Қазақстан Республикасының мемлекеттік секторы

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 72 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . . 4

1 тарау Мемлекеттік сектордың экономикалық саясатты жүргізу құралы ретінде теориялық негізделуі.

1. 1 Экономикалық жүйедегі мемлекеттік сектордың орны және рөлі . . . 7

1. 2 Мемлекеттік саясатты жүргізуде мемлекеттік сектор объект ретінде . . . 20

2 тарау Қазақстан Республикасының мемлекеттік секторы

нарық экономика жағдайында.

2. 1 Қазақстан Республикасы мемлекеттік секторын қазіргі замандағы талдау . . . 31

2. 2 Қазақстан Республикасында мемлекеттік секторды басқару . . . 39

2. 3 Қазақстан Республикасында мемлекеттік секторды тиімді пайдалану облысында мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттары . . . 52

3 тарау Қазақстан Республикасының мемлекеттік секторын дамытудың мәселелері мен даму жолдары.

3. 1 Қазақстанда мемлекеттік секторды басқару стратегиясы . . . 57

3. 2 Мемлекеттік сектор объектілерінің қызметін басқару тиімділігін жетілдіру жолдары . . . 65

Қорытынды . . . 72

Қолданылған әдебиет тізімі . . . 76

Кіріспе

Қазақстанда соңғы онжылдықта болған экономикадағы түбегейлі өзгертулер шарттарында мемлекеттік меншікті қалыптасу мен дамыту мәселелері ерекше ғылыми-теориялық құндылығы мен практикалық мағынасына ие болды. Сондықтан нарықтық экономика жағдайындағы ғылыми негіздердің, бағыттарының тенденцияларын және мемлекеттік меншікті дамыту мен қызмет етуінің түрлерін жетілдіруі, және де мемлекеттік секторды экономикалық саясатты жоспарлаудың объектісі мен мен құралы ретінде қарастыруы өте өзекті мәселе және маңызды теориялық және практикалық мәнге ие. Осының бәрі зерттеудің өзектілігін анықтап, осы тақырыпты таңдауыма негіз болды.

Зерттеудің мақсаты экономикалық саясатты жоспарлаудың объектісі мен құралы ретіндегі мемлекеттік секторды дамыту және қызметтелунің теориялық және практикалық негізделуі және Қазақстан Республикасында экономикалық саясатты болашақта дамытудың нақты-практикалық ұсыныстарды жасау болып табылады. Осы мақсат келесі мәселелерді шешуде нақтыланады:

- нарық экономика жағдайындағы мемлекеттік меншігінің маңызы мен объективті қажеттілікті көрсету;

- Қазақстан Республикасында мемлекеттік секторды болашақта дамыту үшін жаратымды тәжірибені қолдану мақсатында экономикалық дамыған және постсоциалистік елдердің мемлекеттік сектордың дамуы және қалыптасу тәжірибесін зерттеу;

- Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік сектордың қазіргі жағдайына және қызметтелуінің тенденцияларына анализ жасау;

- Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік меншіктің қызметтелуінің негізгі ұйымдастыру формаларын зерттеу;

- Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік меншікті болашақта дамытудың ұсыныстарын жасау.

Мемлекеттік сектордың қызметтелуі мен дамуымен байланысты ұйымдастыру-экономикалық қатынас зерттеудің заты болып табылады.

Зерттеу объектісі Қазақстан Республикасының экономикасының мемлекеттік секторы болып табылады.

Қазақстан Республикасының экономикасында, басқа да постсоциалистік елдерде сияқты, 90 ж. басынан бастап нарық экономикасына көшу басталды. Қазіргі кезде республикамызда көшу кезеңі негізінде аяқталды, және экономика нарық қатынастар принциптерінде қызмет жасайды.

Нарық экономикасының негізі, бізге белгілі, жеке меншік Институты болып табылады. Сондықтан да нарық экономикасына көшу кезеңінің басынан бастап мемлекеттің да, басқа да зерттеушілердің нарық экономикасының негізі ретінде жеке меншіктің қалыптасуы мен ұйымдастыруына негізгі назары аударылды. Өз кезегінде жеке меншіктің қалыптасуының және қалыптастырудың негізі және жекешелендіру болып табылады. Олар мемлекеттік басқару органдарының да, ғылыми ұйымдардың да негізгі назарында бола алмады.

Осындай жағдайда мемлекеттік меншіктің сақталуы, қызмет етуі және дамуы екінші орында қалып қояды. Бірақ та экономикасы дамыған елдердің тәжірибесі көрсеткендей, бұл елдерде 15-20% мемлекеттік меншігіне келеді. Ал біздің республикамызда соңғы жылдары ғана үкімет мемлекет меншігінің қызмет етуінің тиімділігі, оны басқарудың жетілдіру формалары туралы сұрақтарды көтеріп, оның тиімділігін жоғарлату кейбір жолдарына назар аудара бастады.

Зерттеудің теориялық және методологиялық негізі экономика ғылымының отандық және шетелдік өкілдерінің еңбектері, заңды және басқа да нормативті актілер, Қазақстан Республикасының Президент жарлықтары мен үкімет қаулылары, республикамыздағы мемлекеттік меншікті ұйымдастыру мен дамыту туралы басқа да бағдарламалық іс-құжаттар болып табылады. Дипломдық жұмыста қолданылған деректер ҚР статистикалық агенттігінің статистикалық мәліметтері, Қазақстан Республикасының қаржы Министрлігінің және жекешелендіру комитетінің және басқа да басқару органдарының мәліметтері, периодикалық басылымдардың мәліметтері, сонымен қатар экономикалық анализдердің жаңа заманғы статистикалық, монографиялық және графикалық әдістерін қолдану көмегімен алынған зерттеу нәтижелері қолданылды.

1 тарау Мемлекеттік сектордың экономикалық саясатты жүргізу құралы ретінде теориялық негізделуі.

1. 1 Экономикалық жүйедегі мемлекеттік сектордың орны және рөлі.

Мәдениеттендіру тарихында мемлекет экономиканың ажырағысыз бөлшегі болып қарастырылды. Қазіргі заманғы экономистер нарық экономикасында мемлекеттің рөліне беретін орны Адам Смиттің концепциясына сай келеді. Адам Смит концепциясында мемлекет меншік құқықтарына, ұлттық егемендіктің тұтастығына, заңдылығына, құқықтық тәртіпке және ұлттық валютаның тұрақтылығына кепілдік және қорғау керек.

Нарықтың дұрыс қызмет етуіне меншік құқықтар жүйесі, заң институттары, барлығын "азаматтық қоғам" деп аталатын шешім қабылдайтын саяси механизмдер түріндегі адекваттық институционалды базаны құруды қажет ететіндігін экономикалық өсу тәжірибесі көрнекі көрсетті. Нарықтар осы құқықтарды беруді қамтамасыз ететін меншік құқықтарды нақты анықтайтын және заңдар мен құқықтар жүйесін барын ұсынады. Келісім шарт құқығы нарықтық келісімдер барысындағы өндірістік ресурстарды және игіліктерді орналастыруды іске асыратын ортасын құрайды. Көп уақыт бойы экономикадағы мемлекеттің рөлі осымен шектелді.

Мемлекеттік меншік кез келген мемлекет экономикасын реттейтін басты құралы және ажырағысыз бөлігі болып табылады. Қандай да болмасын жеке құрылымның қолынан іс келмейтін бірнеше қызметті мемлекеттік меншік қамтамысыз етеді.

Жеке сектормен салыстырғанда мемлекеттік сектордың мақсаты - конституциондық қызметтердің іске асыруын қамтамасыз ету және өмірдегі басты қажеттіліктерді қанағаттандыру. Қазіргі уақытта мемлекеттік сектордың керектігі туралы сұрақ тұрған жоқ - әрине керек.

Экономикалық саясат пен жалпы мемлекеттің саясатын ел экономикасындағы мемлекеттік сектордың бөлігі, оның қызмет етуінің сипаты анықтайды.

Мемлекеттік меншікті тиімді басқаруы мемлекеттің барлық әлеуметтік-экономикалық мақсаттарға жетуіне әкеле алады.

Мемлекеттік меншік нарық экономика жағдайында экономиканың тиімді және ойдағыдай қызмет етуіне объективті қажетті жалпықайтаөндіріс сипаттағы бірқатар әлеуметтік-экономикалық қызметтерді орындайды:

- дәстүрлі жеке капитал үшін қызығушылықты көрсетпейді, бірақ олардың дамуы қайтаөндірістің жалпы шарттарды анықтайтын, пайдалылықты аз әкелетін салалардың қызмет етуін қамтамасыз ету;

- ескі салаларды сауықтыру (қара металлургия, кеме құрылысы және т. с. с. ) . Мемлекет мамандандыру және өндіріс кооперация базасында олардың дамуын қамтамасыз етеді, ал жеке жағдайларда оларды субсидияландырады;

- экономиканың өмірге қабілеттілігін қамтамасыз ету мақсатында өмірге қажетті экономикалық салаларына көмек көрсету, осының негізінде әлемдік шаруашылықта елдің беделі мен ұстанымдарды нығайту (мұнай өндіру, авиағарыштық, атомдық) ;

- өндірістік кәсіпорындарды салу және жұмыс орындарын құру, бар әлеуметтік-экономикалық айырмашылықтарды анықтау үшін кадрлардың қайта дайындауды өткізу арқылы аймақтық саясатты жүргізу;

- экономикалық қатынаста зиян келтіру мүмкін өндірістік салаларына ысырапсыз және экологиялық таза технологияларды енгізу базасы арқылы қоршаған ортаны қорғау, әсіресе энергетикаға, өндіруші өнеркәсіпке;

- жалпы капиталдың қайтаөндірістің тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін мемлекеттік меншік материалды шарттарды жасайды. Ол жалпыхалықтық мәнге ие экономиканың орталары мен салалары, инфрақұрылымның өндірістік басты құрылымдары мемлекетке жататындықтан мүмкін болады. Солай: Японияда, Канадада және Францияда энергетика; Францияда, Италияда, Швецияда, Испанияда және Австрияда теміржол мекемелері; Францияда және Испанияда авиамекемелері; АҚШта және Японияда пошталық байланыс мемлекеттік меншікке түгелімен жатады. Басты-басты табиғи ресурстарға, интеллектуалды және тарихи-мәдени құндылықтарға мемлекет жиі мүлік иесі болады. Ол жоғарғы технологияларды дамытуды және енгізуді, іргелі ғылымды қаржыландырады. Мемлекетке мағлуматты өнімнің айтарлықтай бөлігі және т. с. с. жатады.

-мемлекетке ел ішінде және шетелде басқа меншік иелерімен экономикалық құқық қатынастарда дербес элемент болуға рұқсат етеді, халықаралық және ішкі келісімдер мен бітімдердің көбісінің, халықаралық аманат құқықтың кепілі болады.

- мемлекеттік меншік жоғары деңгейдегі қоғамдастыруы бар және жеке капиталдың (космостық өнеркәсіп, қазіргі информациялық байланыс, экономикалық қауіпсіздік және т. с. с. ) күшіне келмейтін капитал салымдарын қажет ететін экономиканың капиталсыйымды салалардың, өндірістің және орталардың қызмет етуін қамтамасыз етеді;

- мемлекеттік меншік әлеуметтік ортаның қызмет етуін және қоғамдық игіліктерді өндіруді қамтамасыз етеді;

- елдің жалпыхалықтық және жалпымемлекеттік мүдделерін қорғауға бейімделген мемлекеттің дербес экономикалық саясатын жетілдіруді және іске асыруды қамтамасыз етеді;

- дағдарыс соққыларын қақтығыстырып, салық салуды төмендету және мемлекеттің қаржылық қорларын пайдалану, тауарды сатып алуға басып кіру, жоғарғы технологияларды меңгеруді жылдамдатуға көмектесу, банкротқа ұшыраған кәсіпорындарды ұлтшылдықтандыру және т. с. с. арқылы дағдарыстан шығуды тездету үшін қаржыларды мобилизацияландырады.

- Әлемдік тарих көрсеткендей мемлекеттік сектор кез келген қоғамдық және саяси құрылымда елдің қайнар экономикалық тірегі болады және мемлекеттік басқарудың негізгі саланы құрайды.

Қандай да болмасын көлемде мемлекеттік сектор әр елдің экономикасына қажет, сондықтан да Европаның көп елдерінде, Азияның Оңтүстік-Шығысында, дамыған елдерде мемлекеттік меншікке айрықша рөл бөлінеді. Қазіргі уақытта Европалық қауымдастықта мемлекеттік шаруашылық объектілерде 8 млн. астам адам жұмыс істеп жатыр - барлық жалдамалы жұмысшылардың 11% құрайды.

Мемлекеттік сектордың айтарлықтай бөлігі - көбінесе рентабельді емес инфрақұрылымның объектілері. Басқа бөлігі -инвестицияны көп қажет ететін, ал капиталдың айналымы баяу, шикізат және энергетика салалардағы мемлекеттік кәсіпорындар. Мемлекеттік кәсіпорындардың рентабельділігі жекемен салыстырғанда төмен болады. Мемлекеттік сектордың бір бөлігі - жеке-мемлекеттік компаниялардың акциялар пакеті.

Мемлекеттік меншіктің мөлшері, ұлттық экономикадағы бөлігі тек жаңа құрылыс нәтижесінде ғана емес, сонымен қатар мемлекеттік сектордың рентабельді, жаңартылған объектілерді жеке капиталға сату немесе жекешелендіру салдарында.

№268-XII 1994 ж. 27 желтоқсаннан ҚР Азаматтық Кодексіне сәйкес:

1. Мемлекеттік меншік республикалық және коммуналды меншік түрінде болады.

2. Республикалық меншік заңды актілеріне сәйкес мелекеттік республикалық заңды тұлғалардың артынан бекітілген республикалық қазына мүлігінен тұрады.

Қазіргі нарық шаруашылығы мемлекеттің меншігінде бір қатар институттарынан ажыратыла алмайды, бірақ ең жіңішке және де өмірге қажетті макроэкономикалық реттеу болып табылады.

Экономистер екі қарама-қарсы көзқарасты ұстанады. Біреулері, макроэкономикалық саясат - экономикаға игілік, осыдан шығады, ал екіншілері, онда бюрократтар мақсаттарының салдарын көреді. Екі ұстаным да мемлекет рөлінің өсуінің керектігін және объективті шарттастығын мойындайды. Нарық экономикада, бірақ та осы процесстің бастауларын түрліше көреді.

Бірінші көзқарасқа сәйкес, өзін-өзі реттейтін нарық ең оптималды экономикалық нәтижелерге әкелмеуі де мүмкін. Оның себебі координацияның «сәтсіздігі» - нарықтың тиімді жұмысына болысатын шешімдерді қабылдауға бәсеке жиі кедергі жасайды. Осы ереженің көрінісіне алғашқылардың бірі Кейнс назар аударды:үй шаруашылықтарының жинақтар туралы шешімдері және инвестиция туралы фирмалардың шешімдері арасындағы сәйкессіздік.

Кейнс экномиканың потенциалды деңгейінен әлдеқайда төмен деңгейде қызмет еткенде, кейбір шарттарда нарықтың тепе-теңсіздік жағдайынан шыға алмайтынын көрсетті.

Кейнс бойынша, мәселе қаржы нарығын үйлестіретін механизмнің дұрыс жұмыс істемеуінде. Оның шешімі толығымен қаржылық нарық деңгейінде жатады, яғни макроэкономикалық болады. Кейнс ақшаның қоғамдық институт екеніне назар аударды, оның дұрыс қызмет етуіне мемлекет жауапкершілікті.

Кейнс ақша айналымының, баға деңгейінің, валюталық курстың және процент мөлшерінің тұрақтандыруына бағытталған мемлекеттің ақша-несие саясаты дамыған нарық шаруашылығының қажетті элементті болғаның көрсетті. Орталық банк таза есеп айыратын орталықтан және алтын қордан ұлттың экономикалық ортаны және оның ақшаларын қалыптастыратын қажетті институтка айналды. Кейнс Орталық банкті ұзақ экономикалық депрессияның жаман шеңберінен шығудын негізгі құралы деп қарастырды. Одан да ақша-несие саясатының қарапайым шаралары іскер белсенділіктің кенет түсулерді болдырмауы мүмкін. Орталық банктердің істерін халықаралық координациялауында сауда соғыстарының тәртіпсіздіктен, валюталық дағдарыстардан және халықаралық есеп-айыру жүйесінің қирауынан шығу жолдары көрінді.

Макроэкономикалық климатты жасауда мемлекет рөлінің толғануы тек ақша айналымы мен несие салаларына өз әсерін тигізіп ғана қоймады. Кейнсианстардың жұмыстарында ағымды экономикалық және саяси конъюнктурасына селқос сезінетін, шаруашылық өмірдің аз мәнді көрінісінен мемлекеттік бюджет пен мемлекеттік қарыз жиынтық сұраныс пен экономикалық циклге әсер ететін қуатты құрал ретінде көрсетілді. Бюджеттік-салық шараларының нәтижесі сәйкес ақша-несие саясатымен қиюласқанда қат-қабат арта береді. Бюджеттік және ақша тұтқалары экономиканың айналымын толығымен жоймаса да, «ұлы» дағдарыстар мен күйзелістерді болдырмауға үміттенуге рұқсат береді.

Ойланылған ақша-несие және бюджеттік шараларды қиюластыруында тұратын, соғыстан кейінгі макроэкономикалық саясатты іске асыру практикасы кейнсиандық әдістердің тиімділігін аса көрнекі көрсетті.

Нарық механизмнің жұмысына мемлекеттің араласу масштабына басындағы сергектігі келе келе экономикалық белсенділіктің ағымды ауытқуларды тегістеу мақсатында макроэкономикалық процесстерді реттеу үшін мемлекеттік шығындарды пайдалану ұмтылуына ауысты. Ал оның тұрақтандыру әсерінің маңыздылығы біліну үшін, ұлттық табыста оның үлесі тез үлғайды. Экономиканың өсу қарқынына, жұмыссыздық деңгейіне, процент мөлшерінің көлеміне үкімет жауапкершілігін алды. Осы бағыттың жақтаушылары белсенді макроэкономикалық саясаттың жетістігін, дамыған елдерде экономикалық айналымның ауытқу амплитудасы әлдеқайда төмендеді және соңғы 50 соғыстан кейінгі жылда Ұлы дағдарыс төндірген жоқ, осыдан көріп тұр.

Экономикалық ауытқуларды жеңілдету үшін экономистер 60 жылдары өз күмәндерін айтты, бірақ осы макроэкономикалық саясат нұсқауының 80-90 жылдары болған сыны осындай өткір болған емес. Мемлекет араласуының ұлғаюы өзіндік мақсатпен төрешілдіктің өктемдік жүргізу процессі сияқты, экономикалық дамуының мүддесімен сертті емес процессі сияқты сыншыларға болып көрінді. Белсенді мемлекеттік макроэкономикалық саясаттың қарсыластары көптеген дамыған мемлекеттерде экономиканың реттеуі, мемлекет араласу саланың ұлғаюі көбінесе мемлекеттің банкротқа ұшыраумен және әлеуметтік кризиспен аяқталады, толық күйреуге ұшырайды.

Мемлекеттік төрешілдік өсу беталысына ие, жиі өз талпыныстарын экономикалық механизмнің кемел еместігімен негізделеді, ол жеке экономикалық белсенділіктің ығыстыруына, көлеңкелі саланың пайда болуына, коррупцияның өсуіне әкеледі. Осы көзқараста мемлекеттік сектор неғұрлым аз болса, соғұрлым жақсы.

Жаңа консервативтік парадигма макроэкономикалық саясаттың және оның ақша-несие және бюджеттік-салықтық аспаптығын керектігін мойындайды. Оның мақсаты өзгерді: егер кейнсианстар экономикаға әсерін одан әрі өсіргісі келсе және экономиканың ағымды ауытқуларына жауап ретінде максималды жеделдікке шақырды, консерваторлар ең басына экономикалық саясаттың алдын-ала болжамдығын, оның ауытқымаушылығын қойды. Олардың ойынша, макродеңгейде нарықтық шаруашылықты реттетін экономикалық объектілердің мемлекеттік қызметке максималды бейімделуді қамтамасыз етті, макроортаның жоспарлау процессін жеңілдетті және тұрақты параметрлерін құрды. Олар кейін экономиканың миллион субъектілерінің шаруашылық жоспарда бекітіледі.

Макроэкономикалық саясатқа сыншыл әдістемесі мемлекеттің микроэкономикалық процесстерге қатынасуды кеміту әрекеттерімен қоса жүреді.

Кәсіпорындардың жекешелендіруі белсенді жүргізіле басталды, көптеген салалардың реттелуі; әлемдік нарықта ерікті сауда үшін кедергілер едәуір елеулі төмендетілді. Осының барлығы экономикадағы мемлекеттің рөлін қайта ойландырды, мемлекет басқаруының тиімділігіне және өндіріске және көптеген тауарлар мен қызметтердің іске асыруына мемлекеттің араласуына басқаша қаратқызды. Бірақ мемлекеттің ынталандыруына сыншылдың өсуіне қарамастан, бір де бір дамыған ел макроэкономикалық реттеудің аспапшылығынан безген жоқ.

80-жылдары мемлекеттік сектордың өсуі ақырындатылды, бірақ мемлекеттің экономикалық әл-қуатының өсу процессі тоқтатылған жоқ (Қосымша Д) .

Мемлекеттің экономикаға араласуының барлық түрлері біртұтас жүйені құрайды.

Экономиканы мемлекеттік реттеудің әр моделі экономикалық саясаттың шарттарының жиынының түрінде және осы шарттарды дамытатын және іске асыратын сай мемлекеттік институттар түрінде іске асады және элементтердің нақты тіркесімді көрсетеді. Экономикалық саясаттың әртүрлі бағыттар арасында керекті кезде координация жүргізілу қажет. Экономикалық саясаттың әртүрлі шарттарының өзара ықпалының жеткіліксіз есебі нақты шарттардың тиімділігіне елеулі шек қоюы мүмкін: мысалы, мемлекеттік боджеттің дефицитін қысқарту шаралары инфляцияның қандай да болмасын қысқартылуына әкелмейді, егер онымен қатар ақша массасына бақылау және банк жүйесінің қатал несие саясаты жүргізілмесе. Жоспарлы және нарықты экономикадағы мемлекеттік сектордың модельдерінің елеулі айырмашылықтары бар. Егер нарықты экономикада мемлекеттік сектордың барлық элементтері бірдей маңызды болса, онда жоспарлы экономикада экономикадағы мемлекеттің жетекші рөлі ең алдымен барлық өндірістік потенциалдың негізгі бөлігінің мемлекеттік кәсіпорындарда жинақталу жолымен іске асады. Ал өндірістің өзі саяси мақсаттарға қызмет етеді. Субъектілердің мінезқұлығын реттеудің саяси механизмдері өзімен шаруашылық ынталандыруды ауыстырады. Шаруашылық байланыстың барлық түрлері өте реттелген болғаны

на таңғалмау керек. Осылайша экономиканы саясаттандыру, қажетті шаруашылық шешімдерді қабылдағанда саяси моитвацияның бар болуы мемлекеттік сектордың «әлеуметтік моделін» сипаттайды.

Мемлекеттік сектордың орны мен рөлі бойынша нарықты экономика жоспарлы экономикадан ерекшелінеді. Экономикаға мемлекеттің араласуының әртүлі институттар мен шарттар жүйелері бар. Оларды модельдер деп атайды. Осы модельдер экономикаға мемлекеттің араласуының әртүрлі түрлерінің салыстырмалы рөлімен және аумақтарымен ерекшелінеді. Модельдің таңдалуы факторлардың күрделі өріміне байланысты. Ал кейде сыртқы жағдайларға байланысты болады. Бір модельдің тұрғысында саясаттың бағыты аустырылуы, басымдылықтар ауысуы сияқты өзгерістер болуы мумкін - осының бәрі олардың иілгіштігін және өмір сүру қабілеттігін анықтайды. Бірақ институттар жүйесі және оның жалпы стратегиялық мақсаттары салыстырмалы тұрақты қалады.

Таблица 1

Сыртқы сауда тежеулердің және өндірістің мемлекеттендіру дәрежесі

Жоғарғы

Төмен

: Қоғамдық игіліктер мен трансферттердің өндіру көлемі.

Сыртқы сауда тежеулердің және өндірістің мемлекеттендіру дәрежесі: Жоғары

Әлеуметтік Латиноамерикандық

Скандинавтық

Либералды

: Төмен

1 таблицада экономикадағы мемлекет рөлінің модельдері жай жіктеуі көрсетілген. Көлбеу «осінде» экономиканың ортақтандыру дәрежесі көрсетілді: ұлттық өндірістегі мемлекеттік кәсіпорындардың бөлігі және сыртқы саудада қолдаушылықтың дәрежесі. Тік «осінде» - жалпы молшылықтың мемлекет даму дәрежесі. Мемлекеттік шаруашылықтың төрт «қиыр» моделі аталған - «әлеуметтік» моделі мемлекет меншігінің үлкен бөлігі мен қайта бөлудің елеулі көлемдерімен сипатталатын, «скандинавтық» модель (кейде жалпы молшылықтың мемлекеті деп аталады), «латиноамерикандық» моделі (сыртқысаудалық қолдаушылық және импорт ауыстыратын өсім) және «либералды» моделі. Соңғы модель XX ғасырдың соңында сирек қолданыла басталды, ал қазіргі кезде неғұрлым таза түрінде тек екі елде ғана бар - Гонконг және Сингапур.

Нарықтық экономика елдердің көбісі бір ғана полюске тартылмайды, аралық жағдайды ұстанады.

1 таблицаға оралсақ біз әлеуметтік модельден либералды модельге қозғалысын нарыққа көшу деп елестете аламыз. Бұрынғы СССР мен Шығыс Европа елдері үшін өмірге қабілетті балама скандинавтық модель де, латиноамерикандық модель де бола алмады. Скандинавтық модель бюджетке салық түсімдердің мобилизациялаудың төмен мумкіндігінен іске асырылуға келмеді. Дамыған әлеуметтік инфрақұрылым түріндегі социализмнің ізін қалдырғандықтан және сыртқы сауданы либерализациялау бағытында халықаралық қоғамдастықтың қысым жасағандықтан, Латиноамерикандық модельді қолдаудың мағынасы болмады.

Қазіргі әлемдік шаруашылық сипаттағы, өтпелі экономикаларды мемлекеттік реттеудің модельдерінің тарихи эволюциясы либерализациялауға жалпы тенденцияға кіреді. Осы жолмен нарық экономикаға көшкен кезде мемлекет келесі міндеттерді алу керек.

Біріншіден, мемлекет мүлдем жоқ немесе дамымаған жерлерде нарықтарды құру. Екіншіден, ол дұрыс істемейтін нарық механизмін түзетеді немесе толықтайды. Үшіншіден, мемлекет нарық ишараларды беруді жеңілдетеді және нарық субъектілерінің қызмет еуінің координациясына болысады.

Макро деңгейдегі мемлекеттік реттеудің біртұтас жүйені құру және микро деңгейдегі мемлекеттің шаруашылық функцияларының жаңа мазмұнын жинақтауы өтпелі экономикадағы қиын міндет болды. Өзгеріс масштабы реформалар процесінде қатаң дәйектілікті ұстануды талап етті. Бірінші этапта ең алдымен нарық ортаны құру мен макроэкономикалық параметрлерді тұрақтандыруды қамтамасыз ету мәселелері шешілді. Біржолы микро деңгейде мемлекеттік саясат пен реттеу институттарының қалыптастыру жүргізілді. Өтпелі экономика елдердің көбісі осы фазаның аяқталуына жақын, ал ең тез реформаланатын елдер екінші фазаға, нарық экономикадағы мемлекеттің адекватты жаңа рөлінің мемлекеттік сектордың институционалды негіздің даму периоды, енді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.