Электродинамиканың көрнекілік тәжірибелерінің әдістемесі

Пән: Физика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 42 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

1. Электродинамика . . . 6

1. 1. Электромагниттік өрістің негізгі теңдеулері . . . 8

1. 2 . Электромагниттік толқындарды оқыту әдістемесі . . . 9

2. Электродинамиканың көрнекілік тәжірибелерінің әдістемесі . 15

Өткізгіштің магнит өрісіндегі тербеліс әсері . . . 15
Тыныштық қалыптағы өткізгішке магнит өрісінің әсері . . . 18
Екі тұйық тізбектің өзара салыстырмалы әсерлері . . . 20

3 11-сыныпта Электромагниттік индукцияны оқыту әдістемесі . 22

3. 1. Тәжірибелердің әдістемесі мен технологиясы . . . 23

Магнит ағыны . . . 23
Магнит ағынының тұйық тізбектен өту шарттары . . . 25
Индукция тогының бағыты. Ленц ережесі . . . 25

3. 5 Индукция тогының бағытын анықтау тәсілі . . . 27

4. Құйынды ток әсерлерін көрнекілеу . . . 30

«Қағбаның қара тасы» . . . 31
Магнит төсеніш . . . 33

5 Электромагниттік индукция заңы . . . 34

Айнымалы магнит өрісіндегі индукция ЭҚК . . . 34
Толқындарды көрнекілеу тәжірибелері . . . 36
Толқындардан ұзындығын өлшеу . . . 37
Дыбыс резонансы . . . 38
Автотербелістер . . . 39

6 Электромагниттік тербелістерді көрнекілеу . . . 39

Жоғарғы жилікті тербелістердің әсерін көрнекілеу . . . 39
Электромагниттік толқындардың таралу және қабылдауқағидаларын көрнекілеу . . . 40

7. Физика сабағының жоспарын құру тәсіліне бір мысал . . . 42

8. Қорытынды . . . 45

9. Пайдаланған әдебиеттер тізімі . . . 46

Кіріспе

Электродинамика негізі орта мектептің 10-11 сыныптарында толық қамтылады. 10-сыныпта Электродинамиканың бастапқы бөлімі аталып - электростатика (стационар күйдегі элементар зарядтардың физикасы), тұрақты ток және электр, магнит индукциялары өтілсе, 11-сыныпта сол бөлімнің жалғасы болып, қозғалыстағы элементар зарядтардың физикасы ретінде қозғалыстағы зарядтардың заңдылықтары - Электродинамика өтіледі. Оған электромагниттік индукция, электромагниттік тербелістер мен толқындар, айнымалы электр тогы мен толқындық оптика және салыстырмалы теорияның элементтері енген.

Қазіргі тіршілігіміздегі қолданбалы маңызы өте зор Электродинамиканы екі сыныпқа бөлу физиканы оқыту әдістемесіне көптеген қиыншылықтар тудыруда. Әрбір сыныпта өзіндік жүйелігі сақталған, ерекшеліктері сараланып, топтастырылған физика курсының негіздері толық қамтылып, аяқталып отырылуы қажет еді. Осы ойдың арқауына 9-сыныптың физика оқулығының материалдары мысал бола алады.

Көрнекілік принципіне негізделіп құрылмаған Электродинамика әдістемесі қазіргі заманның оқу үдерісінің мүдделерін қанағаттандыра алмайды. Себебі электродинамика физика курсының политехникалық маңызы бар бірден бір ерекше бөлігі. Техникалық сұраныстардың бәрі, дерлік электродинамика негізінде құрылған. Ал оны оқыту көрнекілік тәжірибелерінсіз іске асуы мүмкін емес.

Электродинамиканы оқыту әдістемесі бір ғасыр аралығындағы даму мерзімінде физика курсының ең негізгі, прогрессивті бөлімі болып қалыптасты. Ғылыми-техникалық өркениеттің қарқынды дамуымен тығыз байланыстағы физиканың бұл саласы (электродинамика) жылдан-жылға күрделеніп келеді. Оны оқыту үлгісі де жаңа тұрғыда өзгеруде. Физикалық жаңа заңдылықтардың ашылуы, жаңа физикалық құрылғылар мен қондырғылардың, аспаптардың шығарылуы физиканы оқыту әдістемесінің көрнекілік принципін дамытудың бірден-бір ұйытқысы болды.

Радиотербелістер мен толқындардың өмір дағдысына енді аяқ ала бастағанында оны оқытып, көрнекілікпен көрсетіп баяндау мүмкіншіліктері болмады. Бірақ болашаққа зор сенім артқан әдіскер физиктер өздерінің шеберліктерін шыңдап, электродинамиканың қызықты құбылыстарын оқушыларға көрнекілей білді. Совет әдіскер физиктері Е. Н. Горячкин, А. А. Покровский, Г. И. Фалеев, Б. С. Зворыкин және электромагниттік тербелістерді, электродинамиканы оқытудың көрнекілігін жасауға ерең еңбегімен ат салысқан ғалым Н. М. Шахмаев болатын.

Мектеп физикасын оқыту үдерісіндегі көрнекілік принципінің әдістемелік негіздерін жетілдіру электродинамика бөлімдерін оқытудағы өзекті мәселелердің бірі. Сол себепті де «Орта мектепте электродинамиканы оқыту әдістемесінің көрнекілік принциптерін жетілдіру » атты диплом жұмысының тақырыбы актуалды екендігі айқын.

Зерттеудің мақсаты : орта мектепте физика сабағындағы Электродинамика бөлімін оқытудағы көрнекілік тәжірибелерін пайдаланудың әдістемелері мен қойылу тәсілдерін жетілдіру.

Зерттеудің нысанасы : Орта мектептің физика пәнінің
сабағындағы Электродинамика бөлімдерін оқытудағы пайдаланылатын көрнекілік тәжірибелер.

Зерттеу тұлғасы :Орта мектепте электродинамика бөлімдерін оқытудағы физикалық тәжірибелер.

Диплом жұмысының орындалу барысында біз мынадай болжамды басшылыққа алдық: оқыту үдерісінің тиімділігін арттырудың ұтымды жолы ол Электродинамиканы оқытудағы тәжірибе көрнекілеу үдерісін жетілдіру. Осыған орай тәжірибелердің әдістемелерімен қойылу тәсілдерін жетілдіру келесі жобалармен анықталды:

әр сабақ және сабақтар жүйесі жоспарланып, жобаланды;
болжанатын мақсаттар жүйесі анықталды;
сабақта білуге қажетті тағлымдар карастырылды;
көрнекілік тәжірибелер іріктеліп, қойылу тәсілдері анықталды;
жетекші тақырыптардан электродинамикаға арналған тағлымдар оқушылар есіне түсіріліп, көрсетілетін тәжірибелер дайындалып, қажеттісі іріктеліп алынды.

Алға қойылған мақсаттарды жүзеге асыруға мүмкіншілік беретін болжамды тексеру үшін келесі міндеттерді орындауды дұрыс деп таптық:

1) Электродинамика тағлымдары оқылатын орта мектеп

көлеміндегі сабақтардың мазмұнымен танысу;

2) Іріктеп алынған тақырыптардағы көрнекілік тәжірибелердің

тиімділік жақтарын анықтау;

3) Көрнекіленген тәжірибелердің әдістемелері мен қойылу
тәсілдеріиің ерекшеліктері.

Зерттеудің методологиялық негізін фәлсафа, психология, педагогика ғылымдары саласындағы заңдылықтар, оқу үдерісінің көрнекілік, политехникалық принциптері, білім мазмұны жөніндегі психологтар мен педагогтардың зерттеулері, дидактика негіздері, оқушыларды тәрбиелей оқыту ілімі негіздері құрады.

