Қазақстан республикасындағы валюталық реттеуді жетілдіру жолдары және оның даму перспективасы
3. Қазақстан республикасындағы валюталық реттеуді жетілдіру жолдары және оның даму перспективасы.
3. 1. Қазақстан Республиаксында валюталық реттеуді жүргізуді заңнамалық негізде ұйымдастыру.
Нарыққа өту кезеңiнде қазақстан егемендi ел ретiнде өзiнiң саяси дамуы кезеңiнде валюталық саясат жүргiзуi керек . Қазақстанның алдында шетелдермен дербес валюта қатынастарын құрумен қатар халық шаруашылығын қайта құру оны нарық рельстерiне түсiру мәселелерiн бiрге шешу мiндеттерi тұрады .
Қазақстан 1992 жылдың шiлдесiнде ХВК-ға мүше болып кiргеннен бастап өзiнiң валюта қатынастарын Ямайка валюта жүйесiнiң құрылымдық қағидаларымен қордың жарғысына сәйкес қалыптастыруда . Валюта қатыныастарын ұйымдастыруы үшiн 1993 жылдың 14 сәуiрiнде “ Валюталық реттеу туралы ” алғашқы заң қабылданды . Ол кезде Қазақстан сом аймағында болғандықтан шетелдермен жеке валюталық байланыстары жоқтың қасында болатын. Қабылданған заң бойынша ырқына жiберу деңгейiне сәйкес келiп, кейбір жағдайларда
дамып келе жатқан валюта қатынастарына тiптi қарама - қайшы сипатта болды . 1996 жылы 24 желтоқсанда Қазақстанда “ Валюталық реттеу туралы ” жаңадан заң қабылданды .
Жоғарыда аталған заңға қоса, “ Қазақстан республикасының ақша жүйесi туралы ” 1993 жылдың 13 желтоқсандағы заң ; “ Қазақстан Республикасының ұлттық банкi туралы ” 1995 жылдың 30 наурыздағы заң; “ асыл тастар және қымбат бағалы метелдар мен байланысты қатынастарды мемлекеттiк реттеу туралы ” 1995 жылдың 20 шiлдедегi заң ; сонымен қатар ҚР Президентiнiң Жарлықтары, үкiмет Қаулылары мен Ұлттық банк басқармасының нормативтiк актiлерi .
Қазақстан заңдары бойынша валюталық реттеудін обьектiсi болып шетел валютасы, шетел валютасындағы бағалы қағаздар, валюталық құндылықтарды, аффинирленген алтын мен басқа да бағалы металдарды республикаға әкелу, алып кету және жiберу тәртiбiн белгiлеу болып «резиденттер» және «резидент еместер» саналады.
Валюталық қатынастардың субъектiлерi болып “резиденттер” және “ резидент еместер ” саналады . Резидентке жататындар:
- Қ. Р. тұратын жеке кәсiпкерлер, оның iшiнде уақытша шетелдерде мемлекеттiк қызметте жүргендер ;
- Қ . Р - ның заңдары бойынша құралған заңды тұлғалар, сондай-ақ олардың Қазақстан территориясындағы филиалдары және тыс жердегi өкiлеттерi .
- Қ . Р тыс жерлердегi дипломатиялық, сауда және басқа ресми өкiлдiктер, сондай-ақ коммерциялық iспен шұғылданбайтын өкiлдiктер .
Қ. Р-дағы “ резидент еместерге ” жоғарыда республика резиденттерi түсiнiгiнде көрсетiлген заңды және жеке тұлғалар жатады .
Қазақстанда валюталық бақылауды валюталық бақылау органдары және олардың агенттерi жүргiзедi . Валюталық бақылау органдары болып заң бойынша валюталық бақылау қыметiн жүргiзетiн ұйымдар, тап айтқанда, валюталық операциялар жүргiзетiн өкiлеттi банктер жүргiзедi .
Валюталық бақылау негiзiнен мына бақылауда жүргiзiледi :
- Жүргiзiлетiн валюталық операциялардың заңға сәйкестiгiн анықтау және оған қажеттi лицензиялар мен рұқсаттың болуы .
- Резиденттердiң мемлекет алдындағы шетел валютасымен мiндеттемелерiн орындауын тексеру ; сондай-ақ Қ . Р валюта нарығында шетел валютасын сату мiндеттемелерiнiң орындалуын тексеру ; шетел валютасымен жүргiзiлген төлемдердiң дәлдiгi, валюта операциялары бойынша есеп пен есептесудiң толықтығы және обьективтiлiгiн тексерiп, сонымен бiрге резиденттер еместердiң теңгемен жүргiзген операциялары бойынша бақылау жүргiзiледi.
Сөйтiп, валюта қатынастары халықаралық экономикалық саяси және мәдени қатынастарға қызмет етiп, ол мемлекттiң төлем балансында көрініс табады .
- Халықаралық валюталық қатынастарды реттеу. Валюталық саясат. Халықаралық есеп айырысу баланстары.
Әлемдiк тәжiрбие көрсеткендей, нарықтық экономика жағдайында халықаралық валюталар қатынастарын реттеу екi түрде жүзеге асырылады :
- Нарықтық реттеу;
- Мемлекет тарапынан реттеу;
Баға механизiмi және нарықтағы валюталық бағам динамикасының белгiлерi арқылы экономикалық агентікттер валюталарды сатып алушылардың сұранысымен оларды ұсыну мүмкiндiктерi туралы бiле алады . Сонымен бiрге нарық валюталық операциялармен бiрге жағдайы туралы ақпараттар көздерi болып табылады .
Нарық экономиканы реттеу жүйесiнде валюталық саясат негiзгi орын алады .
Валюталық саясат - бұл елдiң ағымдық және сратегиялық мақсаттарына сәйкес, халықаралық валюталық және басқа да эконокикалық қатынастар аумағында жүзеге асырылатын шаралар жиынтығын бiлдiредi .
Валюталық саясат экономикалық саясаттың ең басты мақсаттары тұрақты экономикалық қатынастарды өсірудi қамтамасыз етуге, жұмыссыздықпен инфляцияның өсуiн тоқтатуға, төлем балансындағы тепе-теңдiктi ұстап отыруға бағытталады .
Валюталық саясат өзiнiң мақсаттарына және формаларына байланысты екiге бөлiнедi :
- құрылымдық валюталық саясат
- ағымдық валюталық саясат
Валюталық саясаттың келесiдей формалары колданылады :
- дисконттық валюталық саясат
- девиздiк валюталық саясат
Сонымен қатар девиздiк саясаттың келесiдей жүзеге асырылу формалары болады :
а) валюталық интервенция;
б) валюталық резервтердi диверсификациялау;
в) валюталық шектеу;
г) валютаның айырбастау дәрәжесiн реттеу;
д) валюталық бағам режимi;
е) девальвация;
ж) ревальвация;
Дисконттық саясат - бiр жағынан, валюталық бағам мен төлем бланкасын реттеуге, екiншiден iшкi несиелер динамикасын, ақша массасын, бағаны, жиынтық сұранысты реттеуге бағытталған орталық банктiң есепке алу мөлшерiн көрсетедi .
Девиздiк саясат - мемлекеттiк ұйымдардың немесе Орталық банктiң шетел валютасын сатып алу мен сату жолымен ұлттық валюта бағамына әсер ету әдiсiн бiлдiредi .
Девальвация мен ревальвация - валюталық саясаттың дәстүрлi әдiстерiне жатады.
Девальвация - ұлттық валютаның бағамын, шетел валюталарына қатысты төмендетудi бiлдiредi .
Ревальвация - ұлттық валютаның бағамын, шетел валюталарға қатынасы бойынша жоғарлатуды түсiндiредi .
Девальвация пайызын өлшейтiн формуласы келесiдей :
Б е - Б ж
Д = * 100
Б е
Мұнда, Б е - ескi бағам ; Б ж - жаңа бағам
Ревальвация пайызын есептеу формуласы :
Б ж - Б е
Р = * 100
Б е
Мысалы : фунт стерлинг бағамы арнайы түрде 2, 8 ден 2, 4 долларға дейiн төмендетiледi . Ондағы девальвациялау пайызын есептейiк :
2, 8 - 2, 4
Д = * 100 = 14, 3%
2, 8
Валюталық саясаттың келесi бiр формуласы ретiнде валюталық шектеу үздiксiз пайдаланады .
Валюталық шектеу резиденттер мен резидент еместердiң валюталар және басқа да валюталық құндылықтармен жасалынатын операцияларын заңды түрде немесе әкiмшiлiк түрде тиым салуын, шектеуiн бiлдiредi . Валюталық шектеу, валюталық бақылаудың құрамдас бөлiгi болып табылады. Валюталық шектеу валюталық заңдылықтармен бекiтiледi .
Валюталық шектеудiң мақсаттары келесiдей :
- Төлем балансын теңестiру;
- валюталық бағамды қолдау;
- ағымдағы және стратегиялық мiндеттердi шешу үшiн мемлекеттiң қолында валюталық бағамдардың шоғырлануы;
Валюталық шектеу келесiдей қағидаларға сүйенедi :
- валюталық операцияларды орталық және өкiлеттi банктерде орталықтандыру;
- валюталық операциялар жасау үшiн рұқсат қағазының берiлуi ;
- валюталық шоттарды жартылай немесе толық жабу;
- валюталардың қайтарылуын шектеу .
Халықаралық есеп айырысу баланстары .
Кез келген мемлекеттiң халықаралық экономикалық саяси және мәдени қатынастары- оның халықаралық есеп айырысу байланыстарында жалпы көрiнiс табады .
Халықаралық есеп айырысу байланстары агрегаттық экономикалық көрсеткiштер жүйесiнде маңызды орын алады, себебi ол ұлттық табысты елдер арасында қайта бөлудi көрсетедi . Сондықтан жиынтық ұлттық өнiммен ұлттық табысты бөлгенде халықаралық талаптар мен мiндеттемелердiң таза сальдосы есептелiнедi .
Халықаралық есеп айырысу баланстары - ол бiр мемлекеттiң басқа мемлекеттерге қарағанда ақшалы талаптары мен мiндеттемелерiнiң және түсiмдерi мен төлемдерiнiң арақатынасы.
Халықаралық есеп айырысу баланстарының негiзгi түрлерi мыналар :
- төлем балансы;
- есеп айырысу балансы;
- халықаралық қарыз балансы;
Төлем балансы - белгiлi бiр уақыт аралығында мемлекеттiң шетелге төлеген валюталық соммасымен оған шетелден түскен соманың арақатынасы . Белгiлi бiр мерзiмдiк және бiр күндiк төлем балансы болады. Бiр күндiк төлем балансы статистикалық көрсеткiш ретiнде жарияланбаса, ол белгiлi бiр мерзімде орындалуға тиiс төлемдер мен түсiмдердiң арақатынасындағы өзгерiстердi көрсетедi. Белгiлi бiр мерзiмдiк төлем балансы осы уақыт аралығында өзгерiстердi көрсетдi . Белгiлi-бiр мерзiмдiк төлем балансы осы уақыт аралығындағы төлем мен келісiмдердiң арақатынасын көрсетiп, мемлекеттiң халықаралық экономикалық қатынастарындағы өзгерiстерiн және елдiң экономикасының жағдайын бiлуге көмектеседi .
Егер валюталық түсiм төлемнен артық болса, онда төлем балансы активтi, ал егер төлем түсiмнен төмен болса, онда төлем балансы пассивтi деп аталады .
Есеп айырысу балансы деген бiр мемлекеттiң басқа мемлекеттерге қойған валюталық талаптары мен мiндеттемелерiнiң ара қатынасы . Бұндай талаптар, мiндемелерiнiң ара қатынасы тауарлар мен қызметтердi экспорттау нәтижесiнде, сондай-ақ зайымдар мен несие бергенде пайда болады . Есеп айырысу балансы : белгiлi бiр мерзiмнiң және белгiлi бiр уақыттағы деп екiге бөлiнедi .
Төлем балансымен есеп айырысу баланстарының бiр-бiрiнен айырмашылықтары төмендегiей :
- төлем балансына тек iс жүзiнде жүргiзiлген түсiмдер мен төлемдер кiредi ;
- есеп аыйрысу балансына елдiң шетелге қойған талаптары мен мiндеттемелерi кiредi;
- есеп айырысу балансында барлық алынған және берiлген несиелер көрсетiледi, оның iшiнде төлем балансына кiрмейтiн өтелменген несиелер де көрсетiледi.
- төлем және есеп айырысу баланстарының ақырғы активтік және пасивтiк сальдосі бiр бiрiне сәйкес келмейдi. әдетте олар қарама-қарсы болады, себебi несие берушiлердiң есеп айырысу баланстары активтiк болады, ал төлем баланысы әлсiн - әлсiн, әсiресе ағымдағы операциялар бойынша пассивтiк болады;
- төлем балансына тек төленген экспорт және импорт кiргiзiледi, ал есеп айырысу балансы болашақта несие алумен төленетiн тауар айналымының төленбеген бөлiгiн қамтиды .
Сөйтiп, төлем және есеп айырысу баланстарының бiр-бiрiнен айырмашылықтары көбiнесе халықаралық қатынастарының дамуымен айқындалады . Төлем балансының құрылымын қарастырып өтейiк . Операцияларының сипатына қарай басылымдарда жарияланатын төлем балансы негiзгi екi бөлiмдi бiрiктiредi .
Төлем балансының құрылымы
1) “ Ағымдағы операциялар балансы”
1. сауда балансы ( сыртқы сауда операциялары бойынша төлемдер мен түсiмдер) :
а) экспорт
б) импорт
2. Қызметтер балансы және комерциялық емес төлемдер (патент бойынша төлем, техникалық көмек үшiн төлем )
2) “ Капитал және несие қозғалысының балансы”
Сауда балансы - экспорт бойынша түсiм мен және импорт бойынша төлемдердiң ара қатынасы . Егер тауарды шығару оны әкелуден артық болса, онда активтiк сауда балансы болады, ал егер импорт экспорттан артық болса, онда сауда балансы пассивтiк сальдосы пайда болады .
Көрсетiлген қызметтер балансы - ол формасы бойынша да, және экономикалық мазмұны бойынша да әр түрлi. Сонымен бiрге коммерциялық операциялар емес операциялар бойынша төлемдер мен түсiмдер бiрiктiрiледi .
Капитал және несие қозғалысының балансы - ол жеке және мемлекеттiк капиталдарды әкелу және жетiлдiру бойынша, алынған және берiлген халықаралық несиелер бойынша төлемдер мен түсiмдердiң ара қатынасы .
Халықаралық қарыз балансы - өркендеген және өркендеушi елдердiң статистикасында кең орналасатын мәлiмiеттер жиынтығы . Оның есеп айырысу балансына ұқсас болғанымен одан қаралатын тауарлардың жиынтығымен, кейбiр елдердiң өз ерекшелiгiмен айрықшаланады .
Қорыта айтқанда, халықаралық есеп айырысу балансы макро- экономикалық көрсеткiштер жүйесiнде айрықша орын алады . Iшкi жиынтық өнiммен ұлттық табысты анықтағанда, халықаралық табыстар мен мiндеттемелердiң таза сальдосы болып есептелiнедi.
Төлем балансының сальдосын анықтағанда оның тараулары негiзгi және баланстандырушы болып екiге бөлiнедi . Негiзгi тарауларға - ағымдағы операциялар ұзақ мерзiмдi капиталдың қозғалысы ал баланстандырушы тараулырға - валюталық резервтiк қозғалысы, қысқа мерзiмде активтердiң өзгерiстерi, сыртқы мемлекеттiк зайымдар, халық аралық валюта, несиелiк ұйымдардың несиелерi және т. б. төлем балансының сальдосының толықтырушы көздерi жатады . Баланстың негiзгi және баланстандырушы тараулардың қорытынды көрсеткiштерi бiрiн-бiрi өзара өтеу қажет, яғни баланс тепе-тең болуы қажет .
Төлем балансының тепе-теңдiкке әкелетiн ақырғы әдiс - мемлекеттiң ресми алтын валюталарын қолдану. Халықаралық мiндеттемелердi өтеу құралы - еркiн айырбасталатын шетел валютасын алу үшiн ХВК - ның бiр елдiң шотынан екiншi елдiң шотына валюта аудару арқылы СДР қолданыла бастады . Ал 1979 жылдан ЕВЖ-ге мүше елдер осы мақсатқа ЭКЮ-да қолдана бастады .
Төлем балансының көмекшi баланстандырушы құралы болып шетел ұлттық бағалы қағаздарды шетел валютасына сату, сол сияқты жәрдем несие түрiндегі шетел “көмектерi” де есептелiнедi .
Кесте №5
"Альянс Банк" АҚ-ның валюталық позициясы жайлы мәліметтер (2005 ж. ақпан)
Кесте № 6
"Альянс Банк" АҚ-ның валюталық позициясы жайлы мәліметтер (2005 ж. ақпан)
Кесте №7
Iшкi валюталық нарықтығы операция
... жалғасыСіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz