Банктік тіуекелдер және оларды бағалау әдістері

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 101 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ӘЛ - ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ БИЗНЕС ФАКУЛЬТЕТІ

ҚАРЖЫ КАФЕДРАСЫ

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСЫ

Банктік тіуекелдер және оларды бағалау әдістері

Сын-пікір беруші:

Ғылыми жетекші:

эғк, доцент Мақыш С Б

Қорғауға жіберілді:

Кафедра меңгерушісі,

эғк, доцеңт

Ермекбаева Б. Ж.

АЛМАТЫ 2006

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

І. Ауыз әдебиеті туындыларының деректік маңызы, объективтілігі, алғышарттары мен тарихи жағдайлары . . . 11

1. 1 Фольклор - қазақ тарихының дерек көзі ретінде . . . 11

1. 2 ХІХ - ХХ ғ. басындағы ұлт - азаттық қозғалысы тарихына қатысты фольклор деректерін сыныптау . . . 22

ІІ. ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы қазақ халқының ұлт - азаттық қозғалысы тарихына қатысты ауыз - әдебиеті туындылары . . . 40

2. 1 «Исатай-Махамбет» жыры ұлт - азаттық қозғалыс тарихының

дерек көзі . . . 40

2. 2 «Кенесары - Наурызбай» жырындағы мәліметтердің шынайылық деңгейін анықтау . . . 53

ІІІ. ХІХ ғ. екінші жартысы ХХ ғ. бас кезіндегі ұлт - азаттық көтерілістері тарихи жырларда . . . 73

3. 1 Жанқожа жыры және қазақ халқының азаттық үшін күресі . . . 73

3. 2 1916 жылғы ұлт - азаттық көтеріліс ауыз әдебиеті үлгілерінде . . . 85

Қорытынды . . . 98

Пайдаланған әдебиеттер тізімі . . . 101

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі: Тарихымызға зер салсақ, Қазақстанның Ресейге бодан болу тарихы, әр түрлі формада үздіксіз жүріп отырған ұлт - азаттық қозғалысы тарихы екендігін көреміз. Бұл қозғалыс әр кезеңде әр түрлі көрініс тапты. Егер ХҮІІІ ғасырда халық өз наразылығын ақын жыраулардың өлең жырлары арқылы білдірсе, ХҮІІІ ғасыр соңы мен ХІХ ғасырда бұл наразылық қарулы көтеріліске ұласты. Уақыт өте келе әлеуметтік экономикалық, саяси, рухани, мәдени мәселелерді қамтыған қазақ зиялыларының іс әректі, жасаған еңбегі де - тәуелсіздік үшін күрестің жаңа жағдайда жалғасуы болды.

Соңғы екі жарым ғасырға созылған қазақ даласындағы осынау ұлы дүбірдің шын сипаты, тарихи мәні әлі де нақтылай түсуді қажет етеді. Бұл тұрғыда академик М. Қозыбаевтың мына пікірімен келісуге болады: «Зерттеушілердің дендеп бойлай алмай жүрген ділгірлігінің бірі - ұлт-азаттық қозғалысы. Біз осы уақытқа дейін әрбір ұлттық қозғалысты империя мүддесі биігінен талдап, жеке-жеке аймақтың шеңберіндегі төбелес-жанжал дәрежесінде қарап келдік. Шын мәнінде 1731 жылдан бастап қазақ халқы үзілмеген, бір сәт толастамаған ұлт-азаттық соғысын жүргізді»[1] . Исатай мен Махамбеттің (1836-1838жж. ), Кенесарының (1837-1847жж. ), Жанқожаның (1856-1857жж. ), Есеттің (1837-1847жж. ) көтерілісі Атырауды, Арқаны, Сыр бойын, қазақ елін тұтас қамтып, бірі бастаса, екіншісі жалғап жатыр. Ал осы қозғалыстардың өзара байланысы, негізгі арқауы, шешуші мотиві бір емес деп кім айта алады. Осы әдіснамалық көзқараста ұлт-азаттық қозғалысын басынан аяғына дейін жүйелеп, оларға тән ортақ заңдылықтарды, әрқайсысына тән ерекшеліктерді анықтау абзал [2] .

