Жамбыл жылу ЖШС жэц – 4 қазандықтарының атмосфераны ластауынан пайда болған экологиялық тәуекелді есептеу
КІРІСПЕ
1 «ЖАМБЫЛ ЖЫЛУ» ЖЭЦ . 4 КӘСІПОРНЫНЫҢ ФИЗИКО . ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1. Тараз қаласының табиғи ортасының экологиялық жағдайына өндіріс көздерінің ықпалы
1.2. Тараз қаласының су ресурстарының жағдайы
1.3. Топырақтың техногенді ластануы
2, «ЖАМБЫЛ ЖЫЛУ» ЖЭЦ.4 КӘСІПОРНЫ АТМОСФЕРАНЫ ЛАСТАУДЫҢ КӨЗІ РЕТІНДЕ
2.1. Жылу электростанцияларының ауа бассейніне тигізетін әсері
2.2. Кәсіпорынның жалпы технологиялық сипаттамасы
2.3. «Жамбыл Жылу» ЖЭЦ.4.тің негізгі өндірісінің әсер ету көздерінің сипаттамасы
2.4. «Жамбыл Жылу» ЖЭЦ.4.тің түтін мұржаларынан шығатын ластаушы заттар шығарындыларының меншікті және абсолюттік көрсеткіштерінің талдауы
2.5. Кәсіпорын жүзеге асыратын табиғат қорғау шараларының тиімділігін талдау
2.6. Атмосфераға шығарылатын шығарындыларды ведомстволық бақылауға алу жүйесінің тиімділігін талдау
3 «ЖАМБЫЛ ЖЫЛУ» ЖЭЦ.4 АЙМАҒЫНДА АТМОСФЕРАЛЫҚ АУАДАҒЫ ЗИЯНДЫ ЗАТТАРДЫҢ ШОҒЫРЛАНУЫН ЕСЕПТЕУ
3.1. Экологиялық тәуекел
4 ТАРАЗ ҚАЛАСЫ ТҰРҒЫНДАРЫНЫҢ ДЕН САУЛЫҒЫ
4.1. Санитарлы.гигиеналық және демографиялық сипаттамасы
4.2. Тұрғындардың тыныс алу ағзалары аурушылдығының ерекшеліктері
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1 «ЖАМБЫЛ ЖЫЛУ» ЖЭЦ . 4 КӘСІПОРНЫНЫҢ ФИЗИКО . ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1. Тараз қаласының табиғи ортасының экологиялық жағдайына өндіріс көздерінің ықпалы
1.2. Тараз қаласының су ресурстарының жағдайы
1.3. Топырақтың техногенді ластануы
2, «ЖАМБЫЛ ЖЫЛУ» ЖЭЦ.4 КӘСІПОРНЫ АТМОСФЕРАНЫ ЛАСТАУДЫҢ КӨЗІ РЕТІНДЕ
2.1. Жылу электростанцияларының ауа бассейніне тигізетін әсері
2.2. Кәсіпорынның жалпы технологиялық сипаттамасы
2.3. «Жамбыл Жылу» ЖЭЦ.4.тің негізгі өндірісінің әсер ету көздерінің сипаттамасы
2.4. «Жамбыл Жылу» ЖЭЦ.4.тің түтін мұржаларынан шығатын ластаушы заттар шығарындыларының меншікті және абсолюттік көрсеткіштерінің талдауы
2.5. Кәсіпорын жүзеге асыратын табиғат қорғау шараларының тиімділігін талдау
2.6. Атмосфераға шығарылатын шығарындыларды ведомстволық бақылауға алу жүйесінің тиімділігін талдау
3 «ЖАМБЫЛ ЖЫЛУ» ЖЭЦ.4 АЙМАҒЫНДА АТМОСФЕРАЛЫҚ АУАДАҒЫ ЗИЯНДЫ ЗАТТАРДЫҢ ШОҒЫРЛАНУЫН ЕСЕПТЕУ
3.1. Экологиялық тәуекел
4 ТАРАЗ ҚАЛАСЫ ТҰРҒЫНДАРЫНЫҢ ДЕН САУЛЫҒЫ
4.1. Санитарлы.гигиеналық және демографиялық сипаттамасы
4.2. Тұрғындардың тыныс алу ағзалары аурушылдығының ерекшеліктері
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:
әл-фараби атындағы қазақ ұлттық университеті
география факультеті
геоэкология және табиғт орта мониторингі кафедрасы
Дипломдық жоба
Жамбыл жылу жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің ЖЭЦ – 4
қазандықтарының
АТМОСФЕРАНЫ ЛАСТАУЫНАН ПАЙДА БОЛҒАН
экологиялық тәуекелді есептеу
Орындаған
5 – ші курс студенті
А.Е. Қадырбаева
Ғылыми жетекші
г. ғ. к., аға оқытушы
А.А. Жакупова
Нормабақылаушы
г. ғ. к. доцент
Е.А. Таланов
Қорғауға жіберілді
г. ғ. д., профессор
Ж.Д. Достай
Алматы, 2005
мазмұны
кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 4
1 Жамбыл жылу Жэц – 4 кӘсіпорнының физико – географиялық 6
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.1.Тараз қаласының табиғи ортасының экологиялық жағдайына өндіріс
көздерінің ықпалы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2.Тараз қаласының су ресурстарының жағдайы ... ... ... ... ... ... ... 11
1.3.Топырақтың техногенді ластануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2 Жамбыл Жылу жЭЦ-4 КӘСІПОРНЫ 14
атмосфераны ластаудың кӨзі ретінде ... ... ... ... ...
2.1.Жылу электростанцияларының ауа бассейніне тигізетін әсері ... .. 17
2.2.Кәсіпорынның жалпы технологиялық сипаттамасы ... ... ... ... ... . 19
2.3.Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-тің негізгі өндірісінің әсер ету көздерінің
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
2.4.Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-тің түтін мұржаларынан шығатын ластаушы
заттар шығарындыларының меншікті және абсолюттік
көрсеткіштерінің талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 38
2.5.Кәсіпорын жүзеге асыратын табиғат қорғау шараларының
тиімділігін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
2.6.Атмосфераға шығарылатын шығарындыларды ведомстволық бақылауға
алу жүйесінің тиімділігін талдау ... ... ... ... ... ... ... . 44
3 Жамбыл жылу ЖЭЦ-4 аймағында атмосфералық ауадағы зиянды
заттардың шоғырлануын есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 49
3.1.Экологиялық тәуекел ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
62
4 Тараз қаласы тұрғындарының ден саулығы ... ... ...
4.1.Санитарлы-гигиеналық және демографиялық сипаттамасы ... ... . 62
4.2.Тұрғындардың тыныс алу ағзалары аурушылдығының
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 63
68
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қысқартылған сӨздер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 70
71
қолданылған Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Қазіргі заман кезегіндегі ғылыми – техникалық прогресстің қарыштап
алға басуы адамзат өмірін жақсартуға тікелей игі ықпал етумен қатар,
қоршаған табиғи ортаға орны толмас орасан зор зиян да тигізіп келеді. Соған
орай бұл күнде атмосфераның, гидросфераның, литосфераның үздіксіз ластануын
тежеп тоқтату мүмкін болмай бара жатқандығы шындық. Адамзат
қажеттілктерінің күннен күнге өсуімен қатар табиғи ресурстарға деген
сұраныс та өсіп жатыр. Нәтижесінде Жердегі жер, су, ауа компоненттері
сарқылмас жағдайынан біртіндеп құлдырап кетуі мүмкін. Алынған жұмыста біз
қоршаған ортаны қорғау мәселелеріндегі глобальді шешімдерге тоқталмай,
Жамбыл жылу жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің ЖЭЦ – 4 қазандығының
Тараз қаласындағы ауа алабына әсер етуін, шекті рауалы тастандыларды
есептеудің дәстүрлі әдістерін салыстыра отырып, зиянды элементтердің
шоғырлану ошағын табамыз.
Жұмыстың негізгі мақсаттары:
• Жамбыл жылу ЖЭЦ – 4 алаңының қала территориясында орна-ласуы
бойынша, оған (өндіріске) климат пен табиғи процестердің
ерекшеліктерін ескере отырып, ластаушы зиянды заттардың таралуын
есептеп шығару;
• өндірістің булы қазандықтарынан шығатын зиянды тас-тандыларының
Тараз қаласы тұрғындарының ден саулығына канцерогенді әсерін
есептеу үшін, зиянды тастандылардың шоғырлану мөлшерін тауып,
олардың максималды көрсеткіштері бойынша, экологиялық тәуекелді
есептеп шығару;
• қала тұрғындарының аурушылдық көрсеткіштеріне сүйеніп, қоршаған
ортамен қарым – қатынас нәтижесінде пайда болған негізгі
патологиялардың үлесін көрсету;
• тыныс алу ағзаларының жедел патологиясы бойынша медициналық
жедел жәрдем орындарына көмек сұрап келген тұрғындардың жалпы
шақырылымдарға қарағандағы үлесін көрсету.
Жұмыстың негізгі міндеттері:
• Жамбыл жылу ЖЭЦ – 4 өндірісінің электр энергиясын өндірудің
технологиясымен танысу;
• курстық тәжірибе барысында жинақталған экологиялық -
аудиторлық мәліметтерді есептік талдаудан өткізіп, кәсіп-орынның
түтінді мұржаларынан шығатын тастандылардың шоғырлануларының
максималды деңгейін табу;
• өндірістік ықпал нәтижесінде Тараз қаласы тұрғындарының
аурушылдық тәуекелінің көрнекілік дәлелін келтіру.
Жылу арқылы электрэнергиясын өндіру, Қазақстандағы энергетика
өндірісінің негізгі саласы болып келеді. Бұл саладағы энергияны өндірудің
қымбатсыз және қарапайым әдістері, мемлекетіміздің барлық аудандарында ұсақ
немесе ірі кешенді жылу элктр станцияларын салуға мүмкіндік береді. Электр
қуатын өндіруде жылу электр станциялардың үлесіне, Қазақстандағы барлық
энергетика өндірісінің 38 пайызы тиеді. Соның қатарына кіретін ЖЭЦ – 4
Алматы қаласындағы, мемлекетіміздің жылу энергетикасының ең ірі көзі болып
табылатын ЖЭЦ – 1 өндірістік кешенінен кейінгі, энергетикалық өнімділігінен
екінші орын алып жатыр taraz2000.tarazinfo.kz.
1 Жамбыл жылу Жэц – 4 кӘсіпорнының физико – географиялық сипаттамасы
Физико-географиялық орналасуы бойынша Жамбыл облысы қоңыржай
белдеудегі далалы ланшафтты зонаға жатады. Қазақстан территориясының
оңтүтігінде орналасқан. Облыс оңтүстік-батысында Қаратау жотасы,
оңтүстігінде Қырғыз Алатау және шығысында Шу-Іле тауларымен қоршалған.
Талас және Шу өзендерінің төменгі ағысында орналасқан. Облыс территориясы
солтүстіктен оңтүстікке қарай 400 км, ал батыстан шығысқа қарай 500 км алып
жатыр және Қазақстанның бүкіл территориясының 5 пайызына тең. Облыс
ауданының көп бөлігін жазықтықтар алып жатыр. Таулы массивтер оңтүстікте,
шығыста және оңтүстік-батыста оқшауланған. Таяу оңтүстік-шығысты Іле-
Алатауынан жалғасатын Қандықтас таулары орналасқан. Солтүстікте олар Шоқпар
және Қопа жазықтықтарымен, оңтүстік пен оңтүстік-батыста Шу жазықтығымен
қоршалған.
Эколого-экономикалық аудандастырылуы бойынша Жамбыл облысында 3
ауданға бөлінеді 1:
1) Мойынқұм эколого-экономикалық ауданы Жамбыл облысы территориясының
солтүстік бөлігін алып жатыр. Мойынқұм және Сарысу әкімшілік аудандары
орналасқан. Жалпы ауданы – 75,1 мың км2. Орташа тұрғындар санының
тығыздығы 0,8 адам км2. Физико – географиялық орналасуы бойынша
Мойынқұм дала зонасына қатысты Шу өзені маңындағы алқаптары,
Бетпақдаланың солтүстік және солтүстік-батысы және Шу-Іле мен Желтау
Тауларының шығыс бөлігінде.
2) Шу эколого – экономикалық ауданы Жамбыл оьлысы территориясының шығыс
бөлігін алып жатыр. Шу, Меркі, Қордай және Луговое әкімшілік аудандары
орналасқан. Жалпы ауданы – 36,9 мың км2, тұрғындардың орташа тығыздығы
– 9,4 адам км2.Тұрғындардың орналасуы бір калыпсыз, ең тығыз орналасуы
Қырғыз жотасының беткейлері мен Шу өзені орташа ағысының алқаптары.
3) Қаратау-Жамбыл эколого – экономикалық ауданы Жамбыл облысының батыс
бөлігін алып жатыр. Оның құрамына Тараз қаласы, Жуалы, Байзақ, Талас
және Сарысу әкімшілік ауданының оңтүстігінде орналасқан. Жалпы ауданы
32,2 мың км2, тұрғындардың орташа тығыздығы 18,9 адам км2, Тұрғындар
көбінесе Талас-Асса жадырасында және тау беткейлі зоналарда
орналасқан.
Жамбыл жылу жауапкершілігі шектеулі серіктестігі 25.10.66 жылы
Жамбыл облысының орталық жылу электроцентралі (ЖЭЦ) ретінде құрылды.
Қаланың өсуі және облыста өндіріс саларының дамуы жылу және энергия
көздеріне қажеттілікті арта түсті, сондықтан қалада қуаттылығы 3 мың.кВт ең
бірінші турбоагрегат қойылды. 1960 жылы қалада тұрғын үй массивтерінің
ұлғаюы салдарынан Жамбыл ЖЭЦ қуаттылығы 5-30 кКалсағ дейін жететін бірнеше
қазаношақ орнатады. Кейін олар ЖЭЦ – 4 және облыстық жылу коммунэнерго
(ОЖКЭ) болып бөлініп кетеді. Қазақстандағы ең ірі ЖЭЦ-4 қазаношақтары
Жамбыл облыстық аумақтық-өндірістік кешенінің энергожүйесінің көзі болып
табылады. 2000 жылы ЖЭЦ – 4 мемлекеттік кәсіпорны коллективтің ұсынысы
бойынша Жамбыл жылу жауапкершілігі шектеулі серіктестігіне (ЖШС Жамбыл
жылу) ауысты.
Жамбыл жылу жауапкершілігі шектеулі серіктестігі Тараз қаласының
оңтүстік – шығыс өндірістік ауданында орналасқан. Тараз қаласы қазіргі
Жамбыл облысының орталығы болып табылады. Жамбыл облысының жалпы ауданы –
144,2 мың км2. Тұрғындар саны жалпы – 1028,4 мың адам, оның ішінде қала
тұрғындары – 323,1 мың адам taraz 2000.tarazinfo.kz, ауыл тұрғындары
473,5 мың адам. Тұрғындардың орташа тығыздығы 7,1 адам км2, қалаларда 2580
адам км2, ауылдық жерлерде 3,3 адам км2. 1998 жылға қарағанда облыс
тұрғындарының саны 7,2 мың адамға азайды. Ал қала тұрғындарының саны 82,5
мың адамға күрт өсіп келе жатыр. Облыс аймағында: Тараз, Шу, Қаратау,
Жанатас қалалары орналасқан .
1.1 Тараз қаласының табиғи ортасының экологиялық жағдайына өндіріс
көздерінің ықпалы
ҚАЛА АУА БАССЕЙНІНІҢ ЛАСТАНУЫНЫҢ НЕГІЗГІ КӨЗДЕРІ ФОСФОРЛЫ ӨНДІРІСТІҢ
КӘСІПОРЫНДАРЫ –ЖАМБЫЛ ФОСФОР ЗАУЫТЫ, ХИМПРОМ ЖАМБЫЛ ӨНДІРІСТІК КӘСІПОРНЫ
(ЖӨК), СУПЕРФОСФАТ ЗАУЫТЫ, ГРЭС, ЖЭЦ ЖӘНЕ БАСҚА ІРІ ӨНДІРІС НЫСАНДАРЫ МЕН
АВТОКӨЛІК ТРАНСПОРТЫ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. БАРЛЫҒЫ ҚАЛАНЫҢ ІШІНДЕ 90 – ҒА ЖУЫҚ
ӨНДІРІС ОРЫНДАРЫ ОРНАЛАСҚАН. СОҢҒЫ ЖЫЛДАРЫ КӨЛІК ҚҰРЫЛЫСЫ ЖӘНЕ ҚАРА ТЕМІРДІ
ҚАЙТА ӨҢДЕУ, ЭНЕГЕТИКА, ЖЕҢІЛ ЖӘНЕ ТАМАҚ ӨНЕРКӘСІБІ, ҚҰРЫЛЫС ЖАБДЫҚТАРЫНЫҢ
ӨНДІРІСІ ДАМЫП ЖАТЫР.
2002 жылы атмосфераға жергілікті көздерден зиянды заттардың
тасталынған көлемі – 76,5 мың тжылына болса, 1 – кестеде көрсетілгендей,
соңғы 5 жыл ішінде атмосфера ластаушыларының көлемі азайғаны көрініп тұр .
Кесте 1 Тараз қаласы атмосферасына жергілікті көздерден зиянды заттардың
тасталынуы, мың т.жыл 1
Қоспалар 2000 2001 2002 2003
Шаң (SiO2 20 – 70 %) 28,3 23,4 18,8 18,4
күкірт диоксиді (SO2) 50,3 43,7 42,1 40,9
көміртегі оксиді (CO) 3,1 2,9 2,2 1,9
азот диоксиді (NO2) 13,0 12,9 12,6 12,0
көмірсутектер (CHn) 0,8 0,5 0,5 0,4
фторлы сутектер (FHn) 0,7 0,4 0,5 0,4
аммиак (NH3) 0,5 0,7 0,5 0,5
Басқалары: 3,3 2,1 2,8 2,0
Барлығы: 100,0 87,6 80,0 76,5
Екі мыңыншы жылдан бастап олардың жалпы саны 23,5 мың тжылға дейін
азайды. Олардың ішінде – қатты заттар – 18,4, күкірт диоксиді (SO2) – 40,9,
көміртегі оксиді (CO2) – 1,9, азот диоксиді (NO2) – 12,0, көмірсутектер
(CHn) – 0,4, аммиак (NH3) – 0,5 және басқа қоспалар – 2,0 мың тжылына 1.
Жыл сайын ауаға Жамбыл фосфорлы зауытының түтінімен негізгі (күкірт
диоксиді, азот диоксиді, көміртегі оксиді) ластаушы заттармен бірге, фосфор
ангидриді (1,84 мың тжыл) және фосфин (0,17 мың тжыл) секілді
спецификалық заттар тасталынады. Барлығы атмосфераға заводтың стационарлы
көздерінен 16,1 мың т. зиянды заттар жыл сайын тасталынып тұрады.
Химпром өндірістік қауымдастығы (ӨҚ) жылына 1,02 және 0,02 мың т.
фоcфорлы ангидридпен және фосфинмен қаланың ауа бассейінін ластап тұрады.
Суперфосфат зауыты аммофос, фосфаттың үшкальциймен, күкірт қышқылын
шығарумен ерекшеленеді. Өндіру барысы күкірт және күкіртті ангидриді,
қатты заттар, фторлы сутегі аммиак және күкірт диоксидінің тасталынуымен
сабақтасып келеді.
Қаланың электр және жылу негізгі көзі болып келетін Жамбыл ГРЭС-і –
қаладан 8 шақырым жерде орналасқан. Негізгі жанармай табиғи газ, ал қосымша
– мазут болып келеді. Жанармайдың максималды шығыны: қыс кезеңінде – 378,
ал жазда – 342 тсағ. Барлығы ГРЭС көздерінен атмосфераға жылына 78 – 80
мың тоннадай зиянды қоспалар түсіп тұрады, олардың ішінде қатты – 1,9
,сұйық және газ тәріздес – 76,78, күкірт диоксиді – 56,98, азот оксиді –
19,80 мың т.жыл.
Тері өңдеу комбинаты, теріні қайта өңдеу фабрикалары және спирт
зауыттары секілді ірі өндірістердің негізгі жылу көзі – ЖЭЦ–4 болып
табылады. Қаланың ауа бассейнінің негізгі ластаушысы ретінде саналып, ол
жылына азот оксиді 1,01, ванадий бес оксиді 0,008, күкірт диоксиді 2,05
және 0,039 мың т. күл тастап отырады. Ауа бассейнінің маңызды ластаушысы –
автокөлік тастандылары. Жыл сайын 145,66 мың т. бензин, 120,43 мың т.
дизель жанармайы, 23,34 мың т. қысылға газ жұмсалса, оладың суммарлы
тастандылары 30,7 пайыз құрайды, олардың ішінде көміртегі оксиді бойынша –
91,5, азот оксиді – 16,3 және көмірсутектер – 93,7. Ауа бассейінінің
негізгі ластану көрсеткіштері ретінде косындылардың шоғырланулардың орташа
тәуліктік және максималды – бір жолдық шамалар алынып отырды. Ауа
ластануының бағалауын жүргізген кезде орташа нәтижелер орташатәуліктік ШРШ-
мен, ал максималды ластаушылар – максималды–бір жолдық мөлшерлері
салыстырылды.
Зиянды заттардың атмосферада сақталу уақыты көптеген факторларға
байланысты, соның ішінде негізгі фактор – метеорологиялық жағдайлар болып
келеді. Соның өзінде жер беті қабатының ластану деңгейі тұрақты тастаулар
кезінде әр түрлі (ірі бөлшектердің гравитациялық тұнуы, әр-түрлі заттардың
химиялық және фотохимиялық реакциялары және олардың алыс жерлерге
тасымалдануы, атмосферадан шайылып кетуі және т.б.) жағдайлардан күрт
өзгеріп тұруы мүмкін. Метеорологиялық параметрлердің есептеулері жер
бетінен 2-ден 10 м биіктікте өткізіліп тұрды. Метеорологиялық жағдайлар
зиянды қоспалардың жер бетіндегі атмосфера қабатында горизонтальді және
вертикальді таралуын зерттеуде үлкен ықпал етті. Осы қабаттың қалыптасуы
ауа температурасы мен жел жылдамдығына байланысты. Желдің жылдамдығы 16
румб бойынша жүргізіліп тұрды. Тараз қаласында жер беті және көтеріңкі
инверсиялардың қайталануы 1 жыл ішінде салыстырмалы көп емес (35 және 28
пайыз) және кыс (52-ден 23 пайызға дейін) және жаз (47-ден 28 пайызға
дейін) айларында сирек өзгеріп тұрады. Жамбыл облысындағы климатының
ерекшелігі – күннің көп мөлшерде түсуі. Ол облыс территориясының Евразия
материгінің ішінде және дүниежүзілік мұхиттадан оқшаулылығымен
сипатталады. Атмосфералық циркуляцияның ерекшелігіне байланысты қыста ауа
температурасы минус 30 ºС градустан түспейді, ал жазда орташа плюс 37ºС
градустан плюс 40ºС градус аралығында болады 2. Тараз қаласындағы жел
жылдамдығының орташа жылдық мәні 0,2 – 0,7 мс дейін өзгереді. Желдің
орташа айлық және жылдық жылдамдығы 2-кестеде келтірілген, 3 – ші кестедегі
мәліметтерді алып, 1 – суретке келтірдік 2.
Кесте 2 Жел режимі 2
Айы I II III IV
Тараз қ. Фенолдар 0,001 1998-2000 0,04
Гродиково ауылы Мұнай өнімдері 0,05 0,1
Тараз қ. Фенолдар 0,001 1998-2000 0,09
Қант және спирт Мұнай өнімдері 0,05 0,23
заводтарының ағын
суларынан 700 м төмен
мен мұнай өнімдерінің ластау деңгейі жоғарғы көрсеткіштерді 5-шi кестеде
көрсетеді 1.
Кесте 5 Асса өзенінің ластануы 1
Бақылау пунктері Зиянды элементтерШРШ Бақылау ШРШ
мгл кезеңі, мак-сималды
жыл асырылуы
Мгл
Тараз қаласы Фенолдар 0,001 1998-2000 0,044
Талас-Асса каналынан Мұнай өнімдері 0,05 0,158
жоғары
Тараз қаласы Фенолдар 0,001 1998-2000 0,078
Талас-Асса каналынан Мұнай өнімдері 0,05 0,27
төмен
Тараз қаласының жер асты сулары, барлық су жүйесімен қоса, жоғарғы
антропогенді ықпал астында болып отыр – облыс аумағында 70 ірі және орташа
өндіріс орналасқан. Талас, Асса, Шу өзендерінің төменгі ағыстарының кейбір
аудандарындағы суармалы мелиорация нәтижесінде экологиялық жағдай күрт
төмендеп кетті: грунт суларының деңгейі төмендеп, көлдердің көбісі қурап
кетті. Аймақтағы жер асты суларының ең танымал токсикалық компонент – фтор.
Фтордың 0,2 - 0,4 мгл фондық құрамында, Горводоканал тұндырғыштарына
қатысты жер асты суларындағы концентрациясы жыл сайын орташа 1 – 1,5 мгл
жетеді. Осындай жағдай суперфосфат зводтарының фильтрация алаңдарында және
ЖӨҚ Химпром территориясында орын алып отыр. Демек, жер асты суларының
басты ластаушы көздері - өндіріс объектілері, буландырғыштар, жинақтағыштар
және басқа техникалық суайрықтар болып табылады. Ағын сулары фильтрация
алаңдарына түсіп жер астына сіңіп кетеді.
1.3 Топырақтың техногенді ластануы
Зерттеулер нәтижелеріне сүйенетін болсақ, региондағы барлық тұрғын
пунктерінің ішінде Тараз қаласының топырағы ең техногенді ластанған аумақ.
Зиянды элементтердің тізімінің ішінде ең көп таралғаны – фтор болып шықты,
қаланың барлық аудандарында топырақтағы фтордың құрамы токси-калық
деңгейдің 3 мгкг асып отыр. Қаланың солтүстік-батыс бөлігіндегі көп-
қабатты құрылыстарда ластану 6-8 мгкг дейін жетіп тұр. Мөлтек аудандарда
одан да жоғары. Жамбыл аумақтық-өндірістік кешенінде жиналып, фтор қос-
палары ауамен, жауын-шашынмен немесе қармен бірге араласып келіп, қала
топырағының 30-50 см қабатына сіңеді. Бұл элемент геохимиялық ландшафт-
тардың гипстік, тұздық және карбонаттық кластардың орталарында тасымал-
данып тұрады. Топырақтардың микробиологиялық және ферментативті құ-
рылымының маусымдық динамикасы фтормен техногенді ластану зонасында ең
төменгі биологиялық активтілік күз айларында болатынын көрсетті.
Айтарлықтай, мұндай топырақтарда микроорганизмдердің саны ерекше аз болады.
Топырақтың биогендігі аэробты целлюлоза ыдыратушы микроорга-низмдердің
арқасында төмендеп, топырақтың агрохимиялық құрамын бұзады.
Жамбыл жылу ЖЭЦ – 4 өндірісінің Тараз қаласында орналасуы климат
ерекшеліктеріне байланысты қолайсыз орналасқан. Өндірістен тасталған
ластушы заттар түтінді мұржалардан желдің бағытына сай, қаланың тұрғын
массивтеріне қарай таралады. Соның салдарынан, қоршаған ортадағы жер, су
компонееттері ластанады және айналадағы өсімдік жамылғысының түрлік
өзгергіштігіне әсер етеді. Сондықтан, бұл өндіріс көзі Тараз қаласының
негізгі ластаушы көзі болып келеді.
2 Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4 КӘСІПОРНЫ
атмосфераны ластаудың кӨзі ретінде
ЖЭЦ – 4 алаңы Тараз қаласының солтүстік – шығысындағы өндірістік –
техникалық ауданында орналасқан. ЖЭЦ – 4, күл үйіндісі, санитарлы – сақтау
белдеміне кіретін өндірістік зоналар мен объектілер 2 - суретте
көрсетілген. Алаңның шығысына қарай 1,9 км арақашықтықта Талас өзені мен
Капал каналы созылып жатыр. Алаңның батысында орналасқан тұрмыстық
аудандар, алаңмен жақын жерде орналасқан. Жасыл желектер Сыпатай батыр
көшесінің бойымен созылған.
ЖЭЦ – 4 АЛАҢЫНЫҢ МАҢЫНДАҒЫ ЖӘНЕ ОҒАН ҚАТЫСТЫ ЖЕРЛЕР, ҚАЛАНЫҢ ЖАЛПЫ
ПАЙДАЛАНУ ЖЕРЛЕРІНЕ ЖАТАДЫ. САНИТАРЛЫ – ҚОРҒАУ БЕЛДЕМІ ҚҰРЫЛЫС
ҒИМАРАТТАРЫМЕН САЛЫНЫП ТАСТАЛҒАН. САНИТАРЛЫҚ НОРМАНЫ АНЫҚТАЙТЫН СН –
245 – 71 ҚҰЖАТЫНА СӘЙКЕС САНИТАРЛЫ – ҚОРҒАУ АЙМАҒЫ II – КЛАСҚА (САНИТАРЛЫҚ
ҚОРҒАУ БЕЛДЕМІ 500 М) ЖАТАДЫ. ОҢТҮСТІК – БАТЫСҚА ҚАРАЙ, САНИТАРЛЫ – ҚОРҒАУ
БЕЛДЕМІНЕ КІРЕТІН ШЫРШАЛЫ БҰТАЛЫ МАЙ ТОҒАЙЫ ОРНАЛАСҚАН. ЖЭЦ – 4-КЕ ЖАНАМА
ТЕМІР ЖОЛ ЖЕЛІСІ ӨТЕДІ.
АВТОКӨЛІК ТРАССАЛАРЫНЫҢ ЖАН – ЖАҚТЫ ОРНАЛАСУЫ, АУМАҚТАҒЫ АТМОСФЕРАЛЫҚ
АУАНЫҢ ЛАСТАНУЫНА ҚОСЫМША ЖҮКТЕМЕ ТИГІЗЕДІ. СОНДЫҚТАН, БҰЛ ЖЕРЛЕРДІҢ АУА
БАСЕЙІНІНІҢ ЛАСТАНУЫ ЕРЕКШЕ ЕСКЕРІЛУІ ТИІС.
ТАҒЫ БІР АЙТА КЕТЕТІН НӘРСЕ, ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ КӘСІПОРЫНДА ШРТ-НЫҢ
БЕКІТІЛГЕН ЖОБАСЫ ЖОҚ, БҰЛ СТАНЦИЯНЫҢ ТАСТАНДЫЛАРЫНА ҚАТЫСТЫ БАҚЫЛАУДЫ
ҚИЫНДАТАДЫ.
Күл үйіндісі жүйелері қала сыртынан 7 км алшақтыта орналасқан. Күл
үйіндісінен солтүстік – шығысқа қарай 1 км арақашықтықта Қызыл Жұлдыз
ауылы, оңтүстікке қарай тұрмыстық қоқыстардың үйіндісі орналасқан.
Атмофералық ауаның ластану деңгейіне бақылау жүргізетін посттар:
1. Жергілікті бақылау посты (ЖБП) №1 – Абай көшесі (Облыстық
әкімшілік маңында);
2. ЖПБ № 2 – Қаратау (№2) мөлтек ауданы;
3. ЖПБ № 3 - Өтеген батыр көшесі (Қант зауытының маңында);
4. ЖПБ № 12 – Төле би және Байзақ батыр көшелерінің қиылысында;
5. ЖПБ № 16 – Жамбыл даңғылы мен Мәмбет батыр көш. қиылысында;
6. ЖПБ № 22 – Сыпатай батыр көшесі (ЖЭЦ – 4 алаңының маңында).
Бақылаулар күніне 3 рет өткізіледі, қорытындылар әр айдың соңында Тараз
қаласының экология және биоресурстарының басқармасына (ТҚЭББ) өткізіледі.
2.1 Жылу электрстанцияларының ауа бассейніне тигізетін әсері
Қуатты тұтыну жылдамдығының арта түсуі қоршаған ортаны ластайтын
зиянды заттардың көбеюіне әкеп соқтыратыны белгілі жағдай.
ЖЭЦ – те өнімнің өндірістік технологиясының негізіне, минералды
жанармайдың химиялық энергиясының жылу және электрлі энергиясына өзгерту
принципі жатады. Жанармай жанатын булы қазандықтарда көп мөлшердегі бу
пайда болып, булы турбиналарға бағытталады, ал олардан өткізілген электрлі
генераторлар электр энергиясын өндіреді.
Энергетиканың дамуы бүкіл өркениетті әлемде ауыл шаруашылығының барлық
салаларының дамуына негіз болып табылды. 1950 жылдан бастап электрқуатының
әлемдік өндірісі әр 8 – 9 жыл сайын екі еселене түсті. Мысалы, егер 1970
жылы әлемде шамамен электрқуатының 5 триллион кВт.сағ. өндірілген болса,
1980 жылы 10 триллион кВт, 2000 жылы –30 триллион кВт.сағ. электрқуаты
өндірілді.
Алтыншы – кестеде Қазақстан бойынша 1985-1996жж. аралығында шығарылған
электрқуаты жөніндегі мәліметтер берілген 3.
Кесте 6 Қазақстан бойынша 1995 – 2000 жж. аралығында шығарылған электр
қуаты (ГВтсағ) 3
Жылдары 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Электр 80,4 85,09 88,33 88,42 88,9 87,38
қуаты,
ГВтсағ
Энергоресурстарын тұтыну қажеттерінің өсуіне қарай энергияның
өндірілуі де өсе бастайды, сонымен қатар оның кейбір түрлері өзгереді.
Мысалы, 1970 жылдан бері коммерциялық энергоресурстарының өндірісі шартты
отынның 6,6 млрд.тоннасынан 1980 жылы 10 млрд.т дейін арта түсті.
Бұл еңбекте энергия өндіруші кәсіпорындардың барлық түрлерінің
жұмысы талдауға алынған жоқ. Біз жалғыз Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-тің қысқаша
талдауымен ғана шектелдік.
Әлемде өндірілетін отынның 13 бөлігін тұтынумен жылу
электрстанциялары айналасындағы аудандарға, сондай-ақ тұтастай атмосфераға
елеулі түрдегі әсерін тигізеді.
Зиянды өнеркәсіптік заттардың биосфераға, бір сөзбен айтқанда, жер
шарының өмірі бар бөлігіне тигізетін әсерін екі тұрғыда қарастыру қажет:
ғаламшарлық және жергілікті тұрғыда.
Зиянды заттардың тигізетін әсері мәселесіне қатысты ғаламшарлық
тұрғыдан қарау табиғаттағы заттар айналымының есепке алынуын ескереді.
7–кестеде 4 кейбір зиянды заттардың 1976 жылы Жер атмосферасына
ғаламшарлық мөлшерде шығарылуы туралы мәліметтер мен Жер бетінен 10 км
биіктіктегі заттардың ШРШ – ға тең болатын шоғырлану мағынасын құрайтын
шекті рауалы тастандылар (ШРТ) мағынасы келтірілген.
Кесте 7 Жер атмосферасына түсетін ғаламдық тастандылар 4
Зиянды Табиғи же АнтропоАтмосфераға Шашыр-дың ШРШ-ғаЕскерт-
зат антропогендік -гендіктигізетін ең арналған пелер
шашырандының шашыранжоғары Шекті саны
жиын-тығы дының жүктемесі, мгм3
үлесі
Млн.тж
2001 ж. қаңтары 2002 ж. ақпаны2003 ж. ақпаны
Бейорганикалық шаң 407,514 349,480 386,192
(20-70% SiO2)
Мазут күлі (V2O5-қа 2,943 2,221 2,245
есептегенде)
Күкірт диоксиді (SO2) 748,342 641,926 549,829
Азот диоксиді (NO2) 337,478 303,457 326,439
Азот оксиді (NO) 54,840 49,306 53,046
Көміртегі тотығы (СО) 78,181 71,249 75,879
Барлығы 1629,298 1417,639 1393,63
Пайыздық үлесі 100% 87% 86%
жабдықтардың қателігін ескере отырып, төмендегілерге арналған ең жоғары
мөлшердегі бір жолғы шығарындылардың мағыналары қабылданған болатын:
- көмір мен мазутты отын ретінде қолданған жағдайда ластаудың
негізгі көздеріне (түтін мұржаларына) арнап;
- таразыланған заттарға арналған – жүргізілген өлшеулердің
қорытындылары бойынша;
- азот оксидтарына арнап - өлшеулердің мәліметтері бойынша;
- құрамындағы бенз(а)пиреннің мөлшеріне, күкірт диоксидіне,
мазут күліне (ванадийге қатысты есептегенде) арнап –
есептік мәліметтер бойынша;
- ластаушы заттардың жалпы шығарындыларына (тжылына) арнап –
отынды шығындау мен оның құрамы бойынша.
Зиянды заттардың шығарындыларын есептеу кезінде Экология және
биоресурстар министрлігі бекіткен әдістемелер қолданылған болатын.
Төменде Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-тің қала атмосферасын аздаған мөлшерде,
атмосфераның жер үсті қабатындағы рұқсат етілген шоғырлануларымен ластайтын
көміртегі тотығы, ванадийдің бес тотығы, бенз(а)пирен, күйе тәрізді
заттарға қысқаша сипаттама берілген.
Күл. Күлді тұту құрылғыларында 2,3-3 м3 күл шоғырланған жағдайда өте
тығыз түтін пайда болады. Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-тің мәліметтері бойынша
қазандық және шаңтазалағыш құрал-жабдықтың әртүрлі режимдері мен әртүрлі
жағдайындағы (жөндеуге дейінгі және жөндеуден кейінгі құрал-жабдықтың)
Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4 пен өзгелерінің күлді тұту құрылғыларының күл
шығарындыларының шоғырлану деңгейі 0,8 бен 1,5 гм3 аралығында болып отыр
7.
Номері 7, 8, 9, 12, 13 қазандықтары Вентури құбырлары бар сулы
скрубберлермен жабдықталған. Олардың жобалық ПәК-тi пайызды құрайды.
Аталмыш күл ұстағыштарды Вентури құбырына берілетін судың көтеріңкі
қысымына (16 атмосферге дейін) ауыстыру нтижесінде, олардағы күл тұтудың
аса жоғары ПӘК 97-97,3 пайыз деңгейіне дейін артты, ал бұл тұтастай алғанда
осыған ұқсас күл тұтқыштармен жабдықталған өзге объектілердің белгілі
мәліметтеріне сәйкес келеді. Түтін тұтқыштардың 97 пайыз тиімділік
мағынасы, әдетте, Вентури құрылғыларының реттелген тәртіптегі жұмысы
кезінде 1500 мгм3 мағынаға дейін жетеді, бұл ПӘК - тің 95,6 пайызға тең
жылдық орташа пайдаланымдағы мағынасына тең.
№ 10 және №11 энергетикалық қазандықтары эмульгатор атты жаңа түрдегі
түтын тұтқыш құрылғылармен жабдықталған. Түтіндік газдардың оларды
станцияда орнатылған типтегі эмульгатор арқылы өткізген кездегі жобалық
шаңдығы 500 мгм3 құрайды, бұл ПӘК – тің 98,5 пайызға тең жылдық орташа
пайдаланымдағы мағынасына тең.
Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-те орнатылған шаң тазарту құрылғысына арналған
түтін газдарын тазарту дәрежелерінің бұл мағыналары сулы түтін
ұстағыштарды пайдаланудың нақты жағдайларына арналған жобалық ПӘК - ті
төмендетудің салалық нұсқаулықта рұқсат етілген шектерінен аспайды.
Пайдалы әсер коэффициентінің орташа пайдаланымдық мағыналарын аталған
шектерінде сақтап отыру дегеніміз - бұл жыл сайынғы шығарындылар үшін
төленетін ақша 5-8 миллион теңгеге дейін үнемделеді деген сөз.
SO2 күкірт тотығы. Күкірт ангидриді (күкірт диоксиді) 6-14 мгм3
болғанның өзінде тыныс алу жолдарының қысылуын тудыртады. Күкірт
диоксидінің жоғары мөлшердегі шоғырлануы кезінде қатты қысымдар ауаның
өкпеге келіп түсуін қиындатып жібереді. Ауадағы SO2-ның шекті мөлшерін
анықтаудағы алғашқы ұмтылыс 60-жылдардың соңында Совет өкіметі кезінде
жасаған болатын, сөйтсе де атмосфералық ауаның күкірт тотығымен
ластануымен күрес жүргізу қажеттілігі туралы мәселе 80-жылдары аса назар
аударумен қойылған болатын 6. 1961 жылы Эрисман атындағы Санитария және
гигиена институты жүргізген зерттеулерге негізделумен Қазақстанның - ның
Мемлекеттік санитарлық инспекциясы жердің жақын бетіндегі (1,5 м
биіктікте) атмосфералық ластанулардың екі шекті-рұқсат етілген
шоғырлануын (SO2 бойынша –0,75 және 0,15 мгм3) бекіткен болатын. Бірінші
шама ең жоғарғы шекті рұқсат етілген шоғырлану деп аталады және талдау
жасауға арналған ауа сынамаларын жинап алу уақытына 20 минут бойы сәйкес
келетін, екінші шама шекті рұқсат етілген орташа тәуліктік шама деп
аталатын.
Электрстанциясының шекті іс-әрекеті мен атмосфералық ауаны күкірт
тотығымен ластанудан қорғау құралдарына баға беру мәселелері өзіне
негізделумен шешілетін шама ретінде SO2-ның 0,5 мгм3-дік ең жоғары
біржолғы шоғырламасы қабылданған. Күкірт ангидриді – түтін бұлтының пайда
болуының фотохимиялық процестеріне қатысушы атмосферада 4 күн бойы еркін
қалпында болады.
Күкірт көмір мен мазуттың ыстық массасының құрамына енеді және жану
процесіне қатысады. Жалында пайда болтаын күкірт қышқылдарының құрамында
SO2-ның бар болғаны 1,0 пайызы ғана пайда болады.
SO2 шығарындыларының мөлшері толығымен отындағы күкірттің проценттік
мөлшеріне байланысты болады. Вентруи құбылрары бар түтін тұтқыштардағы
күкірт ангидридінің тұтылу проценті 6 пайыздан 12 пайызға дейінгі
деңгейінде болады, бұл көрсеткіш газ ағынын одан да қарқынды суару мен аса
сілтілі суды қолдану кезінде өсіп отырады. Эмульгаторлары бар түтін
тұтқыш құрылғылардағы күкірттің тұтылу проценті біршама жоғары болып келеді
және шамамен 18 пайызды құрайды. Орташа есеппен алғанда түтін тұтудың сулы
жүйесі күкірт ангидриді шығарындыларының 15 пайызға төмендеуін қамтамасыз
етеді.
Күкірт диоксиді суға онша ерімейді, сол себептен оны жұтып алу үшін
түтін газдарын сілтілі ерітінділермен сілтілеу не болмаса құрғақ
сілтілерді жанып жатқан отынға қосу түріндегі қосымша шараларды қолдану
қажет болады.
NOХ азот тотықтары. Қазандықтардың түтіндік газдарында NO және NO2
бар. Азот оксиді – химиялық тұрғыдан алып қарағанда белсенділігі төмен және
суда нашар еритін, түсі жоқ, иісі жоқ газ. Азот диоксиді –алдыңғысымен
салыстырғанда белсенді; ол қызыл-қоңыр түсті және өткір иісімен
ерекшеленеді. Ауаның құрамындағы азот диоксиді жалпы әлсіреуді, бас
айналуын, жүрек айнуды тудыртады.
Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-тің қазандықтарындағы және өзге де отын
пайдаланғыш агрегаттарда органикалық отынның жануы кезінде негізінен NO
азот оксиді пайда болады. Аталмыш факт азоттың оксиді мен диоксидін бөлек
түрде әрбір өлшеген сайын анықталып отырады 7.
Азот диоксидінің тоннасын ауаға шығару үшін төленетін төлем азот
оксидінің тоннасын шығару үшін төленетін төлемнен 30%-ке қымбатқа түседі.
Азот диоксидінің үлесі NOХ азот оксидінің жиынтық құрамының 5%-ін
құрайды. Алайда түтін газдарының құйрығында NO NO2-ға дейін тотығады.
Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-ке арналған NO2 (NO+NO2) ф = 100% толығымен тотығу
дәрежесі 80% деп қабылданған.
Атмосфералық параметрлердің ф коэффициентіне тигізетін әсеріне
қатысты зерттеулер 100% не болмаса 80% ауысу дәрежесі ауаның нақты
газдалуымен салыстырғанда есептік газдалуының өсуіне әкеп соқтыратынын
көрсетіп отыр. Мысалы, Ашхабад, Алматы, Ангрен, Арқалық, Ташкент қаларының
атмосферасындағы азоттың тотығы мен қос тотығының шоғырлануларын зерттеу
барысында (шоғырлану) NO(шоғырлану) NO2 қатынасының ең жоғарғы шамасы
(максимумы) қыс кезінде байқалатыны анықталды. Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-тің
электрлік және жылулық жүктемелерінің максимумы да осы кезеңге қатысты
болып келеді. Жаз кезінде, күн радиациясының қарқындылығының өсуіне
байланысты азот оксидінің (NO) азоттың қос тотығына (NO2) ауысуының
жылдамдығы да арта түседі.
ЦН и П аттестатталған зертханалары жүргізетін азот тотығы
шоғырлануларының өлшеулері әртүрлі уақыт аралықтарында орындалған
талдаулардың қорытындыларындағы елеулі түрдегі айырмашылықтардың болуын
көрсетуде.
9 және 10 8 - кестелерінде өлшеулердің қорытындылары бойынша
Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-тің қазандықтарының түтіндік газдарындағы газ тәрізді
ластаушы заттардың шоғырланулары келтірілгент . Жұмысты экологиялық
режимдік карталар бойынша орындау техникалық не болмаса метеорологиялық
жағдайлар өзгерген кездегі құрал-жабдықтың жұмыстық режимін дер кезінде
түзетпелеп отыруға мүмкіндік береді. Тастандыларға әсер ететін тораптар мен
жүйелерді жедел түрде техникалық күтімге алып, жөндеп отыру қажет.
Кесте 9 ЖЭЦ – тың энерегетикалық қазандықтарынан шығарылатын газ
тәрізді тастандылардың шоғырлануы 5
Қазан-дОтын түрі Булық Шоғырлануы, мгм3 Құрамын-даТүтін
ық-тың жүктеме,т О2 сор-ғысынан
№ сағ. оттегінің кейінгі
болуы, % ар-тық ауа
СО SO2 NO+NO2
8 көмір+мазут 161 21 939 862 9,59 1,84
8 көмір+мазут 167 21 812 834 8,27 1,79
8 көмір+мазут 167 21 992 778 8,20 1,64
9 газ 140 11 - 217 7 1,50
10 көмір+мазут 164 30 918 858 8,42 1,67
10 көмір+газ 161 24 603 767 9,07 1,76
7 мазут 60 52 713 309 14,14 3,06
7 көмір+мазут 61 196 752 812 14,15 3,23
Ескерту: шоғырланулар О2=6% кезіндегі артық ауаға қатысты
келтірілген.
Кесте 10 ЖЭЦ су ысыту қазандарының газ тәрізді тастандыларының
шоғырлануы 8
Көрсеткіштер Су ысыту қазандары Орташа
жылдық
В1 В2 В3
Ең жоғары Q 48,3 49,7
біржолғы, Гкалсағ
2002 ж
СО мгнм3 орташа мағынасы 75 75
Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-тегі азот тотықтарының тастандылары бойынша
жасалған экологиялық режимдік карталар қазандықтарды азот тотықтарының
тастатдыларын азайту мақсатымен орындалған қайта салу жұмыстарының
мүмкіндіктерін барынша пайдалануға көмектеседі. Негізінен
бұл барлық су ысыту қазандары мен энергетикалық қазандықтардағы сатылы жағу
болып табылады.
Азот тотықтарының тастандыларын азайтудың тағы бір жолы - түтін
газдарындағы азот қышқылдарының шоғырлану деңгейінің жанудың режимдік
факторларына қатысты тәуелділіктерін оңтайлы пайдалану.
Бұларға – оттықтардағы артық ауа, аэроқоспалар мен қосалқы ауаның
қайта үлестірілуі, оттық құрылғыларының аузындағы оңтайлы жылдамдықтар,
еленген көмір шаңының тоннасы және т.б. Азот қышқылдары тастандыларының
деңгейін үздіксіз түрде бақылаудың болуы жоғарыда аталған шаралар арқылы
азот тотығының шоғырлануын белгіленген деңгейден 6 пайыздан 12 пайызға
дейін төмендетуге мүмкіндік береді.
СО көміртегі тотығы. Көміртегі тотығы химиялық жеткізе күйдірмеудің
өнімі болып табылады, ол оттегімен салыстырғанда гемоглобинмен 200 есе
белсенді болатын әрекетке түседі, сол себептен төмен шоғырланудың өзінде
ол денсаулыққа зиянды әсер етеді. Жалпы мөлшердегі СО-ның шамамен алғанда
0,01%-інің болуы бас ауыруын тудырып, ойлау қабілетін төмендетеді 9.
Жобалық орындалудағы энергетикалық қазандықтар шаң-көмірлік болып
келеді, оларда қалыпты пайдалану режимдері жағдайында СО-ның болмауы тиіс
тәрізді химиялық жеткізе тотықтырмау да орын алмауы тиіс. Алайда қазан
агрегаттарының құрылымдық ерекшеліктері, атап айтқанда, шаңдық жүйелердің
өніміділігінің жеткіліксіз болуы көмір шаңының тапшылығын мазут не
болмаса газбен толтыруға мәжбүр етеді, ал бұл сипаттамалары бойынша әртүрлі
болып келетін екі газды біріктіріп жағу ретінде бағаланады. Бұл пайдалану
персоналына, құрал-жабдықтың химиялық жеткізіп жақпау жұмыс режимін
енгізуге ерекше талап қояды.
Көміртегі тотығы қазандардың астына от жағу кезінде де пайда болады,
сол себептен мониторинг осы жағдайда да персоналға барынша аз мөлшердегі
шығарындылармен қазандардың астына отты дұрыс жағу ісінде үлкен көмек
көрсетеді.
Ванадийдің бес тотығы, бенз(а)пирен. Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-те отынның
үш түрі жағылады: көмір, мазут, газ. Энергетикалық қазандықтарда отынның
барлық аталған түрлерін, ал су ысыту қазандықтарында – тек сұйық не болмаса
газ тәрізді отынды пайдалануға болады. Отынның жалпы балансындағы газ бен
мазуттың шығыны оның жартысынан асады, ал бөлімде аталған зиянды
заттар негізінен дәл осы отын түрін жаққан кезде пайда болады 10.
Ванадий мұнайдың бір құрамдас бөлігі болып табылады, конъюнктивитті,
фарингитті, түн шықтыратын тоқтамайтын жөтелді тудырады.
Бенз(а)пирен ауаға шығарылатын күйенің массасының 1-2 пайызын
құрайды. Жоғарыда айтылғандай, негізінен қолданыстағы жағдайларда газ бен
мазутты жағу процесін дұрыс ұйымдастыру дегеніміз – бұл 1,01-1,02 артылулар
кезіндегі жану процесімен отын-ауа қоспасын даярлау, бұл тәсіл өнімдерде
жанатын компоненттердің, соның ішінде күйе мен ванадий тотықтарының
болмауын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Нақты жағдайларда, тиісті
аспаптарсыз ауаның артық қалдығы коэффициентінің көрсетілген диапазонын
ұстану тым қиынға түседі. Артық қалдықтың төмендеу жағына ауытқуы – азот
тотықтары тастандыларының өсуіне әкеп тірейді. Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-та 1994
жылы Казтехэнергоның Қазақтың Энергетикалық ғылыми-зерттеу институтының
қатысуымен мазутты жағуды LWA пастасын қосу арқылы оңтайландыру
жөніндегі тәжірибелер жүргізілген болатын. Жұмыстың негізгі мақсаты –
зиянды заттардың шығарылуларын төмендетуге қол жеткізілмеген болатын.
Ванадийдің, күкірттің тотықтарының ауаға шығуы өзгерусіз қалуда, ал азот
тотығының шығарындылары керісінше 5 пайызға дейін өсті. Бұдан былай
канцерогендік заттардың шығарындыларын азайту жолдарын белгілеуге
қатысты жұмыстар жүргізілмеді.
4. Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-тің түтін мұржаларынан шығатын ластаушы заттар
шығарындыларының меншікті және абсолюттік көрсеткіштерінің талдауы
Жылу электростанцияларына арналған атмосфераға түсетін ластаушы
заттардың шығарындыларының абсолюттік мағыналары станцияның өнімділігі
мен отынның сапасымен белгіленеді. Шығарындыларының абсолюттік
көрсеткіштерін дұрыс салыстырмалау үшін өнімділігі бірдей және сапасы
бойынша өзара жақын отынмен жұмыс істейтін станцияларды салыстыру қажет,
ал бұл қиынға түседі.
Аудит материалдарында Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-тің 2000 және 2004 жж.
бойынша жалпы есептік тастандылары сол жылдар бойынша жалпы
тастандылардың мәліметтерімен салыстырмаланады. 11 - кестеде 2000 және
2004 жж. жалпы тастандыларға қатысты мәліметтер келтірілген.
Кесте 11 Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4 бойынша 2000 және 2004 жж атмосфераға
зиянды заттардың жалпы тастандылары 5
Заттар 2000 ж. 2004 ж.
Есептік Аудит Айырмасы Есептік Аудит Айырмасы
деректер дерек-те мәлімет-тдеректері
рі ер
Көмір күлі3 142 4742 -1 600 2 651 4 535 -1884
SO2 6 599 6 553 +46 5 466 5 946 -480
NO2 2480 2656 -176 1 285 2762 -1 477
NO 403 432 -29 209 449 -240
СО 1 336 301* +1 035 556 221* +335
Мазут күлі9 15 -6 8 6 +2
Барлығы 13969 14 699* -730 10 175 13 919* -3 744
Ескерту: * бір жолғы шоғырланулардың есебімен
Ұсынылған мәліметтерде көрсетілгендей, 2000 жылы көмір күлінің
есептік шығарындылары 1,5 есе, ал азот тотығының есептік тастандылары –
1,07 есе, көміртегі тотығының есептік тастандылары – 4,4 есе
төмендетілген түрде көрсетілген болып шықты.
2004 жылы көмір күлінің шығарындылары жөніндегі есептік көрсеткіштер –
1,7 есе, азот тотығы – 2,1 есе және күкірт диоксидінің есептік
көрсеткіштері – 1,09 есе төмендетілген; көміртегі оксидінің есептік
көрсеткіштері – 2,5 есе көбейтілген түрде көрсетілген болып шықты .
Көмір күліне қатысты есептік мәліметтердің аудиттік мәліметтермен
сәйкес келмеуінің негізгі себебі - түтін тұту коэффициенттерінің орташа
пайдаланымдық (жыл бойғы) мағыналарының әртүрлі болуы. Жамбыл Жылу ЖЭЦ-
4 мәліметтеріне сәйкес 2000 жылы түтін тұту коэффициентінің орташа
мағынасы 97,1 пайыз, 1995 жылы – 97,93 пайыз құрап отыр. Аудиттік
мәліметтер бойынша түтін тұту коэффициенттерінің орташа пайдаланымдық (жыл
бойғы) мағыналары 1991 жыл бойынша – 95,6 пайыз, 1995 жыл бойынша – 96,43
пайыз құрап отыр 5.
Күкірт диоксиді бойынша жылдық тастандылардың мағыналары шамамен
алғанда өзара ұқсас болып келеді. Азот тотығы мен көміртегі оксиді
бойынша есептік мәліметтер мен аудиттік мағыналардың бір-бірімен үлкен
мөлшерде сәйкес келмеуінің себебі – жоғарыда айтылған аспаптық өлшеулердің
нәтижелеріндегі айырмашылықтар.
Қазандықтарға қатысты қойылатын талаптарды негіздемелеу үшін құрал-
жабдықтың экологиялық көрсеткіштерін, б.а. күлдің, күкірт тотығы мен азот
тотығының меншікті шығарындыларының мағыналарын реттеу ісі үлкен мәнге
ие болады. Республикада осындай нормативтерді енгізу ШРТ шамаларының
бұрыннан да объективті түрде белгіленуіне әсерін тигізген болар еді. Құрал-
жабдықтың экологиялық көрсеткіші дегеніміз – қазандықтың оттығына
енгізілетін жылу энергиясының бірлігіне (гМДж), не болмаса пайдаланылған
шартты отынның 1 тоннасына (кгт шартты отын) қатыстырылған күлдің, күкірт
және азот тотығы тастандыларының шекті рауалы массасы. Меншікті
тастандыны сонымен қатар қалыпты жағдайлардағы ауаның 1,4 артық қалдығының
коэффицинтіне есептегендегі сыртқа шығарылатын түтін газдарындағы тиісті
заттың шоғырланулары түрінде көрсетуге болады. Бірқатар елдердің іс-
тәжірибесінен көруге болатындай, меншікті тастандалардың мағыналарын
қазандық құрылғылардың бу өнімділігіне не болмаса жылу қуаттылығына, отын
түріне, оның келтірілген күлділігіне, жағу технологиясы мен өзге
факторларға байланысты саралап жіктеген дұрыс. Бұл ретте жаңа
қазандықтарға аса қатаң нормативтер белгіленеді. 12- кестеде 4 Ресей мен
өзге де бірқатар дамыған шет елдерде қабылданған жаңа қазандықтарға
арналған нормативтер келтірілген.
Ресейде 2004 жылы қазандық құрылғыларға арналған жалпы техникалық,
сонымен қатар экологиялық талаптарды белгілейтін ГОСТ Р 50831-95
қабылданды. Ластаушы заттардың меншікті шығарындыларының нормативтері
Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-те 31.12.2000 ж дейін және содан кейін енгізілетін
қазандықтарға арнап бекітілген.
Әрекеттегі ТЭЦ-терде, әдетте, Германия, АҚШ және өзге елдердің
нормативтерінде ескерілетін жаңа құрылғыны енгізу кезіндегі
шығарындылардың төмен деңгейін қамтамасыз ету мүмкін болмайды.
Отандық әрекеттегі ЖЭЦ-терге арналған Ф.Э.Дзержинский атындағы БТИ
әзірлеген мәліметтер бойынша меншікті тастандылардың мүмкін болатын
нұсқаларының бірі 13-кестеде келтірілген 5.
12-кесте Ресей мен өзге де шет елдердегі жаңа қазандықтарға
арналған нормативтер 4
Ел Қатқыл бөлшектер Күкірт диоксиді, Азот оксиді,
мгнм3 мгнм3 мгнм3
Ресей 100-500 2000-3400 320-700
Германия 50-150 400-2000 200-1500
Жапония 50-300 550 205-980
АҚШ 40+125 740+1480 615+980
ТЭЦ-Қазақстан 500-1500 600-1000 800-900
Кесте 13 Әрекеттегі отандық ЖЭЦ-терге арналған меншікті тастандылардың
нормативтері 5
Атауы Қатқыл бөлшектер Күкірт диоксиді, Азот оксиді,
мгнм3 мгнм3 мгнм3
Әрекеттегі ТЭЦ-терге475 2400 600
арналған мен-шікті
тастандылар-дың
нормативтері
Қазандар 420 тсағ,
Апр = 1 - 4%кгМДж
Кестелерден көріп отырғанымыздай, Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-тегі күкірт
оксиді мен азот тотықтарының қол жеткізілген шоғырланулары Жапониядағы
күкірт диоксидінің нормативтерін санамағанда шетелдердегі нормативтердің
жоғарғы нормативтерінен аспайды. Ресейдің азот тотықтарына қатысты бекіткен
нормативтері шетелдік нормативтерге қарағанда қатаңдау болып келеді, және
Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-тегі азот
тотықтарының шоғырланулары Ресейдің қолданыстағы қазандықтарға арнап
бекіткен нормативтерінен 30-50%-ке асып отыр.
Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-тегі эмульгаторлармен жабдықталған қазандықтарының
түтін газдарындағы көмір күлінің 500 мгнм3-ке тең болатын шоғырлануы
Ресейдің жаңа қазандарға арнап бекіткен нормативтеріне сәйкес келеді.
Скрубберлермен жабдықталған Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-тегі қазандарына
арналған көмір күлінің шоғырлануы 1500 мгнм3 және өз кезегінде өзге
елдердің нормативтерінен елеулі түрде асып кеткен Ресей нормативтерінен
едәуір дәрежеде асып кетеді.
Бұл ретте Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-тегі қазандықтар скрубберлерінің күл
тұту коэффициенті 95-тен 97 пайызға дейін құрайды, бұл тұтастай алғанда
әрекеттегі күл тұтқыштардың аталмыш типіне арнап қабылданған мағыналарына
сәйкес келеді. Осы тұрғыда айта кетуге болатын нәрсе, Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-
тегі күл тұтудың тиімділігі салалық деңгейден кем түспейді. Жамбыл Жылу
ЖЭЦ-4-тің қазандық құрылғыларына экологиялық талаптар қойған кезде
станцияның 60 жылдық пайдалану мерзімін естен шығармаған жөн.
5. Кәсіпорын жүзеге асыратын табиғат қорғау шараларының тиімділігін
талдау
Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4 станцияда пайдаланылатын су ысыту және бу
қазандықтарының түтіндік газдарымен шығатын шаң-газды тастандыларының
көлемі мен уыттылығын төмендетуге арналған бірқатар табиғат қорғау
шаралары жүзеге асырылған.
Құрғақ отынды жаққаннан кейінгі ұшқыш күлдің тастандыларын азайту
мақсатында станцияның барлық бу қазандықтары түтін тұтқыш құрылғылармен
жабдықталған. № 7, 8, 9, 12, 13 станциясының қазандықтары Вентури құбырлары
бар сулы скрубберлармен жабдықталған, № 10, 11 станцияларының қазандықтары
эмульгаторлармен жабдықталған. № 10, 11 қазандықтарында орнатылған
эмульгаторлардың жобалық ПӘК 99,5 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
география факультеті
геоэкология және табиғт орта мониторингі кафедрасы
Дипломдық жоба
Жамбыл жылу жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің ЖЭЦ – 4
қазандықтарының
АТМОСФЕРАНЫ ЛАСТАУЫНАН ПАЙДА БОЛҒАН
экологиялық тәуекелді есептеу
Орындаған
5 – ші курс студенті
А.Е. Қадырбаева
Ғылыми жетекші
г. ғ. к., аға оқытушы
А.А. Жакупова
Нормабақылаушы
г. ғ. к. доцент
Е.А. Таланов
Қорғауға жіберілді
г. ғ. д., профессор
Ж.Д. Достай
Алматы, 2005
мазмұны
кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 4
1 Жамбыл жылу Жэц – 4 кӘсіпорнының физико – географиялық 6
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.1.Тараз қаласының табиғи ортасының экологиялық жағдайына өндіріс
көздерінің ықпалы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2.Тараз қаласының су ресурстарының жағдайы ... ... ... ... ... ... ... 11
1.3.Топырақтың техногенді ластануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2 Жамбыл Жылу жЭЦ-4 КӘСІПОРНЫ 14
атмосфераны ластаудың кӨзі ретінде ... ... ... ... ...
2.1.Жылу электростанцияларының ауа бассейніне тигізетін әсері ... .. 17
2.2.Кәсіпорынның жалпы технологиялық сипаттамасы ... ... ... ... ... . 19
2.3.Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-тің негізгі өндірісінің әсер ету көздерінің
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
2.4.Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-тің түтін мұржаларынан шығатын ластаушы
заттар шығарындыларының меншікті және абсолюттік
көрсеткіштерінің талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 38
2.5.Кәсіпорын жүзеге асыратын табиғат қорғау шараларының
тиімділігін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
2.6.Атмосфераға шығарылатын шығарындыларды ведомстволық бақылауға
алу жүйесінің тиімділігін талдау ... ... ... ... ... ... ... . 44
3 Жамбыл жылу ЖЭЦ-4 аймағында атмосфералық ауадағы зиянды
заттардың шоғырлануын есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 49
3.1.Экологиялық тәуекел ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
62
4 Тараз қаласы тұрғындарының ден саулығы ... ... ...
4.1.Санитарлы-гигиеналық және демографиялық сипаттамасы ... ... . 62
4.2.Тұрғындардың тыныс алу ағзалары аурушылдығының
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 63
68
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қысқартылған сӨздер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 70
71
қолданылған Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Қазіргі заман кезегіндегі ғылыми – техникалық прогресстің қарыштап
алға басуы адамзат өмірін жақсартуға тікелей игі ықпал етумен қатар,
қоршаған табиғи ортаға орны толмас орасан зор зиян да тигізіп келеді. Соған
орай бұл күнде атмосфераның, гидросфераның, литосфераның үздіксіз ластануын
тежеп тоқтату мүмкін болмай бара жатқандығы шындық. Адамзат
қажеттілктерінің күннен күнге өсуімен қатар табиғи ресурстарға деген
сұраныс та өсіп жатыр. Нәтижесінде Жердегі жер, су, ауа компоненттері
сарқылмас жағдайынан біртіндеп құлдырап кетуі мүмкін. Алынған жұмыста біз
қоршаған ортаны қорғау мәселелеріндегі глобальді шешімдерге тоқталмай,
Жамбыл жылу жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің ЖЭЦ – 4 қазандығының
Тараз қаласындағы ауа алабына әсер етуін, шекті рауалы тастандыларды
есептеудің дәстүрлі әдістерін салыстыра отырып, зиянды элементтердің
шоғырлану ошағын табамыз.
Жұмыстың негізгі мақсаттары:
• Жамбыл жылу ЖЭЦ – 4 алаңының қала территориясында орна-ласуы
бойынша, оған (өндіріске) климат пен табиғи процестердің
ерекшеліктерін ескере отырып, ластаушы зиянды заттардың таралуын
есептеп шығару;
• өндірістің булы қазандықтарынан шығатын зиянды тас-тандыларының
Тараз қаласы тұрғындарының ден саулығына канцерогенді әсерін
есептеу үшін, зиянды тастандылардың шоғырлану мөлшерін тауып,
олардың максималды көрсеткіштері бойынша, экологиялық тәуекелді
есептеп шығару;
• қала тұрғындарының аурушылдық көрсеткіштеріне сүйеніп, қоршаған
ортамен қарым – қатынас нәтижесінде пайда болған негізгі
патологиялардың үлесін көрсету;
• тыныс алу ағзаларының жедел патологиясы бойынша медициналық
жедел жәрдем орындарына көмек сұрап келген тұрғындардың жалпы
шақырылымдарға қарағандағы үлесін көрсету.
Жұмыстың негізгі міндеттері:
• Жамбыл жылу ЖЭЦ – 4 өндірісінің электр энергиясын өндірудің
технологиясымен танысу;
• курстық тәжірибе барысында жинақталған экологиялық -
аудиторлық мәліметтерді есептік талдаудан өткізіп, кәсіп-орынның
түтінді мұржаларынан шығатын тастандылардың шоғырлануларының
максималды деңгейін табу;
• өндірістік ықпал нәтижесінде Тараз қаласы тұрғындарының
аурушылдық тәуекелінің көрнекілік дәлелін келтіру.
Жылу арқылы электрэнергиясын өндіру, Қазақстандағы энергетика
өндірісінің негізгі саласы болып келеді. Бұл саладағы энергияны өндірудің
қымбатсыз және қарапайым әдістері, мемлекетіміздің барлық аудандарында ұсақ
немесе ірі кешенді жылу элктр станцияларын салуға мүмкіндік береді. Электр
қуатын өндіруде жылу электр станциялардың үлесіне, Қазақстандағы барлық
энергетика өндірісінің 38 пайызы тиеді. Соның қатарына кіретін ЖЭЦ – 4
Алматы қаласындағы, мемлекетіміздің жылу энергетикасының ең ірі көзі болып
табылатын ЖЭЦ – 1 өндірістік кешенінен кейінгі, энергетикалық өнімділігінен
екінші орын алып жатыр taraz2000.tarazinfo.kz.
1 Жамбыл жылу Жэц – 4 кӘсіпорнының физико – географиялық сипаттамасы
Физико-географиялық орналасуы бойынша Жамбыл облысы қоңыржай
белдеудегі далалы ланшафтты зонаға жатады. Қазақстан территориясының
оңтүтігінде орналасқан. Облыс оңтүстік-батысында Қаратау жотасы,
оңтүстігінде Қырғыз Алатау және шығысында Шу-Іле тауларымен қоршалған.
Талас және Шу өзендерінің төменгі ағысында орналасқан. Облыс территориясы
солтүстіктен оңтүстікке қарай 400 км, ал батыстан шығысқа қарай 500 км алып
жатыр және Қазақстанның бүкіл территориясының 5 пайызына тең. Облыс
ауданының көп бөлігін жазықтықтар алып жатыр. Таулы массивтер оңтүстікте,
шығыста және оңтүстік-батыста оқшауланған. Таяу оңтүстік-шығысты Іле-
Алатауынан жалғасатын Қандықтас таулары орналасқан. Солтүстікте олар Шоқпар
және Қопа жазықтықтарымен, оңтүстік пен оңтүстік-батыста Шу жазықтығымен
қоршалған.
Эколого-экономикалық аудандастырылуы бойынша Жамбыл облысында 3
ауданға бөлінеді 1:
1) Мойынқұм эколого-экономикалық ауданы Жамбыл облысы территориясының
солтүстік бөлігін алып жатыр. Мойынқұм және Сарысу әкімшілік аудандары
орналасқан. Жалпы ауданы – 75,1 мың км2. Орташа тұрғындар санының
тығыздығы 0,8 адам км2. Физико – географиялық орналасуы бойынша
Мойынқұм дала зонасына қатысты Шу өзені маңындағы алқаптары,
Бетпақдаланың солтүстік және солтүстік-батысы және Шу-Іле мен Желтау
Тауларының шығыс бөлігінде.
2) Шу эколого – экономикалық ауданы Жамбыл оьлысы территориясының шығыс
бөлігін алып жатыр. Шу, Меркі, Қордай және Луговое әкімшілік аудандары
орналасқан. Жалпы ауданы – 36,9 мың км2, тұрғындардың орташа тығыздығы
– 9,4 адам км2.Тұрғындардың орналасуы бір калыпсыз, ең тығыз орналасуы
Қырғыз жотасының беткейлері мен Шу өзені орташа ағысының алқаптары.
3) Қаратау-Жамбыл эколого – экономикалық ауданы Жамбыл облысының батыс
бөлігін алып жатыр. Оның құрамына Тараз қаласы, Жуалы, Байзақ, Талас
және Сарысу әкімшілік ауданының оңтүстігінде орналасқан. Жалпы ауданы
32,2 мың км2, тұрғындардың орташа тығыздығы 18,9 адам км2, Тұрғындар
көбінесе Талас-Асса жадырасында және тау беткейлі зоналарда
орналасқан.
Жамбыл жылу жауапкершілігі шектеулі серіктестігі 25.10.66 жылы
Жамбыл облысының орталық жылу электроцентралі (ЖЭЦ) ретінде құрылды.
Қаланың өсуі және облыста өндіріс саларының дамуы жылу және энергия
көздеріне қажеттілікті арта түсті, сондықтан қалада қуаттылығы 3 мың.кВт ең
бірінші турбоагрегат қойылды. 1960 жылы қалада тұрғын үй массивтерінің
ұлғаюы салдарынан Жамбыл ЖЭЦ қуаттылығы 5-30 кКалсағ дейін жететін бірнеше
қазаношақ орнатады. Кейін олар ЖЭЦ – 4 және облыстық жылу коммунэнерго
(ОЖКЭ) болып бөлініп кетеді. Қазақстандағы ең ірі ЖЭЦ-4 қазаношақтары
Жамбыл облыстық аумақтық-өндірістік кешенінің энергожүйесінің көзі болып
табылады. 2000 жылы ЖЭЦ – 4 мемлекеттік кәсіпорны коллективтің ұсынысы
бойынша Жамбыл жылу жауапкершілігі шектеулі серіктестігіне (ЖШС Жамбыл
жылу) ауысты.
Жамбыл жылу жауапкершілігі шектеулі серіктестігі Тараз қаласының
оңтүстік – шығыс өндірістік ауданында орналасқан. Тараз қаласы қазіргі
Жамбыл облысының орталығы болып табылады. Жамбыл облысының жалпы ауданы –
144,2 мың км2. Тұрғындар саны жалпы – 1028,4 мың адам, оның ішінде қала
тұрғындары – 323,1 мың адам taraz 2000.tarazinfo.kz, ауыл тұрғындары
473,5 мың адам. Тұрғындардың орташа тығыздығы 7,1 адам км2, қалаларда 2580
адам км2, ауылдық жерлерде 3,3 адам км2. 1998 жылға қарағанда облыс
тұрғындарының саны 7,2 мың адамға азайды. Ал қала тұрғындарының саны 82,5
мың адамға күрт өсіп келе жатыр. Облыс аймағында: Тараз, Шу, Қаратау,
Жанатас қалалары орналасқан .
1.1 Тараз қаласының табиғи ортасының экологиялық жағдайына өндіріс
көздерінің ықпалы
ҚАЛА АУА БАССЕЙНІНІҢ ЛАСТАНУЫНЫҢ НЕГІЗГІ КӨЗДЕРІ ФОСФОРЛЫ ӨНДІРІСТІҢ
КӘСІПОРЫНДАРЫ –ЖАМБЫЛ ФОСФОР ЗАУЫТЫ, ХИМПРОМ ЖАМБЫЛ ӨНДІРІСТІК КӘСІПОРНЫ
(ЖӨК), СУПЕРФОСФАТ ЗАУЫТЫ, ГРЭС, ЖЭЦ ЖӘНЕ БАСҚА ІРІ ӨНДІРІС НЫСАНДАРЫ МЕН
АВТОКӨЛІК ТРАНСПОРТЫ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. БАРЛЫҒЫ ҚАЛАНЫҢ ІШІНДЕ 90 – ҒА ЖУЫҚ
ӨНДІРІС ОРЫНДАРЫ ОРНАЛАСҚАН. СОҢҒЫ ЖЫЛДАРЫ КӨЛІК ҚҰРЫЛЫСЫ ЖӘНЕ ҚАРА ТЕМІРДІ
ҚАЙТА ӨҢДЕУ, ЭНЕГЕТИКА, ЖЕҢІЛ ЖӘНЕ ТАМАҚ ӨНЕРКӘСІБІ, ҚҰРЫЛЫС ЖАБДЫҚТАРЫНЫҢ
ӨНДІРІСІ ДАМЫП ЖАТЫР.
2002 жылы атмосфераға жергілікті көздерден зиянды заттардың
тасталынған көлемі – 76,5 мың тжылына болса, 1 – кестеде көрсетілгендей,
соңғы 5 жыл ішінде атмосфера ластаушыларының көлемі азайғаны көрініп тұр .
Кесте 1 Тараз қаласы атмосферасына жергілікті көздерден зиянды заттардың
тасталынуы, мың т.жыл 1
Қоспалар 2000 2001 2002 2003
Шаң (SiO2 20 – 70 %) 28,3 23,4 18,8 18,4
күкірт диоксиді (SO2) 50,3 43,7 42,1 40,9
көміртегі оксиді (CO) 3,1 2,9 2,2 1,9
азот диоксиді (NO2) 13,0 12,9 12,6 12,0
көмірсутектер (CHn) 0,8 0,5 0,5 0,4
фторлы сутектер (FHn) 0,7 0,4 0,5 0,4
аммиак (NH3) 0,5 0,7 0,5 0,5
Басқалары: 3,3 2,1 2,8 2,0
Барлығы: 100,0 87,6 80,0 76,5
Екі мыңыншы жылдан бастап олардың жалпы саны 23,5 мың тжылға дейін
азайды. Олардың ішінде – қатты заттар – 18,4, күкірт диоксиді (SO2) – 40,9,
көміртегі оксиді (CO2) – 1,9, азот диоксиді (NO2) – 12,0, көмірсутектер
(CHn) – 0,4, аммиак (NH3) – 0,5 және басқа қоспалар – 2,0 мың тжылына 1.
Жыл сайын ауаға Жамбыл фосфорлы зауытының түтінімен негізгі (күкірт
диоксиді, азот диоксиді, көміртегі оксиді) ластаушы заттармен бірге, фосфор
ангидриді (1,84 мың тжыл) және фосфин (0,17 мың тжыл) секілді
спецификалық заттар тасталынады. Барлығы атмосфераға заводтың стационарлы
көздерінен 16,1 мың т. зиянды заттар жыл сайын тасталынып тұрады.
Химпром өндірістік қауымдастығы (ӨҚ) жылына 1,02 және 0,02 мың т.
фоcфорлы ангидридпен және фосфинмен қаланың ауа бассейінін ластап тұрады.
Суперфосфат зауыты аммофос, фосфаттың үшкальциймен, күкірт қышқылын
шығарумен ерекшеленеді. Өндіру барысы күкірт және күкіртті ангидриді,
қатты заттар, фторлы сутегі аммиак және күкірт диоксидінің тасталынуымен
сабақтасып келеді.
Қаланың электр және жылу негізгі көзі болып келетін Жамбыл ГРЭС-і –
қаладан 8 шақырым жерде орналасқан. Негізгі жанармай табиғи газ, ал қосымша
– мазут болып келеді. Жанармайдың максималды шығыны: қыс кезеңінде – 378,
ал жазда – 342 тсағ. Барлығы ГРЭС көздерінен атмосфераға жылына 78 – 80
мың тоннадай зиянды қоспалар түсіп тұрады, олардың ішінде қатты – 1,9
,сұйық және газ тәріздес – 76,78, күкірт диоксиді – 56,98, азот оксиді –
19,80 мың т.жыл.
Тері өңдеу комбинаты, теріні қайта өңдеу фабрикалары және спирт
зауыттары секілді ірі өндірістердің негізгі жылу көзі – ЖЭЦ–4 болып
табылады. Қаланың ауа бассейнінің негізгі ластаушысы ретінде саналып, ол
жылына азот оксиді 1,01, ванадий бес оксиді 0,008, күкірт диоксиді 2,05
және 0,039 мың т. күл тастап отырады. Ауа бассейнінің маңызды ластаушысы –
автокөлік тастандылары. Жыл сайын 145,66 мың т. бензин, 120,43 мың т.
дизель жанармайы, 23,34 мың т. қысылға газ жұмсалса, оладың суммарлы
тастандылары 30,7 пайыз құрайды, олардың ішінде көміртегі оксиді бойынша –
91,5, азот оксиді – 16,3 және көмірсутектер – 93,7. Ауа бассейінінің
негізгі ластану көрсеткіштері ретінде косындылардың шоғырланулардың орташа
тәуліктік және максималды – бір жолдық шамалар алынып отырды. Ауа
ластануының бағалауын жүргізген кезде орташа нәтижелер орташатәуліктік ШРШ-
мен, ал максималды ластаушылар – максималды–бір жолдық мөлшерлері
салыстырылды.
Зиянды заттардың атмосферада сақталу уақыты көптеген факторларға
байланысты, соның ішінде негізгі фактор – метеорологиялық жағдайлар болып
келеді. Соның өзінде жер беті қабатының ластану деңгейі тұрақты тастаулар
кезінде әр түрлі (ірі бөлшектердің гравитациялық тұнуы, әр-түрлі заттардың
химиялық және фотохимиялық реакциялары және олардың алыс жерлерге
тасымалдануы, атмосферадан шайылып кетуі және т.б.) жағдайлардан күрт
өзгеріп тұруы мүмкін. Метеорологиялық параметрлердің есептеулері жер
бетінен 2-ден 10 м биіктікте өткізіліп тұрды. Метеорологиялық жағдайлар
зиянды қоспалардың жер бетіндегі атмосфера қабатында горизонтальді және
вертикальді таралуын зерттеуде үлкен ықпал етті. Осы қабаттың қалыптасуы
ауа температурасы мен жел жылдамдығына байланысты. Желдің жылдамдығы 16
румб бойынша жүргізіліп тұрды. Тараз қаласында жер беті және көтеріңкі
инверсиялардың қайталануы 1 жыл ішінде салыстырмалы көп емес (35 және 28
пайыз) және кыс (52-ден 23 пайызға дейін) және жаз (47-ден 28 пайызға
дейін) айларында сирек өзгеріп тұрады. Жамбыл облысындағы климатының
ерекшелігі – күннің көп мөлшерде түсуі. Ол облыс территориясының Евразия
материгінің ішінде және дүниежүзілік мұхиттадан оқшаулылығымен
сипатталады. Атмосфералық циркуляцияның ерекшелігіне байланысты қыста ауа
температурасы минус 30 ºС градустан түспейді, ал жазда орташа плюс 37ºС
градустан плюс 40ºС градус аралығында болады 2. Тараз қаласындағы жел
жылдамдығының орташа жылдық мәні 0,2 – 0,7 мс дейін өзгереді. Желдің
орташа айлық және жылдық жылдамдығы 2-кестеде келтірілген, 3 – ші кестедегі
мәліметтерді алып, 1 – суретке келтірдік 2.
Кесте 2 Жел режимі 2
Айы I II III IV
Тараз қ. Фенолдар 0,001 1998-2000 0,04
Гродиково ауылы Мұнай өнімдері 0,05 0,1
Тараз қ. Фенолдар 0,001 1998-2000 0,09
Қант және спирт Мұнай өнімдері 0,05 0,23
заводтарының ағын
суларынан 700 м төмен
мен мұнай өнімдерінің ластау деңгейі жоғарғы көрсеткіштерді 5-шi кестеде
көрсетеді 1.
Кесте 5 Асса өзенінің ластануы 1
Бақылау пунктері Зиянды элементтерШРШ Бақылау ШРШ
мгл кезеңі, мак-сималды
жыл асырылуы
Мгл
Тараз қаласы Фенолдар 0,001 1998-2000 0,044
Талас-Асса каналынан Мұнай өнімдері 0,05 0,158
жоғары
Тараз қаласы Фенолдар 0,001 1998-2000 0,078
Талас-Асса каналынан Мұнай өнімдері 0,05 0,27
төмен
Тараз қаласының жер асты сулары, барлық су жүйесімен қоса, жоғарғы
антропогенді ықпал астында болып отыр – облыс аумағында 70 ірі және орташа
өндіріс орналасқан. Талас, Асса, Шу өзендерінің төменгі ағыстарының кейбір
аудандарындағы суармалы мелиорация нәтижесінде экологиялық жағдай күрт
төмендеп кетті: грунт суларының деңгейі төмендеп, көлдердің көбісі қурап
кетті. Аймақтағы жер асты суларының ең танымал токсикалық компонент – фтор.
Фтордың 0,2 - 0,4 мгл фондық құрамында, Горводоканал тұндырғыштарына
қатысты жер асты суларындағы концентрациясы жыл сайын орташа 1 – 1,5 мгл
жетеді. Осындай жағдай суперфосфат зводтарының фильтрация алаңдарында және
ЖӨҚ Химпром территориясында орын алып отыр. Демек, жер асты суларының
басты ластаушы көздері - өндіріс объектілері, буландырғыштар, жинақтағыштар
және басқа техникалық суайрықтар болып табылады. Ағын сулары фильтрация
алаңдарына түсіп жер астына сіңіп кетеді.
1.3 Топырақтың техногенді ластануы
Зерттеулер нәтижелеріне сүйенетін болсақ, региондағы барлық тұрғын
пунктерінің ішінде Тараз қаласының топырағы ең техногенді ластанған аумақ.
Зиянды элементтердің тізімінің ішінде ең көп таралғаны – фтор болып шықты,
қаланың барлық аудандарында топырақтағы фтордың құрамы токси-калық
деңгейдің 3 мгкг асып отыр. Қаланың солтүстік-батыс бөлігіндегі көп-
қабатты құрылыстарда ластану 6-8 мгкг дейін жетіп тұр. Мөлтек аудандарда
одан да жоғары. Жамбыл аумақтық-өндірістік кешенінде жиналып, фтор қос-
палары ауамен, жауын-шашынмен немесе қармен бірге араласып келіп, қала
топырағының 30-50 см қабатына сіңеді. Бұл элемент геохимиялық ландшафт-
тардың гипстік, тұздық және карбонаттық кластардың орталарында тасымал-
данып тұрады. Топырақтардың микробиологиялық және ферментативті құ-
рылымының маусымдық динамикасы фтормен техногенді ластану зонасында ең
төменгі биологиялық активтілік күз айларында болатынын көрсетті.
Айтарлықтай, мұндай топырақтарда микроорганизмдердің саны ерекше аз болады.
Топырақтың биогендігі аэробты целлюлоза ыдыратушы микроорга-низмдердің
арқасында төмендеп, топырақтың агрохимиялық құрамын бұзады.
Жамбыл жылу ЖЭЦ – 4 өндірісінің Тараз қаласында орналасуы климат
ерекшеліктеріне байланысты қолайсыз орналасқан. Өндірістен тасталған
ластушы заттар түтінді мұржалардан желдің бағытына сай, қаланың тұрғын
массивтеріне қарай таралады. Соның салдарынан, қоршаған ортадағы жер, су
компонееттері ластанады және айналадағы өсімдік жамылғысының түрлік
өзгергіштігіне әсер етеді. Сондықтан, бұл өндіріс көзі Тараз қаласының
негізгі ластаушы көзі болып келеді.
2 Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4 КӘСІПОРНЫ
атмосфераны ластаудың кӨзі ретінде
ЖЭЦ – 4 алаңы Тараз қаласының солтүстік – шығысындағы өндірістік –
техникалық ауданында орналасқан. ЖЭЦ – 4, күл үйіндісі, санитарлы – сақтау
белдеміне кіретін өндірістік зоналар мен объектілер 2 - суретте
көрсетілген. Алаңның шығысына қарай 1,9 км арақашықтықта Талас өзені мен
Капал каналы созылып жатыр. Алаңның батысында орналасқан тұрмыстық
аудандар, алаңмен жақын жерде орналасқан. Жасыл желектер Сыпатай батыр
көшесінің бойымен созылған.
ЖЭЦ – 4 АЛАҢЫНЫҢ МАҢЫНДАҒЫ ЖӘНЕ ОҒАН ҚАТЫСТЫ ЖЕРЛЕР, ҚАЛАНЫҢ ЖАЛПЫ
ПАЙДАЛАНУ ЖЕРЛЕРІНЕ ЖАТАДЫ. САНИТАРЛЫ – ҚОРҒАУ БЕЛДЕМІ ҚҰРЫЛЫС
ҒИМАРАТТАРЫМЕН САЛЫНЫП ТАСТАЛҒАН. САНИТАРЛЫҚ НОРМАНЫ АНЫҚТАЙТЫН СН –
245 – 71 ҚҰЖАТЫНА СӘЙКЕС САНИТАРЛЫ – ҚОРҒАУ АЙМАҒЫ II – КЛАСҚА (САНИТАРЛЫҚ
ҚОРҒАУ БЕЛДЕМІ 500 М) ЖАТАДЫ. ОҢТҮСТІК – БАТЫСҚА ҚАРАЙ, САНИТАРЛЫ – ҚОРҒАУ
БЕЛДЕМІНЕ КІРЕТІН ШЫРШАЛЫ БҰТАЛЫ МАЙ ТОҒАЙЫ ОРНАЛАСҚАН. ЖЭЦ – 4-КЕ ЖАНАМА
ТЕМІР ЖОЛ ЖЕЛІСІ ӨТЕДІ.
АВТОКӨЛІК ТРАССАЛАРЫНЫҢ ЖАН – ЖАҚТЫ ОРНАЛАСУЫ, АУМАҚТАҒЫ АТМОСФЕРАЛЫҚ
АУАНЫҢ ЛАСТАНУЫНА ҚОСЫМША ЖҮКТЕМЕ ТИГІЗЕДІ. СОНДЫҚТАН, БҰЛ ЖЕРЛЕРДІҢ АУА
БАСЕЙІНІНІҢ ЛАСТАНУЫ ЕРЕКШЕ ЕСКЕРІЛУІ ТИІС.
ТАҒЫ БІР АЙТА КЕТЕТІН НӘРСЕ, ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ КӘСІПОРЫНДА ШРТ-НЫҢ
БЕКІТІЛГЕН ЖОБАСЫ ЖОҚ, БҰЛ СТАНЦИЯНЫҢ ТАСТАНДЫЛАРЫНА ҚАТЫСТЫ БАҚЫЛАУДЫ
ҚИЫНДАТАДЫ.
Күл үйіндісі жүйелері қала сыртынан 7 км алшақтыта орналасқан. Күл
үйіндісінен солтүстік – шығысқа қарай 1 км арақашықтықта Қызыл Жұлдыз
ауылы, оңтүстікке қарай тұрмыстық қоқыстардың үйіндісі орналасқан.
Атмофералық ауаның ластану деңгейіне бақылау жүргізетін посттар:
1. Жергілікті бақылау посты (ЖБП) №1 – Абай көшесі (Облыстық
әкімшілік маңында);
2. ЖПБ № 2 – Қаратау (№2) мөлтек ауданы;
3. ЖПБ № 3 - Өтеген батыр көшесі (Қант зауытының маңында);
4. ЖПБ № 12 – Төле би және Байзақ батыр көшелерінің қиылысында;
5. ЖПБ № 16 – Жамбыл даңғылы мен Мәмбет батыр көш. қиылысында;
6. ЖПБ № 22 – Сыпатай батыр көшесі (ЖЭЦ – 4 алаңының маңында).
Бақылаулар күніне 3 рет өткізіледі, қорытындылар әр айдың соңында Тараз
қаласының экология және биоресурстарының басқармасына (ТҚЭББ) өткізіледі.
2.1 Жылу электрстанцияларының ауа бассейніне тигізетін әсері
Қуатты тұтыну жылдамдығының арта түсуі қоршаған ортаны ластайтын
зиянды заттардың көбеюіне әкеп соқтыратыны белгілі жағдай.
