Ароматты қатары бар нитроқосылысты жарылғыш заттың (ЖЗ) көмір кенішіндегі метанға қауіпті аудандарының өртке қауіптілігін төмендету

Жоспар

МАЗМҰНЫ
РЕФЕРАТ
КІРІСПЕ

1. ӘДЕБИ ШОЛУ 3
1.1. Көмірдің жануы 4
1.2. Газдың көмірмен генерациясы 5
1.3. Көмірдің толық және толық емес жануы.Тура және айналмалы жану 5
1.4. Көмірдің өңдеу кезінде өздігінен тұтануға әкелетін факторлар. Көмірлі шаң бойынша сынақ жүргізу 6
1.5. Көмірлі шаң бойынша сынақ жүргізу 7
1.6. Жалын фронтындағы реакциялар 7
1.7. Аммиак селитрасы негізіндегі ЖЗ 8
1.8. Метан.ауа қоспасын ингибирлеу және жаңа тәжрибелік мәлеметтер 14

2. ТӘЖІРИБЕЛІК БӨЛІМІ
2.1. Метан бойынша сынақ жүргізу 16
2.2. Өрт орталықтарын сөндіру физикалық негізі 17
2.3. ЖЗ термоыдырау процестері және оның термодинамикалық сипаттамасы 20
2.4. ЖЗ жану механизмі 23
2.5. ЖЗ кейбір термодинамикалық және жарылыс сипаттамасы 25

3. НӘТИЖЕЛЕР МЕН ОЛАРДЫ ТАЛҚЫЛАУ
3.1. Метан.оттек қоспасының тұтану ауданының температурасы мен қысымға тәуелділігі 29
3.2. ЖЗ хроматографиялық анализі 32
3.3. Оттек балансты есептеу 34
3.4. Нитроқосылысы бар ЖЗ тұтану температурасын бақылау 37

ҚОРЫТЫНДЫ 40
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 45

Пән: Физика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 40 бет
Таңдаулыға:

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Химиялық физика және ЖМҚ химиясы кафедрасы

ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ

Ароматты қатары бар нитроқосылысты жарылғыш заттың (ЖЗ) көмір
кенішіндегі метанға қауіпті аудандарының өртке қауіптілігін төмендету

Дайындаған 5-курс
студенті Нысанбаева Г.Р.

Ғылыми жетекшісі:
х.ғ.к. аға оқытушы Тулепов М.И.

Қорғауға жіберілген:
Химиялық физика және ЖМҚ
химиясы кафедрасының меңгерушісі
х.ғ.д., профессор Мун Г.А.

Алматы - 2006 жыл

МАЗМҰНЫ
РЕФЕРАТ
КІРІСПЕ
1. ӘДЕБИ ШОЛУ 3
1.1. Көмірдің жануы 4
1.2. Газдың көмірмен генерациясы 5
Көмірдің толық және толық емес жануы. 5
1.3. Тура және айналмалы жану
1.4. Көмірдің өңдеу кезінде өздігінен тұтануға әкелетін 6
факторлар. Көмірлі шаң бойынша сынақ жүргізу
1.5. Көмірлі шаң бойынша сынақ жүргізу 7
1.6. Жалын фронтындағы реакциялар 7
1.7. Аммиак селитрасы негізіндегі ЖЗ 8
1.8. Метан-ауа қоспасын ингибирлеу және жаңа тәжрибелік 14
мәлеметтер
2. ТӘЖІРИБЕЛІК БӨЛІМІ
2.1. Метан бойынша сынақ жүргізу 16
2.2. Өрт орталықтарын сөндіру физикалық негізі 17
2.3. ЖЗ термоыдырау процестері және оның термодинамикалық 20
сипаттамасы
2.4. ЖЗ жану механизмі 23
2.5. ЖЗ кейбір термодинамикалық және жарылыс сипаттамасы 25
3. НӘТИЖЕЛЕР МЕН ОЛАРДЫ ТАЛҚЫЛАУ
3.1. Метан-оттек қоспасының тұтану ауданының температурасы мен 29
қысымға тәуелділігі
3.2. ЖЗ хроматографиялық анализі 32
3.3. Оттек балансты есептеу 34
3.4. Нитроқосылысы бар ЖЗ тұтану температурасын бақылау 37
ҚОРЫТЫНДЫ 40
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 45

РЕФЕРАТ
Дипломдық жұмыс 46 беттен, 8 суреттен, 5 кестеден, 57 әдебиеттерден
тұрады.

ЖАРЫЛҒЫШ ЗАТ (ЖЗ), ДИЗЕЛЬ ОТЫНЫ (ДО), АММИАК СЕЛИТРАСЫ (АС),
ТҮЙІРШІКТЕЛГЕН, ДЕТОНАЦИЯ, БҰРҒЫ, ОТТЕКТІК БАЛАНС (ОБ), ЖАРЫЛҒЫШТЫҚ,
МИГРАЦИЯ, САҚТАНДЫРҒЫШ, ТЕРМОЫДЫРАУ, АДСОРБЦИЯ, ИНГИБИТОР, ГРАНУЛИТ,
ИГДАНИТ.
Химиялық физика кафедрасында алдыңғы жұмыстарда көмірдің өздігінен
жану процесінде ЖЗ әсері зерттелген. Бұл жұмыстардың қорытындысы АС ДО
шыныменде әрбір көмір кен-орындарының көмірлерін өздігінен жану
температурасын бірқатар азайтады.
Көмірді өндіру әдістері, соңғы жылдары көрсеткендей, бір қатар жарылыс
көбейгенді көрсетеді, бұған көбінесе метан.
Сондықтан бұл жұмыстың мақсаты үшкомпонентті қоспа метан көмір және
ЖЗ-тың бір біріне әсері және жану мен жарылу.
Зерттеудің объектісі модель көмірдің кен- орны, ЖЗ пен метан-ауа
қоспасы.
Жарылғыш зат аммиак селитрасы, дизель отыны, пиролизденген қант қамысы
және ас тұзынан тұрады. Зерттелген жарылғыш құрамның миграциясы, жарылыс
жылуы, оттектік балансы, тығыздығы анықталған.

РЕФЕРАТ
Дипломная работа состоит из 45 листов, 8 рисунков, 5 таблиц, 57
источников литературы
Ключевые слова:

ВЗРЫВЧАТЫЕ ВЕЩЕСТВА (ВВ), ДИЗЕЛЬНОЕ ТОПЛИВО (ДТ), АММИАЧНАЯ СЕЛИТРА
(АС), ГРАНУЛЛИРОВАННЫЙ, ДЕТОНАЦИЯ, КИСЛОРОДНЫЙ БАЛАНС (КБ), ВЗРЫВЧАТЫЙ,
СКВАЖИНА, МИГРАЦИЯ, ТЕРМОРАЗЛОЖЕНИЕ, АДСОРБЦИЯ, ИНГИБИТОР, ГРАНУЛИТ,
ИГДАНИТ.

Было исследовано влияние компонентов взрывчатых веществ на изменение
процесса самовоспламенения угля. Было показано, что действительно, основные
компоненты ВВ АС ДТ значительно уменьшают температуру самовоспламенения
угля различных месторождений.
Печальный опыт добычи угля последних лет показал значительное
увеличение взрывов происходящих на угольных шахтах, виновником, которых в
большинстве случаев, являлся метан.
В связи с этим, целью указанной работы явилось взаимовлияние
трехкомпонентной смеси углерод-метан-ВВ, приводящая к неучтенному
возгоранию ВВ и последующему взрыву.

КІРІСПЕ
Аммиак селитрасы негізіндегі қарапайым ЖЗ таулы кен орындарында
және арнайы зауыттарда үздіксіз дайындалатын түйіршіктелген селитра мен
мұнай өімдерінің қоспасын жатқызады. Бұларды қарапайым ЖЗ атауы құрамында
нитроқосылыстардың болмауына байланысты аталған. Мұндай типті қарапайым ЖЗ
ағылшын тілінде AN-FO индексімен (аммоний нитраты мен жанғыш май), ал орыс
тілінде АС-ДТ (аммиак селитрасы мен дизельді отын) белгіленеді, сол секілді
игданит, гранулит (КСРО) деген өзіндік атаулары бар.
Қазақстан Республикасында қолданылатын штаттық ЖЗ қорғағыш
қасиеттері жеткілікті дамымаған. Сонымен қатар, ЖЗ-дың кейбіреуінде белгілі
бір мөлшерде тротил болады, тротилді қолдану облыстары шектелген, себебі
тротил қымбат тұрады, улы, жарылғыш заттың механикалық және басқада әсерге
сезімталдығы жоғары.
Тротил қосылған жарылғыш заттың экологияға зияны көп, егер олар
жарылатын болса ауаға улы газдар 300 метр биіктікке дейін таралады.
Оттектік балансын өзгертетін болсақ улы газдың мөлшері арта түседі.
Аммиак селитрасы ҚЖЗ дайындау кезінде ұнтақталмағандықтан бұл
типті ЖЗ-дың жарылғыштық қасиеті селитра түйіршіктерінің өлшеміне,
ылғалдылығына, сорбциялық қабілетіне, тұтқырлығына тәуелді болып келеді.
Әдетте сорбциялық қасиетіне байланысты сұйық қоспаны ұстап тұру үшін
стабилизаторлар қолданылады. Осы көзқарас негізінен алсақ ең жақын қатты
жаңғыш қоспалар болып тас көмір мен ағаш көмірі саналады. Өйткені олардың
сұйық компоненттерді сорбциялау қабілеттіліктері жоғары болып табылады.
Дизельді отын бөлігін көмір ұнтақтарына алмастыру түйіршіктердің
ерігіштігін азайтады. Сонымен бірге көмір ұнтақтарын енгізуде суға
тұрақтылығының жоғарылауы жарылыс эффективтілігін 17-20% -ға артырады.
Сонымен қатар натрий хлориді жалын сөндіретін компонент ретінде роль
атқарады, құрамында галогені бар қосылыстар эффективті жану ингибиторлары
ретінде бұрыннан белгілі.

ӘДЕБИ ШОЛУ
1.1. Көмірдің жануы

Ауа ағынының аз жылдамдығы кезінде көмірдің жануы келесідей
түрде болады. Қыздырылған көмір жанғыш газ бөліп шығарады. Қоршаған ауадан
бұл газға оттегі диффузияланады. Көмір бетінен біраз қашықтықта жану фронты
орналасады. Онда оттегі толығымен жұмсалады және көмірдің бетіне жетпейді
1-6.
Көмір СО 2 және суға тотығады, олар жалын фронтында түзіледі.
Олардың қышқылдануы –эндотермиялық. Сондықтан көмірдің температурасы жалын
фронтына қарағанда төмен болады.
Жалын фронтының сыртында және көмір бетінде жүзеге асатын химиялық
айналымдардың маңызы өте зор, олар:
1. Көмірдің термиялық ыдырауы
2. Көмірден бөлінетін ұшқыш заттардың термиялық ыдырауы
3. СО 2 мен Н 2О-ның жалын ішіндегі жанғыш заттарға, жекелей алғанда
күйенің тотығуына тотықтырғыш әсері
Көмір неғұрлым жанғыш газды көп бөліп шығарған сайын, жалын да
соғұрлым жоғары болады, себебі: ондағы газ бен оттегі ағыны арасындағы тепе
–теңдік орнау үшін беті де жоғары болу керек 7.
Кокс пен антрацит жанғыш газдарды аз бөліп шығарады. Сондықтан
олар қысқа жалынмен жанады және қысқа жалынды отындар тобына жатқызылады.
Ұзын жалындарды тас көмірлер береді және олардың ұзындығы жанғыш заттар
шығымы көп болған сайын жоғарлайды. Сондықтан, ұшқыш заттар шығымы 37 %
-тен жоғары болады. Қоңыр көмір, торф және ағаш сүрегі одан да жоғары жалын
береді.
Ұшқыш заттардың шығымы көп болған кезде тек молекулалық оттегі
ғана емес, тіпті СО 2 мен Н 2О қатты бетке жетпейді: барлық белсенді оттегі
жалынға жұмсалады және қатты отынның өзгеруі- оның термиялық ыдырауына
әкеледі (көмірлену). Одан ұшқыш заттарды бөлген сайын жалын қысқарады және
қатты қалдық оттегі арқылы СО 2 мен Н 2О-ға тотыға бастайды.8-9
Көмірдің бос оттегімен үздіксіз тотығуы үшін келесі
шарттар қажет:
Төмен температура (тұтану температурасынан төмен);
Газды ортадағы оттегінің өте аз коцентрациясы;
Оттегінің өте жоғары қысымы;
Жасанды үрлеу кезіндегі ауаның жоғары жылдамдығы.
Көмірдің тотығуы кезінде үнемі бірмезгілде СО 2 мен СО
түзіледі және олардың салыстырмалы мөлшері түзілу температурасы кезінде
тепе-теңдікке сәйкес келмейді және тотығу прцесінің жағдайлары күшті
тәуелді болады. Бұл фактілер ертеден СО 2 мен СО қайсысы алғаш түзіледі
және бір –біріне тәуелсіз екендігі туралы сапасыз талдауларды туғызады 10-
11 .

1.2. Газдың көмірмен генерациясы

Көмірден газдың бөлінуі –оның термиялық ыдырауы немесе
тотығуы нәтижесінде жүзеге асады. Неғұрлым көмір термиялық ыдырау өнімдерін
аз бөліп шығарса, тотығатын газданудың мәні соғұрлым жоғары болады. Ол
басқа химиялық айналымдарға қарағанда баяу жүреді. Сондықтан көмірдің
тұрақты жануы, көмірдің СО 2 мен Н 2О-ға тез тотығуына қажетті,жеткілікті
жоғары температура кезінде ғана мүмкін болады 12-13.
С + СО 2 = 2 СО айналымы қайтымды және оның тепе-тендігі
жақсы зерттелген. 850 0С-ден жоғары температурада, көмірмен тепе-теңдікте
болатын газда СО 2 болмайды. Бірақ көмірді СО 2 –мен қышқылдандыру бойынша
жүргізілген тәжірибелер келесідей көрсетті: ол тіпті 1100 0С кезінде де
салыстырмалы баяу жүреді және тепе-теңдік орнап үлгермейді.
Су буының көмірмен әрекеттесуі күрделі жүреді:
С + Н 2О → СО 2 + СО +Н 2
Бірақ тура сол заттардың арасында қайтымды реакциялар да
жүреді:
СО + Н 2О ↔ СО 2 + Н 2 + 10000 кал моль
С + 2 Н 2 ↔ СН 4
Су буын 500 0С кезінде көмір бетінен жібергенде тек СО 2 және Н 2
түзіледі. Жоғарырақ температура кезінде СО, одан соң СН 4 пайда болады 14-
15 .
Жану жағдайында (жоғары температура, төмен қысым ) метанның жануы
маңызды мәнге ие бола алмайды.
СО + Н 2О реакциясының кинетикасын зерттеу көрсеткендей, ол 800-
1100 0С кезіндегі газ көлемінде өлшенетін жылдамдықпен жүреді және Н • пен
ОН • радикалдары қатысатын радикалды –тізбекті механизмге ие болады.
Сондықтан ол –екінші ретті кинетикалық реакциялар заңына бағынбайды.16

1.3. Көмірдің толық және толық емес жануы.

Тура және айналмалы жану.

Егер бастапқы газда толық тотығудың жанбайтын өнімдері (СО 2 , Н2О
және т.б.) бар болса көмірдің жануы толық деп аталады. Бұл –көмірді
энергетикалық ошақта жағу кезінде шекке ұмтылатын болып саналады. Ал егер
бастапқы газда –толық емес тотығу және көмірдің термиялық ыдырау өнімдері
болатын болса (СО, Н 2, күйе және т.б.), онда жану толық емес деп аталады
17-19 .
Ағынды газбен отынның барлық оттегісі СО – ға айналғанда, толық емес
жанудың да шегі болады. Бұл шекті –идеалды газдану деп атауға болады.
Көмірдің нақты жануы кезінде (ауа еркін келіп тұрғанда және жоғарырақ
жылдамдығы болғанда) толық емес тотығу және термиялық ыдырау өнімдері тек
жалын ішінде ғана болады, ал жалын фронты шегінде сыртқы газ ортасына тек
қана толық тотығу өнімдері шығады. Көрініп тұрғандай, толық емес жануда
нақты жану бұзылады және толық емес тотығу өнімдері жалын фронтында азаятын
жағдайлар бар болуы керек 20 .
Мысалы, ауаның жоғары жылдамдығы көмір бетіне нығыздалып
жақындағанда жалын фронты арқылы үзілуі мүмкін болады және де бастапқы
температура мен оттегі конценрациясы тұтану шегінен төмендесе, жалын фронты
үзіледі. Сол кезде түтіндейтін жалын пайда болады және сол жерлерден жалын
ішінде түзілген газдар мен күйе шығарылады. “Тұншықтырғыштың ” пайда болуы
–көмір жиналғанда жанудың болмай қалуымен түсіндіріледі.
Толық жану және газдану –үшін ағынның берілу бағытының жоғары мәні
бар. Осыған байланысты өндірісте тура және айналмалы жануды ажыратады. Егер
жану фронты отынға қарай газ ағыны бағытымен жылжыса, онда жану тура деп
аталады; айналмалы жануда фронт ауа ағынына қарай ауысады.
Егер жану фронты қозғалмайтын болса, онда тура жану кезінде ауа мен
отын оған қарама-қарсы жақтан келеді, ал айналмалы жануда –бір ғана жақтан
келеді 21-25 .

1.4. Көмірді өңдеу кезінде өздігінен тұтануға әкелетін
факторлар

Көмірді өңдеу кезінде өздігінен тұтану мүмкіндігін жоғарылататын
факторларға жатқызылады 26-28 : Көмірді өңдеу кезіндегі оның үйкелісі.
Үйкелісі нәтижесінде көмір мен механизм арасындағы жанасу ауданы
жоғарылайды, ал көмір мен механизм дайындалған материалдан электронның шығу
жұмысы әртүрлі болғандықтан, олардың арасында электрлену пайда болады.
Потенциалдар айырымы шекті мәнге жеткен кезде электр үлгісі, яғни ұшқын
пайда болады. Бұл ұшқын өз кезегінде көмір жануының, сондай-ақ метан сияқты
жолай газдардың инициаторы болуы мүмкін.
Аммиак селитрасы және дизель отыны негізіндегі жарылғыш заттардың
бұрғыларға ұзақ уақыт жатуы. Бұл фактордың негізгі себебі жарылғыш
заттардың компоненттерге (дизель отынының миграциясы) ыдырап кетуі. Оның
нәтижесінде жарылғыш заттардың бір бөлігі айналымдарға қатыспай, көмірлі
массивте қалады. Қалған жарылғыш зат, нақтылап айтсақ аммиак селитрасы NH
4NO 3 келесі теңдеулер бойынша ыдырай бастайды 29-32:
4NH 4NO 3 → 3 N 2 + 2NO 2 +8H 2O +444 кДж немесе
8NH 4NO 3 → 2 NO 2 + 4NO 2 +16H 2O +5N 2+555 кДж
Мұның нәтижесінде көмірлі массивтің локальді қызуына жеткілікті жылу
мөлшері бөлініп шығады. Ол жарылыс нәтижесінде түзілген жарық жерлер арқылы
өткен ауа құрамындағы оттегі қатысындағы тотығу реакцияларының
жылдамдығының артуына әкеледі. Тотығу реакциялары экзотермиялық
болғандықтан, олар өз кезегінде жүйе температурасының жоғарылауына өз
үлестерін қосады, ал бұл олардың жылдамдықтарының артуына әкеледі.
Жылдамдық өзінің шекті мәніне жеткенде, тотығу процестері жануға айналады.

1.5. Көмірлі шаң бойынша сынақ жүргізу.

Гост 7140-54 әдістемесіне сәйкес ұшқыш заттар, күл және ылғал мөлшері
және дисперстілігі бойынша стандартты құрамды көмірлі шаң қолданылады. Шаң
№15 елгезерде (ГОСТ 4403-67) 10 %-тен кем қалдық беруі және №76 елгезер
арқылы 50 %-тен артық өтуі тиіс. Ұшқыш заттар 29-35 %, күл 9 %-тен кем және
ылғал 2 %-тен кем болу керек. Мұндай көмірлі шаң сәйкес сортты көмірді
құрғатып, ұнтақтау арқылы алынады. Бір сынақта көмірлі шаң мөлшері штректе
шаң-ауа қоспасының жарылуға қауіпті концентрациясы (1 м 3 ауаға 400-600г)
есебінен 6 ± 0,1 кг деп алынады. Көмірлі шаңды толығымен (егер штректе
полкалар болса, шамамен 5 кг ) штрек түбінен 8-11 м қашықтықта орналасқан
қосымша мортир құбырына салады. Құбыр түбіне алдын-ала салмағы 50 ± 5 г
лезде әсер беруші электр детонаторы бар қағаз немесе болат қабықшада
сыналатын ЖЗ заряды орналастырылады. Шамамен 1 кг көмірлі шаң штрек
полкаларына себіледі.
Негізгі мортирде IV класты қорғаушы ЖЗ зарядының массасы стандартты
мөлшерлі патрондардың 700 г құрайды. Шаң бойынша сынақ жүргізгенде мортирде
ішкі забойканы қолданбайды, бірақ көп жағдайда мортир кірісіне қосымша 100
г шаң себеді. Штректің жару камерасын диафрагмамен және пердемен жаппайды.
Зарядты дайындаған соң мортирлерді орындарына орналастырады.
Қосымша мортирдегі зарядты штректе шаң бұлтының түзілуі үшін негізгі
зарядтан 5-10 с ерте жарады. Зарядтардың жарылу нәтижелерін штректің ашық
ұшымен терезе арқылы бақылайды, сонымен қатар гальванометр және термопара
көмегімен шаң-ауа қоспасының температурасын өлшейді. Әрбір сыналатын ЖЗ
–пен қажеттігіне қарай тәжірибе жүргізіледі.33

1.6. Жалын фронтындағы реакциялар

Көмір жануы кезінде маңызды химиялық айналымдар СО мен Н 2 –нің
жалын фронтында тотығуынан тұрады. 2Н 2 +О 2↔ 2Н 2О айналымы екіншілік
механизмнен тұрады, ол бос радикалдардың салыстырмалы оңай түзілуі
нәтижесінде жүзеге асады 34 :
Н 2 +О 2 → • ОН + • Н Н 2 +О • • → • ОН + • Н
•Н +О 2 → • ОН + • •О Н 2 +О Н → Н 2О + • Н

Бұл радикалдар СО-ны тізбекті әрекеттесуге әкеледі:
• ОН +СО → СО 2+ Н 2
Сондықтан 2СО + О 2→ 2СО2 айналымы, көмірдің жануы кезінде үнемі
болатын сутегі қатысында өте тез жылдамдайды.

1.7. Аммиак селитрасы негізіндегі ЖЗ

Аммиак селитрасы негізіндегі жарылғыш заттарды, оның ішінде көмір
шахталарында қолдану, олардың негізгі кемшіліктерін көрсетіп береді. Бұл
-1) жарылғыш заттың әсер ету эффективтіліктерінің бұрғыдағы жарылғыш
заттарды тұтандыру және оны қолдану арасындағы уақыттың өсуі мен азаюы, 2)
көмір орындарындағы, тіпті темір жолдағы көмірлі құрамды вагондардағы
көмірдің өздігінен тұтану жағдайлары 35-36.
Қазақстан Республикасындағы көмір орындарында қолданылатын шттаты
жарылғыш заттар –жергілікті алдын алатын қасиеттерге ие емес. Оған қоса,
олардың кейбіреулерінде тротилдің мәнді мөлшері бар, ол –қымбат, улы және
жарылғыш заттың механикалық және басқа түрлі әсерлерге сезімталдығын
жоғарылатады. Соққыға сезімталдығы ГОСТ 4545 -80 бойынша:
2 приборға сезімталдығының төменгі шегі 500 мм
Жарылу жиілігі 1 приборда
0-20 %
2 приборда
0 %
60 c уақыттағы жарқ ету температурасы 295-
3050С
Көрсетілген жарылғыш зат экологиялық тұрғысынан да
мәселелер туғызады. Олардың жарылыс өнімдерінде –қоспалы жарылғыш заттар
үшін 1 кг бастапқы қоспаға шаққанда 75-тен 150 метрге дейінгі және
құрамында тротил бар жарылғыш затқа шаққанда 214 литр улы газдар түзіледі.
Жарылыс өнімдерінің негізгі массасы 300 м дейін биіктікке лақтырылады және
көмір орнының шегіне таралады. Оттекті балансының өзгеруі улы газдардың
тағы да көп мөлшерінің түзілуіне әкеледі. Бұл жарылғыш зат –сондай-ақ,
жоғары өртке қауіптілігімен және тұтануға бейімділігімен сипатталады 37.
Жоғарыда көрсетілген кемшіліктерді жою үшін Казаков Ю.В., Вонгай
И.М., сондай-ақ Завадский В.А. басшылық етуімен –жоғарыдағы кемшіліктерді
біршама азайтатын аммиак селитрасы негізіндегі жарылғыш заттар қатары
жасалды. Мұндай заттардың бірі болып Граммонит К саналады, оның құрамында:
аммиакты селитра 94%, дизель отыны 5%, қант қамысы 1% кіреді.
Қант қамысы -өзінің адсорбциялайтын қабілеттіліктерінің
нәтижесінде, ұстағыш зат ретінде енгізіледі, ол дизельді отынның ағуын
қайтарады және жарылғыш заттарға –көмірдің өздігінен тұтану ықтималдылығын
азайтатын жарылыс айналымы реакцияларына толық көлемде түсуге мүмкіндік
береді.