Орта мектепте электродинамиканы оқытудың көп жақты сипаты мен қойылатын мақсат, шешілетін мәселелер жиынтығы зерттеудің жетік әдістерін талап етеді; пән бойынша жасалған оқу бағдарламасымен, оқулықтар және әдістемелік құралдармен танысу; №4 мектеп-интернаттың пән мұғалімдерімен сұхбаттасу; мектептерде осы тақырыпты оқыту барысындағы пайдаланатын физикалық тәжірибелердің қойылуын аңдау; зерттеу тәжірибелерін жүргізіп, зерттеу нәтижесін бағалау.

Зерттеу жұмыстары Қазақтың мемлекеттік қыздар педагогика институтының физика зертханаларында тәжірибе жұмыстары жүргізіліп, №. 4 мектеп-интернатта өткен педагогикалық дағды кезінде таңдап алынған тәжірибелер сабақ мазмұнына ендіріліп, оның анықтаушы бөлігі болып қабылданды.

Диплом жұмысын қорғауға ұсынылатын қортындылар :

оқытушылардың өз қолдарымен аспаптар жасау , олардың орындауларына берілген жобасы;

ұсынылған аспаптар мен көрнекі тәжірибелерді пайдалану

тәсілдері;

■ зерттеу барысында іріктеліп алынған көрнекілік тәжірибелерінің

жаңа әдістемелері;

Диплом құрылымы кіріспеден, негізгі төрт бөлімнен, қортындыдан суреттерден және пайдаланған әдебиеттерден тұрады. Диплом жұмысының мазмұны институтта өткен конференцияларда оқылып, кафедрада талқыланды.

І тарау.

Электродинамикадағы тербелістер мен толқындар тарауларын оқыту ерекшеліктері.

Қазіргі әдістемелік деңгеймен топшылағанда оқытылуы қиынға соғатын сабақтар да бар. Олар электромагниттік индукция мен электромагниттік тербелістер мен толқындар. Мектеп физикасында бұл бөлім мұғалімдерден зор кәсіби дайындық пен тәжірибе шеберлігін қажет етеді. Бұл тақырыпты ұғынудың астары электростатика бөлімінен басталады. Мектеп физикасының электромагниттік тербелістер мен толқындарды оқыту әдістемесі қызық та, қиын да тақырып. Оқушылардың оған машықтығы зор. Бұл тақырыпты оқытуда көрсетілетін әрбір көрнекілік тәжірибе оқушылардың назарын аудармай қоймайды. Себебі тәжірибелер күндегі көріп жүрген физикалық кұбылыстарды баяндайды, оның құпия сырларын ашып көрсетеді. Оқушыларды эфирде радиотолқындардың таралу қағидалары, жаңбырдан кейінгі кемпірқосақтың пайда болуы және асфальттағы жанармай тамшыларының жайылған үлдірі (пленка) бетіндегі пайда болған түрлі түсті бояуларының физикалық құпиясы қызықтырады.

Электромагниттік индукция, тербелістер мен толқындарды оқыту әдістемесі ғасырымыздың басында-ақ басталып, оқыту үдерісін жетілдіруге атсалысып келе жатқанымен де, жыл санап ғылыми-техниканың өркендеу негізінде бұл тақырыпты оқыту да күрделеніп келеді. Мысалы ғасыр басында радиотолқындар өмір дағдысында енді-енді аяқ ала бастағанда оны мектепте тәжірибе жүзінде көрсету мүмкіншілігі болмады. Бірақ, болашаққа зор сенім арытқан әдіскер-физиктер мойымай, өздерінің әдістемелік шеберліктерін шыңдап, физиканың осы бір қызықты құбылысын мектеп тақтасы алдында жандандыра түсті. Ресей әдіскер-физиктері Е. Н. Гарячкин, А. А. Покровский, Г. И. Фалеев, Б. С. Зворыкин және электродинамика тақырыбын оқытуда ерең еңбегі сіңген Одақтық ғалым Н. М. Шахмаев

болатұғын. Одақ кезінде мектепте физиканы оқыту әдістемесінің тәжірибе көрнекілеуге арналған әдістемелік нұсқаулары да, техникалық құрал-жабдықтары да жеткілікті еді. Ал қазір біздің Қазақстан мектептерінің жағдайы мәз болмай отыр. Физикалық құрал-жабдықтар көнерген, істен шыққан, жаңалары жоқ. Елімізде мектеп құралдарын шығарар зауыттар атымен жоқ. Сондықтан қолдағы бар физикалық жабдықтарды пайдаланып, мұғалімдердің әдістемелік шеберліктерін арттыра отырып, еліміздің жасөспірімдерін болашақтың ғылыми-техникалық дәуірі кезінде физика ғылымынан кенде қалмауына ат салысуымыз керек.

Жоғарыда айтылғандай, мектепте физиканы оқыту әдістемесінің түйінді мәселелерін шешу мақсатында, 11-сыныптың бағдарламасындағы Электродинамиканың «Электромагниттік индукция, тербелістер мен толқындар» бөлімдері тақырыптарын оқьпу үдерісін жетілдіру мақсатымен анықталған осы кішігірім әдістемелік құрал физика сабағында электромагниттік индукция, тербелістер мен толқындардың физикалық тағлымдарын көрнекілеу тәжірибелерінің әдістемелері мен қойылу тәсілдеріне арналып, мектеп дидактикасының оқыту әдістемелерін жетілдіру үдерісіндегі зерттеулердің өзекті мәселелерінің бірі екендігін ескертеді.

Орта мектепте физика сабағындағы «Электромагниттік индукция, тербелістер мен толқындарды» оқытуда көрнекілік тәжірибелерін пайдаланудың әдістемелерімен қойылу тәсілдерін жетілдіру әдіскерлердің басты мақсаттары болып табылуда.

Оқыту үдерісінің тиімділігін арттырудың ұтымды жолы ол «Электромагниттік индукция, тербелістер мен толқындарды» оқытудағы тәжірибе көрнекілеу үдерісін жетілдіру. Осыған орай біздің ұсынып отырған тәжірибелеріміздің әдістемелері мен қойылу тәсілдері төмендегідей жобалармен анықталды:

әр сабақ және сабақтар жүйесі жоспарланады;
тәжірибе мақсаттары анықталады;

-сабақта білуге қажетті тағлымдар қарастырылады;

-көрнекілік тәжірибелер іріктеліп алынып, қойылу тәсілдері анықталады

-жетекші тақырыптардан тербелістік және толқындық үдерістерге арналған тағлымдар оқушылар есіне түсіріп өтетін тәжірибелер дайындалып, аса қажетті дегендері сұрыпталады.

Электромагниттік индукция, тербелістер мен толқындар тағлымдары оқылатын орта мектеп көлеміндегі сабақтардың мазмұнымен танысу;
Іріктеп алынған тақырыптардағы көрнекіліктің тиімділігі;
Сабақта пайдаланған тәжірибелердің әдістемелері мен

қойылу тәсілдерінің ерекшеліктері.

Орта мектептің физика сабағында оқытудың көп жақты сипаты мен қойылған мақсат және шешілетін мәселелер жиынтығы жетілген зерттеу әдістерін талап етеді; пән бойынша жасалған оқу бағдарламасымен, оқулықтар және әдістемелік құралдармен танысу; №36 мектептің пән мұғалімімен сұхбаттасу; Осы мектептегі физиканы оқыту барысын аңдау; зерттеу тәжірибелерін жүргізу; зерттеу нәтижесін бағалау жұмыстары жүргізілді.

Тәжірибе жұмыстары Қазақтың мемлекеттік қыздар педагогика институтының физиканы оқыту әдістемесі зертханасында жүргізіліп, №15, №36 және №59 Қазақ орта мектептерінде педагогикалық дағды кезінде таңдап алынған тәжірибелер сабақ мазмұнына ендіріліп, оның анықтаушы бөлігі болып қабылданды. Бұл еңбектегі мектепке арнайы ұсынылатын шарттар:

- нарықтық қатынастар қиыншылығының салдарынан жалпы орта мектептердің техникалық жабдықтарының азайып, тозығы жетіп, істен шығып қалуына байланысты біздің зерттеулерімізде көрсетілген, оқытушылардың өз қолдарымен аспаптар жасау мүмкіншіліктері ескеріліп, олардың орындауына берілген ұсыныстар жобасы;

-ұсынылған аспаптар мен көрнекі тәжірибелерді пайдалану тәсілдері ;

-зерттеу барысында іріктелініп алынған көрнекілік тәжірибелерінің жаңа әдістемелері;

-пайдаланған тәжірибелерге сәйкес тақырып бойынша құрылған сабақ мазмұнындағы физикалық тағлымдарды оқыту әдістемесі;

Электромагниттік өрістің негізгі теңдеулері.

Электромагниттік өрісті материяның негізгі формасы ретінде қарауға болады. Оны төрт векторлы шамамен белгілейміз. Е - электр өрісінің кернеулігі; D - электр индукциясы; Н - магнит өрісінің кернеулігі; В - магнит индукциясы .

Кеңістіктегі өрістің кейбір аймағын анықтау - бұл векторлы өрістің кез-келген нүктесін көрсету деген түсінік. Электромагниттік өріс пен магнит өрістері өзара тығыз байланыста болады. Электромагниттік толқындар көбінесе адам сезім мүшелерімен қабылданбайды. Адамның сезіп, қабылдайтын толқындары жарық жиілігіндегі толқындар. Электромагниттік құбылыс негізінде электр өрісі энергиясымен анықталады. Бірақ электр өрісі мен магнит өрісі бір-бірімен тығыз байланыстылығынан бір - бірінсіз, жеке-дара толқын ретінде өмір сүре алмайды. Бұлар, ортогональ жазықтықтарда орналасқан, табиғаттары өзгеше өрістер. Оларда өздерінің таралу заңдылықтарына сәйкес бір-бірінен салыстырмалы өлшемде фазалық жылжулары болып отырады. Электромагниттік толқындардың поляризациясы электр өрісінің орналасу, немесе қозғалу бағытымен анықталады.

Электромагнитизмнің негізі болып есептелетін Кулон, Ампер және Фарадей зандарын біріктіріп, оларды толқын ретінде қалыптастырған электромагниттік өрістер тағлымы. Бұл тағлымның негізін салған ағылшын ғалымы Дж. Максвелл болатұғын. Ол Фарадейдің электромагниттік индукция заңын ашқан жылы дүниеге келген. 29 жасында электормагниттік өрістің біріккен өрістер тағлымын ашып, табиғаттағы электромагиттік құбылысқа қатысты заңдылықтарды ұштастыратын, біріктіретін теңдеулер жүйесін жасады. Осы теңдеулер жүйесі сол кездегі ашылған физикалық заңдылықтарға арқау болды. Эйнштейннің салыстырмалы тағлымының да ашылуына себеп болған Максвелл теңдеулері. Себебі Максвелл есептеулері бойынша кез - келген электромагниттік толқын, тіпті олардың ең төменгі жиіліктегісінің өзінің таралу жылдамдығы жарық жылдамдығына тең. Алғашқы рет бұл тағлымның дұрыстығын 1888 жылы Герц тәжірибе негізінде дәлелдеді. Ал француз ғалымы Марккони 1901 жылы электромагниттік толқындарды Атлантикалық мұхиттан асыра хабар ретінде жолдады. Электромагниттік толқынның таралуына негізделген бұл хабар сол күннен бастап радиохабары жарыққа келді деп есептеледі. Радиотолқынды алғаш хабар ретінде пайдаланған Попов емес, Марккони екені айқын болатын. Бұл толқындардың жиілігі жарық толқынының жиілігіне жуық. Кейін олар радиотолқындар деп аталып кетті.

Мектепте өрістердің электромагниттік тағлымын оқытудың ерекшелігі математиканың күрделі операцияларының пайдалану әдістемелерінің қиындығы мен оны көрнекілейтін тәжірибелердің ұғымға ыңғайлылығы. Математикалық операциялар электромагниттік индукциясы мен Максвел теңдеулерінің шешімін түсіндіру үшін қажет

Электромагниттік толқындар тарауларын оқыту әдістемесі

11-сыныптағы «Электромагниттік толқындарды» оқытудың алғашқы сабағында толқындар жайлы мәліметтерді кеңейте отырып, 10-сыныптағы толқындық құбылыстардың негізгі ерекшеліктерін айту қажет. Механикалық толқындардың газдарда, сұйық және қатты денелерде таралуының себебі серпінділік күштің әсері екендігі ескертіліп, бұрын көрсетілген тәжірибелерді қайта көрнекілеген жөн. Олардың ішінен іріктеп, көлденең және қума толқындардың тәжірибелерін, су бетіндегі толқындардың таралу ерекшеліктерін көрнекілейтін, резина балғашамен соғып қоздырылған болат сырықшаның бойындағы пайда болған дыбыс толқынының шоғы мен түйінін және ауасы сиретілген вакуум-сораптың шыны сауытының астындағы электр қоңырауы дыбысының ауа сиретілген жағдайда естілмеуін көрнекілейтін тәжірибелерді қайта көрсету қажет. Бұл тәжірибелерден механикалық толқындардың түрлері, суперпозиция қағидалары, толқындар шоғы мен түйіні жайлы түсініктер ұғындырылып, механикалық толқындардың ауа, сұйық және қатты денелерде ғана таралып, толқын тасымалдаушы бөлшектер жоқ жағдайда таралмайтындығы тәжірибемен көрсетіледі. Механикалық толқындардың серпімді ортада ғана таралатындығы ұғындырылғаннан кейін толқын анықтамасы беріледі. Механикалық толкындар деп серпімді ортада уақыт бойынша таралатын механикалық тербелістерді айтады. Толқындардың таралу барысында энергия ғана тасымалданып, ортаның заттық бөлшектері толқын жиілігіне сәйкес тербеліп тұрады. Механикалық толқындарға жататын су бетіндегі толқындар көлденең де, қума да толқындар бола алмайды. Себебі беттік керілу мен ауырлық күштерінің су молекулаларына етер әсерінен су бетіндегі толқындардың синусоидалық қалпы өзгереді.

Бұл жерде механикалық толқындар мен электромагнитті толқындарды бір анықтамамен түсіндіру қателік. Ал 11-сынып оқулығында (Физика 11. Г. Я. Мякишев, Б. Б. Буховцев. Алматы «Рауан». 1997. 68 бет) « Толқын деп уақыт бойынша кеңістікте таралатын тербелістерді айтады» делінген. Негізгі деп қабылданған оқулығымыздың толқындар анықтамасын осылайша келте қайыруы оқырмандар үшін әдістемелік ұқыпсыздық, физикалық ұғымсыздық болып аңғарылары сөзсіз. Себебі механикалық толқынның электромагниттік толқыннан физикалық табиғаты өзгеше. Механикалық толқын таралар ортада электромагниттік толқынның энергетикалық, жиіліктік, амплитудалық және жылдамдық параметрлері өзгерсе, механикалық толқындар вакуумда, ғарыш кеңістігінде және басқа да серпімсіз орталарда өзінің физикалық қасиеттерін толық жояды. Механикалық толқындар физикалық табиғаттарына қарай дыбыстық, сейсмикалық сұйық беттерінде таралатын, т. с. с. толқындар болып бөлінеді. Электромагниттік толқындар кез-келген серпімді ортада, толқындық өткізгіштерде (волновод) және бос кеңістіктерде (ғарыш әлемінде) таралады. Осы екі толқынның анықтамаларына жекелеген ұғым ендіру қажеттігі айдан анық.

Механикалық толқынның анықтамасы жоғарыда келтірілді. Ал электромагниттік толқынның анықтамасын былайша тұжырымдауды дұрыс деп шештік: Электромагниттік толқын деп электромагниттік тербелістердің кез-келген орта мен кеңістікте шектелген жылдамдықпен таралуын айтады. Бұл толқындардың жылдамдықтарының «шектелген» делінуі салыстырмалы теорияны оқу барысында жан-жақты қарастырылатыны ескертіледі. Осы сәтті пайдаланып оқушыларға механикалық және электромагниттік толқындардың біріккен қасиеті (комбинациясы) ретінде танылған плазма ішіндегі толқындық үдерістерді айта кетуге болады.

Толқын жылдамдығы толқындардың физикалық қасиеттерінің негізгі функцияларының бірі. Механикалық толқындар жылдамдығының әрқилылығын жоғарыда ұсынылған тәжірибелерді пайдалана отырып көрсетуге болады. Толқын жылдамдығы, таралар ортаның тығыздығына, концентрациясына және толқын ұзындықтарының өзгерісіне (дисперциясына) тәуелді екенін тәжірибе арқылы оқушыларға ұғындырылады. Электромагниттік толқындардың вакуумда жылдамдығы тұрақты, ол жарық жылдамдығына тең екендігі айтылады.

Көлденең және қума толқындар . Оқулықты аударған мамандардың ерен еңбегін мадақтай отырып, кейбір физикалық сөздердің, мысалы «қума толқын » қолайсыз аударылғанын ескерткіміз келеді. Бұл сөз ертеректе қазақ тіліне аударылған физикалық әдебиеттерде о бастан жаңсақ қабылданып, аударылым мәні бұрмаланып келген. Көшті жүре түзеудің айыбы болмас деген оймен оқырмандар назарына жаңа атаулар ұсынамыз. Бұл ұсынысымыз даусыз деп сендірмек емеспіз. Қума толқын - продольная волнаның аударылуы болса, бегущая волна - жүгірме толқын деген ұғымда енгізілген. Продольная волна - қума толқын емес бойлама толқын болып аударылуы керек. Себебі бұл механикалық толқынның, өзі таралатын ортаны бойлай бағытталуының ұғымы және тек механикалық толқындарға ғана тән ұғым, ал бегущая волна - қума толқын болып аударылуы керек. Бегущая волна деп таралу бағытында шектеусіз, бағыты өзгермей таралатын маханикалық және электромагниттік толқындарды айтады. Электромагниттік толқын қума толқындық түрде оның электр және магнит өрістерінің фазалары бірдей болып, ортогональ жазықтықтарда бір нүктеден таралады. Таралу бағытында кездескен кедергіден шағылып, не сынғанда ғана ортогональ жазықтықтағы электр және магнит өрістерінің тербеліс фазалары бір-біріне өзара қатысты өзгереді (фазалар айырымы нөлден айрықша болады) . Осы толқындардың таралу бағытындағы кедергі деп отырғанымыз металданған өткізгіштер, қозған атомдар саны көп мөлшердегі газдар жиынтығы, ионосфера, сұйықтар және т. с. с. Жолындағы кедергіден шағылған электромагниттік толқын қума толқындық қасиетін жойып, 180°қа кері қайтса тұрғын толқын түзіп, одан айрықша бұрышпен не шағылып, не сынса поляризация жазықтығы өзгереді. Бұл түсініктерді ұғындыра кету оқушыларға көптік етпейді. Егер бұл қағида мысалдармен бекітіліп айтылса, Н. М. Шахмаевтың СВЧ құрылғысымен электромагниттік тұрғын толқынның қасиеттерін, олардың сынуы мен шағылуын және механикалық толқындардың физикалық қасиеттерін су бетінде толқындық астау (ванна) көмегімен толқын қоздырғыш аспабын пайдаланып тәжірибелер көрнекіленсе сабаққа оқушылардың қызығушылығы артар еді.