Қазақстан Республикасының құнды қағаздар нарығын талдау

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 84 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

I Бөлім. Мемлекеттік құнды қағаздар нарығының теориялық аспектілері

1. 1. Құнды қағаздар нарығының даму эволюциясы . . . 6

1. 2. Қазақстан Республикасының құнды қағаздар нарығының даму кезеңдері . . . 24

1. 3. Құнды қағаздар нарығының экономикалық мәні, құрылымы, қажеттілігі

және қызметтері . . . 33

II Бөлім. Қазақстан Республикасының құнды қағаздар нарығын талдау

2. 1. Құнды қағаздар нарығындағы кәсіби қатысушылардың кәсіпкерлік қызметін талдау . . . . 48

2. 2. Қазақстан Республикасындағы құнды қағаздар нарығындағы негізгі көрсеткіштерге талдау . . . 59

2. 3. Қазақстан Республикасының құнды қағаздар нарығындағы институционалды инвесторлардың қызметін талдау . . . 66

III Бөлім. Қазақстан Республикасындағы құнды қағаздар нарығын жетілдіру жолдары

3. 1. Құнды қағаздар нарығының даму мәселелері . . . 69

3. 2. Құнды қағаздар нарығының даму қағидалары мен Қазақстанның индустриалды-инновациялық жағдайындағы дамуы . . . 76

3. 3. Инвесторлардың құқықтарын қорғау, зейнетақы және резервтік активтердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету . . . 80

Қорытынды . . . 84

Қолданылған әдебиеттер тізімі . . . 88

Кіріспе

Қазақстан Республикасы қазіргі кезеңде нарықтық жағдайда өтумен байланысты, экономика саласында елеулі өзгерістер болды. Осы кезеңдегі негізгі мәселелердің бірі бұл жеке меншік түрлерінің және жалпы кәсіпкерлік қызметтің еркін дамуын қамтамасыз ететін нарықтық инфрақұрылымды құру болып табылады.

Нарықтық инфрақұрылымның маңызды құрамдас бөлігі болып құнды қағаздар нарығы табылады, себебі құнды қағаздар нарығында ерекше түрднгі мүліктік құжаттардың айналуы арқылы үлкен көлемдегі ақшалай қаражаттарды шоғырландыруға мүмкіндік береді, ал ақшалай қаражаттарды шоғырландыру арқылы инвестицияларды тартуға және де жалпы мемлекет деңгейіндегі мәселелерді шешуге, жеке бизнесті қалыптастыруға, сонымен қатар тұрғындардың өмір сүру жағдайын жоғарлатуға мүмкіндігін береді. Бұндай қызметтің механизмі, құнды қағаздардың еркін айналуы мен қоса сенімділік пен кепілдікті қамтамасыз ету болып табылады.

Құнды кағаздар нарығы қаржылық ресурстарды жұмылдыратын және мемлекеттің экономикалық жүйесіндегі қаражаттарды тиімді қайта бөлуді қамтамасыз ететін нарықтық экономиканың маңызды механизмі болып табылады.

Құнды қағаздар нарығы дамыған мемлекеттердің экономикасында маңызды бола отырып, тек қана капитал қозғалысын реттеп қоймай, оның өзіндік реттеуін және де портфельдік инвестициялардың ағыны арқылы дамуын қамтамасыз етеді.

Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың ағымдағы жылдағы халыққа нарықтық экономика мен шетел инвестицияларына негізделген экономикалық өсімге ерекше тоқталып өтті. Әлгі стратегия жолдауда жазылған 10 негізгі принциптен тұрады.

Құнды қағаздар нарығының дамуы нәтижесінде ақша шамасының өсуін шектейді, ақша - несиелік институттардың баланстық өтімділігін қамтамасыз етеді және мемлекеттік бюджеттің дефицитін қаржыландыру көзі болып табылады.

Мемлекет құнды қағаздар нарығында екі рольді атқарады. Бір жағынан осы қызметтің заңды түрде қамтамасыз ететін кепіл ретінде, екінші жағынан құнды қағаздар нарығының қатысушысы, яғни эмитент ретінде болады. Құнды қағаздар нарығында мемлекеттің реттеуші және кәсіпқой қызметінің қоса атқаруы әлемде жеткілікті түрде дамыған болып табылады, бірақ Қазақстанда құнды қағаздар нарығының басқа да қатысушыларының дамымағандығына оңайсыз қадамы жалпы нарықтың стагнациясына алып келуі мүмкін.

Қазақстанда құнды қағаздар нарығы мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру үдерісін жүзеге асыратын логикалық құралы ретінде пайда болды, осында мемлекеттік реттеу ерекше мәнге ие.

Зейнетақы реформасы, жалпы жекешклендіру үдерісі осы жағдайлардың барлығы құнды қағаздар нарығына тікелей әсерін тигізеді және осындай өзара тығыз байланыс осы құралдардың біреуінің екіншісіз табысты жүзеге асуына мүмкіндік жасамайды. Сонымен қатар құнды қағаздар нарығының қатысушыларының арасындағы бірқатар сұрақтардың шешілмеуі осы дипломдық жұмыстың өзекті мәселесі және таңдалған тақырыптың тәжірибелік мәнін зерттеуіне мүмкіндік жасады.

Диплом жұмысының мақсаты Қазақстанда құнды қағаздар нарығын талдау және оның негізгі даму жолдарын анықтау болып табылады.

Осы мақсатқа жету үшін дипломдық жұмыста келесідей мәселелер анықталды:

Құнды қағаздар нарығының мәнін және оның нарықтық экономикадағы рөлін қарастыру керек; Қазақстан Республикасындағы құнды қағаздар нарығының қазіргі кездегі даму эволюциясына талдама жасау керек; Қазақстанда құнды қағаздар нарығының даму жолдарына сипаттама жасау қажет.

Осы дипломдық жұмысты жасау барысында Қазақстан Республикасының заңдары, отандық және шетелдік авторлардың тақырып бойынша ғылыми еңбектері және де Қазақстандық қор биржасы «KASE»-дің есептіліктері қолданылды.

Диплом жұмысының зерттеу негізі болып құнды қағаздар нарығындағы қатысушылардың жалпы экономикалық қарым - қатынас үдерісі болып табылады. Обьектісі Алматы Аймақтың қаржылық орталықты құру жағдайында құнды қағаздар нарығының даму механизмі және заңдылығы болып табылады.

Диплом жұмысының құрылымы қойылған мәселелерге сәйкес, яғни жұмыс кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды, қолданылған әдебиеттерден тұрады.

I Бөлім. Мемлекеттік құнды қағаздар нарығының теориялық аспектілері

1. 1 Құнды қағаздар нарығының даму эволюциясы.

Құнды қағаздар нарығының даму эволюциясы және қазіргі кездегі әлемдік қор нарығының дамуына келесідей қорытынды жасауға болады.

Әлеуметтік экономикалық негізде құнды қағаздар нарығы сегментінің құрылуына әсерін тигізген экономикалық жүйенің үш кезеңі ұсынылды, яғни макроэкономикалық, мезоэкономикалық, микроэкономикалық және олар бір-бірімен тығыз байланысты. Құнды қағаздар нарығының жіктелуін келесідей көруге болады.

1-кесте

Құнды қағаздар нарығының әлеуметтік - экономикалық тұрғыда жіктелуі.

Экономикалық жүйенің денгейі

Құнды қағаздар нарығының реттелу факторлары

Экономикалық жүйенің денгейі: Макроэкономикалық

Құнды қағаздар нарығының реттелу факторлары:

өндірістік күштің дамуы
экономикадағы әр түрлі салалардың даму
ақша және тауар нарығының дамуы
экономика саласындағы мемлекеттің ролі
кәсіпкерлік қызметке ерекше жағдайлар құру
экономикада толқын тәрізді тенденциялардың болуы
қоғамдағы жаңа әлеуметтік топтардың болуы
ақша-несие және құнды қағаздардың айналымы үшін жаңа институрдың құрылуы

1-кесте

Құнды қағаздар нарығының әлеуметтік - экономикалық тұрғыда жіктелуі.

(жалғасы)

Мезоэкономикалық

қаржы саласының мамандануы яғни құнды қағаздар саласына қатысты әр түрлі несиелік операциялардың жүргізілуі
монополияның болуы
олигополиялық саланың құрылыуы

Мезоэкономикалық: Микроэкономикалық

қаржы саласының мамандануы яғни құнды қағаздар саласына қатысты әр түрлі несиелік операциялардың жүргізілуімонополияның болуыолигополиялық саланың құрылыуы:

Экономикалық тұрғыдан шаруашылық субъектілерінің қызығушылық танытуы және олардың капиталды ұлғайтуға талпынысы

Макроэкономикалық тұрғыдан келесі құралдар пайда болады:

қалалардың экономикалық тұрғыдан күшеюі
кеңінен дамуы үшін арнайы кәсіптің таңдалуы
тауар және ақша нарығының масштабын ұлғайту

Құнды қағаздар нарығындағы ертеректе экономикадағы басты және көлемді тұрғыда вексель нарығы болып табылған. XIII ғасырдан бастап қалаларда вексель құжаттары айналымда бола бастады, яғни коммерциялық несие вексель түрінде айналыста болды. Аталған нарықтың экономикалық мәні халықтың тұрысын, тауар айналымын жеделдету және пайданы көбейту үшін вексельдік айналым боды.

XV ғасырларда компания ұйымдарының құрылу процессі басталды, оны ағылшындар біріккен фонд деп атады, яғни ол жерде инвесторлар коммерциялық тұрғыда саяхат жасау барысында ақша қаражаттары сол жерде жиналды және үлестері үнемі айналыста болды.

Әлемдік сауданың дамуына байланысты құнды қағаздар нарығында кәсіби қатысушылар пайда болады, яғни биржа ол жерде тауарлар және вексельдермен мәмілелер жүзеге асырылды. Ең алғаш тұрақты биржа 1406 жылы Брюгге қаласында болды.

Бірақ XVI ғасырдың аяғында мемлекеттік активтердің эмиссиялануының күшеюінен және акционерлік капиталдың пайда болуымен байланысты, сол кездегі қор нарығына түсінікпен қарады.

Ең алғаш құнды қағаздардың ірі эмитенті болып Ост - Индией саудасындағы ағылшындық және голландық компания болып табылды. Сауда компанияларының акциялары Голландияда және Англияда сауда - саттық мәмілелердің негізгі объектісі болып саналды.

Қазіргі күнге дейін сақталған биржа ол Амстердамдық биржа болып саналады. Ол 1611 жылы құрылған. Амстердамдық биржа 1913 жылға дейін әмбебап биржа болып саналды, яғни құнды қағаздар, тауарлар бойынша сауда жүргізілді. Осы жерде құнды қағаздар сатудың тәсілдері жүзеге асырылды.

Ұлыбританиядағы қор нарығы құрылу уақытына қарай екінші қор нарығы болып саналады. Англияда ең бірінші мамандандырылған қор биржасы құрылды. 1773 жылы лондондық брокерлер қаржы құралдары бойынша әр түрлі операцияларды жүзеге асырды. Осының нәтижесінде әлемде ең бірінші Лондонда қор биржасы құрылды, нәтижесінде ұйымдастырылған нарық тез дами түсті, оның салдарынан сауда және өндіріс дамыды.

Осы кездері Англияның басқа да қалаларынла қор биржасы дами түсті. Осыған қарамастан XIX ғасырдың ортасына дейін Лондондық қор биржасында құнды қағаздың негізгі түрі болып мемлекеттік облигациялар саналды. Себебі сол кездері Англияда акционерлік қоғамдарды құруға заңды тұрғыдан шектеулер болды.

Америкада ең алғаш қор биржасы 1791 жылы Филадельфияда болды. 1792 жылы Нью - Йорктың 24 брокері Нью - Йорктың фондалық биржаның құрылуы жайлы келісімге қол қойды. Бұл келісім тек қана қатысушылар арасында бекітілді және комиссиондық төлемдердің көлемі тұрақты болды.

Құнды қағаздар саласы бойынша 1790 жылы « төлем келісімі » шартқа қол қойылғаннан кейін екі жағдай анықталды:

брокерлер келісім - шартты тек қана өз араларында жүргізу керек.
тұрақты комиссиондық төлнмдердің көлемі 0, 25%

1793 жылы « Tontine Coffee House» салынды және ол Уолл - Стриттегі ең ірі, ең алғаш құрылған брокерлік ұйымдар болды.

1856 жылы суда көлемі 1 млн. Акцияға жетті, ал 1857 жылы ол 71 млн. акция болды.

Нью - Йорк фондалық биржасында 1896 жылы 54 млн. акция, ал 1901 жылы 265 млн. жетті, облигациялар саудасы 394 млн. долларға жетті. 1899 жылы өндірістік корпорациялар құнды қағаздарын эмиссиялап 2244 млн. доллар сомасын құрады. Бірінші Дүние Жүзілік соғыстан кейін Америка ірі кредитор болып әлемде алдыңғы қатарлы мемлекет ретінде саналды.

Уақыт өте келе биржадағы сауда көлемі және нарықта жаңа қатысушылар пайда бола бастады. Жыл сайын сауда көлемі 171 млн. акция, 1921 жылы 450 млн.

Американың дамуындағы өзгеріс 1929 - 1933 жылдар аралығында болды, яғни « Ұлы депрессия ». Әлемдік экономикада және фондалық нарықта өте ауыр кезең болды. Соның салдарынан мемлекеттердегі өндіріс көлемі 50 % - ға дейін қысқарды, жұмыссыздық деңгейі 30 % болды.

30 жылдары қор нарығының шектен шығуына байланысты банктерге, инвестициялық іс - әрекеттерге тексерулер жүргізілді. 1940 жылы « Инвестициялық траст және инвестициялық компаниялар », « Инвестициялық кеңес » жайында екі маңызды заң қабылданды. Аталған заңнан кейін шектен шығу қысқартылып, инвесторлардың мүдделері бағаланды.

1933 жылы « Бағалы қағаздар » туралы Америкада заң қабылданды, яғни инвесторлар шешім қабылдауы барысында ақпараттармен толық қамтамасыз етілуі.

Құнды қағаздар нарығы макроэкономикалық функциялардың орындалуын қадағалау, жинақтаушы ақша ресурстары ( ақша капиталының көзі ) ақша капиталының тұтынушысы ( қарыз алушы ) .

Құнды қағаздар нарығының дамуы басқа капитал нарығының дамуына кедергі келтірмейді. Бір жағынан Құнды қағаздар нарығы капиталды тартса, екінші жағынан аталған капиталдарды құнды қағаздың механизмі арқылы ауыстырады.

Құнды қағаз нарығының құрылуындағы дәйектілерге келесілерді жатқызамыз:

капитал экспортының дамуы
секьюритизациялық бизнестің заңды процесс ретінде
инвестициялық ағымдардың бағытталуы, капиталдың құйылуы арқылы ұйымдардың нарықтың механизмі қосылуы
монополия және олигополия бәсекесінің саласында бірқатар ауысудың болуы
фирма, компаниялардың жан - жақты дамуы
корпорациялардағы ғылыми - техникалық прогрестің және жетістіктерге тез арада енуі
қаржы нарығына мемлекеттік бақылаудың және реттеудің болуы

Құнды қағаздар - иесіне табыс әкелетін, оның кәсіпорын мүліктеріне қатысы барлығын куәландыратын коммерциялық документ. Құнды қағаздар табысты иелеріне дивидент пен пайыз түрінде әкеледі. Қазақстан Республикасы Президентінің “Құнды қағаздар және қор биржасы туралы” 1996 жылғы 21-сәуірдегі жарлығына байланысты елімізде құнды қағаздар нарығы айналымына акция, облигация, мемлекеттік қазыналық міндеттемелер, жинақ пен депозит, сертификаттарды және вескель жіберіледі.

Құнды қағаздар нарығының кейбір элементтері 20-шы жылдары КСРО-да жаңа экономикалық саясат кезінде болған. Ал қазіргі егемен Қазақстанда құнды қағаздар нарығының алғашқы нұсқалары Кеңес Одағы заңдарының негізінде 90-шы жылдардың басынан бастап пайда бола бастады.

Құнды қағаздар нарығы тек әдеттегі ақша-тауар қатынастары және меншік қатынастары жағдайында дамуы мүмкін. Мемлекеттік меншік жаңа нарықтық қатынастарға сай өзгерту тек оны жекеменшіктендіру арқылы ғана іске асады. Соңғы 10 жылдықта дүниежүзінің көптеген елдерінде жекеменшіктендіру жүзеге асты. Әсіресе, Англияда ол шапшаң қарқынмен өтті. Бірақ Батыс Еуропа елдерінде жекеменшіктендіру өркендеген нарық экономикасы жағдайында жүзеге асты. Сондықтан жекеменшіктендірілген кәсіпорындардың акция саны қанша көп болса да өркендеген нарық жағдайында оларды орналастыру өте оңай болды. Ал Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығындағы (ТМД) елдердің жайы өзгеше.

Бұл елдерде құнды қағаздар нарығы жаңадан қалыптасып келе жатқан жағдайда мемлекеттік кәсіпорындарды жекеменшіктендіру оларды акцияландыру арқылы жүргізіледі. Себебі, көптеген кәсіпорындар да, халық та осындай жаңа құбылыстар арқылы нарыққа кең көлемде қатынасуға мүмкіндік алады. Жекеменшіктендіру құнды қағаздардың жаңа түрі - жекеменшіктендіру чектерін (купондарын) өмірге келтірді. Бұл мемлекеттік құнды қағаздардың бір түрі, олар, өз иесіне мемлекеттің иелігінен алып, жекеменшіктендірілген меншіктің бір бөлігін айтарымсыз пайдалануға құқық береді.

Ірі және орта кәсіпорындарды жекеменшіктендіру оларды кционерлік қоғам ретінде қайта құрудан басталды. Акционерлік қоғамның иесі - акционерлер, олардың меншік құқы акция берумен куәландырылады.

Жекеменшіктендіру чектеріне кез келген жекеменшіктендірілген кәспорындардың акциясын сатып алуға болады. Ал жекеменшіктендірлген кәсіпорын ұжымының мүшелері өздері қызмет істеп жүрген кәсіпорынның акциясын жеңілдікпен сатып алуға құқығы бар. Оңай сатып алуды да жекеменшіктендіру чегімен төлеуге болады. Жекеменшіктендіру чегіне басқа акционерлік қоғамға айналған кәсіпорындардың акциясын сатып алу аукциондарда жүргізіледі. Аукцион өтетіні туралы алдын ала ақпарат құралдарында жариялайды. Сонымен бірге жекеменшіктендіру чегіне арнаулы инвестициялық қорлардың да акциясын сатып алуға болады. Ондай қорлар чектерді өздеріне көптеп шоғырландырып, оған басқа акционерлік қоғамдардың акциясын сатып алады.

Инвестициялық қорлардың акцияларын сатып алушы сол қордың иемденушісінің біреуі болып есептеледі. Қор оған өз пайдасының бір бөлігін төлейді. Инвестициялық қорлар - жеке ұйым. Мемлекет инвестициялық қорларға салған чектерге кепілдік бермейді.

Осы айтылғандардан басқа, жекеменшіктендіру чегін мұра етіп қалдыруға, сыйлық ретінде біреуге және сенімхатпен басқа адамға беруге де болады. Біз елімізде мемлекеттік меншікті жекеменшіктендіру және жекеменшіктендіру чегіне акция сату 1994 - 1995 жылдары өтті. Ол кездерде көптеген инвестициялық қорлар ашылып, халық ол қорларға чектерін тапсырғанымен олардың орнына акция алғандары аз.

Қорыта айтқанда, жекеменшктендіру бір жағынан құнды қағаздардың бір түрі - жекеменшіктендіру чегін нырыққа әкелсе, екінші жағынан кәсіпорынның жаңа ұйымдық-құқықтық формасы - акционерлік қоғамдардың көптеп құрылуына және олардың қалыптасуына жол ашты. Бұл жағдай жаңа акциялар мен облигацияларды эмиссиялаумен қатар, құнды қағаздардың басқа түрлерін шығаруға да себепші болады. Сонымен, кәсіорындарды жекеменшіктендіру - құнды қағаздар нарығының қалыптасуындағы алғашқы кезең.

Қазақстан Республикасының жоспарлы экономикадан түбегейлі жаңа, нарықтық, мемлекет реттейтін экономикаға өту елімізде қаржы нарығын және оның қызметін қамтамассыз ететін институттардың құрылуын талап етеді. Бұл өте күрделі және ауқымды мақсат. Көптеген жылдар бойы елімізде шын мәнінде не қаржы нарығы, не оның инфроқұрылымы, яғни жеке коммерциялық және инвестициялық банктер, биржалар, сақтандыру қоғамдары болған жоқ. Қаржы саласының барлығын мемлекет айрықша құқықпен (монопольно) өзіне қаратып, барлық кіріс көздерін халықтың қажетін өтемейтін міндеттерге жұмсап отырды. Оған дәлел мынадай мысал, ұлттық жалпы өнімнің заттай құрылымының төрттен үш бөлгі өндрістік құрал-жабдықтарды өндіруді ұлғайтуға жұмсалған. Негізгі құрал-жабдықтар соғыс-өнерксіп кешеніне жұмсалғандықтан халық игілігіне қолдануға болмаған. Елімізде “ұзаққа созылған тапшылық экономикасы” қалыптасып, ол тек тұрмыстық игіліктің өткір кемшілігін ғана емес, сонымен қатар үнемі рухани кемшілікті де тудырды. Сондықтан, шаруашылықты ұйымдастыру мен оны басқаруды жаңа әдіспен жүргізу объективті қажеттілік еді.

Нарықтық экономика - адамзат өркениеттілігінің ең жоғарғы жетістігі және өндірісті ұйымдастырудың ең тиімді түрі екендігін дүниежүзі мемлекеттерінің көпшілігінің өркендеу тәжірибесі дәлелдегені ақиқат шындық. Ал Қазақстан Республикасы үшін шаруашылықты жүргізудің жаңа әдістеріне өту - тек ашық нарыққа өту ғана емес, сонымен бірге мемлекеттік экономикалық саясаттағы субъективизмнен (әділетсіздіктен) бас тарту.

Шаруашылықты нарық әдістерімен жүргізу қаржы нарығының мол мүмкіндігін пайдалануды талап етеді. Қаржы нарығы - мемлекеттің бүкіл ақша қорларының жиынтығы. Бұл қорлар экономиканың әр түрлі субъектілерінің сұранысы мен ұсынысы әсерінен өзгеріп отырады және үнемі қозғалыста болады. Қазіргі кезде дүниежүзінде АҚШ-тың, Еуропа бірлестігі мен Жапонияның қаржы нарығы ең үлкен қорларды иемденуде. Ал Қазақстан Республикасының нарықтық экономикаға өтпелі кезеңінде оның қаржы нарығының қоры мол, өзінің өркендеуіне жетеді деуге әзірше ерте.

Жалпы қаржы нарығы біріне-бірі байланысты және бірін-бірі толықтырып тұратын, бірақ әрқайсысы өз алдына қызмет жасайтын үш нарықтан тұрады:

Біріншіден, айналымдағы қолма-қол ақша нарығы және қолма-қол ақша қызметін атқаратын қысқа мерзімді төлем құралдары (вексельдер, чектер және с. с. ) жатады. Қазақстан Республикасының қаржы нарығы қазіргі кезде айналымдағы қағаз ақшаның құнсыздануынан инфляцияға ұшырауда. Егер жалпы ұлттық өнім жылына 5%-ке, ал айналымдағы ақша - 6-7%-ке өссе, онда жалпы ұлттық өнімді сату да оңайға түседі. Онда экономикада жағымды өзгерістер болады. Егер де жалпы ұлттық өнім жылына сол 5%-ке, ал айналымдағы ақша 10-12%-ке және одан да көп өссе, онда қарқынды инфляция болып, экономика құлдырап төмен кетеді. Қазіргі кезде біздің мемлекеттің экономикасы ағдарыста.

Екіншіден, қарыз капиталының нарығы, яғни қысқа және ұзақ мерзімді банктік несие нарығы. Коммерциялық банктер қысқа мерзімді несие қайтарылуына көзі жеткенде ғана жоғары проценттік өсіммен береді. Бұл несиені өзінің айналым қаржысы жоқ кәсіпорындар алуына мәжбүр. Негізгі қорларды құруға және оларды жаңартуға проценттік өсімі өзгеріп қайта қаралып отыратын ұзақ мерзімді несие беріледі. Сондықтан, қаржы нарығының бұл бөлігіне де дағдарыс тән;

Үшіншіден, құнды қағаздар нарығы. Бұл нарықтың кейбір белгілері КСРО-да қазан революциясына дейін болғанымен, соңғы 70 жыл бойы оның ешқандай өсу белгісі болған жоқ. Ал 90-жылдардың басында ТМД елдерінде, оның ішінде Қазақстанда, басталған нарық қатынастары даму және одан әрі жетілу үшін белгілі бір уақыт қажет. Себебі, нарық меншік қатынастарын және мемлекет пен жергілікті басқару органдарының қаржы саясатына өзгертуден басталады. Нарық ең бірінші меншікті жекеменшіктендіру және мемлекеттік кәсіпорындарды акцияландырудан басталады. Қазіргі кезде егемен жас мемлекеттер бюджет тапшылығын толтыру мақсатында бұрынғы үйренген әдіс - ақша белгілерін шығарумен шұғылданбай, оның орнына мемлекеттік құнды қағаздардың бірі - қысқа мерзімді мемлекеттік вексельдерді (ГКО) шығарумен айналысуда. Жергілікті басқару органдары да дәл осы жолды пайдалануда.

Құнды қағаздар нарығы экономиканың кез келген саласының өз қажетіне ақша қорын жасауына жол ашуда. Мысалы, акция шығарып осы қорды үнемі, яғни кәсіпорын жабылғанша пайдалануға болады, ал облигацияны шығару несиені банктен алудан тиімділеу жағдай жасайды. Бұл айтылғандар құнды қағаздар нарығын өрістеуге мүмкіндік береді.

Қаржы нарығына мемлекеттік үстемдікті жойған кезде, ол әкімшілік емес, тек экономикалық заңдардың әсерімен қызмет жасайды. Егер қаржы нарығы жеке меншікке негізделсе, әрине оның әкімшілік тәсілмен қызмет етуі мүмкін емес. Кәсіпорын мемлекеттік меншіктен акционерлік меншікке өткенде бүкіл табыстың салық төлегеннен кейін қалғаны өз меншігінде болады. Кәсіпорындар уақытша бос қаржысына коммерциялық банктердің төлейтін проценттік мөлшері нарық деңгейіне сай келгенде ғана оларды есепшоттарда сақтайды. Сонымен, шаруашылықты экономикалық әдістермен жүргізу - өндірістің өсуін қамтамассыз етіп, қаржы қорларының көбейіп, қоғамда әлеуметтік оң өзгерістердің болуының кепілі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.