Көмірсутектердің жарылу жануының механизмін кейбір қорытындылар
негізінде жазуға болады:
1) жалынның жайылу жылдамдығы.
2) спектроскопиялық берілгендер ба.
3) соңғы өнімдердің жарылу кезінде түзілген анализі.
Бірақта бұл бақылаулар өз-өздеріне реакцияның механизмін толық
анықтауда жеткіліксіз болып табылады. Сонда да олар нақты қорытынды жасауға
көмектеседі. Егер де көмірсуларды сондай мөлшердегі ауа немесе оттегімен
жандырса. Бұл мөлшердегі (ауа немесе оттегі) көмір диоксиді және суға толық
тотығуға жеткіліксіз, онда реакцияның соңғы өнімдерінің сапасы ретінде
көміртек оксиді, су көміртек диоксиді және сутек тепе-теңдік орнаған
кездегі температура алынады. Кейінгі сатыларда ауа мөлшерінің азаюы кезінде
көміртек күйе түрінде пайда болады. Оның қатысында араласпайтын газдың
жалындарының жарқырауына әкеп соғады.
Жану кезінде оттектің көмірсутек молекуларына біріншілік әсерін жалпы
анықтама ретінде қарастыруға болады. Кейбір тәжрибелерде нақты
көрсетілмеген оттек. Көміртектің жануы туралы теориялар берілген болатын.
Визуалды анықтаулар көрсетті. Метанның тең колемді оттекгімен жарылуы
кезінде күйе түзілмейді, ол айналымды келесі теңдеуден көруге болады.
СН4 + О2 = СО+ Н2 + Н2О.
Сондай-ақ бұл реакциямен бірге сулы газымен реакциясы өтеді.
СО+Н2О = СО2 + Н2.
Басқа көмірсутектердің жарылыс реакциялары өтеді.
С2Н4 + О2 = 2СО + 2Н2
С2Н4 + О2 = 2 СО + Н2
Осымен қатар сулы газдың реакциясы жүреді
СО + Н2О = СО2 + Н2
Бұл реакциялармен жану реакциясының мүмкін өнімдерінің тізімін алу ,
реакцияның шынайы барысы мунымен қайта өндірілмейді.
ДЖ құрамына кіретін сутек, СО, және көмірсутектердің жануға
салыстырмалы бейілуілігін анықтау бойынша тәжірибелер қызығушылық тудырады.
Салыстырмалы жылдамдық жөнінде белгілі бір түсініктер 3 болды, бірақ
олар тәжірибе жүзінде дәлелденбеді. Бон қызметкерлермен бірге 3 брутто-
құрамы СН4 +2Н2+О2 Қоспаларының жарылысын зерттеді, оның барысында күйенің
түзілуі байқалмады, бұл сутектің жануы орын алмайтынының нәтижесі. Сутекті
СО-ға ауыстыру да нәтиже бермеді.
Жарылысқа дейің метанөауа қоспасын зерттеу.
Метан-ауа қоспасын 200-300°C температураларда енгізу кезінде келесі
процестер байқалды: адымен индукция периоды орын алады. Ол тәжірибе
жағдайларына байланысты бірнеше секундтан бірнеше секундқа дейін өзгереді
және осы аралықта ешқандай өзгеріс бәлкім болмайды, хроматографиялық
анализдер ештене анықтамады. Сосын реакция біртіндеп айқындалып,
температуралардың күрт артуымен бірге үдей түседі. Ал бірнеше уақыттан
кейін, әрекеттесуші заттың біраз мөлшері шығындалған кезде, реакция баяу
өте бастайды.
- Суретте уақытқа тәуелді заттың айналу дәрежесімен реакция
жылдамдығының өзгерісі келтірілген. ЖЗ құрамына NаСL енгізілді. Сөйтіп,
автокаталитикалық әсер беру есебінен артады және бастапқы заттар шығындалып
біткенде төмендейді.
Реакцияның осылай өтуі жарылыстан тен жылулық тепе-теңдіктің бұзылуына
және сәйкесінше температураның артуына әкелмейтінімен ерекшеленеді.
Бұл процесс келесі тәжірибелік әдіспен зерттелді. Белгілі бір уақыт
аралықтарында ыдыстан алынатын үлгілердің хроматографта анализін
жүргіземіз.
Әдебиетте белгілі зерттелген реакциялар қысымның өзгерісі бойынша ғана
қанағаттанкарлық болмайды, бұл өзгеріс әртүрлі болады, мысалы, жану кезінде
көміртек оксиді не диоксиді басымырақ түзіледі ме, бұл реакцияның әртүрлі
сатыларында әртүрлі болады. Реакцияны бақылай отырып хроматограммада оттек
шығыны мен түзілген көміртек оксиді мен диоксидінің және судың мөлшерін
оңай аңықтауға болады. Бұл жерде басқа органикалық қосылыстар мөлшерінің
анықтау қиынырақ ең үлкен қиындылықты жоғарғы көмірсутектер жағдайында
реакцияның бастапқы сатыларында анықталатын жеңіл фракциялар тудырады.

Альтернативті жарылғыш заттар.

Жоғарыда айтылғаннан туындайтындай аммиак селитрасы (АС) негізінде ЖЗ-
ды қолдану бірқатар артықшылыққа ие: дайындау мен өндіру негізіндегі төмен
өзіндік құны, механикалық әсерлерге тұрақтылық, компоненттер арзаншылығы,
сонымен қатар дайындау әдісі жай механикалық араластыру көмегімен жарылғыш
затты оны қолдану орнында дайындауға мүмкіндік береді.
Бірақ берілген типті заттардың кемшіліктері де бар:
ЖЗ-ты бурғыға зарядтау мен оны қолдану арасындағы уақыт артқанда ЖЗ
әсері эффективтілігінің азаюы;
ЖЗ компонентерінің тиюі есебінен рудниктерде тіпті темір жол
құрамдарының вагондарында көмірдің өздігінен жану жағдайлары байқалады.
Аталған кемшіліктер (АС-ДТ) типті ЖЗ-тың компонентерге бөлінуімен
болады, нәтижесінде ЖЗ-тың оттекті балансы оның әртүрлі бөліктерінде
есептелген нольдік баланстан ауытқып, жарылғыш заттың бір бөлігі
айналымдарға қатыспайды. Бұл оның жұмыс істеу қабілетін төмендетеді,
сонымен қатар ЖЗ компонентерінің бір бөлігі көмірлі массивте қалып қояды.
Жоғарыда айтылған кемшіліктерді шешу үшін біз осы кемшіліктерді
азайтатын аммиак селитрасы негізіндегі бірқатар жарылєыш затты жасадық.
Мұндай заттардың бірі К Граммониті болып табылады. Оның құрамына аммиак
селитрасы (85-95%), дизельді жанармай (5%), пиролизделген қамыс (10-0,5%)
кіреді.
Пирозденген қамыс ұстағыш зат ретінде енгізілген. Адсорбциялаушы
қабілеттеріне байланысты ол дизельді жанармайдың ағуын болдырмайды да, ЖЗ-
тың толық көлемде жарылыс айналымының реакциясына қатысумен мүмкіндік
береді. Бұл көмірдің өздігінен жану ықтималдығын төмендетеді.
Салыстыру үшін 1-кестеде біз жасаған К Граммониттер мен қолданылатын
Игданит штатты ЖЗ-ның есептік мәліметтері келтірілген.

1-кесте. Жасалған ЖЗ-дың есептік сипаттамалары.

ЖЗ Кб, % Q, Vо, лкгQо, Аv, Тср. К Рср. атм
құрамы кДжкг кДжкг кДжкг

LiF 26.7 NaF 54.7 KF 67.3 RbF 82.0
LiCl 16.4 NaCl 39.6 KCl 52.3 RbCl 70.8
LiBr 7.98 NaBr 22.4 KBr 32.8 RbBr 51.7
LiI 5.2 NaI 15.4 KI 23.5 RbI 40.3

Құрамында металл көп болған сайын байланыс тиімдірек болады. 1-
кестеде сілтілік галогенидтерде металдың болуы салмақтық процентпен
көрсетілген. Кестеден металдың фторидтері көбірек және ионидтері азырақ
екенін көруге болады. Бұл кестеде каталитикалық тиімділік литийден
рубидийге қарай өсу керек.
Метан–ауа қоспасы тұтануын ингибирлеуде металдың каталитикалық
жауаптылығы болжанып, басқа да сілтілік металдар тұздарының да әсері бар
екенін дәлелдейді. Натрий бикарбонаты, сульфаттар, карбонаттар, фосфаттар,
нитраттар, сонымен қатар кейбір натрийдің органикалық тұздары, мысалы,
оксолаттар, тартраттар және басқалар метан тұтануының тиімді ингибиторлары
болып табылады. Бұл болжам Лаффит және оның қызметкерлері жұмыстарында
қышқылдарға қарағанда сілтілік металдардың органикалық тұздары,тартраттар
және басқалары едәуір көп тиімді екені көрсетілген. Сонымен қатар, Бирчалл
сілтілік металдар оксолаттары едәуір тиімді ингибиторлар болып табылады, ал
олардың ингибирлеуші әсері ыдырау кезінде ингибитордың субмикронды
бөлшектерінің түзілуіне негізделген. Бөлшектердің оптималды өлшемі де
болады. Кейбір жағдайда бөлшек жалынға жетпей тұрып, ал біреусінде ыдырау
дәрежесі аз болғандықтан жалында ыдырайды. Ингибирлеу механизмі –галогенді.
Сілтілік металдар гидроасқынтотығын және тотығын алуды жеңілдету үшін
атомның қышқылдығы әлсіз болу керек. Молекулаға хлорлы енгізу ингибирлеуші
әсерді тежеу қажет, сонда активтігі төмендеу галогенид түзіледі 34.
Галогенкөмірсутектердің ингибирлеуші әсерінің механизмі таралудағы
экзотермиялық реакцияның активті орталықтары диффузиясының азаюымен
негізделген.

Метан –ауа қоспасын ингибирлеу бойынша жаңа эксперименталдық
мәліметтер

Метан –ауа қоспасының тұтануы ингибирлеу үшін активті аралық
өнімдерді жабу немесе оларды жылдам соңғы өнімдерге айналдыру немесе тотығу
тізбегін жағастыруға қабілетсіз активтілігі аз өнімдермен бацланыстыру
қажет. Бұл тотығудың басқа процестерін ингибирлеуге жатады, іштен жану
двигателдерінде детонацияны болдырмауда орын алады. Бұл болжамдарды тексеру
үшін Карпов зерттеген қосымша ретінде аминдер, ароматты көмірсутектер және
ароматты қатардағы сіотілік металдардың органикалық тұздары қолданылады
35.
Белгілі бір газ көлемінде қатты бөлшектердің бірдей концентрациясын
алу әсіресе ірі бөлшектер үшін қиындық туғызады. Бунзендік қыздырғыш
жағдайында газдың ламинарлы ағынында қосымшалар қосылды, бөлшектер өлшемі
10-12 мкм-ден аспады. Анықталған үлгіні импульстік енгізу ауыспалы
концентрация аумағын береді. “Төңкерілген коус” әдісі қатты бөлшектердің
ұнтақталу біркелкілігі жағынан белгілі бір басымдылыққа ие, бірақ
қалыптыжылдамдық мәні аз болғанда концентрация жылу жоғалтуға және ағын
жылдамдығына тәуелді. Бұл тәжірибеде бөлшектердің біркелкі концентрациясын
алу көлемде ағын беткейінен бөлшектерді әкету жағдайында анықталатын
жылдамдықта газ ағынына белгілі бір үлгіні енгізумен жүзеге асырылды.
Қондырғы схемасы 193-суретте көрсетілген және орталық компрсордан 1,
құбыртасымалдан 2 (ішкі диаметрі 25 мм), жағу секциясынан 3, екі оптикалық
шыны бойынша кино түсіру процесін жүргізуге мүмкіндік беру үшін, сондай
–ақ,жағу нәтижесін бақылау үшін. Жағу электродтар 4 арасындағы шоқтан пайда
болады. Қондырғыны вакуумдеген соң және оны кран 6 арқылы метан –ауа
қоспасымен атмосфералық қысымға дейін толтырғаннан соң қосымша үлгісі бөлік
5 арқылы енгізілді. Мұнда құрамында 98 %метан бар қала газы қолданылады.
Таза метан –ауа қоспасының және NaCl қосылған қоспа жалынының таралу
кинокадры 194-суретте көрсетілген. Метанға дейін жалын камера қабырғасына
жеткенде тубулентті жалын таралу жылдамдығын бағалауға болады. UКӨР = drdt
(r- жалын радиусы), жанудың турбулентті жылдамдығы Ur = Uкөр ε және ағын
жылдамдығы ағынның орташа жылдамдығы шегіне жақын анықталады. Ағынның
орташа жылдамдығына ~10 мсек, стехиометриялық метан –ауа қоспасының
турбулентті жалынның көрінетін таралу жылдамдығы шамамен 5 мсек-қа тең,
қосымша қосылған қоспаларда таралу шегінде 0,85-1,0 м сек дейін
төмендейді. Кеңеюдің ε ≈ 5 орташа дәрежесінде мұндай жағдайда жанудың
турбулентті жылдамдығы шамамен таза қоспа үшін 1 м сек тең болады және
шегінде 0,18-0,20 м сек кинокадрда анықталған орталықты әкету жылдамдығы
Пито құбыры (немесе түтікше) көмегімен анықталған ағын жылдамдығымен сәйкес
келеді 36.
Әдістемені өңдеу жанудың белгілі ингибиторы NaCl-мен жүргізілді.
Тұтану шегі ең аз үлгі бойынша анықталды, оны қосқанда жағуда тұтану ошағы
пайда болды, үлгіні 0,25 г-ға көбейткенде ошақ пайда болмады. Пайда болған
тұтану ошағы қоспаны жануға әкелмегеніне газ жеткізу үшін соңғысы өшірілген
компрессорда тәжірибеден кейін жағылды.
Бөлшектердің орташа өлшемінде 28 мкм натрий хлориді үшін қаныққан
үлгі 1,00 г-ға тең болды, ол бөлшек өлшемі 10 және 63 мкм болатын тұздарда
да өзгермеді.
NaCl-ді үшін қаныққан үлгіге бөлшек өлшемінің әсерін зерттеу метан
–ауа қоспасы ағынының әр түрлі жылдамдығында жүргізілді. 195 сурет нәтижесі
бөлшек өлшемінің әсері ағын жылдамдығы 11 м сек-тан артқанда ғана
болатынын көрсетті. Минималды үлгі бөлшек өлшемі кіші және ағын жылдамдығы
жоғары болған сайын аз.
Кесте нәтижелерінен біз зерттеп отырған органикалық қосылыстар
метанның жануын біркелкі емес түрде ингибирлейтінін көруге болады.
Қоспалардың химиялық табиғатына тәуелді бірқатар жылу эффективтілігі NaCl
(мысалы: поливинилхлорид ) секілді реттілікте, ал басқаларының
эффективтілігі аз (о- фенилендиамин, литий бензоаты, кремний тотығы),
үшіншілері –эффективтілігі көп (натрий бензоаты және салицилаты, калий
салицилаты,натрий дифтилметандисульфонаты).
Хлор молекуласының болуы ингибирлеу эффектісін қолдайды.NaNO3 және
NaCl үшін шекті салмақ 1,5 ретке ерекшеленеді. Натрий нитратын натрий
хлоридімен салыстырудағы аз эффективтілігі азот қышқылды натрийдің
ыдырауында азот тотығы бөлінуі мүмкін. Ол метанның жануында сенсибилизатор
болып табылады 37.
Өлшемдері 63-71 мкм болатын бірқатар ингибиторлар метан –ауа ағыны
жылдамдығының меншікті салмағына тәуелділігі анықталған NaCl үшін ағын
жылдамдығы көп болған сайын жалынды өшіруге қажетті ингибитор мөлшері аз
болады. Ингибитор қатысуына байланысты жалынның таралу жылдамдығы шекара
маңында күрт төмендейді. Бірақ ингибиторлардың химиялық табиғатына емес,
жалын температурасының азаюына негізделген. Жұмыста жүргізілген есептеулер
миллисекунд үлесіне тек бір микронды рет мөлшеріндегі газ температурасына
дейін қызып үлгеретіндігі анықталған. Сондықтан жалын зонасы арқылы олардың
өтуі кезінде қатты бөлшектердің қызуы, сәйкесінше, газ температурасының
төмендеуі жоғары бағаланады.38

2. ТӘЖРИБЕЛІК БӨЛІМІ

2.1. МЕТАН БОЙЫНША СЫНАҚ ЖҮРГІЗУ

ГОСТ 7140-50 сәйкес III және IV класқа жататын ЖЗ-ға келесі түрде
сынақ жүргізеді. Мортир құбырына, түбіне дейін нығыздап салмағы 200г үш
патрон 14 немесе салмағы 300г екі патрон салады. Патрондар диаметрі әдетте
36-37мм, кейбір жағдайда 31-32мм болуы мүмкін. Патрондар парафинделген
болуы тиіс және үлгіні сынау ережелеріне сай таңдап алынады. Мортирдегі III
және IV класты ЖЗ-дың жалпы салмағы 600г болады. Мортир кіріснен 5 см-ден
астам қашықтықта орналасатын соңғы патронның сыртқы ұшына лезде әсер
беретін болатты немесе қағаз гильзадағы ЭД 15 орналастырылады. Ол патронға
толығымен батып түпкі бөлігімен мортир құбырының түбіне бағытталады. Құбыр
кірісіне құрғақ саздың 4 бөлігінен және судың бір бөлігінен жасалған
ұзындығы 10 мм забойка орналастырады. Зарядталған мортирді штрек түбінің
люгіне жақындатып орналастырады, ЭД проводтарын жарушы электр жүйесіне
қосады. Содан кейін жару камерасына қағаз диафрагманы жабыстырып,
концентрациясы 8-10 %-ті метан алынғанға дейін камераны газбен толтырады.
Сынақ кезінде құрамында метан мөлшері 90 %-тен кем емес, этан, бутан,
пропан және басқа да жоғарғы көмірсутектер мөлшері 8 %-тен артық емес,
көмір қышқыл газы 1 %-тен артық емес және сутегі тіпті жоқ табиғи газ
қолданылады. Газдың жіберілуін газ есептегіші бойынша реттейді. Камераны
толтыру кезінде газды ауамен араластыру үшін араластырғышты қосады. Оны
газдың жіберілуі аяқталған соң 5-10 мин-тан кейін өшіреді. Камерадағы метан-
ауа қоспасының температурасы -10 +30 0 С ауқымында болуы тиіс.
Жару камерасындағы газ концентрациясын Зегер пипеткасы немесе
дистанционды электрлі ГМТ-3 (немесе ГЭУК-21) газ анализаторымен тексереді.
Пипетка көмегімен тексеру оның ішінде электр шоғымен ауа оттегінде газ
үлгісін жазуға негізделген (берілген концентрация кезінде), нәтижесінде
көмір қышқыл газы мен су булары түзіледі.

2.2. Өрт орталықтарын сөндірудің физикалық негізі

Өрт орталықтарын сөндірудің физикалық негізі келесіде: онда –жану
мүмкін болмайтын жағдайлар жасалады. Бұл жағдайлардың ішінде практикалық
маңыздысы бастапқы температураны төмендету және ауаның ағынын бұзу.
Әртүрлі көзқарасты қажет ететін өрт орталықтарының 2 түрін ажыратуға
болады. Егер орталықтың ашық беті болса, онда жалын түзіледі. Мұндай
орталық костер тәрізді болады. Өрт түзетін газдардың ағыны жалынның беткі
бөлігіне оттегі ағынының келуіне бөгет жасайды және оны суытады. Осының
нәтижесінде жалын фронты ыдырап кетеді. Түзілген жарық арқылы толық емес
жану өнімдері –жанғыш газ бен күйе шығарылады -өрт орталығы түтіндейді.
Қыздырылған газ ағынын қатты денелер де (мысалы, ұшқын) шығара алады.
Екінші шекті түр –жанғыш материалдың инағының ішіндегі орталық. Оған
ауа қиын түрде жетеді және жану баяу түрде өтеді. Сондай-ақ, толық
өшірілуге бөгет жасайтын жылу берілу де қиындайды. Шекті жағдайда жану
формасы өзгереді 39 .
Өрт ошағына түскен материал қыздырылады,оның нәтижесінде жану
таралады. Бұл таралу –үнемі ауа беріліп тұратын жақтан жүреді. Мысалы,
костер орталығындағы таралу –ауамен жанасатын бос беттің бойымен жүреді.
Жанғыш материалдардың ішінде жиналған өрт орталығы –келіп тұрған ауа
ағынымен араласады. Өрт орталығынан шығып жатқан газ өртті –газ деп атайды.
Ол –азот және су буымен күшті сұйылтылған –тотығу,газдану және термиялық
ыдырау өнімдерінен тұрады. Өртті техникада сөндірудің 2 шекті түрін
ажыратады: белсенді және белсенді емес. Белсенді өрт сөндіру -өрт
орталығына үздіксіз сумен,өрт сөндіргіштердегі көбікпен, инертті газбен
және ағынды материалдармен әсер етуден тұрады. Сондай-ақ,қыздырылған
материалды алып тастау да қолданылады. Белсенді емес өрт сөндіру -өрт
орталықтарын ауа ағынынан бөлуден тұрады 40
Негізінен белсенді өрт сөндіруді қолданады, себебі ол –тез жүзеге
асады және шығынды аз қажет етеді. Өрт орталығына қол жетпегенде немесе
белсенді өрт сөндіру заттары болмағанда ғана,белсенді емес әдістерді
қолданады. Олар кейбір қиындықтармен байланысты: 1) Өртті сөндіру ұзаққа
созылады, 2) өндірістің қалыпты жұмысы бұзылады және 3) жарылғыш газдың,
әсіресе оқшауланған таулы өндірістерде жарылыс болуы мүмкін.
Белсенді өрт сөндіру өрт орталығына тура әсер етуге мүмкіндік болғанда
жүзеге асады, өрт орталығы аз болған сайын ол оңайланады. Таулы
өндірістерде ол неғұрлым экзогенді өрттерге қолданылады, себебі олардың
орталықтары тезірек табылады. Белсенді өрт сөндіру әдістері ең бастысы өрт
орталығын суытуға негізделген. Сондай-ақ, егер қоршаған денелер тұтану
температурасынан жоғары температураға дейін қызып кетсе, оларды да суытуы
қажет болады.
Тиімділігі және алынуы бойынша ең кеңінен таралған өрт сөндіру құралы
– су болып саналады. Ол қызған денені жақсы суытады, себебі судың
сиымдылығы мен булану жылуы өте жоғары. Түзілген су буы жану зонасына ауа
ағынының келуіне бөгет жасайды. Бірақ суды қолданғанда келесідей қосымша
жағдайларды есте сақтау керек. 1. Су балқыған жанғыш материалдармен
химиялық әрекеттеседі және оның нәтижесінде сутегі түзіліп, ол ауамен
жарылғыш қоспа береді. Егер өртке судың өте аз мөлшері берілсе, сутегінің
түзілуі неғұрлым белсенді жүреді. Сондықтан үлкен өрт орталықтарын
сөндіруге суды жанудың ортасына емес, оның жан-жағына шашу керек, ортасына
қарай біртіндеп қана шашады. 2. Су электр тоғын өткізеді. Сондықтан суды
қолданудан бұрын электрлік құралдар толығымен сөндірілуі керек. 3. Сумен
жанғыш сұйықтарды өшіруге болмайды себебі бұл олардың ағуына және өрттің
одан әрі үлкен таралуына әкеледі. 41
Өртсөндіргіштерді - өрттің дамуының бастапқы сатыларындағы ашық
орталықтарды сөндіруге қолдану неғұрлым тиімді. Бұл жағдайларда, егер олар
жеткілікті мөлшерде болса, өртті тез , әрі басқа да дайындық жұмыстарынсыз
сөндіруге болады. Басқа жағдайларды, оларды – сумен сөндіруді ұйымдастыру
қиын болғанда қолданады.
Құм және басқа ағынды материалдардың сұйықтарды және электр құралдарын
сөндіруде мәні жоғары. Олар судың орнына ашық орталықтарды сөндіру үшінде
қолданылады. Жану орталықтардың сөндірілуі алдын ала немесе бір мезгілде
сумен суыту арқылы жүзеге асады. Бұл кезде орталыққа ауа ағыны келіп тұрған
жақтан су береді.
Белсенді емес өрт сөндіру негізінде өрт орталығын оған келіп тұрған
ауаны оқшаулау керек. Бірақ, тек қана оқшаулау көп жағдайда аз тиімді және
сенімді емес. Сондықтан қосымша жолдарды қолданады.
Жер асты өңдеулерінде оқшауланатын бөлікті – оның көлемі мүмкіндігінше
аз болатындай етіп таңдайды. Ары қарай, егер өрт орталығына түсу
жүргізілетін болса, бұл бөліктерді мүмкіндігінше жақындатады. Оқшауланған
бөліктерде оттегі тез жұмсалады, сондықтан жану тоқтайды. Бірақ тіпті аз
ғана ауа ағыны жануды қолдай алады. өрт сөндіруді жылдамдату үшін, қызған
материалдарды суытады, кейде оқшауланған бөлікке инертті газ ағынын
жібереді.
Ең жақсысы жанған бөлікке су емес, құйылатын пульпаны қолдану тиімді,
себебі ол тек суытып қана қоймайды, оған қоса оқшаулануды тездетеді. Кейде
әк ерітіндісін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.