Дегенмен ұлт азаттық қозғалыс тарихы тарихымыздың басқа да мәселелері сияқты қазақ халқына тума төл деректері, оның ішінде фольклорлық деректер негізінде шынайы жазылуы мүмкін. Ол туралы фольклорды қазақ тарихының дерек көзі ретінде арнайы қарастырған еңбегінде: “Ұлт өмірінің өн бойындағы өзегі - оның тарихы. Қазіргі таңда елімізде ұлттық сананы көтерер ілгері төл тарихқа деген сұраныстың артып отырғаны сезілуде. Халық жады міндетін атқарып, өскелең ұрпаққа тағылым берерліктей мағыналы тарихты сол халықтың төл деректерінің негізінде ғана жазуға болады. Ал қазақ халқының өткен өмірін бейнелеу жағынан теңдесі жоқ деректер тобын ауыз әдебиеті туындылары құрайды”, - дейді тарих ғылымдарының докторы, профессор Қ. М. Атабаев [3] .

Табиғи, тарихи ортасына қарай көшпелі өмір салтын қабылдаған халықтың тұрмыс-тіршілігі, дүние танымы, таным түсінігі, әдебиеті мен тарихы отырықшы халықтардан басқаша дамыған, ерекше болғанын білеміз. Бұл ерекшелік көшпелі қазақ халқының ғасырлар бойы өз тарихын ұрпағынан 0- ұрпағына ауызша айту арқылы, яғни фольклорлық әдіспен кейінгі ұрпағына жеткізе білгендігі.

Қазақтың ауыз әдебиеті деген белгілі фольклортанушы, ғалым Р. Бердібайдың сөзімен айтсақ, “көлемі мен биік көркемдігі ұштасқан, халқымыздың рухани өмірінің, тарихи әлеуметтік істердің, күрестер мен қайшылықтардың, армандар мен үміттердің, дүние таным мен қоғам, табиғат туралы білімдердің шоғырланып, ерекше жарасым тапқан энциклопедиясы” [4] .

Әрине, мұндай энциклопедиялық білімді тарихымыз деректерінің қайнар көзі ретінде пайдалана білмей, толыққанды төл тарихымызды жазудың мүмкін болмайтындығы түсінікті. Міне сол фольклорлық туындыларды халқымыздың бірнеше мың жылдық тарихының дерек көзі ретінде пайдалана білудің басты шарты, сол арқылы бүгінге жеткен мәліметтерді тарих ғылымының талаптарына сай деректанулық талдаудан өткізу болып табылады.

Өйткені біз бүгін жан-жақты ойлар болсақ, халқымыздың барша тарихы енді ғана қол жеткізген тәуелсіздік үшін, елдік үшін, халықтың бас бостандығы үшін күреске толы екен. Міне осы күрес барысында қас батырларын, көсемдерін, шешендерін өлең-жырларға паш етіп, ерліктерін ұрпақтар бойына сіңіруді мақсат еткен. Осы асыл қазынамызды осы күнге дейін көркем етіп жеткізген ауыз әдебиеті туындылары немесе қазақ халқының фольклоры тарихи деректанулық тұрғыдан арнайы зерттелмей, еліміз тарихын жазуда қалыс қалып қойғандығы баршаға мәлім.

Бұған бірнеше себептер әсер етті деп ойлаймыз. Ең алдымен бұл жалпы деректану ғылымының зерттеу әдісінен шықты. Яғни орыс деректану мектебінің қағидасы бойынша жазба деректер ғана тарихи дерек көзі болып саналады да, қиял-ғажайыпқа толы, миф, аңыз араласқан ауызша деректер тарихи деректер ретінде жете мойындалған жоқ. Әрине Қазақстан деректану ғылымы да осы ізге түсті. Басқа жұрттың тілінде жазылып қалынған деректер ғана зерттелініп, мойындалды. Онымен де басым көпшілігі қазақ тілінен хабарсыз мамандар ғана айналысқанын жақсы білеміз.

Тағы бір мысал келтірер болсақ, қазақтың «Едіге батыр» атты халыққа кең тараған жырының қудалану тарихы БК(б) П Орталық Комитетінің 1944 жылы 9 тамызда қабылданған «Татарстан партия ұйымы бұқаралық-саяси және идеологиялық жұмысының жайы мен оны жақсартудың шаралары туралы» қаулысынан бастау алады [5] . Бұл қаулыда кейбір тарихшылардың Татария тарихын ұлтшылдық тұрғыдан түсіндіруі орын алған, Алтын Орда тарихын әсірелеу, Едіге туралы хандық-феодалдық эпосты насихаттау қате болған делінген. Сөз болып отырған қаулының кезінде идеологиялық істерді ширату мәселесіне бағытталғанын көреміз. Бірақ ғылымға деген догматтық көзқарастың бел алғаны соншалық, мына қаулыдан кейін ұлт республикаларында «шаш ал десе, бас алатын» белсенділер «қайратқа мініп», өз елдерінің эпикалық жырларынан «қателіктер» іздей бастады. Қазақ, қарақалпақ, өзбек арасында даңққа бөленген сананың туындысы деп табылды. Татар «Едігесі» жамандалған соң, осы жыр сарыны кездесетін елдердің бәрінің де өз «Едігесі» сұмдықтың көзі деп саналды, жер-жерлерде бұл аңызды «әшкерелеген» мақалалар жаппай жариялана бастады. Осындай жағдайдан кейін Едіге батыр жырын жариялауымыз былай тұрсын, оның атын атаудың өзі ұзақ жылдар бойында мүмкіндік болмай қалды.

Осындай обьективті және субьективті себептерге байланысты бізде жалпы деректанудың ғылым ретінде қалыптасып, тарих ғылымындағы өз орнын ала алмауы, басқа да төл деректеріміз сияқты, ауыз әдебиетінде де өз тарихымыздың дерек көзі ретінде пайдалануға мүмкіндік бермеді.

Тақырыптың ғылыми зерттелу деңгейі. Кез келген халықтың өткен тарихын түсіндіруде фольклор деректерін пайдаланудың өзіндік дәстүрі бар. Ерте заманда антикалық авторлар Геродот, Диодор Сицилийский, Страбон т. б. еңбектерде фольклор сюжеттерін көптеп пайдаланған. Олар Европалық және Азиялық халықтардың тарихын, әсіресе, Орталық Азияның далалық аймағын мекендеген скиф, сақ, сармат, массагет сияқты тайпалар, немесе олармен этникалық байланысы бар халықтар жөнінде фольклорлық сюжеттер мен образдарды көп қолданды.

Қазақ фольклорын ғылыми талдау ісі Ш. Уалихановтан басталды деуге болады. Ол аңыз әдебиетінің үлгілерін жинаумен қатар, оларға талдау жасап, ғылыми құндылықтарын көрсете білді. «Дала жыр - дастандары өзінің қарапайым ұғымды шынайылығымен нақтылы өмірден алшақтамайтындығымен құнды . . . Сондықтан болар, халық тарихи жыр дастандарды өте жоғары бағалайды »-деп, [6, 115 б. ] жыр - дастандардың тарихи дерек ретіндегі ерекшелігін көрсетеді.

Ш. Ш. Уәлихановтың ғылыми-зертетулерінің қазақ шежіресіне де қосар үлесі мол. Ғалымның қазақ халқы ауыз әдебиетінің байырғы түрлері батырлық эпостар мен тарихи жырлар, аңыздар мен ертегілеріне жасаған талдаулары ерекеше.

Қазақ халқының рухани әлемін ғылыми ортаға таныстырған ұлт зиялылары еңбектерінде ауызша тарих мәселесі де назардан тыс қалмайды. Бұған Алаш көсемдері Әлихан Бөкейхан [7] мен А. Байтұрсынұлының батырлар жыры, тарихи жырларға қатысты ізденістерін жатқызуға болады [8] .

Қазақ халқының фольклорына көңіл аудару сол жылдардағы тарихи зерттеулердің негізгі бағыттарының бірі еді. Қазақтардың патшалық отарлық саясатына қарсы қарулы көтерілісі туралы тарихи өлең - жырлар арқылы жазылған алғашқы Х. Досмұхамедовтың «Тайманұлы Исатайдың қозғалысы туралы қысқаша мағлұмат», ол «Исатай-Махамбет» кітабына алғы сөз ретінде жазылған [9] мұнда Х. Досмұхамедұлы Бөкей ордасындағы көтеріліске байланысты фольклорлық деректерді жинаған. Олардың көпшілігі Ығылман ақынның өлеңдер болып табылады.

Халел Досмұхамедұлы қазақтардың көтерілісі туралы ХІХ ғасырдағы еңбектермен таныс болды, бірақ жан-жақты және обьективті зерттеу мақсатында қазақ фольклорын жинауға және зерттеуге көңіл бөледі.

Т. Шонанұлы ұлт-азаттық көтерілістің тарихын арнайы зерттеген жоқ. Бірақ өз еңбегінде қазақтардың көтеріліске шығуының негізгі себебі жерді жоғалтуынан деп көрсетеді [10] . Ол Исатайдың Жоламан, Кенесары, Есеттің көтерілістері жер үшін деп айтып кетті. Қазақстандағы көтерілістердің барлығы бір ұлт-азаттық қозғалыс процесі екенін көрсетті. Т. Шонанұлы еңбегінің «Қазақтар жер бағасын білді ме?» деген тарауында тарихи өлең- жырларға көңіл аударды. Жерді жоғалту Отанды жоғалту деп қабылданды. Жұмыста ақын Досқожаның Кенесарының көші-қонымен қоштасу өлеңі келтірілген.

1930 жылдары С. Сейфуллин «Қазақ әдебиеті» кітабында [11], С. Мұқанов «Батырлық жырдың әдебиеттегі орны» [12], Б. Кенжебаев «Қазақ халқының эпосы» [13] т. б. мақалаларында фольклордың көрнекті саласы батырлық эпос туралы ойларын ортаға салады.

1940 жылдары М. Әуезов пен Соболевтің «Эпос и фольклор казахского народа» атты көлемді еңбегі фольклорлық мұралардың тарихи оқиғалармен байланыстылығына негізделген [14] .

1837-47 жылдардағы Қ. Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық көтерілісі туралы зерттеген әдебиетші ғалым, сыншы Е. Ысмаиловты атауға болады. Е. Ысмаиловтың зерттеуінің құндылығы-автор тарихи жырларға сүйеніп, архив деректерін және 1917 жылғы төңкеріске дейінгі орыс зерттеушілерінің еңбектерін пайдаланып, Кенесары бастаған көтерілісті жан-жақты сипаттайды.

Бір айта кететін нәрсе, Е. С. Ысмайловтың Кенесары мен Наурызбай жөніндегі тараулары 1947 жылдың 21 қаңтарында шыққан Қазақстан Коммунистік партиясы Орталық Комитетінің «Республика Ғылым Академиясының Тіл және әдебиет институты қызметіндегі орасан зор саяси қателіктер туралы» қаулысы жарияланса да, қазақ әдебиеті тарихында жарық көрді. Мәселе төңірегінде өз тұжырымын ұсынып, халқының тарихына жанашырлықпен қарауы нәтижесінде зерттеуші 1947-1954 жылдардағы қуғын-сүргінді басынан өткізді.

1947 жылы ең алдымен оққа ұшқаны да Е. Ысмайлов болды.

Сонымен қатар ауыз әдебиеті мұраларын «Қазақстан ХІХ ғасырдың 20-40 жылдарында» еңбегінде басты деректердің бірі ретінде пайдаланған тарихшымыз Е. Бекмаханов [16] .

Тарихшы Нысамбай, Досқожа т. б. авторлардың өлеңдерін зерттейді. Фольклор деректерімен жұмыс істей отырып Е. Бекмаханов олардан басқа деректер бермейтін хабарлар алуға болады дейді. Бұл биографиялық-географиялық т. б. мәліметтер . Тарихшы халық ауыз әдебиеті деректері арқылы К. Қасымұлы көтерілісіне қатысушылардың есімдерін қалпына келтірді. Сонымен қатар Е. Бекмаханов фольклорлық деректерге сынмен қарау керектігін айтады.

1916 жылғы оқиғаға байланысты туындаған халық ауыз әдебиетін қарастыруда Мұхамедрақым Жармұхамедовтың еңбеігнің маңызы зор [17] .

Автор бұл еңбегінде көптеген өлең жырларға тоқталып, оларға қысқаша түсінік бере кетеді. Және де оларды тақырыбы мен мазмұнына қарай топтарға бөлген. Бұл диссертация 1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліске байланысты өлең-жырларды зерттеудегі алғашқы іргелі еңбектердің бірі.

1916 жылға байланысты дүниеге келген тарихи-жырларды арқау етіп, зерттеген филология ғылымының кандидаты Х. Ишановтың «1916 жыл және халық поэзиясы» атты еңбегін айта кеткеніміз жөн [18] . Онда автор көтеріліске арналған халық поэзиясын қарастырған.

Кеңестік билік тұсында фольклорды зерттеу филология ғылымының, қала берді этнография ғылымының еншісіне тиді. Әсіресе тіл әдебиет мамандары баса зерттеді. Қазақ фольклортану мектебі қалыптасты. Ә. Қоңыратбаев [19], Р. Бердібаев [20], С. Қасқабасов [21] т. б. әдебиетшілер фольклорды жинады, түрлі жанрларын анықтады, талдаулар жүргізді. Аталған ғалымдардың пікірлері бір арнаға құяды. Ол-қазақ эпосының тарихилық мәселесі. Қазақ батырлар жыры халықтың тарихын бейнелейтіндігін айтып, кей эпостарымыздың тарихи негіздерін де тапты.

Ресейдің Б. А. Рыбаков тәрізді ғалымдары Русьтің ежелгі тарихынан мағлұматты фольклор мұраларынан табуға болатындығымен дәлелдеуге тырысты. Ол орыс эпосын жылнамалармен салыстырып, эпостан тарихи негіз іздеді. Сөйтіп орыс эпосының-ежелгі Русь өмірінен тарихи дерек болатындығы туралы пікірге келді [22] .

Кеңес үкіметінің тұсында осы фольклордың тарихи дерек ретінде арнайы зерттелінуі қажеттігін айтқан шығыстанушы ғалым В. П. Юдин болды [23] . Ол фольклордың, шын мәнінде сол халықтың өзі туғызған тарихы екендігіне назар аударып, оған ерекше мән берді.

Соңғы жылдары отандық тарих ғылымы ауызша тарих айту дәстүрі мәселесіне қатысты зерттеулермен толыға бастады. 1992 жылы зерттеуші Р. Айтбаева «Ауызша тарих айту дәстүрі бойынша ХҮІІІ ғасырдағы қазақ қоғамы тарихының негзгі мәселелері» деген тақырыпта кандидаттық диссертация қорғады [24] . Автор ауызша тарих айту дәстүр туындыларына қазақтардың батырлық эпосын, тарихи жырдарды, тарихи әңгімелерді, дастандарды шежірені жатқызады. Отандық тарихнамадамәселеге қатысты алғашқы жұмыстардың бірі болып саналса да, еңбекте жалпы ауызша тарихи дәстүрге қатысты көптеген сауалдардың жауабы табылатындығын атап айтқан жөн.

Этнолог -ғалым Ж. Артықбаевтың 1997 жылы қорғалған докторлық диссертациясында ауызша тарих айту дәстүр туындылары тиімді пайдаланылды [25] . Ғалым оларды «қазақи деректер» деп атаған. Ауызша тарихи дәстүр туындыларының тарихи дерек көзі ретіндегі салмағын зерттеушінің «ХҮІІІ ғасырдағы қазақ қоғамын зерттеу үшін жазба деректерді пайдалану жеткіліксіз. Оның басты себебі қоғамдық құрылым ішкі байланыстардан, сырт көзге түсе бермейтін қоғамдық ішкі қатынастардан тұратыны. Ал этникалық, әлеуметтік, саяси өмірді көктей өтетін қоғамдық байланыстарды көшпелі елмен үстірт қана таныстығы бар өзге елдің зерттеушісі аңғаруы өте қиын. Сол себепті ХҮІІІ ғасыр тыныс тіршілігін шынайы сипаттайтын, қоғамның ішкі өмір сүру заңдарын тап басатын, «қазақи деректерді пайдаланудың маңызы өте зор»-деп пайымдауынан аңғарамыз».

1999 жылы ізденуші З. Елешова «ХҮ-ХҮІІ ғ. ғ. қазақ тарихының фольклорлық нұсқасы» деген тақырыпта кандидаттық диссертация қорғады. Жұмыста фольклортану ғылымындағы халықтың ауызша шығармашылығы туындыларына жасалған типология беріледі [26] .

ХҮІІ-ХІХ ғ. ғ. Қазақ халқының саяси тарихына қатысты тарихи фольклорды қолдану М. Қ. Қозыбаевтың мақалаларында [27], А. Күзембайұлы, Е. Әбіл жазған еңбектерде де көтерілді [28] .

Зерттеудің методологиясы мен әдістері. Қазақ тарихын зерттеудің игерілмеген әдіс-тәсілі, методологиялық жолы көп. ХІХ-ХХғ. бас кезіндегі қазақ халқының ұлт-азаттық қозғалысын ауыз әдебиеті туындылары арқылы зерттеудің маңыздылығы төмендегі себептерден келіп туындайды. Біріншіден, қазақ халқының тарихын қазақтың өз төл деректерінің негізінде жазу қазақ тарихының ең күрделі кезеңі туралы тиянақты пікір түюге мүмкіндік береді. Екіншіден, зерттеу жер, мемлекет, азаттық туралы қазақтың дәстүрлі түсінігін анықтауға көмектеседі.

Көшпелілер қоғамының материалдық, қоғамдық және рухани өмірінің тұтастығы фольклорды зерттеу барысында айқын көрінеді. Тек тарих ғылымында осы маңызды дерек қорын тарихи зерттеуге пайдаланудың методологиялық принциптері бекімеген. 1964 жылы фольклордың тарихилығы жөнінде мәселе көтерген пікір-талста академик Б. А. Рыбаков және көптеген зерттеушілер қатары фольклортанудағы тарихи әдістің кейбір әлсіз жақтарына қарамай, бағалы тарихи-салыстырмалы материалдарды қолдануда маңызды роль атқаратынын атап өтеді [29, 461-462 б. ] .

Революцияға дейінгі орыс фольклористикасында қалыптасқан дәстүр кейіннен совет фольклористикасының негізінде дамиды. Халықтардың этногенезі мен этномәдени байланыстарын, олардың өткен тарихын, семьялық және қоғамдық өмірін зерттеуде фольклорды тарихи дерек ретінде пайдаланудың методикасын В. М. Жирмунский, В. Я. Пропп, К. В. Чистов, В. К. Соколова, Р. С. Липец сияқты фольклористер жазған [30] .

Фольклор текстеріне тарихи анализ жасау әдісін Р. Г. Кузеев шебер пайдаланады. Зерттеушінің башқұрт халқының көптеген аңыз-әңгімелері, шежірелеріне жасаған зерттеулері, фольклор материалдарының талдаулары маңызды орын алады.

Орта Азия тарихы туралы этнографиялық және саяси-әлеуметтік ізденістерді шешуде С. П. Толстовтың «Древний Хорезм», «По следам древнехорезмской цивилизаций» еңбектері маңызды. Ауыз әдебиетінде тарихи дерек ретінде қарайтын көзқарасты ол «Авестадан» бастап бүгінгі қарақалпақ, түркімен, қазақ аңыздарындаңы мол фольклор мұраларын зерттеу жұмысында қолданылды [31] .

Фольклорды тарихи дерек көзі ретінде Г. П. Снесарева, Б. Х. Кармышева, К. Л. Задыхина (өзбек), С. М. Абрамзон (қырғыз), Г. П. Васильева (түркмен), Т. А. Жданко, А. С. Морозова, Л. С. Толстова (қарақалпақ) зерттеулерінде арнайы қарастырады [32] .

ХҮІІІ-ХХ ғасыр басындағы ұлт -азаттық қозғалыс тарихын фольклор материалдары негізінде зерттеу жоғарыда көрсетілген ғылыми-теориялық әдебиеттердің методологиялық әдіс-тәсіліне сүйенеді. Сонымен қатар диссертациялық зерттеу тарихи объективтілік принциптері негізінде іске асты. Салыстырмалы тарихи талдау әдісі қолданылды.

Диссертацияның мақсаты мен міндеттері: Зерттеу жұмысының мақсаты -ХІХ-ХХ ғасыр басында қазақ даласында үздіксіз жүріп отырған ұлт-азаттық қозғалыс барысында пайда болған ауыз әдебиеті туындыларының қозғалыс тарихының дерек көзі ретінде маңызын көрсету. Фольклор туындылары, оның ішінде батырлық, тарихи жырлар қазақ халқының ұлт-азаттық қозғалысы тарихын жазуда жазба, архив деректерімен қатар бір деңгейде пайдалану қажеттігін және де бұл деректер белгілі бір қағидалардың дәлелдемесі ретінде қызмет атқаратындығын көрсету.

Осы мақсатты жүзеге асыру барысында төмендегідей міндеттер туындады.

- Қазақ тарихының дерек көзі ретінде - фольклор туындыларының маңызын, обьективтілігін көрсету;

- ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы қазақ халқының ұлт - азаттық қозғалысы тарихына қатысты ауыз әдебиеті туындылары мәліметтерінің шынайлық деңгейін анықтау;

- ХІХ ғасырдың екінші жартысы - ХХ ғ. бас кезіндегі ұлт - азаттық көтерілістарихы бейнеленген тарихи жырлардың деректік маңыздылығын талдау.

Еңбектің деректемелік негізі. Диссертацияның деректік базасын қазақ ауыз әдебиетінің негізгі тарихи үлгілері: тарихи аңыздар, жыраулар мұрасы, батырлық жырлар құрайды.

Аңыз-әңгімелер мен ескі тарихи жырларды ел ішінен қауырт түрде жинау ХІХ ғасырда іске аса бастады. Бұған себеп болған жағдайдың бірі-патшалық Ресейдің отар елдің тарихын, әдеп-ғұрпын, салт-санасын зерттеуді мақсат етуі. Дегенмен қазақ шежіресін толық жинау, түбегейлі зерттеу және жариялау ХІХғасыр соңы ХХ ғасыр басында қазақ тарихшылары тарапынан іске асты.

Диссертациялық тақырыптың екінші бір дерек көзі - жыраулар мұрасы, толғаулар, тарихи жырлар. ХІХғ. қазақ тарихын зерттеуде жыраулар мұрасы, тарихи жырлар аса маңызды орын алады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.