ЖЭЦ – те өнімнің өндірістік технологиясының негізіне, минералды
жанармайдың химиялық энергиясының жылу және электрлі энергиясына өзгерту
принципі жатады. Жанармай жанатын булы қазандықтарда көп мөлшердегі бу
пайда болып, булы турбиналарға бағытталады, ал олардан өткізілген электрлі
генераторлар электр энергиясын өндіреді.
Энергетиканың дамуы бүкіл өркениетті әлемде ауыл шаруашылығының барлық
салаларының дамуына негіз болып табылды. 1950 жылдан бастап электрқуатының
әлемдік өндірісі әр 8 – 9 жыл сайын екі еселене түсті. Мысалы, егер 1970
жылы әлемде шамамен электрқуатының 5 триллион кВт.сағ. өндірілген болса,
1980 жылы 10 триллион кВт, 2000 жылы –30 триллион кВт.сағ. электрқуаты
өндірілді.
Алтыншы – кестеде Қазақстан бойынша 1985-1996жж. аралығында шығарылған
электрқуаты жөніндегі мәліметтер берілген 3.
Кесте 6 Қазақстан бойынша 1995 – 2000 жж. аралығында шығарылған электр
қуаты (ГВтсағ) 3
Жылдары 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Электр 80,4 85,09 88,33 88,42 88,9 87,38
қуаты,
ГВтсағ
Энергоресурстарын тұтыну қажеттерінің өсуіне қарай энергияның
өндірілуі де өсе бастайды, сонымен қатар оның кейбір түрлері өзгереді.
Мысалы, 1970 жылдан бері коммерциялық энергоресурстарының өндірісі шартты
отынның 6,6 млрд.тоннасынан 1980 жылы 10 млрд.т дейін арта түсті.
Бұл еңбекте энергия өндіруші кәсіпорындардың барлық түрлерінің
жұмысы талдауға алынған жоқ. Біз жалғыз Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-тің қысқаша
талдауымен ғана шектелдік.
Әлемде өндірілетін отынның 13 бөлігін тұтынумен жылу
электрстанциялары айналасындағы аудандарға, сондай-ақ тұтастай атмосфераға
елеулі түрдегі әсерін тигізеді.
Зиянды өнеркәсіптік заттардың биосфераға, бір сөзбен айтқанда, жер
шарының өмірі бар бөлігіне тигізетін әсерін екі тұрғыда қарастыру қажет:
ғаламшарлық және жергілікті тұрғыда.
Зиянды заттардың тигізетін әсері мәселесіне қатысты ғаламшарлық
тұрғыдан қарау табиғаттағы заттар айналымының есепке алынуын ескереді.
7–кестеде 4 кейбір зиянды заттардың 1976 жылы Жер атмосферасына
ғаламшарлық мөлшерде шығарылуы туралы мәліметтер мен Жер бетінен 10 км
биіктіктегі заттардың ШРШ – ға тең болатын шоғырлану мағынасын құрайтын
шекті рауалы тастандылар (ШРТ) мағынасы келтірілген.
Кесте 7 Жер атмосферасына түсетін ғаламдық тастандылар 4
Зиянды Табиғи же АнтропоАтмосфераға Шашыр-дың ШРШ-ғаЕскерт-
зат антропогендік -гендіктигізетін ең арналған пелер
шашырандының шашыранжоғары Шекті саны
жиын-тығы дының жүктемесі, мгм3
үлесі
Млн.тж
2001 ж. қаңтары 2002 ж. ақпаны2003 ж. ақпаны
Бейорганикалық шаң 407,514 349,480 386,192
(20-70% SiO2)
Мазут күлі (V2O5-қа 2,943 2,221 2,245
есептегенде)
Күкірт диоксиді (SO2) 748,342 641,926 549,829
Азот диоксиді (NO2) 337,478 303,457 326,439
Азот оксиді (NO) 54,840 49,306 53,046
Көміртегі тотығы (СО) 78,181 71,249 75,879
Барлығы 1629,298 1417,639 1393,63
Пайыздық үлесі 100% 87% 86%
жабдықтардың қателігін ескере отырып, төмендегілерге арналған ең жоғары
мөлшердегі бір жолғы шығарындылардың мағыналары қабылданған болатын:
- көмір мен мазутты отын ретінде қолданған жағдайда ластаудың
негізгі көздеріне (түтін мұржаларына) арнап;
- таразыланған заттарға арналған – жүргізілген өлшеулердің
қорытындылары бойынша;
- азот оксидтарына арнап - өлшеулердің мәліметтері бойынша;
- құрамындағы бенз(а)пиреннің мөлшеріне, күкірт диоксидіне,
мазут күліне (ванадийге қатысты есептегенде) арнап –
есептік мәліметтер бойынша;
- ластаушы заттардың жалпы шығарындыларына (тжылына) арнап –
отынды шығындау мен оның құрамы бойынша.
Зиянды заттардың шығарындыларын есептеу кезінде Экология және
биоресурстар министрлігі бекіткен әдістемелер қолданылған болатын.
Төменде Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-тің қала атмосферасын аздаған мөлшерде,
атмосфераның жер үсті қабатындағы рұқсат етілген шоғырлануларымен ластайтын
көміртегі тотығы, ванадийдің бес тотығы, бенз(а)пирен, күйе тәрізді
заттарға қысқаша сипаттама берілген.
Күл. Күлді тұту құрылғыларында 2,3-3 м3 күл шоғырланған жағдайда өте
тығыз түтін пайда болады. Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-тің мәліметтері бойынша
қазандық және шаңтазалағыш құрал-жабдықтың әртүрлі режимдері мен әртүрлі
жағдайындағы (жөндеуге дейінгі және жөндеуден кейінгі құрал-жабдықтың)
Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4 пен өзгелерінің күлді тұту құрылғыларының күл
шығарындыларының шоғырлану деңгейі 0,8 бен 1,5 гм3 аралығында болып отыр
7.
Номері 7, 8, 9, 12, 13 қазандықтары Вентури құбырлары бар сулы
скрубберлермен жабдықталған. Олардың жобалық ПәК-тi пайызды құрайды.
Аталмыш күл ұстағыштарды Вентури құбырына берілетін судың көтеріңкі
қысымына (16 атмосферге дейін) ауыстыру нтижесінде, олардағы күл тұтудың
аса жоғары ПӘК 97-97,3 пайыз деңгейіне дейін артты, ал бұл тұтастай алғанда
осыған ұқсас күл тұтқыштармен жабдықталған өзге объектілердің белгілі
мәліметтеріне сәйкес келеді. Түтін тұтқыштардың 97 пайыз тиімділік
мағынасы, әдетте, Вентури құрылғыларының реттелген тәртіптегі жұмысы
кезінде 1500 мгм3 мағынаға дейін жетеді, бұл ПӘК - тің 95,6 пайызға тең
жылдық орташа пайдаланымдағы мағынасына тең.
№ 10 және №11 энергетикалық қазандықтары эмульгатор атты жаңа түрдегі
түтын тұтқыш құрылғылармен жабдықталған. Түтіндік газдардың оларды
станцияда орнатылған типтегі эмульгатор арқылы өткізген кездегі жобалық
шаңдығы 500 мгм3 құрайды, бұл ПӘК – тің 98,5 пайызға тең жылдық орташа
пайдаланымдағы мағынасына тең.
Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-те орнатылған шаң тазарту құрылғысына арналған
түтін газдарын тазарту дәрежелерінің бұл мағыналары сулы түтін
ұстағыштарды пайдаланудың нақты жағдайларына арналған жобалық ПӘК - ті
төмендетудің салалық нұсқаулықта рұқсат етілген шектерінен аспайды.
Пайдалы әсер коэффициентінің орташа пайдаланымдық мағыналарын аталған
шектерінде сақтап отыру дегеніміз - бұл жыл сайынғы шығарындылар үшін
төленетін ақша 5-8 миллион теңгеге дейін үнемделеді деген сөз.
SO2 күкірт тотығы. Күкірт ангидриді (күкірт диоксиді) 6-14 мгм3
болғанның өзінде тыныс алу жолдарының қысылуын тудыртады. Күкірт
диоксидінің жоғары мөлшердегі шоғырлануы кезінде қатты қысымдар ауаның
өкпеге келіп түсуін қиындатып жібереді. Ауадағы SO2-ның шекті мөлшерін
анықтаудағы алғашқы ұмтылыс 60-жылдардың соңында Совет өкіметі кезінде
жасаған болатын, сөйтсе де атмосфералық ауаның күкірт тотығымен
ластануымен күрес жүргізу қажеттілігі туралы мәселе 80-жылдары аса назар
аударумен қойылған болатын 6. 1961 жылы Эрисман атындағы Санитария және
гигиена институты жүргізген зерттеулерге негізделумен Қазақстанның - ның
Мемлекеттік санитарлық инспекциясы жердің жақын бетіндегі (1,5 м
биіктікте) атмосфералық ластанулардың екі шекті-рұқсат етілген
шоғырлануын (SO2 бойынша –0,75 және 0,15 мгм3) бекіткен болатын. Бірінші
шама ең жоғарғы шекті рұқсат етілген шоғырлану деп аталады және талдау
жасауға арналған ауа сынамаларын жинап алу уақытына 20 минут бойы сәйкес
келетін, екінші шама шекті рұқсат етілген орташа тәуліктік шама деп
аталатын.
Электрстанциясының шекті іс-әрекеті мен атмосфералық ауаны күкірт
тотығымен ластанудан қорғау құралдарына баға беру мәселелері өзіне
негізделумен шешілетін шама ретінде SO2-ның 0,5 мгм3-дік ең жоғары
біржолғы шоғырламасы қабылданған. Күкірт ангидриді – түтін бұлтының пайда
болуының фотохимиялық процестеріне қатысушы атмосферада 4 күн бойы еркін
қалпында болады.
Күкірт көмір мен мазуттың ыстық массасының құрамына енеді және жану
процесіне қатысады. Жалында пайда болтаын күкірт қышқылдарының құрамында
SO2-ның бар болғаны 1,0 пайызы ғана пайда болады.
SO2 шығарындыларының мөлшері толығымен отындағы күкірттің проценттік
мөлшеріне байланысты болады. Вентруи құбылрары бар түтін тұтқыштардағы
күкірт ангидридінің тұтылу проценті 6 пайыздан 12 пайызға дейінгі
деңгейінде болады, бұл көрсеткіш газ ағынын одан да қарқынды суару мен аса
сілтілі суды қолдану кезінде өсіп отырады. Эмульгаторлары бар түтін
тұтқыш құрылғылардағы күкірттің тұтылу проценті біршама жоғары болып келеді
және шамамен 18 пайызды құрайды. Орташа есеппен алғанда түтін тұтудың сулы
жүйесі күкірт ангидриді шығарындыларының 15 пайызға төмендеуін қамтамасыз
етеді.
Күкірт диоксиді суға онша ерімейді, сол себептен оны жұтып алу үшін
түтін газдарын сілтілі ерітінділермен сілтілеу не болмаса құрғақ
сілтілерді жанып жатқан отынға қосу түріндегі қосымша шараларды қолдану
қажет болады.
NOХ азот тотықтары. Қазандықтардың түтіндік газдарында NO және NO2
бар. Азот оксиді – химиялық тұрғыдан алып қарағанда белсенділігі төмен және
суда нашар еритін, түсі жоқ, иісі жоқ газ. Азот диоксиді –алдыңғысымен
салыстырғанда белсенді; ол қызыл-қоңыр түсті және өткір иісімен
ерекшеленеді. Ауаның құрамындағы азот диоксиді жалпы әлсіреуді, бас
айналуын, жүрек айнуды тудыртады.
Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-тің қазандықтарындағы және өзге де отын
пайдаланғыш агрегаттарда органикалық отынның жануы кезінде негізінен NO
азот оксиді пайда болады. Аталмыш факт азоттың оксиді мен диоксидін бөлек
түрде әрбір өлшеген сайын анықталып отырады 7.
Азот диоксидінің тоннасын ауаға шығару үшін төленетін төлем азот
оксидінің тоннасын шығару үшін төленетін төлемнен 30%-ке қымбатқа түседі.
Азот диоксидінің үлесі NOХ азот оксидінің жиынтық құрамының 5%-ін
құрайды. Алайда түтін газдарының құйрығында NO NO2-ға дейін тотығады.
Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-ке арналған NO2 (NO+NO2) ф = 100% толығымен тотығу
дәрежесі 80% деп қабылданған.
Атмосфералық параметрлердің ф коэффициентіне тигізетін әсеріне
қатысты зерттеулер 100% не болмаса 80% ауысу дәрежесі ауаның нақты
газдалуымен салыстырғанда есептік газдалуының өсуіне әкеп соқтыратынын
көрсетіп отыр. Мысалы, Ашхабад, Алматы, Ангрен, Арқалық, Ташкент қаларының
атмосферасындағы азоттың тотығы мен қос тотығының шоғырлануларын зерттеу
барысында (шоғырлану) NO(шоғырлану) NO2 қатынасының ең жоғарғы шамасы
(максимумы) қыс кезінде байқалатыны анықталды. Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-тің
электрлік және жылулық жүктемелерінің максимумы да осы кезеңге қатысты
болып келеді. Жаз кезінде, күн радиациясының қарқындылығының өсуіне
байланысты азот оксидінің (NO) азоттың қос тотығына (NO2) ауысуының
жылдамдығы да арта түседі.
ЦН и П аттестатталған зертханалары жүргізетін азот тотығы
шоғырлануларының өлшеулері әртүрлі уақыт аралықтарында орындалған
талдаулардың қорытындыларындағы елеулі түрдегі айырмашылықтардың болуын
көрсетуде.
9 және 10 8 - кестелерінде өлшеулердің қорытындылары бойынша
Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-тің қазандықтарының түтіндік газдарындағы газ тәрізді
ластаушы заттардың шоғырланулары келтірілгент . Жұмысты экологиялық
режимдік карталар бойынша орындау техникалық не болмаса метеорологиялық
жағдайлар өзгерген кездегі құрал-жабдықтың жұмыстық режимін дер кезінде
түзетпелеп отыруға мүмкіндік береді. Тастандыларға әсер ететін тораптар мен
жүйелерді жедел түрде техникалық күтімге алып, жөндеп отыру қажет.
Кесте 9 ЖЭЦ – тың энерегетикалық қазандықтарынан шығарылатын газ
тәрізді тастандылардың шоғырлануы 5
Қазан-дОтын түрі Булық Шоғырлануы, мгм3 Құрамын-даТүтін
ық-тың жүктеме,т О2 сор-ғысынан
№ сағ. оттегінің кейінгі
болуы, % ар-тық ауа
СО SO2 NO+NO2
8 көмір+мазут 161 21 939 862 9,59 1,84
8 көмір+мазут 167 21 812 834 8,27 1,79
8 көмір+мазут 167 21 992 778 8,20 1,64
9 газ 140 11 - 217 7 1,50
10 көмір+мазут 164 30 918 858 8,42 1,67
10 көмір+газ 161 24 603 767 9,07 1,76
7 мазут 60 52 713 309 14,14 3,06
7 көмір+мазут 61 196 752 812 14,15 3,23
Ескерту: шоғырланулар О2=6% кезіндегі артық ауаға қатысты
келтірілген.
Кесте 10 ЖЭЦ су ысыту қазандарының газ тәрізді тастандыларының
шоғырлануы 8
Көрсеткіштер Су ысыту қазандары Орташа
жылдық
В1 В2 В3
Ең жоғары Q 48,3 49,7
біржолғы, Гкалсағ
2002 ж
СО мгнм3 орташа мағынасы 75 75
Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-тегі азот тотықтарының тастандылары бойынша
жасалған экологиялық режимдік карталар қазандықтарды азот тотықтарының
тастатдыларын азайту мақсатымен орындалған қайта салу жұмыстарының
мүмкіндіктерін барынша пайдалануға көмектеседі. Негізінен
бұл барлық су ысыту қазандары мен энергетикалық қазандықтардағы сатылы жағу
болып табылады.
Азот тотықтарының тастандыларын азайтудың тағы бір жолы - түтін
газдарындағы азот қышқылдарының шоғырлану деңгейінің жанудың режимдік
факторларына қатысты тәуелділіктерін оңтайлы пайдалану.
Бұларға – оттықтардағы артық ауа, аэроқоспалар мен қосалқы ауаның
қайта үлестірілуі, оттық құрылғыларының аузындағы оңтайлы жылдамдықтар,
еленген көмір шаңының тоннасы және т.б. Азот қышқылдары тастандыларының
деңгейін үздіксіз түрде бақылаудың болуы жоғарыда аталған шаралар арқылы
азот тотығының шоғырлануын белгіленген деңгейден 6 пайыздан 12 пайызға
дейін төмендетуге мүмкіндік береді.
СО көміртегі тотығы. Көміртегі тотығы химиялық жеткізе күйдірмеудің
өнімі болып табылады, ол оттегімен салыстырғанда гемоглобинмен 200 есе
белсенді болатын әрекетке түседі, сол себептен төмен шоғырланудың өзінде
ол денсаулыққа зиянды әсер етеді. Жалпы мөлшердегі СО-ның шамамен алғанда
0,01%-інің болуы бас ауыруын тудырып, ойлау қабілетін төмендетеді 9.
Жобалық орындалудағы энергетикалық қазандықтар шаң-көмірлік болып
келеді, оларда қалыпты пайдалану режимдері жағдайында СО-ның болмауы тиіс
тәрізді химиялық жеткізе тотықтырмау да орын алмауы тиіс. Алайда қазан
агрегаттарының құрылымдық ерекшеліктері, атап айтқанда, шаңдық жүйелердің
өніміділігінің жеткіліксіз болуы көмір шаңының тапшылығын мазут не
болмаса газбен толтыруға мәжбүр етеді, ал бұл сипаттамалары бойынша әртүрлі
болып келетін екі газды біріктіріп жағу ретінде бағаланады. Бұл пайдалану
персоналына, құрал-жабдықтың химиялық жеткізіп жақпау жұмыс режимін
енгізуге ерекше талап қояды.
Көміртегі тотығы қазандардың астына от жағу кезінде де пайда болады,
сол себептен мониторинг осы жағдайда да персоналға барынша аз мөлшердегі
шығарындылармен қазандардың астына отты дұрыс жағу ісінде үлкен көмек
көрсетеді.
Ванадийдің бес тотығы, бенз(а)пирен. Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-те отынның
үш түрі жағылады: көмір, мазут, газ. Энергетикалық қазандықтарда отынның
барлық аталған түрлерін, ал су ысыту қазандықтарында – тек сұйық не болмаса
газ тәрізді отынды пайдалануға болады. Отынның жалпы балансындағы газ бен
мазуттың шығыны оның жартысынан асады, ал бөлімде аталған зиянды
заттар негізінен дәл осы отын түрін жаққан кезде пайда болады 10.
Ванадий мұнайдың бір құрамдас бөлігі болып табылады, конъюнктивитті,
фарингитті, түн шықтыратын тоқтамайтын жөтелді тудырады.
Бенз(а)пирен ауаға шығарылатын күйенің массасының 1-2 пайызын
құрайды. Жоғарыда айтылғандай, негізінен қолданыстағы жағдайларда газ бен
мазутты жағу процесін дұрыс ұйымдастыру дегеніміз – бұл 1,01-1,02 артылулар
кезіндегі жану процесімен отын-ауа қоспасын даярлау, бұл тәсіл өнімдерде
жанатын компоненттердің, соның ішінде күйе мен ванадий тотықтарының
болмауын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Нақты жағдайларда, тиісті
аспаптарсыз ауаның артық қалдығы коэффициентінің көрсетілген диапазонын
ұстану тым қиынға түседі. Артық қалдықтың төмендеу жағына ауытқуы – азот
тотықтары тастандыларының өсуіне әкеп тірейді. Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-та 1994
жылы Казтехэнергоның Қазақтың Энергетикалық ғылыми-зерттеу институтының
қатысуымен мазутты жағуды LWA пастасын қосу арқылы оңтайландыру
жөніндегі тәжірибелер жүргізілген болатын. Жұмыстың негізгі мақсаты –
зиянды заттардың шығарылуларын төмендетуге қол жеткізілмеген болатын.
Ванадийдің, күкірттің тотықтарының ауаға шығуы өзгерусіз қалуда, ал азот
тотығының шығарындылары керісінше 5 пайызға дейін өсті. Бұдан былай
канцерогендік заттардың шығарындыларын азайту жолдарын белгілеуге
қатысты жұмыстар жүргізілмеді.
4. Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-тің түтін мұржаларынан шығатын ластаушы заттар
шығарындыларының меншікті және абсолюттік көрсеткіштерінің талдауы
Жылу электростанцияларына арналған атмосфераға түсетін ластаушы
заттардың шығарындыларының абсолюттік мағыналары станцияның өнімділігі
мен отынның сапасымен белгіленеді. Шығарындыларының абсолюттік
көрсеткіштерін дұрыс салыстырмалау үшін өнімділігі бірдей және сапасы
бойынша өзара жақын отынмен жұмыс істейтін станцияларды салыстыру қажет,
ал бұл қиынға түседі.
Аудит материалдарында Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-тің 2000 және 2004 жж.
бойынша жалпы есептік тастандылары сол жылдар бойынша жалпы
тастандылардың мәліметтерімен салыстырмаланады. 11 - кестеде 2000 және
2004 жж. жалпы тастандыларға қатысты мәліметтер келтірілген.
Кесте 11 Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4 бойынша 2000 және 2004 жж атмосфераға
зиянды заттардың жалпы тастандылары 5
Заттар 2000 ж. 2004 ж.
Есептік Аудит Айырмасы Есептік Аудит Айырмасы
деректер дерек-те мәлімет-тдеректері
рі ер
Көмір күлі3 142 4742 -1 600 2 651 4 535 -1884
SO2 6 599 6 553 +46 5 466 5 946 -480
NO2 2480 2656 -176 1 285 2762 -1 477
NO 403 432 -29 209 449 -240
СО 1 336 301* +1 035 556 221* +335
Мазут күлі9 15 -6 8 6 +2
Барлығы 13969 14 699* -730 10 175 13 919* -3 744
Ескерту: * бір жолғы шоғырланулардың есебімен
Ұсынылған мәліметтерде көрсетілгендей, 2000 жылы көмір күлінің
есептік шығарындылары 1,5 есе, ал азот тотығының есептік тастандылары –
1,07 есе, көміртегі тотығының есептік тастандылары – 4,4 есе
төмендетілген түрде көрсетілген болып шықты.
2004 жылы көмір күлінің шығарындылары жөніндегі есептік көрсеткіштер –
1,7 есе, азот тотығы – 2,1 есе және күкірт диоксидінің есептік
көрсеткіштері – 1,09 есе төмендетілген; көміртегі оксидінің есептік
көрсеткіштері – 2,5 есе көбейтілген түрде көрсетілген болып шықты .
Көмір күліне қатысты есептік мәліметтердің аудиттік мәліметтермен
сәйкес келмеуінің негізгі себебі - түтін тұту коэффициенттерінің орташа
пайдаланымдық (жыл бойғы) мағыналарының әртүрлі болуы. Жамбыл Жылу ЖЭЦ-
4 мәліметтеріне сәйкес 2000 жылы түтін тұту коэффициентінің орташа
мағынасы 97,1 пайыз, 1995 жылы – 97,93 пайыз құрап отыр. Аудиттік
мәліметтер бойынша түтін тұту коэффициенттерінің орташа пайдаланымдық (жыл
бойғы) мағыналары 1991 жыл бойынша – 95,6 пайыз, 1995 жыл бойынша – 96,43
пайыз құрап отыр 5.
Күкірт диоксиді бойынша жылдық тастандылардың мағыналары шамамен
алғанда өзара ұқсас болып келеді. Азот тотығы мен көміртегі оксиді
бойынша есептік мәліметтер мен аудиттік мағыналардың бір-бірімен үлкен
мөлшерде сәйкес келмеуінің себебі – жоғарыда айтылған аспаптық өлшеулердің
нәтижелеріндегі айырмашылықтар.
Қазандықтарға қатысты қойылатын талаптарды негіздемелеу үшін құрал-
жабдықтың экологиялық көрсеткіштерін, б.а. күлдің, күкірт тотығы мен азот
тотығының меншікті шығарындыларының мағыналарын реттеу ісі үлкен мәнге
ие болады. Республикада осындай нормативтерді енгізу ШРТ шамаларының
бұрыннан да объективті түрде белгіленуіне әсерін тигізген болар еді. Құрал-
жабдықтың экологиялық көрсеткіші дегеніміз – қазандықтың оттығына
енгізілетін жылу энергиясының бірлігіне (гМДж), не болмаса пайдаланылған
шартты отынның 1 тоннасына (кгт шартты отын) қатыстырылған күлдің, күкірт
және азот тотығы тастандыларының шекті рауалы массасы. Меншікті
тастандыны сонымен қатар қалыпты жағдайлардағы ауаның 1,4 артық қалдығының
коэффицинтіне есептегендегі сыртқа шығарылатын түтін газдарындағы тиісті
заттың шоғырланулары түрінде көрсетуге болады. Бірқатар елдердің іс-
тәжірибесінен көруге болатындай, меншікті тастандалардың мағыналарын
қазандық құрылғылардың бу өнімділігіне не болмаса жылу қуаттылығына, отын
түріне, оның келтірілген күлділігіне, жағу технологиясы мен өзге
факторларға байланысты саралап жіктеген дұрыс. Бұл ретте жаңа
қазандықтарға аса қатаң нормативтер белгіленеді. 12- кестеде 4 Ресей мен
өзге де бірқатар дамыған шет елдерде қабылданған жаңа қазандықтарға
арналған нормативтер келтірілген.
Ресейде 2004 жылы қазандық құрылғыларға арналған жалпы техникалық,
сонымен қатар экологиялық талаптарды белгілейтін ГОСТ Р 50831-95
қабылданды. Ластаушы заттардың меншікті шығарындыларының нормативтері
Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-те 31.12.2000 ж дейін және содан кейін енгізілетін
қазандықтарға арнап бекітілген.
Әрекеттегі ТЭЦ-терде, әдетте, Германия, АҚШ және өзге елдердің
нормативтерінде ескерілетін жаңа құрылғыны енгізу кезіндегі
шығарындылардың төмен деңгейін қамтамасыз ету мүмкін болмайды.
Отандық әрекеттегі ЖЭЦ-терге арналған Ф.Э.Дзержинский атындағы БТИ
әзірлеген мәліметтер бойынша меншікті тастандылардың мүмкін болатын
нұсқаларының бірі 13-кестеде келтірілген 5.
12-кесте Ресей мен өзге де шет елдердегі жаңа қазандықтарға
арналған нормативтер 4
Ел Қатқыл бөлшектер Күкірт диоксиді, Азот оксиді,
мгнм3 мгнм3 мгнм3
Ресей 100-500 2000-3400 320-700
Германия 50-150 400-2000 200-1500
Жапония 50-300 550 205-980
АҚШ 40+125 740+1480 615+980
ТЭЦ-Қазақстан 500-1500 600-1000 800-900
Кесте 13 Әрекеттегі отандық ЖЭЦ-терге арналған меншікті тастандылардың
нормативтері 5
Атауы Қатқыл бөлшектер Күкірт диоксиді, Азот оксиді,
мгнм3 мгнм3 мгнм3
Әрекеттегі ТЭЦ-терге475 2400 600
арналған мен-шікті
тастандылар-дың
нормативтері
Қазандар 420 тсағ,
Апр = 1 - 4%кгМДж
Кестелерден көріп отырғанымыздай, Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-тегі күкірт
оксиді мен азот тотықтарының қол жеткізілген шоғырланулары Жапониядағы
күкірт диоксидінің нормативтерін санамағанда шетелдердегі нормативтердің
жоғарғы нормативтерінен аспайды. Ресейдің азот тотықтарына қатысты бекіткен
нормативтері шетелдік нормативтерге қарағанда қатаңдау болып келеді, және
Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-тегі азот
тотықтарының шоғырланулары Ресейдің қолданыстағы қазандықтарға арнап
бекіткен нормативтерінен 30-50%-ке асып отыр.
Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-тегі эмульгаторлармен жабдықталған қазандықтарының
түтін газдарындағы көмір күлінің 500 мгнм3-ке тең болатын шоғырлануы
Ресейдің жаңа қазандарға арнап бекіткен нормативтеріне сәйкес келеді.
Скрубберлермен жабдықталған Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-тегі қазандарына
арналған көмір күлінің шоғырлануы 1500 мгнм3 және өз кезегінде өзге
елдердің нормативтерінен елеулі түрде асып кеткен Ресей нормативтерінен
едәуір дәрежеде асып кетеді.
Бұл ретте Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-тегі қазандықтар скрубберлерінің күл
тұту коэффициенті 95-тен 97 пайызға дейін құрайды, бұл тұтастай алғанда
әрекеттегі күл тұтқыштардың аталмыш типіне арнап қабылданған мағыналарына
сәйкес келеді. Осы тұрғыда айта кетуге болатын нәрсе, Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4-
тегі күл тұтудың тиімділігі салалық деңгейден кем түспейді. Жамбыл Жылу
ЖЭЦ-4-тің қазандық құрылғыларына экологиялық талаптар қойған кезде
станцияның 60 жылдық пайдалану мерзімін естен шығармаған жөн.
5. Кәсіпорын жүзеге асыратын табиғат қорғау шараларының тиімділігін
талдау
Жамбыл Жылу ЖЭЦ-4 станцияда пайдаланылатын су ысыту және бу
қазандықтарының түтіндік газдарымен шығатын шаң-газды тастандыларының
көлемі мен уыттылығын төмендетуге арналған бірқатар табиғат қорғау
шаралары жүзеге асырылған.
Құрғақ отынды жаққаннан кейінгі ұшқыш күлдің тастандыларын азайту
мақсатында станцияның барлық бу қазандықтары түтін тұтқыш құрылғылармен
жабдықталған. № 7, 8, 9, 12, 13 станциясының қазандықтары Вентури құбырлары
бар сулы скрубберлармен жабдықталған, № 10, 11 станцияларының қазандықтары
эмульгаторлармен жабдықталған. № 10, 11 қазандықтарында орнатылған
эмульгаторлардың жобалық ПӘК 99,5 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz