Қазақстан Республикасы темір жол көлігнің экономикалық жағдайын бағалау

Мазмұны

КІРІСПЕ

Әлеуметтік бағытталған рыноктық экономикаға өту жағдайындағы мемлекет ролінің мәселесі Қазақстан үшін актуальді болып табылады. Ол әліге дейін дискуссия және түрлі бағалау пәні болып қалады, бірақ экономикалық өсудің міндетті және маңызды құраушысы сияқты белсенді саясатты өткізуге көну керектігі мағыналас.

Қазақстан Республикасының темір жол саласы экономикасы тиімді мемлекеттік реттеудің теориялық және практикалық сұрақтары саланы зерттеу әлі өзіндік зерттеу пәні болмады. Темір жол саласының экономикасын мемлекеттік реттеудің қалыптасуы, басқа рынок біздің мемлекет ерекшелігін ескеретін жаңа ғылыми құрастыруды енгізуді талап етеді. Бұның барлығы осы мәселелерді терең зерттеу қажеттігін алдын ала анықтайды.

Темір жол Қазақстандықтардың өміріне енгелі қашан. Темір жол көлігінсіз ел экономикасын елестету де қиын. Поездар миллиондаған адамдар үшін үйреншікті, әрі қайталанбас қозғалыс құралына айналды. Темір жолдың арқасында Қазақстан тәуелсіздігі қанатын қатайтып, нығая түсті десек қателеспеспіз. Еліміздің темір жол көлігінің үлесіне жалпы жүк айналымының 70%-ы, жолаушы тасымалы айналымының 60%-ы тиіп отыр. Осы жайт, тек темір жол магистралінің бүгінгі жұмысын үлкен жауапкершілікпен қамтамасыз етіп қана қоймай, оның болашағын байыптылықпен бағдарлап жасауды жүктейді.

Қазақстан темір жолы көлігін реформалау 1997 жылы үш Қазақстандық темір жолды жаңадан құрылған “Қазақстан темір жолы” республикалық мемлекеттік кәсіпорынның құрамына біріктіру және сол мезетте оның құрамында алты жол басқармасын құру арқылы басталған болатын. Құрылған сәттен бастап осы уақытқа дейін “Қазақстан темір жолы”ҰК” ЖАҚ кәсіпорынның қаржылық және өндірістік жағдайын айтарлықтай жақсартқан іс-шаралар кешенін жүргізді. Алайда кәсіпорын жұмысының тиімділігін оңтайландыру және күшейту жөніндегі резервтер негізгі қорларды қайта өндіруге инвестициялық ресурстар тапшылығы активтер мен жұмыс көлемінің үйлеспеуі сияқты саланың құрылымдық проблемаларын шешу үшін жеткіліксіз. Қазіргі кезеңде темір жол көлігін басқару негіздеріне әсер ететін, институционалдық өзгерістер жүргізу, бірқатар нормативтік-құқықтық кесімдерге өзгерістер енгізу, сондай-ақ, реформалар процесін мемлекеттік қолдау қажет. Жолаушылар тасымалын субсидиялау проблемаларын шешу сияқты міндеттер деңгейі және олардың әлеуметтік мәні мемлекеттің тікелей қатысуын талап етеді. Бұл проблемаларды одан әрі тек жалғыз “Қазақстан темір жолы” ҰК” ЖАҚ-тың күш салу есебінен шешу Қазақстанның темір жол саласындағы инвестициялық ресурстардың тапшылығы проблемасын жоймайды. Осы инвестициялар негізгі құралдарды жаңартуға, босайтын өндірістік қуаттар мен персонал, соның ішінде күрделі қалпына келтіріп жөндеу, жаңа локомотивтер мен вагондарды жаңғырту және құрастыру жөніндегі зауыттар негізінде жаңа жолдарды салуға тарту қажет.

Әлбетте, темір жол көлігін жан жақты жаңартуға байланысты жүргізіліп отырған саясат оның болашақтағы рөлін арттыра түседі.

Саланың тиімділігі өсіп, ХХІ ғасырға сай дами түсетін болады. Нәтижесінде, темір жол Қазақстан экономикасының өсіп келе жатқан талаптарына толығымен жауап беретін болады. Еліміздің бірегей транзиттік әлеуетін жүзеге асыруға қолайлы жаңа мүмкіндіктер пайда болады. Отандық және шет елдік инвесторлар салаға аударған қаржылай салымдарының бағасын бағалай алады.

Дипломдық жұмыстың мақсаты рыноктық қатынастарға өту жағдайында темір жол көлігі саласында экономиканы мемлекеттік реттеудің теориялық методологиялық мәселелері негізінде және оның тиімділігін жоғарлату бойынша ұсыныстар тәжірибесін құрастыру болып табылады. Осы мақсат келесі міндеттерді шешуге бағытталған:

• Экономикалық дамыған темір жол көлігі саласы экономикасын мемлекеттік реттеу тәжірибесін қолдану арқылы дамыту;
• Қазақстан Респубикасында темір жол көлігі саласының қазіргі жағдайын және даму тенденциясын талдау;
• темір жол көлігі саласы үшін стратегиялық жоспарлау методологиясын қарастыру;
• мемлекеттің қатысуымен темір жол саласындағы кәсіпорындарды басқару механизімін қарастыру;
• темір жол көлігі саласы экономикасын мемлекеттік реттеуді жетілдіру және оның қызмет етуінің тиімділігін қамтамасыз ету жолдары мен бағыттарын анықтау.

Зертеудің теориясын және методологиясын зерттеу барысында шетелдік және отандық оқымысты экономистердің фундаменталды еңбектері, экономикалық теория бойынша ғылыми жұмыстар, экономиканы мемлекеттік реттеудің теориясы мен методологиясы бойынша арнайы әдебиеттер қызмет етті.

Жүргізілген зерттеудің теориялық мағыналылығы ғылыми қызметтің және Қазақстан Республикасында экономиканы мемлекеттік реттеу және оның тиімділігін негіздеу сұрақтары қорытылды.

Дипломдық зерттеу нәтижелерінің тәжірибелік мағыналылығы қазіргі кезеңдегі темір жол көлігі саласы іскерлігінің ұсынысында және осы сала экономикасын мемлекеттік реттеудің тиімді әдістері мен механизімдерін қарастыруда анықталады.

Темір жол көлігінің дамуын мемлекеттік реттеу тиімділігінің талдауы теориялық қорытынды мен методологиялық тәсілдер мен темір жол көлігі саласы стратегиялық субъектілерін дамыту мәселелері бойынша алдағы ғылыми зерттеулерге негіз салуына қызмет етуі мүмкін. Жоғарыдағы айтылған ойлардың мазмұны, менің ғылыми жұмысымның өзектілігін және оны таңдауыма негіз бола алады деп санаймын.

І Темір жол көлігінің дамуын мемлекеттік реттеудің теориялық-методологиялық негіздері

1. Темір жол көлігінің экономикалық маңызы мен орны

Көлік экономиканың инфрақұрылымын қалыптастыратын салалардың бірі болып саналады. Қазақстанның теміржол, автомобиль, әуе, ішкі су және құбыр көлігі кіретін жеткілікті түрде дамыған көлік жүйесі бар. Қазақстанның көлігі республика халық шаруашылығы салалық кешендерінің (агроөнеркәсіп, отын- энергетика, тау-кен металлургия, құрылыс және т. б) қалыптасуын ескере отырып, экономика салалары мен өндіріс түрлерінің ғана емес, аумақтық кешендерінің өзара байланысын қамтамасыз ете отырып дамыды.

Республикамызда барлық көлік түрлерінің ең динамикалық дамуы өткен ғасырдың 70-80 жылдары болды. 90-шы жылдары басталған ТМД елдеріндегі экономикалық құлдырау барлық көлік түрлері үшін тасымал көлемінің жалпы төмендеуіне әкеліп соқты. Көлемдердің тұрақтануы мен өсуі 1999 жылдың соңынан басталды.

Қазақстан экономикасыеың шикізаттық бағдары болуына байланысты Қазақстанның теміржол көлігі Қазақстан Республикасының көліктік коммуникациялық кешенінде маңызды рөлді ойнайды. Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің деректеріне сәйкес 2003 жылы барлық көлік түрлерінің жүк айналымындағы темір жол көлігінің үлесі 70%-ды құрап отыр.

Автомобиль көлігімен тасымалдау үшін тиімсіз болатын көмір, астық, мұнай, кен, минералды тыңайтқыштар және т. б сияқты жаппай үйме және құймалы жүктер тасымалдауға ұсынылатын негізгі тауарлық өнім болып табылады. Қазақстанның географиялық жағдайы (теңізге тікелей шығатын жолдың, кеме жүретін өзендердің болмауы), аумағының кеңдігі, өндіріс пен өндіріс күштерінің орналасу құрылымы, автожол инфрақұрылымының дамымауы теміржол көлігінің ел экономикасындағы рөлін айрықша маңызды етеді. Бұл рөл таяу келешекте де сақталады.

Еуразияның орталығында орналасқан Қазақстанның бұған қосымша көліктік әлеуеті - өз инфрақұрылымы арқылы 5 халықаралық теміржолдың көлік каридорлары мен транзит өткізуді арттыру мүмкіндігі бар. Олардың негізгісі Трансазия маршруты болып табылады, ол келешекте Оңтүстік Шығыс Азия - Батыс Еуропа теңіз қатынасына бәсекелес болмақ.

"Транссібір" - Еуропа - Корей бұғаздары (Беларусь арқылы Ресейге кіші нұсқасымен)

а) Транссібір бойынша;

ә) Қазақстан - Қытай арқылы;

"Оңтүстік"- Еуропа - Оңтүстік Шығыс Азия (Түркия, Иран, Оңтүстік Азия арқылы) "Орталық" (Түркия, Орталық Азия, Қазақстан, Қытай арқылы) және "Трасска" (Кавказ арқылы Орталық Қазақстанға, Қытайға) Еуропа - Оңтүстік Шығыс Азия дәлізіне шығады.

Трансазия маршрутының жалпы ұзындығы Тынық мұхитынан Батыс Еуропаның шекараларына дейін 11000 шақырымды құрайды, оның ішінде 4000 шақырым Қытайдың аумағы және 1800 шақырым Қазақстанның аумағы арқылы өтеді. Трансазия маршруты бойынша жүк тасымалдары жолдың 23-26 күнін алады, ал оның қашықтығы Транссібір маршрутына қарағанда 2000-3000 шақырымға қысқа.

Ресей, Кавказ, Каспий теңізі, Иран оның ішінде Түркия - Иран арқылы Солтүстік Еуропа - Парсы шығанағына "Солтүстік - Оңтүстік" дәлізі арқылы жол тартылған. Мұндағы "Транссібір" ("Батыс Шығыс") "Орталық", "ТРАСЕКА" және "Солтүстік- Оңтүстік" 4 халықаралық дәліз Қазақстан арқылы өтеді. [13, 525 бет] .

Қазақстанның көлік каммуникация кешенінің негізін құрап отырған темір жол көлігі тасымалдың 70 пайызын иемденді.

14 мың шақырымға жуық созылып жатқан темір жол желісі 15 шекаралық тараптар республиканың барлық аймағын бір - бірімен жалғастыра Қазақстанның халықаралық байланысын қамтамасыз етіп, көрші елдердің транзиттік тасымалына жол ашып отыр.

Қазақстан аумағы арқылы 13 трансконтинентальдық маршруттардың ішінен Достастық мемлекеттердің 6 халықаралық темір жол маршруттары мен тармақтары өтеді. Оның бірі - ұзындығы 12233 шақырымдық Польша, Латвия, Литва, Эстония, Беларусь, Ресей, Қазақстан, Өзбекстан, Қытай, Моңғолия, ҚХДР елдері арқылы өтетін маршрут. Онан кейінгі "Солтүстік" деп аталатын 8048 шақырым көлік желісі Ресей, Қазақстан, Қытай арқылы өтеді. Оның негізгі бөлігі Петропавл - Астана - Достық арқылы, бір тармағы Ресейдің Дома, Қарталы және республиканың Тобыл -Астана стансалары арқылы өтеді. Онан кейін Венгрия, Словакия, Украина, Молдава, Ресей, Грузия, Әзірбайжан, Қазақстан, Қырғыстан, Қытай жерімен өтетін 11539 шақырым желінің негізгі бөлігі Петропавл Ақтғай Достық стансалары арқылы, енді бірі Озини, Арыс, Луговой, Алматы, Ақтоғай жол тармақтарында. Қалған бағыттардың барлығын тізіп жатудың қажеті шамалы. Қай бағыт болса да Қазақстанның транзиттік әлеуетіне тиімді. Қалай болғанда да Қазақстант географиялық орналасуы жағынан өткізу қабілетіне келгенде ұтып тұр деуге әбден болады.

Еуразиялық трансконтиненталдық маршруттар Қазақстан темір жолының Солтүстік, Оңтүстік, Батыс, Ортазиялық көліктік дәліздері қызметін пайдаланады. Тасымалға тиімді Солтүстік дәліз - Қазақстанның өнеркәсіпті аудандары арқылы өтіп, елдің орталығы - Астананы, сондай-ақ Қарағанды, Балқаш, Көкшетау, Жезқазған, Павлодар, Екібастұз секілді ірі өнеркәсіп кешендері бар аймақтарды қамтиды.

Онда Қарағанды - Сұрыптау, Қырқыншы және Көкшетау-1 стансаларында үлкен контейнерлерді сұрыптайтын терминалдар бар. Ал жалпы ірі көлемдегі жүктерді реттейтін үлкен көлемдегі контейнерлерге арналған терминалдар Достық, Қарағанды, Ақмола және Көкшктау-1 стансаларында орналасқан.

Орталық дәліз - Оңтүстік - Шығыс және оңтүстік Қазақстанның өндірісі дамыған аудандарын қамтиды. Атап айтсақ, бұл дәліздің теміржол желісінен баламалы бөлімдері мен сұрыптау стансалары бар Ақтоғай, Алматы, Шу, Луговой, Жамбыл, Шымкент, Арыс жол тармағы өтеді. Транзиттік жүктерді сұрыптау Достық, Алматы, Жамбыл, Шымкент секілді ірі стансаларда жүргізіледі. [14. 206 бет] .

Батыс дәлізі, әрине, аса ірі ошақтары бар Орал, Ақтөбе, Атырау, Маңғыстау секілді еліміздің батыс аймақтарындағы мұнайлы өлкені қамтиды. Бұл дәлізде аса үлкен жүк контейнерлерін сұрыптайтын Мақат пен Атырау ірі стансалары орналасқан. Батыс бағыттағы жүк тасымалының жандануы Ақтау портының келешегімен тығыз байланысты. Бір айта кетерлік жайт, Өзбекстанның Үшқұдық Қараөзен арасындағы салынып жатқан темір жол желісі пайдалануға берілсе, батыс дәлізіндегі транзиттік тасымалдың айналымы ұлғаяды.

Ортаазиялық дәліздегі Қазақстанды оңтүстігінен солтүстік - батысқа қарай басып өтетін бағыт Қызылорда, Ақтөбе, Орал, Қарашығанақ, Илецк (Ресей) тәрізді өндіріс орталықтарын қиып өтеді. Бұл дәліздің шекарасында Арыс, Қандыағыш, Илецк (Ресей) сұрыптау станциялары қиылысқан. Контейнерлік үлкен терминалдар Ақтөбе, Төретам, Қызылорда, Жилаево станцияларында орналастырылған.

Темір жол желісінде Еуропа мен Қытайды байланыстыратын Қазақстан-Қытай шекарасында орналасқан Достық- Алашонькоу өткізу бекетінің халықаралық транзит ретінде маңызы зор. Бүгінгі күні Достық бектінің жұмысын одан әрі жандандыру үшін арнайы жасалған бағдарлама бойынша ауқымды шара тындырылып жатыр.

Қазіргі күні Ақтау порты арқылы "Солтүстік- Оңтүстік" және "ТРАСЕКА" дәліздері бойынша жүк тасымалдау ұйымдастырылып отыр.

Сондай ақ, Өзбекстанмен арадағы тасымал қатынасы бір жүйеге келіп қалды. Шығыс портымен Находка - Локоть - Алматы маршруты бойынша аптасына бір рет қатынайтын контейнерлі пойыз қозғалысы ұйымдастырғалы отыр. Бұл жаңа маршрут бойынша жүк иелері уақыттан ұтып, басқа тасымалдаушылармен салыстырғанда темір жол көлігіне қызуғышылық тудыруда.

Экономикалық одақ ұиымдары шеңберінде Стамбул - Алматы арасында жүретін контейнерлік пойызын жүргізу қолға алынған - ды. Бұрын Станбулдан аттандырылып жатқан контейнерлік пойыз Алматыға жеткенше бөлшектеліп, жекелеген партиялармен келетін. Жету жолының ұзақтығы да көңіл көншітпейді. Осыған байланысты экономикалық одақ ұйымдарымен арада бірегей тарифті бекіту пойыз қозғалысындағы кестені нақтылау шаралары қолға алынды.

Қазақстанның көліктік инфрақұрылымының басты элементі бола отырып, теміржол саласы КСРО құлдыраған соң Қазақстан экономикасындағы дағдарыстық үрдістерден құтыла алмады. Алдыңғы он жыл ішінде тасымалдар көлемі ұдайы төмендей отырып, 1999жылы 1991жыл деңгейінің 26 пайызын құрады да, тек 1999 - 2000 жылдардың соңынан бастап өсу басталды.

1-кесте Қазақстанның теміржол көлігінің келтірілген өнімі.

• Қазақстан Республикасы Статистика Агенттігі мәліметтері.

1999-2000 жылдардың оң үрдістері тасымалдар көлемі төмендеуінің төменгі нүктесінен өтетін деуге негіз береді.

2003 жылы келтірілген өнімнің көлемі 13, 5 пайызға (202737млн. тонна км ге дейін) өсті. (1- кесте)

Егер 1993жылы Қазақстан темір жолдарының келтірілген өнімдері 209, 6 млрд. келтірілген тонна/км құрады. Ал, 2003 жылы 202, 7 млрд. тонна- км-ге, яғни 96, 7 пайызың құрады.

2003 жылы жүк айналымы 1993 жылғы деңгейдің 78, 3 пайызына, ал тиеу жұмыстары 84, 9 пайызға жетті. Жолаушылар айналымының төмендеуі бұдан да шапшаң болды. 2003 жылдың деңгейі 1993 жылғы деңгейдің 51, 9-ын ғана құрады.

Тиеу жұмыстарыменн салыстырғанда жүк айналымының шапшаң құлдырауы, қарастырылып отырған он жылдық кезеңде транзиттік жүк тасымалдары көлемінің, әкелінетін жүктер санының, жүктерді тасымалдаудың орташа ұзақтығының азаюымен түсіндіріледі. Бұл азаю ең алдымен жұмыстың сыртқы шарттарымен, атап айтқанда ;

• бұрынғы Кеңес одағының аумағында өндірістің өнімдер шығару көлемінің төмендеуімен;
• бұрынғы КСРО республикаларымен экономикалық байланыстардың үзілуімен;
• мұнай мен металдарға дүниежүзілік бағаның өзгеруімен;
• Оңтүстік - Шығыс Азия мен Ресейдегі қаржылық дағдарыстармен және басқалармен. [18. 155 бет] . Қазақстан Республикасы темір жол көлігін мемлекеттік басқару органдары және олардың қызметтері мен экономикалық-әкімшілік механизмдері

Қазақстан Республикасындағы көлік туралы Қазақстан Республикасының 1994ж. 21 қыркүйектегі № 156- XIII заңы (ҚР Президентінің 27. 06. 96ж № 2832 жарлығымен; ҚР 28. 12. 98ж. № 338- 1; 06. 12. 01ж № 260-11; 15. 12. 01ж № 272-11; 24. 12. 01ж №276-11; 08. 05. 03ж. № 414-11 Заңдарымен енгізілген өзгерістермен ) Қазақстан Республикасы көлігінің құқықтық экономикалық және ұйымдық қызметінің негіздерін айқындайды.

Жалпы көлік туралы Заңда мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылған:

Қазақстан Республикасының көлігі - оның аумағында тіркелген теміржол, автомобиль, теңіз, ішкі су, әуе, қалалық электр, соның ішінде метрополитен, сондай ақ Қазақстан Республикасының аумағындағы магистралдық көлігі.

Тасымалдаушы - ақыға немесе жалданып жолаушыларды, теңдеме жүкті, жүктерді және почтаны тасымалдау жөнінде қызмет көрсететін, әрі осыған белгіленген тәртіппен берілген лицензиясы немесе рұқсаты бар, меншік құқығымен немесе өзге де заңды негіздерде көлік құралдарын иеленуші заңды немесе жеке тұлға.

Көлік кәсіпорыны - жүктерді, жолаушыларды, теңдеме жүкті тасымалдау, көлік құралдарын сақтау, оларға техникалық қызмет көрсету және оларды жөндеу жөнінде шаруашылық коммерциялық қызметпен айналысатын заңды тұлға, ол Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес іс-әрекет жасайды.

Клиент (жүк жөнелтуші , жүк алушы , жолаушы) - тасымалдаушымен жасалған шартқа сәйкес көлікті пайдаланатын заңды тұлға немесе жеке тұлға немесе мемлекет.

Темір жолдардың қызметі аз учаскелері - темір жолдардың тұйықталған немесе жүк тасымалы сирек желілерінің біршама қысқа жалғау желілері. Темір жолдар учаскелерік қызметі аз учаскелерге жатқызу тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді.

Тікелей аралас қатынас - бірыңғай көлік құжаты бойынша әртүрлі көлік құралдарымен жүктерді, жолаушылармен теңдеме жүктерді тасымалдау.

Уәкілетті мемлекеттік орган - көлік саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыруды, Қазақстан Республикасы көлік кешенінің қызметін үйлестіру мен реттеуді жүзеге асыратын орталық атқарушы орган.

Көлік қызметін мемлекеттік реттеу құқықтық қамтамасыз ету, лицензиялау, салық салу, несие беру, қаржыландыру және баға белгілеу, инвестициялық, біртұтас әлеуметтік және ғылыми - техникалық саясат жүргізу, Қазақстан Республикасының заңдарын көлік кәсіпорындарының бақылау жасау жолымен жүзеге асырылады. Сондай - ақ мемлекеттік органдардың көлік кәсіпорындарының шаруашылық қызметіне араласуына, сонымен қатар көлік кәсіпорындарының пайдалану қызметкерлерін басқа жұмыстарға қатыстыруға құқығы жоқ.

Көлікті басқаруды Қазақстан Республикасы Президентінің шешімімен құрылған және Қазақстан Республикасының Үкіметінің бекіткен ережеге сәйкес іс - әрекет жасайтын уәкілетті мемлекеттік орган Қазақстан республикасы көлік және коммуникациялар министрлігі жүзеге асырады.

Министрліктің негізгі міндеттері;

• Қазақстан Республикасының көлік саласындағы экономикалық мүддені қорғау;
• Көлік саласында мемлекетаралық және халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асыру;
• Меншік нысандарына қарамастан, көліктің барлық түрлері жұмыс істеуінің құқықтық және қалыптық тәртібін айқындайтын заңдар мен өзге де құжаттардың, стандарттардың, қалыптардың жобаларын әзірлеу;
• Көліктің барлық түрлерін дамытудың мемлекеттік, ұлттық бағдарламалары мен тұжырымдамаларын әзірлеу, инвестициялық, ғылыми техникалық және әлеуметтік саясатты қалыптастыру және жүргізу, сондай-ақ кадрлар даярлау;
• Республика экономикасы мен халқының тасымалдауға және соларға байланысты қызметтерге деген қажеттерін қамтамасыз ету үшін жағдайлар жасау;
• Көлік қызметін пайдаланушылар құқықтарының сақталуын бақылау;
• Республиканың мемлекеттік мұқтаждарының және халықтың тасамалдау қажеттеріне болжамдар әзірлеу және оларды уақытылы сапалы қамтамасыз ету;

• Қазақстан Республикасы көлік қызметі кешені қызметінің жұмысын үйлестіру және мемлекеттік реттеу ісін жүзеге асыру болып табылады.

Министірлік заңдарда көрсетілген тәртіппен мынадай функцияларды жүзеге асырады.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс