Электрлік жүйелер мен желілер және олардың техника қауіпсіздігін жоғарылату
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
Қысқартулар мен белгілер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 7
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1. Электрлік желілер сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 9
2. Электр тасымалдау құрылғылары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 11
3. Электр құрылғыларының техника қауіпсіздігін жоғарылату (жерге қосу, нөлдендіру) ... ... 14
4. Өндірістік мекемеде темір бетонды фундаментті жерге қосу ретінде қолдануды бағалау ... ... ... 17
5. Еңбекті, қоршаған ортаны және техника қауіпсіздігін сақтау ... ... ... ... ... ... .. 20
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25 Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 26
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 27
Қысқартулар мен белгілер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 7
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1. Электрлік желілер сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 9
2. Электр тасымалдау құрылғылары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 11
3. Электр құрылғыларының техника қауіпсіздігін жоғарылату (жерге қосу, нөлдендіру) ... ... 14
4. Өндірістік мекемеде темір бетонды фундаментті жерге қосу ретінде қолдануды бағалау ... ... ... 17
5. Еңбекті, қоршаған ортаны және техника қауіпсіздігін сақтау ... ... ... ... ... ... .. 20
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25 Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 26
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 27
Пән: ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности), Защита труда
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:
Мазмұны
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
Қысқартулар мен белгілер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... .. 7
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1. Электрлік желілер сипаттамасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
9
2. Электр тасымалдау құрылғылары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
11
3. Электр құрылғыларының техника қауіпсіздігін жоғарылату (жерге қосу,
нөлдендіру)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... . 14
4. Өндірістік мекемеде темір бетонды фундаментті жерге қосу ретінде
қолдануды бағалау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
5. Еңбекті, қоршаған ортаны және техника қауіпсіздігін сақтау
... ... ... ... ... ... .. 20
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25 Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 26
Қосымшалар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
Анықтамалар
Электрлік желі – электр энергиясын қолданатын аудандардағы, халық
орналасқан пункттердегі арнаулы құрылғылардың және оларды қосатын электр
сымдарының және стансалардың жиынтығы.
Токтың жылулық әсері – ток жүріп жатқан денені жоғары температурада
қыздыру нәтижесінде дененің жеке бөліктерінде күйік пайда болады және
белгілі бір функционалды өзгерістерге әкеліп соқтыруы мүмкін.
Токтың механикалық әсері – электродинамикалық әсер нәтижесінде терінің
қабатталуына және жарылуына әкеп соқтырады, сонымен қатар тері арқылы тері
сұйықтықтарының және қанның булануы болуы мүмкін.
Қорғану жерге қосу – электр құрылғысының электр тогын өткізбейтін
бөліктер арқылы жермен байланысы.
Нөлге теңестіру – электр құрылғыларының электр тогын өткізбейтін нөлдік
өткізгіштермен байланысы.
Өрт - арнайы емес орынның бақылаусыз жануы, материалдық шығынға
соқтыратын төтенше жағдай.
Су - өрт сөндіруге арналған кең тараған және қолайлы құрал.
Қысқартулар мен белгілер
ТҚ – техника қауіпсіздігі
ЕҚ – еңбек қауіпсіздігі
I – адам денесінен өтетін электр тогы
U – кернеу
R4 – адам денесінің кедергісі
Rжққ – жеке қорғаныс құралдарының кедергісі
B – Вольт, кернеудің өлшем бірлігі
А – Ампер, токтың өлшем бірлігі
Гц – Герц, жиілік өлшем бірлігі
Ом – Ом, кедергінің өлшем бірлігі
Вт – Ватт, қуаттың өлшем бірлігі
Кіріспе
Қазіргі кезде адамның барлық материалдық және рухани қажеттігі, құрал-
жабдықтары электр энергиясын пайдалану және қолдану арқылы өндіріледі, іске
асырылады. Электр энергиясы адам қолданымындағы басқа энергия түрлерімен
салыстырғанда әмбебап энергия болып отыр. Өйткені электр энергиясын басқа
энергияларды түрлендіру арқылы оңай алуға, аса көп шығынсыз алыс
қашықтықтарға жеткізуге және тұтынушылар арасында оңай таратуға болады.
Адамзат өмірінде электр энергиясын кеңінен қолдану оны көптеп өндіруді
талап етеді. Мысалы: бұрынғы КСРО-да 1935 жылы 26млрд. кВт. сағатына электр
энергиясы өндірілсе, 1990жылы ол 1725 кВт. сағатқа ,ал Қазақстанда
102,7млрд. кВт. сағатқа жетті. Бұл энергияның шамамен 78%-і жылу электр
стансаларында, 14%-і су электр стансаларында, 8%-і атом электр
стансаларында алынады да 62,3 %-і өндірісте, 2,1%-і құрылыста, 9,8%-і
транспортта, 11%-і ауыл шаруашылығында, ал 14,8%-і тұрмыстық қажеттіліктер
үшін қолданылады. [1]
Электр энергиясы негізінен әртүрлі органикалық отынның (көмір, мұнай,
газ т.б.) жанған кезде бөліп шығаратын жылу энергиясын, күннің, судың,
желдің, радиоактивті элменттердің атомдарының ыдырау, жер астының ыстық
суының, химиялық реакциялардың, органикалық заттардың ыдырау энергиясын
түрлендіру арқылы алынады.
Су электр стансалары басқа электр стансаларына қарағанда қосымша
қаражатты көп қажет етпейтін, пайдалануға оңай және экологиялық таза
құрылыс болып есептеледі. Бірақ құрлықтағы су энергетикасының қоры аз
болғандықтан қажетті электр энергиясын тек қана су электр стансаларында алу
мүмкін емес. Оның үстіне су электр стансаларының тоғандары ауыл
шаруашылығына жарамды үлкен аудандарды алып жатады және балық шаруашылығына
едәуір зиянын тигізеді.
Тұтынушылардың сұранысын қанағаттандыру барысында қазіргі таңда электр
энергиясын өндіретін стансалар да көп. Олардың барлығы өндірілген энергияны
электрлік желілер мен жабдықтардың көмегімен жеткізіп, жүзеге асырады.
Электрлік желілер дегеніміз электр энергиясын таратуға және беруге арналған
арнайы құрылғылар мен оларды қосатын электр сымдарының және стансалардың
жиынтығы. Электрлік желілер қолдану аймағына, өлшеміне және тасымалданатын
ток түріне байланысты бөлінеді.
Сонымен қатар электр энергиясын жеткізу мақсатында көптеген электр
тасымалдау құрылғылары қолданылады. Оларға трансформатор, тұрақты ток
машиналары, асинхронды машиналар және т.б. жатады.
Электрлік желілермен, жабдықтармен, құрылғылармен жұмыс жүргізгенде,
сонымен қатар электр энергиясын тасымалдау барысында техника және еңбек
қауіпсіздігін қатаң сақтау керек. Электр қауіпсіздігін арттыру мақсатында
түрлі шаралар жүргізіледі. Олар, жерге қосу және нөлге теңестіру жұмыстары.
1 Электрлік желілер сипаттамасы
Электрлік желі – электр энергиясын қолданатын аудандардағы, халық
орналасқан пункттердегі арнаулы құрылғылардың және оларды қосатын электр
сымдарының және стансалардың жиынтығы. МЕСТ 24291-90 бойынша электр
желісіне келесідей анықтама беруге болады. Электрлік желі – электр
энергиясын таратуға және беруге арналған арнайы құрылғылар мен оларды
қосатын электр сымдарының және стансалардың жиынтығы.
Электрлік желілерді қолдану аймағына, өлшеміне және ток түріне
байланысты сипаттау қабылданған.
Қолдану аймағына байланысты
Жалпы қолдануға арналған желілер: тұрмыстық, өндірістік,
ауылшаруашылық және транспорттық қолданыстарды электрмен қамтамасыз ету.
Автономды қолданылатын электрмен қамтамасыз ететін электр желілері.
Технологиялық объектілер желісі: өндірістік объектілерді және басқа да
инженерлік жүйелерді электр энергиясымен қамтамасыз ету.
Байланыс желілері: қозғалушы транспорт жүйелерінде электр энергиясын
тасымалдауға қолданылатын арнайы желі (трамвай, троллейбус, метро және
т.б.).
Өлшеміне байланысты электрлік желілер
Магистральді желі: жеке аудандарды, қалаларды және олардың негізгі
көздерін және пайдалану орталығын байланыстыратын желі. Жоғары дәрежелі
кернеумен және қатаңдық ағымында жұмыс істеуімен сипатталады (гигаватт).
Аймақтық желі: аймақтық өлшем желісі (облыстар, аймақтар).
Магистральды желіден бастау алады және өзіндік аймақтарды қамтамасыз ету
көзіне ие, ауқымды тұтынушыларды қамтамасыз етеді (қала, аймақ, транспортты
бөлім). Орта дәрежелі кернеумен және қатаңдық ағымында жұмыс істеуімен
сипатталады (жүздеген мегаватт, гигаватт).
Аудандық желі, анықтаушы желі. Аймақтық желіден бастау алады. Алайда
жеке өзіндік қамтамасыз ету көзіне ие емес, орта және кіші тұтынушыларды
қамтамасыз етеді (кварталіші және ауылдық желілер, кішігірім елді-мекендер,
транспорт желілелрі). Орта және төмен дәрежелі кернеумен және орта қатаңдық
ағымында жұмыс істеуімен сипатталады (мегаватт).
Ішкі желілер: электр энергиясымен кішігірім жерлерді қамтамасыз етеді:
қала аудандары, ауыл, квартал, завод. Ішкі желіде 1 немес 2 қаматамсыз ету
көзіне ие. Төменгі кернеуде және орта қатаңдықта жұмыс істеуімен
сипатталады (ондаған және жүздеген киловатт).
Электр сымдары: ең төменгі дәрежелі желі: жеке мекеме, цех, тұрғын
үйлер. Ішкі желімен бірге қамтамасыз етеді. Төменгі және тұрмыстық
деңгейдегі және төменгі қатаңдықта жұмыс істеуімен сипатталады (ондаған
және жүздеген киловатт).
Жұмыс істеу принципі: электрлік желі тұтынушылардың сұранысына
байланысты электр энергиясын электр сымдары және басқа желілер арқылы
жеткізу мақсатында қолданылады.
Желі құрылысы. Электр желісі тұтынушылардың орналасуына, қамтамасыз
ету көзіне, сұраныстарға байланысты күрделі құрылысқа ие болуы мүмкін.
Желіде стансаларды біріктіретін жеткізу сымдары анықталады. Сымдар біреулік
және екеулік болуы мүмкін. Станса ішінде құрылғыларды және сымдарды қосу
үшін электрлік коммутатордың әр түрі қолданылады. Электр желісінің
құрылысын нақты көрсету мақсатында арнайы сызбалар қолданылады. Онда үш
өткізгішті үш фаза бір желі ретінде қарастырылады. Сонымен қатар сызбада
коммутатор, трансформатор, қорғану құрылғыларының жүйесі сипатталады.
Электрлік желі құрылысы коммутатор қосылуына байланысты динамикалық түрде
өзгеруі мүмкін.
2 Электр тасымалдау құрылғылары
Элеткрмен қамтамасыз ету желісі қамтамасыз ету көзі мен тұтынушыларды
байланыстыруымен сипатталады. Бұл электр тасымалдау құрылғыларының
көмегімен жүзеге асады. Оларға трансформатор, тұрақты ток машиналары,
асинхронды машиналар және т.б. жатады.
Трансформатордың қолданылуы
Трансформатор дегеніміз электр энергиясын кернеуі бойынша түрлендіруге
және кернеуді реттеуге арналған электромагниттік құрылғы.
Трансформатор латынша түрлендіру дегенді білдіретін сөз. Қазіргі
түріндегі трансформаторларды мадияр оқымыстылары М.Дери, О.Блати және
К.Ципорневскийлер 1885 жылдары ойлап шығарған.[2]
Трансформатордың қажеттігі электр энергиясының оны таратқан кездегі
шығынын азайту және сымдық материалды үнемдеу мақсатынан келіп туған.
Егер электр энергиясын алысқа беруде кернеудің деңгейін арттырса, онда
желіде энергия шығыны азаяды және сымдық материал үнемделеді. Осы мақсатта
кернеудің деңгейін реттеу үшін трансформатор ойлап табылған.
Өндірістің және техниканың дамуына байланысты номинал крнеуі әр түрлі
құрылғылар пайда болды: 50...70В-тік кернеуде жұмыс істейтін
трансформаторлары, 12...40В-тік апаттық жарықтандыру шамдары,
түрлендіргіштер, электрондық құрылғылар және т.б. осы құрылғылардың
барлығында да трансформаторлар пайдаланылады. Электр өлшеу жұмыстарында
кернеулік және токтық өлшеуіштік трансформаторлар пайдаланылады.
Электрмен жабдықтау жүйелерінде, электр тораптарында қолданылатын
трансформаторларды күштік трансформаторлар деп атайды. Электр стансаларында
кернеуді жоғарылатқыш күштік трансформаторлар қойылса, электр қабылдағыштар
қасында төмендеткіш күштік трансформаторлар қойылады. Өйткені электр
қабылдағыштар мен генераторлар 10 кВ кернеуге дейін ғана есептелініп
жасалған. Әдетте генераторлардың кернеуі 6,3 немесе 10,5 кВ болады. Бұл
кернеулер, желідегі энергияның шығыны өте үлкен және көп сымдық материал
керек болатындықтан, электр энергиясын алысқа беруге жарамайды. Сондықтан
трансформаторлардың кернеулері әр түрлі және генераторлардың кернеуіне
қарағанда әлдеқайда жоғары болады. Күштік трансформаторлардың қуаты 10 кВА-
ден 1млн.кВА-ге дейін үлкен аралықты алып жатады.
Қуаты аз трансформаторлар да кеңінен тараған: олар негізінен әртүрлі
қуаты аз электрлік құрылғыларда, радиотехникада және автоматикада
қолданылады.
Трансформаторлар оларға берілген кернеудің санына қарай бір фазалы
және үш фазалы, кернеуді реттеуіне қарй жоғарылатқыш және төмендеткіш болып
бөлінеді.
Трансформаторлар әр түрлі міндет атқарғанымен олардың негізгі құрылысы
және әрекеттік парқылары бірдей. Сондықтан трансформатордың әрекеттік
парқын және әр түрлі әлпілерін бір фазалы трансформаторлар арқылы
қарастыруға болады.
Трансформатор ферромагнитті магнит өткізгіш өзектен және кем дегенде
екі орамадан тұрады. Орамалар трансформаторлардың түріне қарай өзекте
бірінің үстіне екіншісі, қатар немесе әр жерге орналасуы мүмкін.
Орамалардың бірі кернеу көзіне қосылады да кірмелік орама деп, ал
екіншісінің қысқыштарында электр қабылдағыштар қосылады да шықпалық орама
деп аталады. Орамалардың орамдары бір-бірінен және өзектен изоляцияланған.
Өзек қалыңдығы 0,3...0,5мм трансформаторлық болат табақшалардан
жиналған. Энергияның өзектегі шығынын азайту үшін табақшалар бір-бірінен
және орамалардан оқшауланған.
Трансформатордың әрекеттік парқы осылай түсіндіріледі.
Бұл жерде ескеретін бір нәрсе-трансформатордың тек қана айнымалы ток
тізбегінде ғана жұмыс істей алатындығы, яғни айнымалы кернеуді ғана
түрлендіретіндігі. Себебі тұрақты магнит өрісін қоздырады. Ал тұрақты
магнит өрісі қозғалмай тұрған өткізгіште ЭҚК тудырмайды.
Екінші ескеретін жәйт – ол трансформатор өзегінің тек қана
ферромагнитті материалдан жасалатындығы. Өйткені ферромагнитті емес
материал (мысалы, аллюминий, мыс, қола, т.б.) магниттенбейді, сондықтан ол
магнит өткізгіш бола алмайды.
Тұрақты ток машиналарының қолданылуы.
Тұрақты ток машиналары қуаты онымен бірдей айнымалы ток машиналарына
қарағанда үлкен жүргізіп жіберу иінкүшін (моментін) туғызады және олардың
айналу жиілігін қарапайым тетіктерімен біртіндеп реттеуге болады. Міне осы
артықшылықтарының арқасында тұрақты ток машиналары өндірістің әртүрлі
салаларында қолданылып келеді.
Тұрақты ток машиналары генераторлар және қозғалтқыштар болып бөлінеді.
Генераторларда механикалық энергия жұмсап электр энергиясы, ал
қозғалтқыштарда электр энергиясын пайдаланып механикалық энергия алынады.
Тұрақты ток машиналары металл сығымдау тұрақтарында, автомобиль, ұшақ,
троллейбус, трамвай, электрлік локомотивтердің электр қондырғыларында
(генераторлар және қозғалтқыштар ретінде) қолданылады. Бұдан басқа тұрақты
ток машиналары автоматты басқару құрылғыларында және әртүрлі механизмдердің
айналу жиіліктерін өлшеуде қолданылады.
Тұрақты ток машиналарының кернеулері мен қуаты әртүрлі болып келеді:
мысалы автомобиль генераторларының кернеуі 12 В те қуаты 500...800 Вт,
трамвай және троллейбустарда электрлік қозғалтқыштардың кернеуі 550 В те
қуаты 45 кВт-қа дейін, электрлі локомотив қозғалтқыштардың кернеуі 3 кВ те
қуаты 450...550 кВт.
Өндірісте көп тараған тұрақты ток машиналарының бірі П сериялы
қозғалтқыштар. Олардың кернеуі 110, 220 және 440 В, қуаты 0,7...180 кВт, ал
айналу жиілігі 750, 1000, 1500 және 3000 айнмин. [2]
Тұрақты ток машиналарының негізгі кемшілігі- коллектордың тез істен
шығатындығы және онда электр ұшқынының пайда болатындығы. Электр ұшқынының
әсерінен коллектор тіліктері қатты қызады, жанып та кетуі мүмкін, үстері
бұдырланып тегіс ортамен арадағы контакт нашарлайды және мұндай машиналарды
жарылу қаупі бар жерлерде қолдануға болмайды. Мұнымен қатар, тұрақты ток
машиналары қуаты осындай айнымалы ток машиналарына қарағанда қымбаттырақ.
Тұрақты және айнымалы ток машиналарына тән бір қасиет-олардың
қайтымдылығы, яғни бір электр машинасының әрі генератор әлпінде, әрі
қозғалтқыш әлпінде жұмыс істей алатындығы. Әрине, бір әліпке бейімдеп
арнайы жасалған машинаның сипаттамалары басқа әлпіндегі сипаттамаларынан
жақсырақ болатындықтан электр машиналарын жасайтын кәсіпорындары оларды
генератор немесе қозғалтқыш етіп қана шығарады.
Тұрақты ток машиналарының құжаттық жапсырмаларында машинаның аты,
түрі, номинал қуаты Рн, номинал кернеуі Uн, номинал тогы Iн, номинал
айналу жиілігі nн, қоздыру түрі, қоздыру кернеуі Uқ, изоляцияланған класы,
жұмыс әлпі, салмағы, т.б. негізгі деректері беріледі.
3 Электр құрылғыларының техника қауіпсіздігін жоғарылату (жерге қосу,
нөлдендіру)
Электр құрылғыларының техника қауіпсіздігін жоғарылату жерге қосу,
нөлдендіру жүйелерін, сақтандырудың басқа да әдістерін, сонымен қатар алдын
алу плакаттарын және қауіпсіздік белгілерін қолданумен жүзеге асады.
Жергілікті жарықтандыру жүйесінде, қолдық электр құрылғыда және басқа да
кейбір жағдайларда кернеуді азайту қолданылады.
Сақтандыру жерге қосу – құрылғысына және арнаулы нөлдендіру электр
құрылғысына қойылатын талаптар: қалыпты кернеу 380 В және ауыспалы токтан
жоғары сонымен қатар 440 В және тұрақты токтан жоғары.
Сақтандыру жерге қосу жерге қосылған электр құрылғыларының металлды
бөліктерімен немесе оның эквивалентімен сипатталады (су өткізгішіті
трубалармен және т.б. ) .
Жерден оқшауланған корпустағы электр өткізгіш бөліктерді оқшаулау
кезінде ол Uф фазалы кернеуге ие болады. Бұл жағдайда адам денесінен өтетін
электр тогы,
I4=Ucp (R4+Rжққ)
мұнда R4 – адам денесінің кедергісі; Rжққ – жеке қорғаныс құралдарының
кедергісі; жеке қорғаныс құралдары болмаған жағдайда Rжққ = 0. [3]
Жерге қосу кезінде электр тогына жақындау кернеуі азаяды, және ол
кезде адам денесінен өтетін электр тогы жерге қосылмаған құрылғыларға
қарағанда аз болады. Жерге қосылған құрылғы корпусында кернеу аз болу үшін
жердің кедергісін шектейді. 380220 В кернеумен жұмыс істейтін
құрылғыларда кедергі 4 Ом көп болмауы тиіс, ал 220127 В кернеумен жұмыс
істейтін құрылғыларда 8 Ом көп болмауы керек. Егер қамтамасыз ету көзінің
қуаты 100 кВА көп болмаса, жердің кедергісі 10 Oм шегінде болады.
Жерге қосу құрылғысында бірінші ретте табиғи жерге қосу қолданылуы
тиіс. Өндірістік мекемелерде темір бетонды фундаменттер қолданылуы мүмкін.
Табиғи жерге қосу құрылғылары болмаған жағдайда қосымша жерге қосу
құрылғыларын қолдануға рұқсат етіледі, мысалы, жерге орнатылған темір
трубалар, стержендер т.б. Жерге орнатылғаннан кейін олар жерден
100...200мм биіктікте болуы керек, оларға өткізгіштер жалғанады. Жерге қосу
құрылғысы ретінде жанғыш сұйықтармен және газдармен өткізгіш трубаларды
қолдануға категориялы түрде рұқсат етілмейді.
Жерге қосу электр тогын өткізбейтін металл бөліктердің қосындысынан
тұрады (қосымша 1). Егер тұйықталу болған жағдайда кез келген фаза
корпусында қысқа тұйықталу контуры орнатылады. Ол контурлар үлкен ток
күшіне ие, яғни өткізгіштің жұмысын жалғастырады. Осылай электр құрылғылары
қамтамасыз етіледі.
Электр құрылғысын қорғаныс ажырату электр тогымен зақымдану мүмкін
қауіп төнген кезінде электр тогын қолданатын автоматты түрде өшетін
құрылғыларды қолданумен қамтамасыз етіледі. Автоматты ажырату
құрылғыларының схемасы әр түрлі болады. Барлық жағдайда жүйе электр
желісінде қандайда бір параметрлерде электр тогының жоғарыламауын
қамтамасыз етеді. Максимальды ток релесін қолдану арқылы автоамтты түрде
ажырату сұлбасы да берілген (қосымша 2).
Электр қауіпсіздігін жоғарылату оқшаулағыш, шектегіш, қорғаныш және
сигналды қорғану құралдарын қолдану жолымен де жүзеге асады.
Оқшаулағыш электр қорғаушы құралдар негізгі және қосымша болып
бөлінеді. Негізгі оқшаулағыш электр қорғаушы ... жалғасы
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
Қысқартулар мен белгілер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... .. 7
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1. Электрлік желілер сипаттамасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
9
2. Электр тасымалдау құрылғылары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
11
3. Электр құрылғыларының техника қауіпсіздігін жоғарылату (жерге қосу,
нөлдендіру)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... . 14
4. Өндірістік мекемеде темір бетонды фундаментті жерге қосу ретінде
қолдануды бағалау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
5. Еңбекті, қоршаған ортаны және техника қауіпсіздігін сақтау
... ... ... ... ... ... .. 20
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25 Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 26
Қосымшалар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
Анықтамалар
Электрлік желі – электр энергиясын қолданатын аудандардағы, халық
орналасқан пункттердегі арнаулы құрылғылардың және оларды қосатын электр
сымдарының және стансалардың жиынтығы.
Токтың жылулық әсері – ток жүріп жатқан денені жоғары температурада
қыздыру нәтижесінде дененің жеке бөліктерінде күйік пайда болады және
белгілі бір функционалды өзгерістерге әкеліп соқтыруы мүмкін.
Токтың механикалық әсері – электродинамикалық әсер нәтижесінде терінің
қабатталуына және жарылуына әкеп соқтырады, сонымен қатар тері арқылы тері
сұйықтықтарының және қанның булануы болуы мүмкін.
Қорғану жерге қосу – электр құрылғысының электр тогын өткізбейтін
бөліктер арқылы жермен байланысы.
Нөлге теңестіру – электр құрылғыларының электр тогын өткізбейтін нөлдік
өткізгіштермен байланысы.
Өрт - арнайы емес орынның бақылаусыз жануы, материалдық шығынға
соқтыратын төтенше жағдай.
Су - өрт сөндіруге арналған кең тараған және қолайлы құрал.
Қысқартулар мен белгілер
ТҚ – техника қауіпсіздігі
ЕҚ – еңбек қауіпсіздігі
I – адам денесінен өтетін электр тогы
U – кернеу
R4 – адам денесінің кедергісі
Rжққ – жеке қорғаныс құралдарының кедергісі
B – Вольт, кернеудің өлшем бірлігі
А – Ампер, токтың өлшем бірлігі
Гц – Герц, жиілік өлшем бірлігі
Ом – Ом, кедергінің өлшем бірлігі
Вт – Ватт, қуаттың өлшем бірлігі
Кіріспе
Қазіргі кезде адамның барлық материалдық және рухани қажеттігі, құрал-
жабдықтары электр энергиясын пайдалану және қолдану арқылы өндіріледі, іске
асырылады. Электр энергиясы адам қолданымындағы басқа энергия түрлерімен
салыстырғанда әмбебап энергия болып отыр. Өйткені электр энергиясын басқа
энергияларды түрлендіру арқылы оңай алуға, аса көп шығынсыз алыс
қашықтықтарға жеткізуге және тұтынушылар арасында оңай таратуға болады.
Адамзат өмірінде электр энергиясын кеңінен қолдану оны көптеп өндіруді
талап етеді. Мысалы: бұрынғы КСРО-да 1935 жылы 26млрд. кВт. сағатына электр
энергиясы өндірілсе, 1990жылы ол 1725 кВт. сағатқа ,ал Қазақстанда
102,7млрд. кВт. сағатқа жетті. Бұл энергияның шамамен 78%-і жылу электр
стансаларында, 14%-і су электр стансаларында, 8%-і атом электр
стансаларында алынады да 62,3 %-і өндірісте, 2,1%-і құрылыста, 9,8%-і
транспортта, 11%-і ауыл шаруашылығында, ал 14,8%-і тұрмыстық қажеттіліктер
үшін қолданылады. [1]
Электр энергиясы негізінен әртүрлі органикалық отынның (көмір, мұнай,
газ т.б.) жанған кезде бөліп шығаратын жылу энергиясын, күннің, судың,
желдің, радиоактивті элменттердің атомдарының ыдырау, жер астының ыстық
суының, химиялық реакциялардың, органикалық заттардың ыдырау энергиясын
түрлендіру арқылы алынады.
Су электр стансалары басқа электр стансаларына қарағанда қосымша
қаражатты көп қажет етпейтін, пайдалануға оңай және экологиялық таза
құрылыс болып есептеледі. Бірақ құрлықтағы су энергетикасының қоры аз
болғандықтан қажетті электр энергиясын тек қана су электр стансаларында алу
мүмкін емес. Оның үстіне су электр стансаларының тоғандары ауыл
шаруашылығына жарамды үлкен аудандарды алып жатады және балық шаруашылығына
едәуір зиянын тигізеді.
Тұтынушылардың сұранысын қанағаттандыру барысында қазіргі таңда электр
энергиясын өндіретін стансалар да көп. Олардың барлығы өндірілген энергияны
электрлік желілер мен жабдықтардың көмегімен жеткізіп, жүзеге асырады.
Электрлік желілер дегеніміз электр энергиясын таратуға және беруге арналған
арнайы құрылғылар мен оларды қосатын электр сымдарының және стансалардың
жиынтығы. Электрлік желілер қолдану аймағына, өлшеміне және тасымалданатын
ток түріне байланысты бөлінеді.
Сонымен қатар электр энергиясын жеткізу мақсатында көптеген электр
тасымалдау құрылғылары қолданылады. Оларға трансформатор, тұрақты ток
машиналары, асинхронды машиналар және т.б. жатады.
Электрлік желілермен, жабдықтармен, құрылғылармен жұмыс жүргізгенде,
сонымен қатар электр энергиясын тасымалдау барысында техника және еңбек
қауіпсіздігін қатаң сақтау керек. Электр қауіпсіздігін арттыру мақсатында
түрлі шаралар жүргізіледі. Олар, жерге қосу және нөлге теңестіру жұмыстары.
1 Электрлік желілер сипаттамасы
Электрлік желі – электр энергиясын қолданатын аудандардағы, халық
орналасқан пункттердегі арнаулы құрылғылардың және оларды қосатын электр
сымдарының және стансалардың жиынтығы. МЕСТ 24291-90 бойынша электр
желісіне келесідей анықтама беруге болады. Электрлік желі – электр
энергиясын таратуға және беруге арналған арнайы құрылғылар мен оларды
қосатын электр сымдарының және стансалардың жиынтығы.
Электрлік желілерді қолдану аймағына, өлшеміне және ток түріне
байланысты сипаттау қабылданған.
Қолдану аймағына байланысты
Жалпы қолдануға арналған желілер: тұрмыстық, өндірістік,
ауылшаруашылық және транспорттық қолданыстарды электрмен қамтамасыз ету.
Автономды қолданылатын электрмен қамтамасыз ететін электр желілері.
Технологиялық объектілер желісі: өндірістік объектілерді және басқа да
инженерлік жүйелерді электр энергиясымен қамтамасыз ету.
Байланыс желілері: қозғалушы транспорт жүйелерінде электр энергиясын
тасымалдауға қолданылатын арнайы желі (трамвай, троллейбус, метро және
т.б.).
Өлшеміне байланысты электрлік желілер
Магистральді желі: жеке аудандарды, қалаларды және олардың негізгі
көздерін және пайдалану орталығын байланыстыратын желі. Жоғары дәрежелі
кернеумен және қатаңдық ағымында жұмыс істеуімен сипатталады (гигаватт).
Аймақтық желі: аймақтық өлшем желісі (облыстар, аймақтар).
Магистральды желіден бастау алады және өзіндік аймақтарды қамтамасыз ету
көзіне ие, ауқымды тұтынушыларды қамтамасыз етеді (қала, аймақ, транспортты
бөлім). Орта дәрежелі кернеумен және қатаңдық ағымында жұмыс істеуімен
сипатталады (жүздеген мегаватт, гигаватт).
Аудандық желі, анықтаушы желі. Аймақтық желіден бастау алады. Алайда
жеке өзіндік қамтамасыз ету көзіне ие емес, орта және кіші тұтынушыларды
қамтамасыз етеді (кварталіші және ауылдық желілер, кішігірім елді-мекендер,
транспорт желілелрі). Орта және төмен дәрежелі кернеумен және орта қатаңдық
ағымында жұмыс істеуімен сипатталады (мегаватт).
Ішкі желілер: электр энергиясымен кішігірім жерлерді қамтамасыз етеді:
қала аудандары, ауыл, квартал, завод. Ішкі желіде 1 немес 2 қаматамсыз ету
көзіне ие. Төменгі кернеуде және орта қатаңдықта жұмыс істеуімен
сипатталады (ондаған және жүздеген киловатт).
Электр сымдары: ең төменгі дәрежелі желі: жеке мекеме, цех, тұрғын
үйлер. Ішкі желімен бірге қамтамасыз етеді. Төменгі және тұрмыстық
деңгейдегі және төменгі қатаңдықта жұмыс істеуімен сипатталады (ондаған
және жүздеген киловатт).
Жұмыс істеу принципі: электрлік желі тұтынушылардың сұранысына
байланысты электр энергиясын электр сымдары және басқа желілер арқылы
жеткізу мақсатында қолданылады.
Желі құрылысы. Электр желісі тұтынушылардың орналасуына, қамтамасыз
ету көзіне, сұраныстарға байланысты күрделі құрылысқа ие болуы мүмкін.
Желіде стансаларды біріктіретін жеткізу сымдары анықталады. Сымдар біреулік
және екеулік болуы мүмкін. Станса ішінде құрылғыларды және сымдарды қосу
үшін электрлік коммутатордың әр түрі қолданылады. Электр желісінің
құрылысын нақты көрсету мақсатында арнайы сызбалар қолданылады. Онда үш
өткізгішті үш фаза бір желі ретінде қарастырылады. Сонымен қатар сызбада
коммутатор, трансформатор, қорғану құрылғыларының жүйесі сипатталады.
Электрлік желі құрылысы коммутатор қосылуына байланысты динамикалық түрде
өзгеруі мүмкін.
2 Электр тасымалдау құрылғылары
Элеткрмен қамтамасыз ету желісі қамтамасыз ету көзі мен тұтынушыларды
байланыстыруымен сипатталады. Бұл электр тасымалдау құрылғыларының
көмегімен жүзеге асады. Оларға трансформатор, тұрақты ток машиналары,
асинхронды машиналар және т.б. жатады.
Трансформатордың қолданылуы
Трансформатор дегеніміз электр энергиясын кернеуі бойынша түрлендіруге
және кернеуді реттеуге арналған электромагниттік құрылғы.
Трансформатор латынша түрлендіру дегенді білдіретін сөз. Қазіргі
түріндегі трансформаторларды мадияр оқымыстылары М.Дери, О.Блати және
К.Ципорневскийлер 1885 жылдары ойлап шығарған.[2]
Трансформатордың қажеттігі электр энергиясының оны таратқан кездегі
шығынын азайту және сымдық материалды үнемдеу мақсатынан келіп туған.
Егер электр энергиясын алысқа беруде кернеудің деңгейін арттырса, онда
желіде энергия шығыны азаяды және сымдық материал үнемделеді. Осы мақсатта
кернеудің деңгейін реттеу үшін трансформатор ойлап табылған.
Өндірістің және техниканың дамуына байланысты номинал крнеуі әр түрлі
құрылғылар пайда болды: 50...70В-тік кернеуде жұмыс істейтін
трансформаторлары, 12...40В-тік апаттық жарықтандыру шамдары,
түрлендіргіштер, электрондық құрылғылар және т.б. осы құрылғылардың
барлығында да трансформаторлар пайдаланылады. Электр өлшеу жұмыстарында
кернеулік және токтық өлшеуіштік трансформаторлар пайдаланылады.
Электрмен жабдықтау жүйелерінде, электр тораптарында қолданылатын
трансформаторларды күштік трансформаторлар деп атайды. Электр стансаларында
кернеуді жоғарылатқыш күштік трансформаторлар қойылса, электр қабылдағыштар
қасында төмендеткіш күштік трансформаторлар қойылады. Өйткені электр
қабылдағыштар мен генераторлар 10 кВ кернеуге дейін ғана есептелініп
жасалған. Әдетте генераторлардың кернеуі 6,3 немесе 10,5 кВ болады. Бұл
кернеулер, желідегі энергияның шығыны өте үлкен және көп сымдық материал
керек болатындықтан, электр энергиясын алысқа беруге жарамайды. Сондықтан
трансформаторлардың кернеулері әр түрлі және генераторлардың кернеуіне
қарағанда әлдеқайда жоғары болады. Күштік трансформаторлардың қуаты 10 кВА-
ден 1млн.кВА-ге дейін үлкен аралықты алып жатады.
Қуаты аз трансформаторлар да кеңінен тараған: олар негізінен әртүрлі
қуаты аз электрлік құрылғыларда, радиотехникада және автоматикада
қолданылады.
Трансформаторлар оларға берілген кернеудің санына қарай бір фазалы
және үш фазалы, кернеуді реттеуіне қарй жоғарылатқыш және төмендеткіш болып
бөлінеді.
Трансформаторлар әр түрлі міндет атқарғанымен олардың негізгі құрылысы
және әрекеттік парқылары бірдей. Сондықтан трансформатордың әрекеттік
парқын және әр түрлі әлпілерін бір фазалы трансформаторлар арқылы
қарастыруға болады.
Трансформатор ферромагнитті магнит өткізгіш өзектен және кем дегенде
екі орамадан тұрады. Орамалар трансформаторлардың түріне қарай өзекте
бірінің үстіне екіншісі, қатар немесе әр жерге орналасуы мүмкін.
Орамалардың бірі кернеу көзіне қосылады да кірмелік орама деп, ал
екіншісінің қысқыштарында электр қабылдағыштар қосылады да шықпалық орама
деп аталады. Орамалардың орамдары бір-бірінен және өзектен изоляцияланған.
Өзек қалыңдығы 0,3...0,5мм трансформаторлық болат табақшалардан
жиналған. Энергияның өзектегі шығынын азайту үшін табақшалар бір-бірінен
және орамалардан оқшауланған.
Трансформатордың әрекеттік парқы осылай түсіндіріледі.
Бұл жерде ескеретін бір нәрсе-трансформатордың тек қана айнымалы ток
тізбегінде ғана жұмыс істей алатындығы, яғни айнымалы кернеуді ғана
түрлендіретіндігі. Себебі тұрақты магнит өрісін қоздырады. Ал тұрақты
магнит өрісі қозғалмай тұрған өткізгіште ЭҚК тудырмайды.
Екінші ескеретін жәйт – ол трансформатор өзегінің тек қана
ферромагнитті материалдан жасалатындығы. Өйткені ферромагнитті емес
материал (мысалы, аллюминий, мыс, қола, т.б.) магниттенбейді, сондықтан ол
магнит өткізгіш бола алмайды.
Тұрақты ток машиналарының қолданылуы.
Тұрақты ток машиналары қуаты онымен бірдей айнымалы ток машиналарына
қарағанда үлкен жүргізіп жіберу иінкүшін (моментін) туғызады және олардың
айналу жиілігін қарапайым тетіктерімен біртіндеп реттеуге болады. Міне осы
артықшылықтарының арқасында тұрақты ток машиналары өндірістің әртүрлі
салаларында қолданылып келеді.
Тұрақты ток машиналары генераторлар және қозғалтқыштар болып бөлінеді.
Генераторларда механикалық энергия жұмсап электр энергиясы, ал
қозғалтқыштарда электр энергиясын пайдаланып механикалық энергия алынады.
Тұрақты ток машиналары металл сығымдау тұрақтарында, автомобиль, ұшақ,
троллейбус, трамвай, электрлік локомотивтердің электр қондырғыларында
(генераторлар және қозғалтқыштар ретінде) қолданылады. Бұдан басқа тұрақты
ток машиналары автоматты басқару құрылғыларында және әртүрлі механизмдердің
айналу жиіліктерін өлшеуде қолданылады.
Тұрақты ток машиналарының кернеулері мен қуаты әртүрлі болып келеді:
мысалы автомобиль генераторларының кернеуі 12 В те қуаты 500...800 Вт,
трамвай және троллейбустарда электрлік қозғалтқыштардың кернеуі 550 В те
қуаты 45 кВт-қа дейін, электрлі локомотив қозғалтқыштардың кернеуі 3 кВ те
қуаты 450...550 кВт.
Өндірісте көп тараған тұрақты ток машиналарының бірі П сериялы
қозғалтқыштар. Олардың кернеуі 110, 220 және 440 В, қуаты 0,7...180 кВт, ал
айналу жиілігі 750, 1000, 1500 және 3000 айнмин. [2]
Тұрақты ток машиналарының негізгі кемшілігі- коллектордың тез істен
шығатындығы және онда электр ұшқынының пайда болатындығы. Электр ұшқынының
әсерінен коллектор тіліктері қатты қызады, жанып та кетуі мүмкін, үстері
бұдырланып тегіс ортамен арадағы контакт нашарлайды және мұндай машиналарды
жарылу қаупі бар жерлерде қолдануға болмайды. Мұнымен қатар, тұрақты ток
машиналары қуаты осындай айнымалы ток машиналарына қарағанда қымбаттырақ.
Тұрақты және айнымалы ток машиналарына тән бір қасиет-олардың
қайтымдылығы, яғни бір электр машинасының әрі генератор әлпінде, әрі
қозғалтқыш әлпінде жұмыс істей алатындығы. Әрине, бір әліпке бейімдеп
арнайы жасалған машинаның сипаттамалары басқа әлпіндегі сипаттамаларынан
жақсырақ болатындықтан электр машиналарын жасайтын кәсіпорындары оларды
генератор немесе қозғалтқыш етіп қана шығарады.
Тұрақты ток машиналарының құжаттық жапсырмаларында машинаның аты,
түрі, номинал қуаты Рн, номинал кернеуі Uн, номинал тогы Iн, номинал
айналу жиілігі nн, қоздыру түрі, қоздыру кернеуі Uқ, изоляцияланған класы,
жұмыс әлпі, салмағы, т.б. негізгі деректері беріледі.
3 Электр құрылғыларының техника қауіпсіздігін жоғарылату (жерге қосу,
нөлдендіру)
Электр құрылғыларының техника қауіпсіздігін жоғарылату жерге қосу,
нөлдендіру жүйелерін, сақтандырудың басқа да әдістерін, сонымен қатар алдын
алу плакаттарын және қауіпсіздік белгілерін қолданумен жүзеге асады.
Жергілікті жарықтандыру жүйесінде, қолдық электр құрылғыда және басқа да
кейбір жағдайларда кернеуді азайту қолданылады.
Сақтандыру жерге қосу – құрылғысына және арнаулы нөлдендіру электр
құрылғысына қойылатын талаптар: қалыпты кернеу 380 В және ауыспалы токтан
жоғары сонымен қатар 440 В және тұрақты токтан жоғары.
Сақтандыру жерге қосу жерге қосылған электр құрылғыларының металлды
бөліктерімен немесе оның эквивалентімен сипатталады (су өткізгішіті
трубалармен және т.б. ) .
Жерден оқшауланған корпустағы электр өткізгіш бөліктерді оқшаулау
кезінде ол Uф фазалы кернеуге ие болады. Бұл жағдайда адам денесінен өтетін
электр тогы,
I4=Ucp (R4+Rжққ)
мұнда R4 – адам денесінің кедергісі; Rжққ – жеке қорғаныс құралдарының
кедергісі; жеке қорғаныс құралдары болмаған жағдайда Rжққ = 0. [3]
Жерге қосу кезінде электр тогына жақындау кернеуі азаяды, және ол
кезде адам денесінен өтетін электр тогы жерге қосылмаған құрылғыларға
қарағанда аз болады. Жерге қосылған құрылғы корпусында кернеу аз болу үшін
жердің кедергісін шектейді. 380220 В кернеумен жұмыс істейтін
құрылғыларда кедергі 4 Ом көп болмауы тиіс, ал 220127 В кернеумен жұмыс
істейтін құрылғыларда 8 Ом көп болмауы керек. Егер қамтамасыз ету көзінің
қуаты 100 кВА көп болмаса, жердің кедергісі 10 Oм шегінде болады.
Жерге қосу құрылғысында бірінші ретте табиғи жерге қосу қолданылуы
тиіс. Өндірістік мекемелерде темір бетонды фундаменттер қолданылуы мүмкін.
Табиғи жерге қосу құрылғылары болмаған жағдайда қосымша жерге қосу
құрылғыларын қолдануға рұқсат етіледі, мысалы, жерге орнатылған темір
трубалар, стержендер т.б. Жерге орнатылғаннан кейін олар жерден
100...200мм биіктікте болуы керек, оларға өткізгіштер жалғанады. Жерге қосу
құрылғысы ретінде жанғыш сұйықтармен және газдармен өткізгіш трубаларды
қолдануға категориялы түрде рұқсат етілмейді.
Жерге қосу электр тогын өткізбейтін металл бөліктердің қосындысынан
тұрады (қосымша 1). Егер тұйықталу болған жағдайда кез келген фаза
корпусында қысқа тұйықталу контуры орнатылады. Ол контурлар үлкен ток
күшіне ие, яғни өткізгіштің жұмысын жалғастырады. Осылай электр құрылғылары
қамтамасыз етіледі.
Электр құрылғысын қорғаныс ажырату электр тогымен зақымдану мүмкін
қауіп төнген кезінде электр тогын қолданатын автоматты түрде өшетін
құрылғыларды қолданумен қамтамасыз етіледі. Автоматты ажырату
құрылғыларының схемасы әр түрлі болады. Барлық жағдайда жүйе электр
желісінде қандайда бір параметрлерде электр тогының жоғарыламауын
қамтамасыз етеді. Максимальды ток релесін қолдану арқылы автоамтты түрде
ажырату сұлбасы да берілген (қосымша 2).
Электр қауіпсіздігін жоғарылату оқшаулағыш, шектегіш, қорғаныш және
сигналды қорғану құралдарын қолдану жолымен де жүзеге асады.
Оқшаулағыш электр қорғаушы құралдар негізгі және қосымша болып
бөлінеді. Негізгі оқшаулағыш электр қорғаушы ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz