунасынан халықаралық қауіпсіздік саласындағы өз бастамаларын жариялауға моральды құқықты қамтамасыз еткен.
Біріккен Ұлттар Ұйымы Қазақстан өкіметінің қарусыздандыру облысындағы белсенді рөлі мен бұл саладағы барлық халықаралық келісімдерге жолын ұстаушылықты өте жоғары бағалады.
Біздің еліміз Орталық Азиядағы бейбіт сақтау мен қауіпсіздік саласына өте үлкен маңыз беріп, бұл аймақта ядролық қарудан бос зонаны құруға атсалысады. Біріккен Ұлттар Ұйымы осы бастаманы асыруға Қазақстанға барынша көмек көрсетуде.
Халықаралық қауіпсіздікті қамтамасыз ету шараларын нығайтуға үлкен көніл бөлгендіктен, Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымының бейбітшілік орнату қызметіне белсенді қатысады. 1995 жыл ы ТМД елдерінің бастамасы бойынша Орталық Азиядағы құрылған Біріккен Ұлттар Ұйымының бейбітшілік орнату батальонына Қазақстан жағынан да бір топ сарбаздар жіберілді. 1996 жылы Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымының бейбітшілік қолдау операцияларына қажетті Резервттік Келісімдер Жүйесіне 51-ші мемлекет етіп қосылған. Қазіргі таңда бұл жүйеге қатысушы елдердің саны 70-ке жуық.
Орталық Азия аймағына және жалпы әлемдік қауымдастыққа қауіп төңдіретін Ауғананстандағы тұрақсыздықты Қазақстан әрқашанда бейбіт жолмен шешуге тырысып, Біріккен Ұлттар Ұйымының тиісті резолюцияларын қабылдағанға тиянақты ұсыныстарды жасайды.
Біздің еліміздің Біріккен Ұлттар Ұйымындағы позициясы - Біріккен Ұлттар Ұйымымен қарастырылатын барлық сұрақтар төнірегіне қатысты Қазақстанның мүдделерінен қалыптасады. Осында Біріккен Ұлттар Ұйымымен экономика, экология, әлеуметтік саланың, халықаралық құқықтың ілгерішілді дамытуы, адам құқықтарының сақталынуы, сыбайлас жиемқорлық пен есірткі бизнесімен күресу саласындағы ынтымақтастыққа айрықша көніл бөлініп, оны нығайтуға шаралар қолданылып, жаңа ұсыныстар жасалынады.
Біріккен Ұлттар Ұйымының 53 сессиясында Қазақстан Орталық Азиядағы транзит төңірегінде резолюцияны қабылдауға бастама жасаған. Бұл резолюцияның қабылдануы Біріккен Ұлттар Ұйымының арнайы мекемелері мен басқа халықаралық ұйымдардың тарапынан біздің аймақтағы транспорттық жүйелері мен Европа мен Азия арасындағы транспорттық байланыстың дамыту бағдарламаларын ойластырылып, оларды асыруға халықаралық құқықтық негізін бекітеді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - Қазақстан Республикасы және халықаралық аймақтық ұйымдар ынтымақтастықтың құқықтық мәселерін ашу, еліміздің халықаралық ұйымдарға қатысу белсенділігіне қатысты өзекті мәселелерді толық қамтып оларға тоқталып кету.
Осы мақсатқа жету үшін зерттеу жұмысымда мынандай міндеттер алға қойылды:
oo Халықаралық ұйымдар ұғымы және құқықтық табиғатына тоқталу;
oo Халықаралық ұйымдардың даму тарихын зерттеу;
oo Әлемдегі халықаралық ұйымдар және Одақтарға тоқталу;
oo Қазақстан және халықаралық ұйымдар: ынтымақтастықтың құқықтық мәселелеріне тоқталу;
oo Қазақстан және халықаралық аймақтық ұйымдардың қызметін ашып көрсету;
oo Бүкіләлемдік сауда ұйымына тоқталу;
Зерттеу жұмысында пайдаланылған деректер тобын дипломатиялық құжаттар құрайды. Олар Қазақстан мен БҰҰ арасындағы дипломатиялық қатынастарды дамыту барысында қол жеткізілген келісімдер, декларациялар, коммюникелер т.с.с.
Деректерді пайдалану жұмыстың алдына қойған мәселелерді мейлінше толық зерттеуге және жұмыстың мақсаттары міндеттерін ашуға мүмкіндік бергені сөзсіз.
Зерттеу жұмысының теориялық негізін отандық және шетелдік ғалымдардың ғылыми қорытындылары құрайды. Зерттеу жұмысында тарихи оқиғаларға және сан-саладағы мемлекетаралық құжаттарға жинақтау, талдау, жүйелеу әдістері қолданылды. Сонымен қатар кеңінен қолданылатын тарихи-салыстырмалы және жүйелеу әдістері де зерттеу жұмысына арқау болды. Зерттеу жұмысын ғылыми негізде жүйелеп, оның нәтижесін шығару үшін, сол арқылы баяндау, талдау және болжау түрінде негізгі мақсаттарға қол жеткізу үшін ғалымдар әртүрлі әдістерді зерттеген.
І Бөлім. Халықаралық Ұйымдар
1.1. Халықаралық ұйымдар ұғымы және құқықтық табиғаты
Халықаралық ұйымдар халықаралық құқықтың қосымша субъектілерінің қатарына жатқызылады. Олар мемлекетпен бірге доктриналдық, сондай-ақ конвенциялық тәртіпте халықаралық құқықтың субъектілері болып есептеледі. Халықаралық құқықтық әдебиеттерде мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың өзара ықпалдасуының ең бір күрделі проблемасын - мемлекеттік тәуелсіздік пен үкіметаралық ұйымдардың құзіретіндегі мемлекеттен тыс белгілердің арақатынасындағы мәселе ретінде көрсетеді.
Мемлекеттің тәуелсіздік проблемалары мемлекеттің және халықаралық ұйымдардың құзіреттерінің арақатынасындағы мәселелермен айқындалады, яғни бұл мемлекеттің халықаралық ұйымға өз құзіретін ішінара беруі арқылы немесе оған белгілі бір міндеттерді атқаруына мүмкіндік беруі бойынша түсіндіріледі. Халықаралық ұйымдар мемлекеттердің бірлескен ынтымақтастығының көп жақтылы нысаны болып табылады, оны мемлекеттер тиісті жағдайларда құрады және ол халықаралық қатынастардың қажеттіліктерінен туындап отырады. Мұнда баса айтатын бір мәселе, халықаралық ұйымдардың құқық субъектілігі мүше - мемлекеттердің еркін білдіруіне, осы ұйымдардың мақсаттарына, құзіреттеріне, өкілеттіктеріне, органдарының құрылымына, қабылданатын шешімдердің заңдық салдарларына тікелей тәуелді болып келеді.[1,44]
Ұйым Жарғысының заңды күшіне енуі белгілі бір құқықтық салдарларды қамтамасыз етеді. Мәселен, халықаралық құқықтың жаңа субъектісі пайда болады, ол өзін құрған мемлекеттен өзгеше сипатпен анықталады. Дегенмен де, халықаралық ұйым халықаралық құқықтың негізгі субъктілеріне тән маңызды ерекшелігіне - мемлекеттер, ұлттар мен халықтар өз тәуелсіздігін - дербестігін қорғап күресу ерекшелігіне ие бола алмайды. Мемлекет, кез келген халықаралық ұйымға кірген кезде өзінің тәуелсіз құқықтарын жүзеге асырады. Бірақ, мұндай жағдайда мемлекет пен ұлттық ұйымдардың байланысу сипаттары мемлекеттің тәуелсіздігін толықтай шектейді деген ұғым туындамауы керек. Тәуелсіздік - бұл мемлекеттік биліктің күрделі саяси-заңдық сипаты, ол құзіреттердің саяси режимі, билік механизмі сияқты құқықтық институттар арқылы жүзеге асыралады. Халықаралық ұйымдардың жарғыларында тек қана бір белгі- құзіреттер бойынша ғана шектеу қойылады. (Халықаралық Даму және қайта құру Банкісінде, Халықаралық Валюта Қорында - бұл экономикалық мәселер, БҰҰ-ның Қауіпсіздік Кеңесінде - бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдау мәселелері).
Халықаралық Ұйым - халықаралық қатынастарды халықаралық - құқықтық реттеу жүйесіндегі қажет нақты объективті құбылыс. Халықаралық тәжірибеде халықаралық ұйымдардың қызметіне және оның көптеген бағыттары бойынша әрі қарай дамуына әсерін тигізетін факторлар мен шарт - жағдайлар жүйесі болады. Олар мынадай:
oo шаруашылық қызметін интернационалдау;
oo ғылыми-техникалық процесс;
oo қазіргі заманғы маңызды проблемалардың ғаламдық сипаты.
Халықаралық ұйымдар мемлекеттер мен халықаралық құқықтың өзге де субъектілері арасындағы халықаралық ынтымақтастықтың маңызды құқықтық нысанының біреуі болып табылады. Қазіргі заманғы ғаламдық проблемаларды қарастыру халықаралық ұйымдардың қызметінде бара-бара өзекті мәселеге айналып келеді. Халықаралық ұйымдардың тәуелсіз мемлекеттермен қатар, халықаралық қатынастарды халықаралық-құқықтық реттеуде айтарлықтай рөл ойнайтыны жалпыға мәлім.
ХІХ ғасырдың ортасында қоғам дамуының табиғи қажеттіліктері тұрақты әрекет ететін, халықаралық әкімшілік одақ деп аталатын халықаралық ұйымдардың пайда болуына себеп болды. Халықаралық ұйымдардың қазіргі дәуірдегі дамуының кейбір заңдылықтары бар. Олар: алуан түрлі қоғамдық құрылымды мемлекеттердің бейбіт қатар өмір сүруі, колониялық жүйенің күйреуі, шаруашылық, саяси, ғылыми және мәдени өмірдің интернационалдануы, сондай-ақ тәуелсіз мемлекеттердің өмір сүруі.
Халықаралық ұйымдардың құрылуының объективті-нақтылы негізі бар және ол әлемдік бірлестіктің шынайы қажеттіліктерінен туындайды. Олар, халықаралық қатынастарға құқықтық реттеудің тұтас шегінде, халықаралық ұйым аясында құқықтық ықпал етудің арнайы әдісінен басқа ешнәрсе де емес.Халықаралық ұйым құқықтарын халықаралық құқықтың дербес саласы ретінде бөліп шығару мәселесінде олар белгілі бір рөл атқарады.
Халықаралық ұйымдардың құқығы күрделі нормативті құрылымға ие. Жалпы халықаралық құқықтың қағидалары - яғни, jus cogens қағидаларына бейбіт қатар өмір сүру, мемлекеттік тәуелсіздікті құрметтеу, мемлекеттердің тең құқықтылығы және бір-бірінің ішкі істеріне қол сұқпау қағидаларын, сонымен қатар халықаралық ұйымдардың құқықтарының қағидалары да жатады. Мәселен, аталған қағидалардың көпшілігі БҰҰ жарғысындағы 2 баптың мазмұнымен сәйкес келеді. Онда, нақты халықаралық ұйым қызметінің қағидалары айқындалған.
Көпке дейін халықаралық шарттар құқықтарының теориясында 2 түрлі тенденция өмір сүріп келді:
oo халықаралық ұйым құқықтарының мәліметтері; бұл концепцияның жақтастарының көзқарасы бойынша БҰҰ-ның төтенше құқықтарына жалпы халықаралық құқықтан бөлек әрекет ететін жаңа құқық кіреді;
oo халықаралық ұйымдар құқықтарының ұғымы, БҰҰ-ның құқықтары деген ұғымнан әлдеқайда кең; сондай-ақ осы құқықтың жалпы халықаралық құқықтан бөлінуін және оның жалпы халықаралық құқықпен қатар параллелді әрекет ету мүмкіндігін мойындау.
Байқап отырғанымыздай, бұл тұжырымдаманың екеуінде қазіргі заманғы халықаралық құқықтың ғылыми жүйесі қабылдай алмайды.
Халықаралық ұйымдар құқығы - халықаралық ұйымдардың қызметтерін және құқықтық мәртебесін, пайда болу мәселелерін реттейтін қағидалар мен нормаларды біріктіретін қазіргі заманғы халықаралық құқықтың бір саласы.[2,6]
Көп жағдайларда халықаралық ұйым құқығы халықаралық құқықтың бір саласы ретінде танылады. Сонымен қатар, баяғы қалпынша халықаралық құқықтың жүйенің ішкі құрылымының проблемалары шешілмеген, соның ішінде бұл жүйедегі халықаралық ұйымдардың құқықтарының алатын орыны әлі айқындалмаған. ХІХ ғасырдың ортасында тұрақты әрекет ететін халықаралық ұйымдар пайда болғанға дейін мемлекетаралық тікелей байланыстар халықаралық қатынастардың негізгі түрі болып келді. Кейінірек, халықаралық ұйымдардың пайда болуына орай, халықаралық ұйымдардың шеңберінде халықаралық қатынастар пайда болды, олар:
oo мемлекеттердің, халықаралық ұйым мүшелері есебінде өзара байланыстары;
oo мүше мемлекеттердің халықаралық ұйымдармен қатынасы;
oo халықаралық ұйым органдарының өзара қатынастары;
oo ұйымдардың мүшелері емес мемлекеттермен халықаралық ұйымдардың байланыстары.
Жоғарыда аталғандардан басқа ұйымдардың өзара арақатынастары да пайда болады. Сонымен, жаңа халықаралық қатынастардың пайда болуы оларды халықаралық құқықтың нормалары арқылы реттеу қажеттілігін негіздеп берді.
Халықаралық құқықта құқықтық реттеудің арнаулы бір пәні пайда болды - ол, халықаралық ұйым шеңберіндегі халықаралық қатынастар. Халықаралық ұйымдардың қызмет ету процесінде нормативтік база құрылады. Халықаралық ұйымдардың қатысуымен жасалатын шарттар көлемінің артуы халықаралық ұйымдардағы шарт құқығының қалыптасқандығын көрсетеді.
Құқық ғылымында құқықтың салалануының өлшемі ретіндегі құқықтық реттеу тәсілдерінің рөлі жөнінде бірнеше көзқарастар өмір сүріп келеді.
Бұдан сала жүйелерінің ішкі құрылымын айқындау қажеттілігі туралы мәселе туындайды. Халықаралық құқықтық реттеу әдістерінің мазмұнын қарастыра отырып, біз бұл әдістің құқықтық қатынасқа қатысушылардың теңдік жағдайында, міндеттемелерді ерікті түрде қабылдауы және құқықтарды күштеу элементтерінсіз, тараптардың келісу жолымен құқықтарының орнатылуымен сипатталатынынан көреміз.
Халықаралық ұйымдардың жұмыс істеуі - оның органдарының әр түрлі қызметтері белгілі бір құқықтық тәртіпті орнатуға негізделеді. Халықаралық құқық жүйесінде халықаралық ұйымдардың құқықтарынан тыс бірде-бір салада құқықтық реттеу әдістерінің мұндай ерекшелігі жоқ екенін ескерсек, бұл саланың дербес сала жағдайында тұрғанын атап айтуға болады.
Халықаралық ұйымдар халықаралық құқықтың туынды субъектісі болғандықтан мемлекеттің әртүрлі әлеуметтік - экономикалық құрылымдармен ынтымақтастығын қамтамасыз етеді, қазіргі заманғы ғаламдық проблемаларды шешеді. Халықаралық ұйымдардың дамуы олардың халықаралық құқықсубъектілігін алуымен тікелей байланысты. Халықаралық ұйымдар нормашығарушылық, кодификациялық және бақылау қызметтерін жүзеге асырады. Аталған қызметтерді жүзеге асыру халықаралық ұйым қызметтерін халықаралық - құқықтық реттеу механизміне ықпал етуді арттыруды қамтамасыз етеді.
Халықаралық ұйымдар норма шығарушылық процеске қатыса отырып, халықаралық-құқықтық санкцияларды пайдаланады. Ол халықаралық құқықтың туынды субъектілерінің құқықты пайдалану процесіндегі рөлінің күшейгенін көрсетеді.
Халықаралық ұйымдардың даму процесі ішкі ұйымдастыру тетігінің дамығанын және жақсарғанын қуаттайды. Сөйтіп, халықаралық ұйым өзінің заңдық табиғаты бойынша мемлекеттің ынтымақтастық органы болып табылатындықтан ұйымның қызметін өз мақсаттары үшін кейбір белгілерін жетілдіре отырып пайдаланады. Осыған мысал ретінде халықаралық ұйымдардағы дауыс беру процедурасының эволюциялық дамуын айтуға болады. Мәселен, Ұлттар Лигасына мүше мемлекеттер БҰҰ жүйесінде бір ауыздан шешім қабылдау қағидасынан дауыстың көпшілігіне қарай ойысты, ал кейінірек халықаралық ұйымдарда дауыс беру тәртібінің консенсус сияқты кеңінен таралған түрі қолданыла бастады. Консенсус - шешімдерді дайындау мен қабылдау процедурасы, оған мүше мемлекеттердің позициясын дауыс бермей-ақ үйлестіру және қабылданатын шешімдерге толықтай алғанда қарсылықтардың болмауы тән.[3,78]
Ұйымдардың арасындағы өзара әрекеттердің нысандары мен әдістері бара-бара түрленіп және белсенді болып келеді. Халықаралық ұйым құқығы саласының нормативті базасы кеңеюде. Халықаралық ұйым халықаралық құқықтың субъектісі болғандықтан құқықтық нормалар шығарады. Бұл ұйымның бірінші норма шығарушылық қызметі болып табылады. Ал, екінші түріне квазинормашығарушылық қызметі жатады. Бұл жағдайда халықаралық ұйым құқықтық норма шығармайды, алайда норма шығарушылық қызметті:
oo халықаралық ұйымдардың қатысуымен жасалатын шарттар;
oo халықаралық ұйымдардың норма шығарушылық процесіне тікелей қатысуы;
oo халықаралық ұйымдардың кодификациялық және бақылау қызметтерін жүзеге асыруы;
oo халықаралық-құқықтық санкцияларды қолдану жолы; - арқылы қамтамасыз етеді.
Халықаралық ұйымдардың қатысуымен жасалатын шарттар. Қазіргі таңда, халықаралық ұйымдардың шарттық тәжірибесі қалыптастырған нормалар саны өсіп келе жатқандығы байқалады. Осындай жағдайда, мемлекеттер халықаралық құқықтың негізгі субъектілері бола отырып, халықаралық құқықтың қосымша субъектілерінің шарттық тәжірибелерінің маңызы артып келе жатқандығын ескермеуі мүмкін емес. Халықаралық құқық комиссиясы 12 жыл (1970-1982 ж.) көлемінде мемлекеттер және халықаралық ұйымдар арасындағы немесе халықаралық ұйымдардың арасындағы шарттардың құқықтары туралы конвенцияның жобасын дайындады. Халықаралық шарттардың құқықтары туралы 1969 жылғы Конвенцияда "Халықаралық ұйымдардың шарт жасаудағы құқыққабілеттілігін" айқындайтын бап бар. Конвенциялық нормаға сәйкес, бұл құқыққабілеттілік осы ұйымның тиісті ережелерімен реттеледі.
Халықаралық ұйымдардың норма шығарушылық процесіне тікелей қатысуы. БҰҰ - ның мамандырылған мекемелерінің Жарғыларындағы тиісті баптарды сараптағанда, аталған мамандандырылған мекемелердің халықаралық конвенциялардың, келісімдердің және регламенттердің жобаларын қабылдау құқығына ие екенін білуге болады. Мұндай норма шығару процесінің мақсаты - олардың тиісті құзіреттерінің аясында тиімді халықаралық ынтымақтастықты қамтамасыз ету. Осыған екі түрлі жолмен қол жеткізуге болады: көп тарапты конвенциялар мәтінінің халықаралық ұйымдардың аясында және бақылауында қабылдануы, сондай-ақ халықаралық әкімшілік және техникалық регламенттерді қабылдау [4,58].
Халықаралық ұйымдардың кодификациялық және бақылау қызметтерін жүзеге асыруы. БҰҰ жарғысының Кіріспесінде, ұйымдардың басты міндеттерінің бірі "шарттар және халықаралық құқықтың өзге де қайнар көздерінен туындайтын міндеттерді әділ бағалау және құрметтеу сақталуы үшін жағдай жасау" керектігі бекітілген. Халықаралық ұйымдардың кодификациялық және бақылау қызметтері осы міндеттерді орындауға бағытталады.
oo Халықаралық- құқықтық санкцияларды қолдану жолы.
Соңғы кездерде халықаралық құқық нормаларын сақтауды мәжбүрлеп қамтамасыз етуде халықаралық ұйымдардың рөлі өсіп келеді. Халықаралық ұйымдардың мұндай санкциялары шарттың құрылтай құжаттарының нормаларында, олардың органдарының қаулыларында болуы мүмкін. Санкцияларды қолдануды құқықтық мәжбүрлеудің әртүрлі шаралары қамтамасыз етеді. Мысалы, көбірек қолданылатыны мыналар:
1. Халықаралық ұйымдардың құрылтай құжаттарында көрсетілген құқықтар мен артықшылықтарды тоқтату;
2. БҰҰ-ның мамандандырылған мекемелерінің органдарының жұмысына қатысудан, халықаралық ұйым қатысуымен жасалатын шарттардың арнайы мәселелері бойынша ынтымақтастықтан шығарып тастау.
Халықаралық ұйым - бұл белгілі бір міндеттерді орындау үшін халықаралық шарт негізінде құрылған, тұрақты әрекет ететін органдар жүйесі бар, халықаралық құқықсубъектілігіне және халықаралық құқық нормалары мен қағидалары негізінде құрылған мемлекеттердің тұрақты бірлестігі.
Халықаралық ұйымдардың белгілері мынадай:
oo халықаралық құрылтай шартының болуы;
oo белгілі бір мақсаттарының болуы;
oo тиісті ұйымдық құрылымы: тұрақты органдары мен штаб-пәтерлер жүйесі;
oo мүше-мемлекеттердің құқықтары мен міндеттерінен басқа дербес құқықтары мен міндеттері;
oo халықаралық құқықтың нормалары мен қағидаларына сай құрылуы;
oo үш және одан да көп мемлекеттердің мүше болуы.
Халықаралық ұйымдардың жіктелуі көптеген қиыншылықтармен байланысты. Біріншіден, бір ұйымға берілетін анықтаманың өзіне әртүрлі жақтан келуге болады. Екіншіден, түрлі ұйымдар бар, олардың маңызды ерекшеліктеріне қарай сан түрлі санатқа бөлуге болады. Жіктеудің негіздеріне мыналар кіреді:
oo Мүшелікке қойылатын талаптар:
а) үкіметаралық (мемлекетаралық)- мұндай ұйымға тек мемлекеттер ғана мүше бола алады. Мұндай талапты қолдану құқықсубъектілікті анықтаған кезде үлкен маңызға ие (БҰҰ, ХЕҰ, БДҰ, ЮНЕСКО).
б) үкіметаралық емес ұйымдарға заңды тұлғалар, қоғамдық ұйымдар (қызыл крест пен қызыл жарты ай қоғамы, БҰҰ-ның дүниежүзілік бейбітшілік кеңесі жәрдемдесу ұйымы).
oo Қызмет ету мерзімі.
а) Уақытша - бұл топқа халықаралық жиналыстар, халықаралық конференциялар жатады.
б) Тұрақты - бұл топқа қазіргі кезде әрекет ететін ұйымдарды - БҰҰ, ТМД, барлық мамандандырылған ұйымдарды жатқызуға болады.
Аталған талаптардың бәрі шартты екенін атап айтқан жоқ. Мысалы, Экономикалық Өзара Көмек Кеңесі, Варшава Шарты Ұйымы өздерінің әрекет еткен кезеңдерінде тұрақты халықаралық ұйымдар болған еді.
oo Аумақтық қызметтері бойынша;
а) Бүкіләлемдік - оларға БҰҰ, Юнеско, халықаралық Жастар Одағы т.б. жатады.
б) аймақтық - қызмет әрекеті белгілі бір аймаққа таралатын ұйымдар - араб мемлекеттерінің Лигасы, Африкалық бірлестік ұйымы, Американдық мемлекеттер ұйымы, Тәуелсіз мемлекеттер Достастығы.
oo Қызмет түрлері бойынша;
а) қызмет түрі шектелмеген ұйымдар - БҰҰ, араб елдерінің Лигасы.
б) арнайы мәселерді шешетін құзіреттері бар Ұйымдар - БҰҰ-ның барлық мамандандырылған мекемелері.
Жаңа мүшелерді қабылдау тәртібі бойынша ашық және жабық; қызмет әрекетінің мақсаты мен қағидалары бойынша- құқыққа сай, құқыққа қайшы, қызмет ету аясына қарай - жалпы құзіретті, арнайы құзіретті.[5,179]
1.2. Халықаралық ұйымдардың даму тарихы.
БҰҰ-ның алғашқы бейнесі Ұлттар Лигасының құқықтық табиғаты.
Халықаралық ұйымдардың алғашқы белгілері ежелгі Грецияда пайда болып, онда қалалар мен қауымдардың Пелопонесс және Афина симмахия сияқты одағы түрінде қалыптасты. Бұл екі ежелгі гректік одақтардың арақатынасы араздық сипатта болды да, Пелопонесса соғысымен аяқталды, нәтижесінде грек әлемінде спарта гегемониясы орнады. Афина симмахиясы таралып кетті. Халықаралық ұйымдарың тағы бір нысаны ежелгі гректік амфиктиондар ортақ қазынасы мен ортақ соғыс жүргізетін ережелері бар тайпалар мен қалалардің діни, саяси одақтары сияқты ежелгі халықаралық бірлестіктер болды. Амфиктионияға айқын ішкі құрылымды сипат тән еді.
Қазіргі заманғы халықаралық ұйымдардың алғашқы нышандары табылған мемлекетаралық бірлестіктерді құру қажеттілігі экономикалық және саяси себептермен негізделеді. Мұндай заңды байланыс халықаралық қатынастардың дамуының келесі сатыларында да байқалады.
19 ғасырдың халықаралық бірлестіктерінің қайсысын алғашқы халықаралық ұйымдар ретінде атауға болады деген пікірге алуан түрлі қазқарастар бар. Мысалы, алғашқы халықаралық бірлестіктер тобында мынадай бірлестіктер аталып жүр. [6,4]
oo 1815 жылы құрылған Қасиетті Одақ.
oo Рейн өзеніндегі кеме қатынасының орталық комиссиясы өлшем және таразының 1875 халықаралық бюросы.
oo 1874 жылы Бүкіләлемдік пошта одағы.
Жоғарыда аталған белгілері бар алғашқы халықаралық ұйымдар қапитализім дәуірінде пайда болды. Олар өздерінің құқықтық табиғаты бойынша бір әлеуметік жүйеге енетіндіктен, іс жүзіндегі әрекеттерінде қатысушылардың тәуелсіз теңдігі қағидасын сақтау мен іске асырудан әлі алыс тұрған болатын. Мұдан тыс, ұйымның қатарындағы колониялардың және тәуелді аумақтардың жағдайы ашық келіспеушілік сипатында болды.
Сол кездегі халықаралық қатынастар жүйесінде халықаралық ұйымдар ең бірінші халықаралық ынтымақтастық мәселесінде көмекші рөл атқарды. Сонымен бірге, олардың пайда болуы халықаралық қатынастардың кенеюіне жол ашып берді.
Қазіргі заманғы халықаралық қатынастардың сипаттық белгілерінің бірі ретінде мемлекетаралық ұйымдардың тез дамуы мен өсуін айтуға болады. ХХ ғасырдың басында соғыстың алдын алу мақсатында саяси бағдар тұтқан халықаралық ұйымдарды құру туралы әр түрлі жобалар жасала бастады. Бірінші дүниежүзілік соғыс кезеңінде осындай жобалардың елу шақтысы жасалды. Сондай жобалардың біреуі Ұлттар Лигасының негізін қалады, дегенмен де мемлекеттің қауіпсіздігін қолдау және бейбітшілікті сақтау мақсатындағы саяси халықаралық ынтымақтастықтың тиімділігі құралына айнала алмады. Алайда, Ұлттар Лигасының шынайы иелерінің мақсаты оның Жарғысындағы Кіріспеде көрсетілгендерден алшақ жатқан болатын. Ұлттар Лигасы Жарғысының соңғы нұсқасы ағылшын-американдық жоба негізінде жасақталып, ұш империалдық державалар: АҚШ, Англия, Франция арасында келісілді. Ал Париж конференциясының қалған қатысушылары Жарғыны талқыламай-ақ қабылдаған болатын.
1919 жылдың 18 сәуірінде қабылданған Ұлттар Лигасының Жарғысына 44 мемлекет қол қойды, соның ішінде 31 мемлекет бірінші дүние жүзілік соғыста Антанта тарапын қолдағандар болып шықты. Бұл сандарды келтіру себебіміз халықаралық ұйымның таптық сипатын анықтауда бұлтартпайтын дәлел болғандығынынан. Бұл ұйымның ең алғашқы мүшесі АҚШ болды. Бірақ кейінірек американдықтар Ұлттар Лигасының құрамына кірмей қалды, себебі Америка Сенаты Версаль шарттын ратификацияламағандықтан Ұлттар Лигасының шарты да ратификацияланбады. Ал екінші топтағы "шақырылғандар" деп аталатын мемлекеттердің құрамында бірінші дүние жүзілік соғыс кезеңінде бейтарап саясатын ұстанған 13 мемлекет болды. Ұлттар Лигасының жарғысына қол қойғандардың ішінде британдық доминиондар да болды, ол билік басындағы ағылшындардың Британ империясына кіретін елдердің Ұлттар Лигасына мүше болуларына аса мүдделіліктерінің нәтижесі еді. [7,36]
Ұлттар Лигасы мынадай басты органдардан құралған еді:
oo Жиналыс (Ассамблея). Бұл орган қыркүйекте өтетін сессиялар бойынша жұмыс істеді. Бұл басты орган өз кұзіретіне жататын барлық мәселелерді қарастыруға өкілетті болды, резолюцияларды, кепілдемелерді жиналыс (Ассамблея) бірауыздан қабылдайтын.
oo Ұлттар Лигасының кеңесі - тұрақты және тұрақты емес органдардан тұратын орган. Тұрақты органдар ретінде - Ұлыбритания, Жапония, кейінірек - Германия, 1834 жылдан КСРО болды.
oo Хатшылық - Ұлттар Лигасының атқарушы органы, оның аппаратының саны 600 адамдай болды.
1920 жылы сот органы құрылды - халықаралық әділ соттың тұрақты палатасы. Халықаралық әділ соттың тұрақты палата. Статуты редакциялық өзгерістерге ұшырап, ақырында БҰҰ-ның халықаралық сот Статуты болып қалды.
Ұлттар Лигасының басты органдарының құрамына халықаралық еңбек ұйымы кірген болатын, ал БҰҰ аясында мамандандырылған мекеме болды.
Сөйтіп, Ұлттар Лигасында өмір сүрген басты органдар жүйесі БҰҰ-да қайталанды. Соның ішінде Ұлттар Лигасындағы жиналыстың (Ассамблея) орнына БҰҰ-ның Бас ассамблеясы құрылды; Ұлттар Лигасы Кеңесі қауіпсіздік кеңесі болып қайта құрылды; Ұлттар Лигасының Хатшылығы БҰҰ бас органдарының құрылымында осы аттас атпен аталды, ал халықаралық әділ соттың ұйымдық құрылымы халықаралық соттың тұрақты палатасының құрылымың қайталады.
Ұлттар Лигасының құқықтық мәртебесін сараптай отырып бұл ұйымның мынадай кемшілектері болғанын байқаймыз.
oo Саяси шешімдерді қабылдаған кездегі бірауыздылық қағидасының болуы. Оның мағынасы, Ұлттар Лигасының кез келген мүшесі дауласушы тараптарды қоспағанда, вето қою құқығын иемденді, сөйтіп шешім қабылданбайтын еді.
oo Басты органдар - Жиналыс (Ассамблея) пен Кеңес арасында құзіреттерінің нақты жұмыс тәртібі жоқ болды.
oo Ұлттар Лигасының Жарғысында басқыншылық соғысқа үзілді - кесілді тыйым салуға орын берілмеді.
oo Ұлттар Лигасының Жарғысында қарусыздану идеясы басқа мемлекеттер алдындағы міндетті орындау қажеттілігіне ғана сайды. Толықтай және біржолата қарусыздану туралы тезис халықаралық құқықта кейінірек қарала бастады.
oo Басқару мандатын тапсыру жолымен отарлық жүйені ашыққа шығару.
oo Ұлттар Лигасы қызметінің негізі бір ғана тұтастай антисоветік негізге сүйенді. КСРО бұл ұйымға тек 15 жыл өткен соң ғана толық мүшелікке өтті. Дегенмен КСРО Ұлттар Лигасына кірердің алдында осы Лиганың қамқорлығымен өткізілген бірнеше конференцияға қатысты. Мысалы, қарусыздану мәселелеріне арналған бірнеше сессияларға қатысқан КСРО жалпылай толық және тез арада қарусыздану туралы және қарулануды прогрессивті - пропорциональды қысқарту туралы конвенциялардың жобаларын жасауға көмектесті [8,5].
1931 жылғы Солтүстік-Шығыс Қытайдағы (Манжурия) жапон басқыншыларына қарсы Ұлттар Лигасының қандай да бір тиімді шараларды қолдана алмаған дәрменсіздігі халықаралық ұйымның халықаралық аренадағы беделін түсіріп жіберді. Дәл осы кезеңде, елдердің көпшілік бөлігі КСРО-ның араласқанына мүдделі еді. 1933 жылы Ұлттар Лигасының қүрамынан фашистік Германия мен милитаристік Жапония шығып кетті.
Ұлттар Лигасына мүшелекке КСРО-ны ұйымның 30 мүше-мемлекеті шақырды. Сөйтіп, КСРО-ны шақыру фактісі оның беделінің едәуір өсуіне себеп болды. КСРО қысқа мерзім ішінде (1939 жылы КСРО Финляндияға шабуыл жасады деген айыппен ұйымның құрамынан шығарылып тасталды) халықаралық ұйымның бейбіт өмірді сүйетін күштердің жиналатын орталығына айналуына және бейбітшілікті ұжымдық қорғау жүйесін қалыптастыруға көп күш жұмсады.
Ұлттар Лигасы өзінің әрекет еткен кезеңінде қандай да бір маңызды дау-жанжалдарды шеше алмады, тіпті жаңа әлемдік соғыстың алдын алуға да дәрмені жетпеді. Сөйтіп, бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз етуге бағытталған халықаралық үкіметаралық ұйымды құрудағы алғашқы қадамы сәтсіз аяқталды. Ұлттар Лигасының ұйымдық - құқығының, заңдық механизмі өте жетілмегені себепті мүше мемлекеттер арасындағы даулы сәттерді тиімді шешуге халықаралық қатынастарды дамыту үшін бейбіт қадамдарды іздеп табуға жол бермеді.
1.3. Әлемдегі халықаралық ұйымдар және Одақтар
Бiрiккен Ұлттар Ұйымы (БҰҰ) - құрамына 192 мемлекет кiретiн әмбебап халықаралық ұйым. Құрылып, қалыптасқасқалы берi БҰҰ ұдайы даму үстiнде. Бүгiнгi таңда оның құрамындағы 23 мүшелерi бiр кездерi колониялық тәуелдiлiкте болған, ал қазiргi кезде даму жолындағы мемлекеттер. Дегенмен, Бiрiккен Ұлттар Ұйымы абсолюттi мiнсiз ұйым емес. Осы ұйым 1945 жылы 51 мемлекеттi бiрiктiрiп, бүгiнгi күнге дейiн өз құрылымын сақтап қалды, мүшелерiнiң үш еседей артуына қарамастан, өз жұмысында бәз-баяғы рәсімін қолданып келедi. Бүкiләлемдiк ұйымның барлық қызметi бiр проблеманы шешуге бағытталған: ол - өзiне мүше әрбiр мемлекеттiң ұлттың мүдделерi мен тұтастай алғандағы халықаралық бiрлестiктiң мүдделерiнiң арақатысын шешу. Осы негiзгi проблема шеңберiндегi Бiрiккен Ұлттар Ұйымының қызметiн үш негiзгi бағытқа бөлуге болады:
oo Біріншісі - халықаралық бейбiтшiлiк пен қауiпсiздiктi қолдау.
oo Екіншісі - БҰҰ-ның әлемдi қайта қалыптастырудағы күнделiктi әрекеттерi.
oo Үшіншісі - Адамзаттың болашағын халықтар арасындағы ғаламдық
ынтымақтастықты реттеу арқылы жоспарлау немесе болжалдау.
Бүгiнгi күннiң iрi саяси халықаралық ұйымы болып табылатын БҰҰ екiншi дүниежүзiлiк соғыс барысында басқыншылық пен фашизм күштерiн күйрету нәтижесiнде пайда болды. Антигитлерлiк одақ державаларымен соғыс жылдарында БҰҰ-ын құруға дайындық жүрiп жатты және ол соғыстан кейiнгi кезеңдегi бейбiтшiлiктi қамтамасыз ету жолындағы аса маңызды шаралардың бiрi болатын. Әлем халықтары Ұлттар Лигасы ыдырағаннан кейiнгi салдарлардың залалын бастан кешiп жатқан кезеңде БҰҰ құрылды (негiзiнде, Ұлттар Лигасы 1940 жылы-ақ, өз әрекетiн тоқтатқан едi, ал қағаз жүзiнде 1946 жылы ыдырады) [9,63].
Ұлттар Лигасының екiншi дүниежүзiлiк соғыстың алдын алуға шамасы келмедi, сөйтiп ұйым ретiнде алдына қойған басты мақсаты халықаралық қауiпсiздiктi қамтамасыз ете алмады. Сол кездерi Ұлттар Лигасындай кемшiлiктерi жоқ, халықаралық бейбiтшiлiк пен қауiпсiздiктi қамтамасыз етудiң тиiмдi құралы бола алатын жаңа халықаралық ұйым құру қажеттiлiгi сезiле бастады.
Бiрiккен Ұлттар Ұйымы құрылудың алдында мынадай конференциялар болған едi:
oo 1941 жылдың 12 маусымында Лондонда Одақтық декларацияға қол
қойылды, онда одақтастардың "бейбiтшiлiкте де, соғыста да еркiн халықтармен бiрге жұмыс iстеуге" деген ұмтылысы өз негiзiн тапты. Осы кездесу БҰҰ-ны құрудың алғашқы қадамы болды. Кеңес үкiметi екiншi дүниежүзiлiк соғыстың алғашқы сатыларында-ақ, соғыстан кейiнгi кезеңде қауiпсiздiктiң тиiмдi халықаралық ұйымын құрудың мақсатқа сай келетiндiгi туралы мәселе қозғаған болатын.
oo 1941 жылдың 14 тамызында Атланта Хартиясына қол қойылды. Америка
Құрама Штаттарының Президентi Франклин Делано Рузвельт пен Британ королдығының премьер-министрi Уинстон Черчилль халықаралық ынтымақтастық және бейбiтшiлiк пен қауiпсiздiктi қолдау қағидаларының топтамасын ұсынды.
oo 1942 жылдың 1 қаңтарында Вашингтонда Бiрiккен Ұлттар Ұйымының
Декларациясына қол қойылды. Оған Атланта Хартиясының ережелерiн қолдаған 26 мемлекеттiң өкiлдерi қатысты. Президент Рузвельт ұйымға "Бiрiккен Ұлттар" деген жаңа атауды қоюды ұсынды. Бiрiккен Ұлттар Декларациясында осы ресми атау бiрiншi рет қолданылды.
oo 1943 жылдың 30 қазанында Москва Декларациясына КСРО, Бiрiккен
Корольдық, Құрама Штаттар және Қытай үкiметтерi қол қойды. Осы құжатта бейбiтшiлiк пен қауiпсiздiктi қолдау үшiн тезiрек халықаралық ұйымды құру айтылды.
oo 1943 жылдың 1 желтоқсанында Құрама Штаттардың, КСРО мен Бiрiккен
Королдықтың басшылары Тегеран конференциясын өткiздi, онда тағы да бейбiтшiлiк пен қауiпсiздiктi қолдау үшiн халықаралық ұйымды тезiрек құру мәселесi қозғалды.
oo 1944 жылдың 21 қыркүйегiнен 7 қазан аралығында Думбартон - Окседе
өткен екi сериялы мәжiлiсте (Вашингтон) КСРО, Бiрiккен Корольдық, Құрама Штаттар және Қытай осы ұйымның мақсаты, құрылымы және қызметтері туралы мәселелер жөнiн талқылады. Конференцияда "қауiпсiздiктiң жалпыға бiрдей халықаралық ұйымын құруға қатысты ұсыныстар" жазылды. Ұсыныстарда ұйымның құрылымы, оның мақсаты, қағидалары, мүшелiк, басты органдарының қызметтері анықталды. Сөйтiп, ұйымның құрылымы былайша айқындалды: Басты органдар - Бас Ассамблея, Қауiпсiздiк Кеңесi - тұрақты және тұрақсыз мүшелерден құрылуы тиiс болды; және Хатшылық, Халықаралық сот, Экономикалық және Әлеуметтік Кеңес. Халықаралық бейбiтшiлiк қауiпсiздiктi қолдау жөнiндегi басты органдардың бiрi - Қауiпсiздiк Кеңесiнде дауыс беру тәртiбi туралы мәселе ашық күйiнде қалды. Қауiпсiздiк Кеңесi бейбiтшiлiк мүдделерiне немесе қандай да бiр мемлекеттердiң заңды мүдделерiне қарсы қолданылмауын бекiтетiн тәртiпке қол жеткiзу керек болды. АҚШ делегациясының басшысы мәжбүрлеу шарттарын қолдануға қатысты шешiм қабылдағанда ұйымның барлық тұрақты мүшелерiнiң бiр-ауыздылық қағидасы жүзеге асырылсын деп ұсынды. Америка Құрама Штаттары вето құқығының бастаушысы болды. Тұрақты мүшелердiң бiреуi дауласушы тарап жағына шыққанда, шешiмдi талқылау барысында Кеңес қатысушыларының пiкiрi бiрiкпей қалып жүрдi. КСРО Қауiпсiздiк Кеңесi кез келген саяси шешiм қабылдағанда тұрақты мүшелерiнiң бірауыздылық қағидасы сақталуы тиіс деген көзқарас ұстанды. Әйтпегенде, бұл қағиданы елемеу БҰҰ - ның Ұлттар Лигасы сияқты ыдырап әкеліп соғуы да мүмкін . Ал, АҚШ болса, дауласушы тарап жағындағы Кеңестің тұрақты мүшесінің беретін дауысы дауыс беруде есептелмесін деп талап етті. Кеңестер Одағы мұндай тәртіптен бас тартты, өйткені мұндай тәртіп асыра сілтеушілікке кепіл бола алмас еді. Қауіпсіздік Кеңесінде дауыс беру мәселесі сол күйі шешілмей қалды. Ұйымның атауына 1942 жылдың 1 қаңтарындағы Декларацияда енгізілген Біріккен Ұлттар терминін қалдыру ұсынылды [10,4].
oo 1945 жылдың 11 ақпанында президент Рузвельт, премьер-министр Черчилль
және Иосиф Сталин Ялтада бас қосты. Мемлекеттер басшылары бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдау үшін жалпыға бірдей халықаралық ұйым құруға бел байлағандарын жариялады. Осы бас қосуда Қауіпсіздік Кеңесіндегі дауыс беру рәсімі туралы мәселе тағы да қозғалды. Негізінен, көпшілігі Рузвельттің ұсынған формуласын жақтады, ол формулада дауларды шешу барысында Кеңестің мүшесі оның қатысушысы болғанда және рәсім мәселелерін қоспағанда, барлық саяси мәселелерді шешу кезіндегі Кеңестің бес тұрақты мүшесінің ауызбіршілігі көзделген.
oo 1945 жылдың 25 сәуірінен 26 маусымына дейін Сан-Францискода Біріккен
Ұлттардың халықаралық ұйымдар мәселелері жөніндегі Кеңесінің конференциясы болды. ... 50 мемлекеттен 282 делегат келді. Конференция жұмысына барлығы 5 мыңнан аса адам атсалысты. Бұл конференция одақтық державалардың бірлігі деген ұранмен өткізілді. Олар КСРО, АҚШ, Англия. БҰҰ Жарғысы ұш ұлы державалардың басшылары қатысқан Думбартон - Окседегі Кеңес және Ялтадағы келіссөздер барысында жасақталған тұжырымдамада бекітілді ... - деп осы тарихи оқиғаны БҰҰ Бас Хатшысының саяси мәселелер және Қауіпсіздік Кеңесінің істері жөніндегі орынбасар қызметін атқарған Л. Кутаков осылайша сипаттады.
Сан - Франциско конференциясы екі ай бойы жұмыс істеп, БҰҰ Жарғысын қабылдаумен аяқталды. Конференция делегаттары халықаралық әмбебап ұйымының 111 баптан тұратын құрылтай құжатын дайындайды, ол 1945 жылдың 25 маусымында бірауыздан қабылданды. Келесі күні, яғни 26 маусымда соғыс ардагерлері мемориалының ғимаратында - БҰҰ Жарғысына қол қойылды. 110 - баптың 3 тармағына сәйкес, Осы Жарғы Қытай Республикасы, Франция, Кеңес Социалистік Республикалар Одағы, Ұлыбритания Біріккен Корольдығы, Солтүстік Ирландия, Америка Құрама Штаттары және Жарғыға қол қойған басқа мемлекеттердің көпшілігі ратификациялық грамоталарын сақтауға бергенде өз күшіне енеді ... Егер мұны арифметикалық тәсілмен есептеп көрсек, онда басқа мемлекеттердің көпшілігі дегеніміз - бұл 24 мемлекет (51-5=46:2+1=24). Осы көпшілік мемлекет санына баптың мазмұнында бекітілген бес мемлекеттің дауысы да қосылады. Сөйтiп, БҰҰ-ның құрылтай құжатының заңды күшiне енуi үшiн 29 ратификациялық грамота жинау қажет едi. Ең соңғы ратификациялық грамота 1945 жылдың 24 қазанында тапсырылды. Жоғарыда аталған баптың талаптары бойынша осы күн Бiрiккен Ұлттар Ұйымының құрылған күнi болып есептеледi.[11,5]
БҰҰ-ға алғашында 51 мемлекет мүше болды. БҰҰ-ға мүшелiкке өтудiң талаптары мынадай:
oo мемлекет тәуелсiз, бейбiтшiлiктi сүйгiш болуы керек;
oo мемлекет жарғылық талаптарға орай өзiне мiндеттемелердi жүктеуi тиiс;
oo мемлекет өзiне жүктелген мiндеттемелердi орындай алады және
орындағысы келедi.[12,6]
Ұйымға мемлекеттер Қауiпсiздiк Кеңесiнiң ұсынысымен Бас Ассамблеяның қаулысы арқылы мүшелiкке қабылданады. БҰҰ қағидаларын жүйелi түрде бұзған мемлекеттердi Қауiпсiздiк Кеңесiнiң ұсынысымен Бас Ассамблея БҰҰ-ның құрамынан шығарып тастайды. Қауiпсiздiк Кеңесiнiң осы мәселеге қатысты ұсынысы ауызбiршiлiк қағидасының негiзiнде қабылданады, яғни Қауiпсiздiк Кеңесiнiң бес тұрақты мүшесiнiң дауысын қоса алғанда, Кеңестiң 9 мүшесiнiң дауысы қажет. Жарғының ережелерде ұйымның құрамынан өз еркiмен шығу тезисi көзделмеген. Сан-Францискода Уругвай делегациясы БҰҰ-нан шығуға тыйым салу керек деп ұсынған болатын. Бұл ұсынысты конференция қатысушылары жақтамады. 1960 жылы Индонезия мемлекетi БҰҰ-нан шығу туралы өтiнiш жасады. Барлық мiндеттемелердi орындау үшiн мемлекетке бiр жыл уақыт берiлдi. 6 ай өткен соң Индонезия өтiнiшiн қайтарып алды.
Бүгiнгi таңда Бiрiккен Ұлттар Ұйымына 192 мемлекет мүше. Бұл ұйым мемлекеттердiң мүшелiк жарнасы есебiнен күн көредi. БҰҰ-ын қаржыландыру мүше елдердiң жарнасына тәуелдi болған соң, ақша қаражаттарының жетiспеушiлiгi таңсық проблема емес. Бұл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz