Шағын кәсіпкерлікті қолдау қоры АҚ-ның кәсіпкерлік фирмаларды несиелеу механизмдерін жетілдірудің негізгі бағыттары

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4

1. Қазақстан Республикасының экономикасындағы шағын кәсіпкерлік қызметінің рөлі мен алатын орны
1.1 Кәсіпкерлік фирмалардың даму тарихы және экономикадағы рөлі ... ... ... ... . 7
1.2 Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік фирмалардың қалыптасуы мен дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.3 Дамыған елдердегі кәсіпкерлік фирмалар және олардың қаржылық қамтылуы. Германия және АҚШ тәжірибесі ... ... ... ... ... ... .. 16
1.4 Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік реттеу және дамытудың шетелдік тәжірибелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 22

2. “Шағын кәсіпкерлікті қолдау қоры” АҚ.ның кәсіпкерлік фирмаларды несиелеудің қазіргі жағдайын қаржылық талдау және оның негізгі ерекшеліктері
2.1 Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік фирмаларды несиелеу жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 26
2.2 ОҚО.ғы кәсіпкерлік фирмалардың жағдайын және оларды несиелеу ісін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 36
2.3 Қазіргі таңдағы кәсіпкерлік фирмаларды несиелеудің негізгі мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 38

3. “Шағын кәсіпкерлікті қолдау қоры” АҚ.ның кәсіпкерлік фирмаларды несиелеу механизмдерін жетілдірудің негізгі бағыттары
3.1 Кәсіпкерлік фирмаларды несиелеудің тиімділігін қаржы . экономикалық бағалау және оның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 46
3.2 Мемлекеттің қаржы секторын және кәсіпкерлік фирмалардың қатынастарын жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... 52
3.3 Кәсіпкерлік фирмаларға қаржылай қолдау көрсетуді дамытудың тәжірибелік құндылықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 58

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 64
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 63 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны:

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 4
1. Қазақстан Республикасының экономикасындағы шағын кәсіпкерлік
қызметінің рөлі мен алатын орны
1.1 Кәсіпкерлік фирмалардың даму тарихы және
экономикадағы
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... 7
1.2 Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік фирмалардың
қалыптасуы мен
дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .. 11
1.3 Дамыған елдердегі кәсіпкерлік фирмалар және
олардың қаржылық қамтылуы. Германия және АҚШ
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . . 16
1.4 Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік реттеу және дамытудың
шетелдік
тәжірибелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... 22

2. “Шағын кәсіпкерлікті қолдау қоры” АҚ-ның кәсіпкерлік фирмаларды
несиелеудің қазіргі жағдайын қаржылық талдау және оның
негізгі ерекшеліктері
2.1 Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік фирмаларды
несиелеу жағдайын талдау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
26
2.2 ОҚО-ғы кәсіпкерлік фирмалардың жағдайын және оларды

несиелеу ісін
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... . 36
2.3 Қазіргі таңдағы кәсіпкерлік фирмаларды несиелеудің
негізгі
мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... .. 38

3. “Шағын кәсіпкерлікті қолдау қоры” АҚ-ның кәсіпкерлік фирмаларды
несиелеу механизмдерін жетілдірудің негізгі бағыттары

3.1 Кәсіпкерлік фирмаларды несиелеудің тиімділігін қаржы –
экономикалық бағалау және оның
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 46
3.2 Мемлекеттің қаржы секторын және кәсіпкерлік
фирмалардың қатынастарын жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... 52
3.3 Кәсіпкерлік фирмаларға қаржылай қолдау көрсетуді
дамытудың тәжірибелік
құндылықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... . 64

Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... 67

Кіріспе

Экономикалық процестердің жандануы тауар өндірісін
индустриализациялау негізінде объективті түрде кәсіпкерліктің
дамуына алып келеді.
Кәсіпкерлік фирмалар қазіргі кезде қоғам процесін
экономикалық және әлеуметтік дамуының маңызды факторы.
Кәсіпкерлік фирмалар – ірі көлемдегі бастапқы инвестицияны
талап етпейді, және ресурстар айналымының жоғары жылдамдығына
еркіндік бере отырып, экономиканың қайта құрылымдық
проблемаларын жылдам және тиімді шешуге қабілетті.
Кәсіпкерлік фирмалар нарық коньюктурасының өзгерістерін
шұғыл қабылдай отырып, экономикаға қажетті ормдылықты
береді. Ол сұраныс пен ұсыныс өзгерістеріне тез бой
бұрып, соның есебінде нарық тепе-теңдігін қамтамасыз ете
отырып, экономикада бәсекелестік ортаның қалыптасуына мәнді
мүмкінлік береді.
Қазір бүкіл әлем жұртшылығы экономикалық дағдарыстың қиындықтарын
бастан өткеруде. Жаһандық дағдарыс дауылы алпауыт мемлекеттерді де
шайқалтты. Дағдарыс салқыны бізді де айналып өткен жоқ. Дағдарыс бізге
сырттан келді. Оның көздері елдің ішінде емес, әлемдік экономиканың
сәйкессіздігінде жатыр.
Дағдарысты болдырмау және бәрін алдын ала көздеу мүмкін емес еді. Оны
еңсеруге әлемнің жетекші экономикалары қазірдің өзінде 10 триллионнан астам
АҚШ долларын, яғни бүкіл әлемдік ІЖӨ-нің іс жүзінде 15 пайызын жұмсады.
Бірақ та ахуал жақсы жаққа қарай әлі өзгеретін емес. Дағдарыс өз ауқымына
дәйектілікпен Америка континентін, Еуропа мен Азияны тартты. Бүкіл жағдайға
қарағанда, ол ұзаққа созылады. Талдамашылар айтқанындай, әлемдік экономика
өз құлдырауында әлі шыңырау түбіне жеткен жоқ.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің 2009 жылғы 6
наурыздағы Қазақстан халқына Дағдарыстан жаңару мен дамуға атты
Жолдауында: Қаржы жүйесінің тұрақтылығын сақтау үшін біз банктерге қосымша
өтімділік бердік. Бұл шағын және орта бизнестің, ірі кәсіпорындардың
экономикалық белсенділігін қамтамасыз ету үшін жасалды. Жеке тұлғалардың
салымдары бойынша кепілді өтеудің сомасы 700 мыңнан 5 миллион теңгеге дейін
ұлғайтылды. Мемлекет сыртқы қарыз алумен және меншік капиталының
жеткіліктілігімен байланысты банк секторының тәуекелдерін төмендетуге
көмектесті. Тұрғын үй құрылысына және үлескерлер проблемаларын шешуге
қолдау білдіруге 545 миллиард теңге жұмсалды. Елде іскерлік белсенділігін
сақтау үшін біз шағын және орта бизнес субъектілеріне 275 миллиард теңге
көлемінде бұрын-соңды болмаған қаржылық қолдау жасадық. Әкімшілік
кедергілерді табанды қысқарту жөніндегі жұмыс жалғастырылды деп айта кетті
[1].
Кәсіпкерліктің дамуы – аралас экономикаға ормдылықты
қамтамасыз етіп, әртүрлі меншік түрлерінің - салалардың
шаруашылық үлгісіне сәйкес дамытып, ірі, орта және шағын
шағын өндірістері күрделі бәсекелік нарық механизмін
және мемлекеттік реттеуді жүзеге асыруда - жалпы әлемдік
тенденцияларға жауап бере алады. Кәсіпкерлік секторы -
ұлттық экономиканың алдыңғы қатарларының бірі. Көп
жағдайда жалпы ұлттық өнімнің экономикалық өсім қарқынын,
құрылымын және сапасын анықтайды. Тұрғындарды жұқмыс
орнымен қамтамасыз етуі, жұмыссыздық пен кедейлікті
қысқартудың - әлеуметтік құбылыс шектерін анықтайды.
Кәсіпкерлік фирмалардың дамуы шаруашылық ісінде жаңа тың
идеялардың қалыптасуына қаржылық материалдық құралдар мен
табиғи ресурстарды қолдануда ұқыптылықты қалыптастырады.

Қазақстанда кәсіпкерлік фирмалардың дамуына -
шартты объективті қажеттіліктерге сәйкес өте көп көңіл
бөлінеді. Осы бағыттағы маңызды қадамдардың бірі 2007-
2008 жылдарға арналған Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік
фирмаларды дамыту және қолдау мемлекеттік бағдарламасы.
Кәсіпкерлік фирмаларды мемлекеттік қолдау ғимараттар, құрылыс
жабдықтар ұсыну, мемлекеттік тапсырыстарды орналастыру,
кепілдеме қою жолдарымен жүзеге асырылады.
Қаржы несиелік ынталандыру - коммерциялық банктермен
жасалған субъектілерді несиелеу бағдарламаларын жасау
негізінде жүзеге асырылады.
Осы бағытта Қазақстан Респуликасында кәсіпкерлік
фирмаларды дамытудың негізгі қадамдары жасалды десекте,
біршама мәселелер әлі де туындауда.
Елдегі қабылданып отырған экономикалық
реформаларға сәйкес 1998 жылы наурызда “Шағын
кәсіпкерлікті дамытуды мемлекеттік қолдауды күшейту және
оны жандандыру жөніндегі іс-шаралар туралы” ҚР
Президентінің жарлығы “Кәсіпкерлік фирмалар туралы” және
басқада негізгі құқықтық базасы қалыптасқанмен, қазіргі
кезде экономиканың дамуына кәсіпкерлік фирмаларды дамыту
проблемасы өзекті маңызды болуына байланысты, кәсіпкер-
лік бизнестің дамуындағы негізгі мәселелерді анықтауда ең
бірінші факторлардың бірі - кәсіпкерлік фирма бизнесі
субъектілерін несиелеу және қаржыландыру проблемасы.
Қазақстан Республикасының болашақта дамыған
елдермен тең қатарлы, мәдениетті, халқының әлеуметтік
жағдайы жоғары әлемдегі өркениетті ел қатарында болуы
үшін ең негізгі бағыт - экономиканың жандануы,
кәсіпкерліктің, соның ішінде шағын және орта бизнесті,
білім мен ғылымды дамыту қажет. Бұл, өз кезегінде
бүгінгі күнгі еліміздегі басты мақсаттардың бірі.

Дипломдық жұмыс “Кәсіпкерлік фирмаларды несиелеу” (
Оңтүстік Қазақстан облысының үлгісінде) тақырыбына жазылып
отыр. Диплом жұмысында Қазақстан Республикасы 2007 -
2008 жылдардағы кәсіпкерлік бизнестің даму барысы,
несиемен қамтамасыз етілуінің негізгі көрсеткіштері
талданып, 2008 - 2009 жылдарға арналған кәсіпкерлік
фирмаларды мемлекет тарапынан қолдау бағдарламасына
негізделіп жазылған.
Диплом жұмысының негізгі мақсаты: Қазақстандағы
және Оңтүстік Қазақстан облысындағы кәсіпкерлік фирмалардың
даму барысы, оларды банктердің несиемен қаржыландыруын
талдау жасап, кәсіпкерлік фирмалардың қазіргі экономика
дамуына сәйкес тиімді қаржыландыру жолдарын ұсынамыз.
Осы бағытта шағын кәсіпкерлікті дамыту экономика
дамуының негізгі факторы сапасында - шетел тәжірибелері
және ғылыми негізделген кәсіпкерлік фирмаларды қаржыландыру
мен несиелендіру іс- шаралары басшылыққа алынып отыр.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі - Қазақстан
Республикасы мен Оңтүстік Қазақстан облысындағы коммерциялық
банктердің кәсіпкерлік фирма субъектілерінебөлінген
несиелерін зерттеу.
Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінде кәсіпкерлік
фирмалардың шығу тарихы, негізгі ғылыми негіздері, оның
экономикадағы рөлі мен орны, Қазақстан Республикасындағы
кәсіпкерлік фирмалардың қалыптасуы және даму барысы,
экономиканың басқа субъектілермен салыстырғандағы жалпы ішкі
өнімді өндірудегі үлес салмағы, және дамыған елдердің
кәсіпкерлік фирмалардың дамыту мен қалыптастыру тәжірибелері
баяндалады.

Дипломдық жұмыстың екінші бөлімінде Қазақстан
Республикасындағы коммерциялық банктердің және басқада қаржы
институттарының 2006 - 2009 жылдардағы қаржыландыру және
несие беру барысы. Оңтүстік Қазақстан облысының үлгісінде
орта бизнесті Еуропалық қайта құру және даму банкісімен
жүргізіп отырған несиелендіру бағдарламалары талданады.
Қаржыландыру және несиелендіру кезеңіндегі негізгі факторлары
мен кедергілері талданып, анықталады.
Дипломдық жұмыстың үшінші бөлімінде ғылыми
әдістемелік кәсіпкерлік фирмаларды несиелеудің тиімділігін
бағалау үлгісі және оның сызбасы, мемлекеттің, банк
жүйесінің жәнә шағын бизнестің өзара қарым қатынастарын
жетілдіру бағыттары, және
кәсіпкерлік фирмаларға қаржылық қолдау көрсетуді
дамытудың ғылыми негізделген практикалық аспектілері
ұсынылады.
Диплом жұмысының қорытындысында қарастырылған
бөлімдер бойынша қысқаша тұжырымдама жасалып, кәсіпкерлік
фирмаларды қаржыландыру мен несиелендірудің тиімді
нақты іс – шаралары, бастапқы мәселелері мен оны шешудің
ғылыми негізделген үлгілері ұсынылады.
Соңында қолданылған әдебиеттер тізімі келтірілген.

1. Қазақстан Республикасының экономикасын-дағы шағын кәсіпкерлік
қызметінің рөлі мен алатын орны

1.1 Кәсіпкерлік фирмалардың даму тарихы
және экономикадағы рөлі

Шағын кәсіпкерлік - шаруашылық қызметтің ерекше
тәсілі сапасында әртүрлі шаруашылық дамуын күшейтуге,
тұрғындардың жұмыс бастылығын кеңейтуге мүмкіндік береді.
Кәсіпкерлік фирмалар кез - келген бағытта - жалпы
кәсіпкерліктен басталатын болғандықтан, оның негізгі бір
тармағы сапасында дамиды.
Кәсіпкерлік - қоғамдық әлем дамуының барлық
кезеңдеріне тән. Орта ғасырлық араб ойшылы Ибн Халидун (
1332 – 1406 жж.)
“ КӘСІБ ” ( кәсіпкерлікті ) зерттеуде, оны меншік
игілігімен, еңбекпен, адам қабілетімен байланыстырады.
Кәсіпкерлікті зерттеу Батыс Еуропада физиократтардың
үлгісінде. Ф.Кенэ “Экономикалық кесте ” еңбегінде басты
орынды егінші - кәсіпкерлерге кім де кім “ жерді жалға
алса, ауыл шаруашылығын жоғары өнімді етеді ” делінген.
Ж.Б.Сэй “ Саяси экономия трактаты ” еңбегінде
кәсіпкерлерді “ өз пайдасы үшін қандай да өнім
өндіруде өз есебінен белгілі тәуекелге баратын тұлға
” - деп сипаттайды.
Ол өз кезегінде кәсіпкерлікте тәуекел факторын, және
кәсіпкер адамның табыс табу үшін белгілі тәуекелге
баратынын көрсетеді.
Кәсіпкерлікті жүзеге асырудың қажетті шарттары - деп ол -
адамдар білімін, және өндіріс факторларын ( табиғат, еңбек
қамтылады ) қозағлысқа келтіру - деп есептеуі.
Осы жағдайларға байланысты кәсіпкерлік өндіріс
факторларының қосылған ерекше қызметін көрсете отырып
“ өндірістің жаңа тәсілдерін ойлап табу, соның нәтижесінде
қазіргізаманғы мемлекет өз байлығымен міндетті ”, -
екендігі
кәсіпкерлік қабілетпен жүзеге асырылады. Нәтижесінде
кәсіпкерлік “ ұйым ” сапасында сипатталады. Бұл ерекшелік
А.Маршал пікірі бойынша сапалы түрде мақсаттар
белгілеу, оның қызметін жүзеге асыру - творчествалық
процес сапасында болады.
И. Шумпетер кәсіпкерлікті капитализмнің “ адам ”
факторы сапасында зерттеп, оны ғылыми - техникалық және
қоғамдық прогрестің двигателі сапасында қарастырады. Ол
кәсіпкерлерді
өндірістің негізгі факторларын қолдана отырып, жаңа
комбинацияларды жүзеге асыру қызметін жүргізуші шаруашылық
субъектілері - деп түсінді.
Кәсіпкерлік “ әр түрлі елде салыстырмалы түрде
тең жағдайда бірдей инвестицияда не себепті
экономикалық өсім қарқыны, ғылыми техникалық және жалпы
ұлттық өнім деңгейлері әртүрлі болуына себеп бола
алады”. Заңды түрде
“ тиімді кәсіпкерлік - жеке болып немесе мемлекеттік
болсын - экономика дамуының маңызды көзі болып табылады”.
Сонымен, кәсіпкерлік өз тарапында жеке
кәсіпкерлікпен байланыстырылады, ал жеке кәсіпкер өз ойы
мен мақсатын өндірістік факторларды біріктіре отырып
жүзеге асыру процесінде - шаруашылық субъектісі сапасында
қаралады.
Кәсіпкерлік фирмалардың экономикадағы рөліне
келетін болсақ, ғылыми дәлелденген тәжірибелер бойынша
еркін нарықты экономикада барлық экономикалық заңдар
өз деңгейінде қызмет етуі, экономиканың тиімді дамуы -
нарық заңдары мен талаптарын сақтауды қажет етеді. Ал
ол өз кезегінде осы ортаға ыңғайлы шағын
кәсіпкерлік қозғалысы жылдам, экономикалық жағдайын кез –
келген тығырықтан шығуға бейім, басқа қызмет немесе
өнім өндіруге ауысу мүмкіндігі бар шағын және орта
бизнестің дамуын қажет етеді.
Қалыптасқан ірі монополистерге қарсы
күрестің тиімді жолдарының бірі орташа және шағын
кәсіпорындардың тиімді қызмет етуіне ықпал ету. Шағын
кәсіпорындардың ірі компаниялары мен корпорациялармен
салыстырғанда бірқатар артықшылықтары бар:
1. Тауар өндіру мен көрсетуде кәсіпкерлікпен
бәсекені дамытуы.
2. Тұтыну сұранысының өзгерісін тез
сезінуі.
3. Қызмет сапасын арттыру мүмкіндігі.
4. Баға белгілеудің табиғи тетігін пайдалану
мүмкіндігі.
5. Монополизмді жою қабілеті.
6. Өндірістің ғылыми техникалық дамуын
жеделдетуі.
7. Тиімді басқару құралдарын қалыптастыру мен
пайдалану мүмкіндігі.
8. Өндіріс мамандарын ұтымды райдалану
мүмкіндігі.
9. Орталықтандырылған күрделі қарқыны
пайдаланбастан, коммерциялық негізде жаңа өндірістік қуаттарды
тез арада ауыстыру мүмкіндігі.
Кәсіпкерлік фирмалардың субъектілерінің тиімді
жұмыс істеуі экономиканың қарқынды дамуына, жалпы ұлттық
өнімнің өсуіне, неқұрлым табысты жұмыс істесе -
мемлекеттік бюджет табыстарының өсуіне, халықты жұмыспен
қамтуға мүмкіндік береді.
Шағын және орта бизнес экономика дамуының
прогрессивті қарқын мен дамуына үлкен үлес қосатын
ең белсенді экономикалық қатынас субъектілерін құрайды.
Кәсіпкерліктің негіздері 1) кез – келген іске
жеке тұрғыдан келуі; 2) ресми байланыстар арқылы жеке
қызмет жүргізуі; 3)инвестицияға деген мүмкіндіктердің болуы;
4) кәсіпкерлік қызмет бағдарламасының болуы.
Ресурстық
капитал, еңбек,
ақпарат, материал
ресурстарын
жинақтау
Ұйымдастырушылық
өнімді өндіру және
өткізу маркетингті
ұйымдастыру

Шағын кәсіпкерліктің қоғам мен экономикадағы
негізгі келесі функциялары бар.
Кәсіпкерлік функциялары.

то

П
дд

Сурет 1

Шағын кәсіпкерліктің әрбір қызметінің ел
экономикасын дамытуда өзіндік қызметі бар; 1) Ресурстық
функциясы - капитал, ақпарат, еңбек материал ресурстарын -
біріктіріп қозғалысқа
Келтіру арқылы - өндіріс процесін жүргізеді; 2)
Ұйымдастырушылық
функциясы - өндірісте өнімді өндіру және оны өткізу,
оны тиімді өткізу үшін маркетинг іс – шараларын өткізу;
3) Инновациялық және ғылыми техникалық функциясы -
өндірісте үнемі жандандырып, жаңа технология мен
ғылымның соңғы жетістіктерін өндірісте қолдану мүмкіндігі;

4) Монополизмді жою және бәсекелестікті дамыту
функциясы - шағын кәсіпорындардың монополистермен тең
қатарда қызмет ете отырып, монополистің өнім бағасын
көтеруіне мүмкіндік беріледі.
Мемлекет тарапынан жасалатын қажетті жағдайлар
мен реттеулер кәсіпкерлік фирмаларды дамыту үшін:
1) Мемлекеттік саясаттың мақсатты бағыттылығы;
2) Шаруашылық қызметіне кең ауқымды еркіндік
берілуі;
3) Тиімді экономикалық ортаны қалыптастыру;
4) Заң базасының болуы;
5) Тиімді салық саясатын құру;
6) Бәсекені қолдау;
7) Жеңілдікпен несие беру;
8) Кәсіпкердің еркін баға белгілеу мүмкіндігі;
9) Инвестицияға қолайлы жағдай жасау.
Сонымен, кәсіпкерлік фирмалардың мемлекет
экономикасының дамуындағы орны ерекше маңыздылығын
анықтаймыз.
Шағын кәсіпорындардың әлемдік нарыққа қатысуы
өндірісі қазіргі заманғы технологиялармен жетілдіру
үшін шетел фирмаларымен іскерлік бағыттағы біріккен
жұмысы әр түрлі бағыттағы шетел капиталын тартуды
енгізуге мүмкіндік береді. Нақты экспорттық квотаға
жету мүмкіндігі кәсіпорындардың жоғары ғылыми техникалық
потенциялымен бвйланысты. Шағын фирмалардың басым
бөлігі әлемдік нарықта шығарылатын өнім көлемінің 5-
10 пайыз, кей кездері 50 пайыз, ал кей кездері 80-90 пайыз
өнімдерін өткізеді. Мұндай қозғалыс шағын бизнес
дамуында өндірістің жоғарғы технологиялық дәрежеде
болуына, тек ішкі нарық емес, сыртқы нарықта да
өнім сапасының артуына мүмкіндік береді, және ұсақ
кәсіпкерлік экономика секторының маңызды, қозғалымды
өсімқорға айналуын қамтамасыз етеді.
Шағын кәсіпорындардың халықаралық ғылыми –
техникалық стратегиясының бірқатар артықшылықтары бар: 1)
технологиялық жаңа құрал – жабдықтарын енгізу және жүзеге
асыру, жасаған жаңа құрал жабдықтың бастапқы өмірлік
цикл кезеңінде орындалады, және сұраныс жоғары болғанда;
2) олар сатып алушыға қандай да міндеттеме мен шартты
жүктейді, бұл үлкен корпорацияда тұрақты қолданылады.

1.2 Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік
фирмалардың қалыптасуы мен дамуы

Қазақстандағы қазіргі экономиканы реформалау
дәуірі,
жүйелік әлеуметтік – экономикалық қайта құру процессі
бастапқы кездегіге қарағанда әлде қайда тым
қайшылықты және күрделі болып шықты.
Кез келген елде кәсіпкерлікті дамыту
экономиканы тұрақтандырудың аса маңызды факторы болып
табылады. Қазақстан Рсепубликасында кәсіпкерліктің дамуы
1992 жылдардың басында кең үрдіс алды. Бастапқыда,
әрине, жалпы кісіпкерлік туралы нормативтік құқықтық
базаның қалыптаспауына байланысты біршама қиындықтарда
болды. Осы себептерге байланысты мемлекет тарапынан
тікелей нормативті құқықтық заңдар мен жарлықтар
шығарылды.
Қазақстан Республикасының “ Шаруашылық қызметінің
еркіндігі және кәсіпкерлікті дамыту туралы ” заңында,
кісіпкерлік қызмет - дегеніміз, кез келген шаруашылық
немеседе басқада қызмет түрі, мемлекет заңдарына қызмет
қарама – қайшы келмейтін, табыс табуға бағытталған, ал
кәсіпкерлер меншік формасына тәуелсіз заңды және жеке
тұлғалар.
Одан беріде “ Кәсіпкерлік фирмаларға мемлекеттік
қолдау туралы ” заңдар қабылданды. Кәсіпкерлік фирма
субъектілері үшін мейлінше қолайлы жағдайлар жасау,
қаржылық және ақпаратпен қамтамасыз ету тетіктерін
жетілдіру мақсатында ел Президенті “ Қазақстан
Республикасында шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың
басымдықтары мен аймақтық бағдарламалары туралы ”
жарлық шығарды. Онда кәсіпкерлік фирмаларды дамытудың
келесі басым бағыттары белгіленген:
- импортты алмастыратын халық тұнатын
тауарлар, құрылыс материалдарын, құрал – жабдықтарды
өндірудің шағын түрлерінің жаңа өндірістерін құру
және олардың жұмыс істеп тұрғандарын дамыту.
- қызмет көрсету саласын, бірінші кезекте
пәтер иелерінің кооперативтері, ұсынатын қызмет саласын
дамыту
- аграрлық кешен өнімдерін әрі қарай өңдеу
бағытында жаңа өндірістерді дамыту.
Ел басының халыққа жолдауында “ Қазақстан 2030
” даму стратегиясында жоғарыда айтылған бағыт –
бағдарламалар нақты нақтысипатқа ие болып атқарылуға
тиісті міндеттемелер қуатталады. Осы бағытта 1998 жылы
Өкімет тарапынан кәсіпкерлік фирмаларды, фермерлік
қожалықтарды дамыту және жұмыс орындарын ашу мақсатында
100млн АҚШ доллары көлемінде несие беріледі.
Қазақстан кәсіпкерлік фирмаларды дамыту, рұқсат
беру құжаттарын барынша жеңілдету, несие ресурстарына
мүмкіндігінше жол ашу, кәсіпкер бизнесмендерді
оқыту және кәсіпкерлер еркін ыңғайлы салық
саясатын жүргізу -
кәсіпкерліктің дамуының басты шарттары болып
табылады.
1992 жылы Республикада қызмет істейтін шағын
және орта кәсіпкерлік субъектілерінің саны -
34506, болса, ал 1995 жылы 21260, 2005 жылы 257 500 бірлік
болған, осы он жыл аралығында шағын және орта
бизнес субъектілерінің саны 1992
жылмен салыстырғанда 7,5 есеге өскен, әрине 1995-1997
жылдары саны 1992 жылмен салыстырғанда, орташа
есеппен 60 пайызға кеміген. Оның басты себептері
негізгі қорлар мен айналым қорын жаңалау үшін
қаржы тапшылығының әсерінен шағын кәсіпорындар
жабылып немесе банкроттыққа ұшырап отырды. 2007 жылдың
басына қарай экономикада 63 934 шағын кәсіпкерлік субъектілері қызмет
еткен. 2008 жылдың басында бұл көрсеткіш 7,5 пайызға ұлғайып, 68 708
бірлікті құрады. Бұл мәліметтер шағын кәсіпкерлік субъектілерге көрсетіліп
жатқан мемлекеттік қолдаудың нәтижесі екендігін байқатады.
Шағын бизнестің Қазақстандағы даму барысын
біршама талдасақ ( кесте 1 және сурет 2 )*.
Кесте 1.
Шағын кәсіпорындар қызметінің негізгі көрсеткіштері.

Көрсеткіштер атауыөлшем Жылдар
бірлігі
2007 жылды
2006
жылмен
2005 ж. 2006 ж. 2007 ж. қатынасы,
%
сандық сандық сандық
бірлігі бірлігі бірлігі
1 2 3 4 5 6 7 8
1. Шағын
кәсіпорындар мен
субъектілер саны,
оның ішіндегі: 257,2 372,0 144,6 388,6 151,0 104,4
қозғалыстағылар
саны Мың
бірлік 185,3 329,1 177,6 353,6 190,8 107,4
2. Шағын
кәсіпорындардағы
жұмысшылар саны Млн
адам 0,913 1,4 153,3 1,8 197,0 128,5
3. Өндірілген және
көрсетілген қызметМлрд
сомасы теңге 383,8 435,8 113,6 532,6 138,7 122,2
4. Жалпы ішкі өнім
көлеміндегі
үлес-салмағы % 7 12 171,4 18 257,1 150
5. Бюджетке түскенМлрд
төлемдер теңге 26,3 33,7 128,1 45,8 174,1 135,9
6. Орташа айлық
еңбек ақы 1
жұмысшыға
есептегенде Теңге 7383 8595 116,4 9850 133,4 114,6

* - ҚР Статистика жөніндегі агенттігінің мәліметтері

Сурет 2

Негізгі 1- кесте бойынша Қазақстан Республикасындағы
шағын бизнестің мемлекеттік қолдау және нормативтік құқықтық
базасының дайындалуы, және жалпы мемлекеттің осы
облыстағы
жүргізіп отырған іс-шараларының нәтижесін көруге болады,
атап
айтсақ соңғы үш жылда 2005-2007 жылдар аралығында шағын
бизнес кәсіпорындары мен субъектілерінің санының өсімі 2005
жылы
44,6 пайыз болса, 2006 жылы 51 пайызды құраған, ал олардың
тиімді қызмет етуінің нәтижесі мысалы, 2005 жылы шағын
бизнес субъектілерінің саны – 185,3 мың болса, 2006 жылы, бұл
көрсеткіш саны 329,1 мыңға немесе 77,6 пайызға өскен, ал
2007 жылы 2005 жылмен салыстырғанда 1,9 есеге өскен. Ең
жоғары өсімділік, жалпы
ішкі өнімдегі шағын бизнестің үлес салмағы - өндірілген
өнім көлемі бойынша - 2005 жылы 71,4 пайызды құраса, ал 2006
жылы, бұл көрсеткіш 2004 жылмен салыстырғанда екі жарым есе
өскен. Ең төменгі баяу өсімділік - өндірілген өнім және
көрсетілген қызмет соммасы мен 1 жұмысшыға шаққандағы
орташа еңбек ақы көрсеткіштері 2005 жылы жалпы өсім 2004
жылмен салыстырғанда 13,6 және 16,4 пайызды құраған.
1-ші кестені талдау нәтижесін қорытындылай келе,
мемлекет тарапынан жүргізіліп отырған іс-шаралардың тиімді
жүзеге асырылып отырғанын байқаймыз.
Шағын кәсәпкерліккемемлекеттік қолдау көрсетудің
тиімді жүргізіліп, отырғанын көптеген елдерде қолданылатын
экономикалық дамудың кәсіпкерлік үлгісіне сәйкес анықтауға
болады.( сурет 3 )

Кәсіпкерлік фирмалардың дамуына мемлекеттің әсері.

S Белсенді қолдау көрсету

Әлсіз қолдау көрсету

T
S – шағын кәсіпорындар саны;
T –Уақыт.

Сурет 3.

Бұл үлгі бойынша белсенді мемлекеттік қолдау
көрсету жаңа шағын кәсіпорындардың қалыптасуын
ынталандырады, бұл өз кезегінде кәсіпкерлік фирмалардың
белсенділігін - ынталандырудың жеткілікті деңгейде тиімді
және орамды тәсілдерін кісіпорынның даму жағдайы мен
кезеңдеріне байланысты қарастырады.
2005 жылы 7 мамырда Қазақстан Республикасының
Президентінің N 597 жарлығымен бекітілген “ Қазақстан
Республикасындағы кәсіпкерлік фирмаларды дамыту және қолдау
көрсетудің 2005-2009 жылдарға арналған мемлекеттік
бағдарламасы ”
қабылданды.
Бағдарламаның жасалу негізі “ 2030 жылға дейінгі
Қазақстанның Стратегиялық дамуын жүзеге асырудың ұзақ
мерзімді
іс – шаралары туралы ” 2004 жылғы 17 ақпандағы Қазақстан
Республикасы Президентінің N 344 жарлығымен сәйкес
жасалған.
Негізгі бағдарламаны жасаушы Табиғи монополияны
реттеу, шағын бизнестегі бәсекелестікті қорғау және
қолдау көрсетудің Қазақстан Республикасындағы Агенттігі.
Негізгі бағдарлама жеті бөлімнен тұрады.
1. Бағдарлама паспорты
2. Кіріспе
3. Проблеманың қазіргі жағдайын талдау
4. Бағдарламаның мақсаты мен міндеттері
5. Бағдарламаны жүзеге асырудың негізгі бағыттары
мен механизмдері
5.1 Шағын кәсіпкерлік саласындағы нормативтік –
құқықтық актілерді жетілдіру және оларды қолдануда
бақылауды күшейту.
5.2 Шағын кәсіпкерлікті қорғау және қолдау
көрсетудегі жасалатын инфрақұрылымды қолданудағы тиімділікті
арттыру.
5.3 Шағын кәсіпкерліктің мамандармен, ғылыми -
әдістемелікпен және ақпаратпен қамтамысыз етілуі.
5.4 Шағын кәсіпкерлікке қолдау көрсетудегі
қаржылық – несиелік және инвестициялық саясаттың механизмдерін
жетілдіру.
5.5 Шағын кәсіпкерліктің аймақтық дамуы.
6. Ресурспен қамтамасыз етілуі
7. Бағдарламаны тиімді жүзеге асыруды бағалау
Бағдарламада кәсіпкерлік фирмаларды дамытудың негізгі
бағыттары қаржылық, несиелік, құқықтық және оны жүзеге
асырудың механизмдері мен бағыттары толық қамтылған.
Бұл бағдарлама Республикалық бюджет қаражаттарынан
жыл сайын 50 млн. теңге көлемінде бөлінуін, қосымша,
бұл бағдарлама жүзеге асырылса, 200 мың жаңа жұмыс орны
болуын, шағын кәсіпорындардың санын 500 мыңға дейін өсіру,
жалпы ішкі өнімдегі –
Шағын бизнес субъектілерінің үлес салмағын 22 пайызға
дейін өсіру қарастырылған.
Кәсіпкерлік фирмаларға қаржылық – несиелік және
инвестициялық қолдау көрсетудің келенсі негізгі басым
бағыттары белгіленген:
- Кәсіпкерлік фирмалардыңөндірістік секторын
жергілікті және республикалық бюджет есбінен, және заңды
тәртіпте белгіленген, мемлекетпен кепілденген, мемлекеттік
емес сыртқы қарыздарының қаражаттары есебінен екінші
деңгейлі банктер арқылы несиелеу;
- Кәсіпкерлік фирмалардың субъектілерін несиелеуді
жүзеге асырушы екінші деңгейлі банктерді ынталандырудың
механизмін құру, соның ішінде, алынған несие бойынша
кәсіпкерлер мінттемесін орындау үшін коммуналдық меншікте
тұратын, аймақтарда қалыптасатын кепілдік қорлар есебінен
жүргізу;
- Жобаларды бюджеттік қаржыландыру екінші деңгейлі
банктермен бірге отырып, егерде, сол жылғы сәйкес
Республикалық бюджеттен осы мақсаттарға қаражаттар
қарастырылса;
- өзара несиелеу және өзара сақтандыру қоғамының
қызметтерін ұйымдастырудың механизмдерін құру – бағыттары
белгіленген.

1.3 Дамыған елдердердегі кәсіпкерлік фирмалар және олардың
қаржылық қамтылуы. Германия және АҚШ тәжірибелері

Кез – келген ел өзінің әлеуметтік экономикалық дамуына
сәйкес елдегі экономикалық салалардың мемлекет үшін
тиімділігін арттыру мақсатында жүргізіліп отырған
экономикалық саясатты жүзеге асыруда, өзінің әлсіз жақтары
мен басым бағыттарын анықтап ғана қоймай, оны жүзеге
асыруда шетелдің осы бағыттағы озық тәжірибелері мен
үлгілерін еліміздің экономикалық конъюктурасына сәйкес
түзетулер енгізіп, заң және басқада құқықтық – нормативтік
актілерге сәйкес, мүмкін, тиімді тәсіл болса, оны
экономикада қолдануға тырысады.
Нарықты экономиканың басты шарттарының бірі – кәсіпкерлік
пен меншік түрлерінің әртүрлі сипатта болуы, кеше ғана
Тәуелсіздігін алған Қазақстан Республикасы үшін шағын
бизнесті дамытудағы дамыған шетелдердің – тәжірибесін сараптан
өткізе отырып, қолдану, кәсіпкерлікті жүргізу мен
қаржыландыру мен несиелендірудің тиімді тәсілдерін ел
экономикасында енгізу бүгінгі күнгі өзекті мәселелердің
бірі. Осы бағытта Германия, АҚШ мемлекеттерінің кәсіпкерлік
фирмаларды дамыту мен мемлекеттік қолдау көрсетудің
тәжірибелеріне тоқталайық

Германия тәжірибесі
Германияда кәсіпкерлік фирмалар және кәсіпкерліктің
басты сипаттамасы ең алдымен меншік құқы мен кәсіпорынды
тікелей басқарудың бірлігі болып табылады. Екінші
сипаттама – кәсіпорын қызметінің айшықтылығы, оның көлемінің
шектеулігі, қожайын мен жұмыскер арасындағы өзіндік
ерекше ь қатынас сипатын білдіріп, өндірістің түпкі
нәтижесі үшін екі жақтың да бірдей мүдделігін, ынталағын
тудырды. Үшіншіден, кәсіпорын өмірінде басқарушы рөлінің
ерекше маңыздылығы: ол шарушылықтың нәтижелігіне тек дың
қана мүлік иесі болғандықтан ғана емес, сонымен бірге
оның өзінің де өндіріспен тікелей айналысып, оны
ұйымдастыруға барлық жағынан қатысуынан көрінеді.
Төртінші – істі жанұялық негізінде жүргізу, яғни кісіпорын
қызметін нәтижелі ұйымдастыруға, жүргізуге атадан балаға
мұра ретінде машықтану. Бесіншіден - шағын кәсіпкерліктің
тағы бір сипаты белгісі ретінде кәсіпорынды қаржыландыру
мәселесін айтуға болады. Егер ірі кәсіпорындар қажетті
ресурстарды негізінен капитал нарығы ( қор биржалары )
арқылы алатын болса, ал кәсіпкерлік фирмалар банктерден
алған аздаған несиелеріне арқа сүйейді, сондықтан да
олар үшін қаржыландыру мәселесі басты проблема болып
табылады.
Шағын кәсіпкерліктің жоғарыда аталған сапалық
жақтарымен бірге сандық жағынан да сипаттамалары бар.
Олар екі көрсеткішке негізделеді: жылдық айналым сомасы мен
еңбекпен қамтылғандар саны. Германияда қабылданған есептеу
әдістемесіне сәйкес халық шаруашылығының бұл секторына
мыналар жатқызылады: 1) белгілі бір жағдайда өзіндік
фирма түріндегі барлық жеке еркін мамандық иелері
(дәрігерлер, нотариустар, салық пен жарнама бойынша консультанттар,
аудиторлар, өз бетінше дербес әрекет ететін инженерлер,
педагогтар, баспасөз, өнер қызметкерлері және тағы басқалар);
2) жұмыс істейтіндер саны 1 ден 49 адамға дейінгі және
жылдық айналымы 1млн. маркаға дейінгі ұсақ кәсіпорындар; 3)
жұмыс істейтіндер саны 50 – ден 499 адамға дейінгі және
жылдық айналымы 1 миллионнан 10 млн-ға дейінгі марка
болатын орта кісіпорындар.
Германияда 80 – жылдардың аяғына қарай жоғарыда
көрсетілген статистикалық есептеу тәртібіне байланысты 1,9
млн кәсіпкерлік фирмалар (ірі кәсіпорындар саны 3600) жұмыс
істеп, олар халық шаруашылығының салалары бойынша мынадай
негізде бөлінеді: (мың есебімен) қолөнерде - 537, саудада -
225, өнеркәсіпте - 108, қызмет көрсетусаласында - 665, еркін
мамандық секторы - 360.
Елдегі кәсіпкерлік фирмалардың экономикалық маңызы –
біріншіден, барлық еңбекке жарамды адамның 23 бөлігін
қамтып отырған; екіншіден, елдің жалпы ішкі өнімнің
жартысына жуығын берген; үшіншіден, барлық инвестициялар
мен тіркелген патенттердің жартысынан артығын өндіріске
енгізуге септігін тигізетін; төртіншіден, Германиядағы барлық
өндірісктік оқу орындарының 85 процентін қамтитын даярлау
көзі ретіндегі рөлімен анықталады.
Кәсіпкерлік фирмалардың барлық кешенді ішкі және сыртқы
проблемалары олардың өз күшімен шешілуі мүмкін емес.
Қазіргі кезде Германияда бірқатар жағдайлар шағын және
орта бизнеске мемлекеттік қолдау жүйесінің қажеттігін
көрсетіп отыр. Олардың ішінде: 1) Еуропалық қауымдастық
шеңберінде 1993 жылдың басынан бастап бәсеке жағдайын
шегіне жеткізе шиеленістіретін тауарлар, қызметтер, жұмысшы
күші және капитал қозғалысы жолындағы барлық кедергілерді
алып тастау; 2) технология мен табиғатты қорғау шараларына
байланысты заңдылық нормалардың қатаңдатылуы, оларға
жұмсалатын күрделі қаржыны одан әрі қысқарту және оны
пайдаланудың тиімділігін арттыру.
Германияда кәсіпкерлік фирмаларды мемлекеттік қолдау
жүйесінің негізінде жатқан басты принцип - өздігінен,
мүмкіндігінше, өз бетінше дамуды барынша ынталандыратын
көмек беру болып табылады. Бағдарламаның мақсаты – кәсіпкерлік
фирмалардың тиімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру.
Осыған байланысты мынадай шараларды атап өтуге болады.
Германияда федералды үкіметі құрылымдық – саяси шараларды
іс жүзіне асырып отыр. Олар – шағын фирмалар үшін
қалыпты бәсеке жағдайын қамтамасыз етуге бағытталған. Бұл
жердегі басты бағыт – 1957 жылы заңды түрде бекітілген,
кәсіпкерлік фирмалардың позицияларын нығайтуға байланысты
бірнеше рет қайта қаралған – картельдік құқық. Картель
қызметін қадағалаушы ведомство (бізше монополияға қарсы
комитет), біріншіден, ірі фирмалардың бір – біріне қосылып
кетуіне қатаң бақылап отырады; екіншіден, орынсыз тыйым
салуларды алып тастап, шағын және орта кәсіпорындардың
кооперациялануына жеңілдік жасайды.
Кәсіпкерлік фирмаларғақолдау жасаудағы құрылымдық – саяси
шаралардың екінші бір құрамды бөлігі – мемлекеттік
тапсырмаларды бөлуге қатысудағы олардың құқықтық жағынан
теңдігін қамтамасыз ету. 1976 жылдан бастап мемлекеттік
тапсырмаларды бөлуге шағын және орта фирмалардың да
міндетті түрде қатысуын реттейтін ерекше ереже бар.
Егер белгілі бір жағдайларға байланысты өздеріне қысым
көрсетілген болса, онда шағын фирмалар осындай
мәселелердізаңды түрде ретке келтіру үшін тиісті орындарға
шағым жасауына болады.
Салық салудағы жеңілдіктер. Германияның жаңа
аймақтарында қазіргі кезде кеңінен пайдаланып жүрген бұл
жұмыстың үш түрі бар: 1) амортизациялық аударымдардың
арнайы нормалары; 2) пайданың салық салынбайтын резервтерін
жасау; 3) салық ведомствалары төлейтін инвестициялық
үстемелер.
Амортизациялық аударымдардың арнайы нормалары барлық
инвестицияларға қолданылып, жаңа жұмыс орнын ашуға,
қоршаған ортаны қорғауға, техникалық жағынан алдыңғы
қатарлы өнім өндіруге, сыртқа тауар шығаруға бағытталады.
Жұмсалған қаражаттар үш жыл ішінде есептен шығарылады,
бірінші жылы жұмсалған капиталдың 50 проценті
амотизацияланады, екінші жылы 30 проценті және үшінші жылы
20 проценті.
Салықтан босатылған пайда резервтерін жасауға қолөнері
өндірісінде, саудада, өнеркәсіпте, еркін мамандық секторында,
сондай-ақ мүліктерді жалдау мен жалға беру қызметі
саласында қолдануға рұқсат етілген. Резерв бір жыл
ішінде түскен пайданың 20 процентке дейінгі мөлшерін
құрауы мүмкін.
Қаржы жағынан қолдау. Федеральды үкімет тарапынан
берілетін салыстырмалы түрде процент ставкасы төмен және
жеңілдік жағдайын пайдалана отырып, ақшаны қайтаруға
мүмкіндік тудыратыннесиелер – фирмалар үшін айтарлықтай қамқорлық
болып табылады. Сондай - өзінің бастамасын Маршалл жоспары
кезеңінен алатын еуропалық қалпына келтіру бағдарламасы
шеңберінде де едәуір қаражат бөлінеді. Қазіргі кезде
бизнестің бұл түрін қаржыландырудың негізгі көзі
федералдық бюджет, оның қорлары Кредитанштальт Фюр
Видерауфбау (Майндағы Франкфурт), Дойче аусглейхсбанк (Бонн)
және Берлинер Индустрибанк (Берлин) сияқты арнайы үш банк
арқылы бөлінеді. Шағын және орта фирмаларға несиелер
тікелей емес, ақшаның дер кезінде қайтарылуына кепілдік
беретін олардың өздерінің банктерінегізінде іс жүзінде
асырылады. Сонымен қатар шағын фирмалар федералды және
жергілікті үкіметтердің кепілдіктерін де пайдалана алады.
Жаңа жұмыс орындарын ашу мен экономиканың аймақтық
құрылымын жақсартуға ынталандыратын арнайы несиелерді
жергілікті үкіметтер береді.
Инновациялық салаға көмек. Бұл мақсатқа федералды
үкімет 1990 жылдардың басында бір жыл ішінде 750 млн
маркаға дейінгі мөлшерде қаржы бөліп отырды. Бұл
көмектің ұйымдық формалары әралуан: индустриалды және
ғылыми парктер, жұмыс бабына қарай бөлмелер бере
алатын, ақпараттық банктерге енуге, консультацияларға,
капиталдарға қатысуға рұқсат беретін мүмкіндіктері бар
инновациялық орталықтар. Кәсіпкерлік фирмалар саласында
инновацияны мемлекеттік қолдау, олардың ғылыми мекемелермен
бірлесіп жұмыс істеуіне көмектесу, қажетті ақпараттық
және консультациялық инфрақұрылымды жасау, технологияныалуды
жеңілдету, ғылыми қызметкерлерді даярлауға жәрдемдесу
жұмыстары арқылы іс жүзінде асырылады.
Кәсіпкерлер мен менеджерлердің білімін жетілдіруге көмек.
Кісіпкерлерді оқыту жаңа кәсіпорын құрушылар үшін
арнайы семинарларды тұрақты түрде өткізіп тұратын
сауда-өнеркәсіптік палаталар жүйесінде жүргізіледі.
Ақпараттардың маңызды көзі ретінде сыртқы сауда және
нақты белгілі бір елдердің рыногына шығу жөніндегі
проблемалар бойынша ұйымдастырылған кездесулерді атауға
болады.
Кеңес беру қызметі. Мемлекеттік органдар, бір жағынан,
кәсіпкерлерге арнайы мамандардың қызметі арқылы көмек
көрсетеді; екінші жағынан, жеке консультация жүргізген
жағдайда фирмалардың ол үшін жұмсайтын шығындардың
айтарлықтай бөлігін өтеуді өз мойынына алады.
Германиялық тәжірибені өзіміздің отандық кәсіпкерлік
проблемаларын шешуге қолдану мүмкіндіктері жөніндегі
мәселелер қызықтырады. Ол өз алдында жеке қарастыруды
қажет ететін – арнайы тақырып. Соған қарамастан, біздің
ойымызша, жоғарыда баяндалған мәселелер біз үшін
творчестволықпен ой елегінен өткізуді және соның негізінде
пайдалы ұсыныстар жасауды талап етеді.

Америка Құрама Штаттарының және де бірқатар дамыған
елдердің тәжірибелері
Соңғы кезеңдерде АҚШ – та кәсіпкерлік фирма бизнесі
кеңінен дамып отыр. Ол жұмыскерлер саны 50 адамға
дейінгі шағын және орта фирмалардың жиынтығы болып
табылады. Бұл фирмалар американдық барлық фирмалардың 99
пайызын құрайды. Бұлардың негізгі бөлігі ұсақ,
көбінесе жанұялық немесе жеке кәсіпорындар. Мұндай
фирмалардың 87 пайызында саны 20 – дан аспайтын, ал 80
процентінде 10 – нан аспайтын адам жұмыс істейді. 80 –
жылдардың аяғында АҚШ – та шағын фирмалардың өсуі сандық
және сапалық жағынан да ерекше байқалады. Мысалы: тек
1988 жылдың өзінде ғана 1 млн кәсіпкерлік фирмалар
пайда болса, ал 1989 жылы 1,3 млн шағын фирмалар
құрылды. Мұның алдындағы жылдары жыл сайын 600 мың
жуық жаңа кәсіпорын өмірге келіпотырған.
АҚШ – та кәсіпкерлік фирмалар жалпы ұлттық өнімнің 40
пайыз өндіреді, оның ішінде өңдеуші өнеркәсіпте – 21 пайыз,
құрылыста – 80 пайыз, көтерме саудада – 86 пайыз, қызмет көрсету
саласында - 81 пайыз.
АҚШ экономикасында олар ғылыми – техникалық прогресс
саласына жататын барлық жаңалықтарды жасаудың, иерудің
және өндіріске игерудің тең жартысына жуығын қамтамасыз
етеді.
АҚШ – та қаржылық көмек шағын бизнес әкімшілігі (ШБӘ)
арқылы үш түрде: тікелей, аралас және кепілдік қарыз беру
жолымен жүзеге асады. Қарыздың бұл түрлері шағын
фирмаларға белгілі бір мерзімге, жеке қарыз капиталы
нарығында ұсынылатын несиемен салыстырғанда неғұрлым
төмендетілген проценттік мөлшерімен беріледі.
Тікелей берілетін қарыздар шағын кәсіпорындарға
мемлекеттік қаржыландыру көздері арқылы жалпы банктік
процент мөлшерлемесімен қатар ауытқып тұратын процент
бойынша ұсынылады.
Аралас қарыздар мемлекеттік ғана емес, сондай – ақ
жеке қаржы көздері арқылы да жүзеге асырылады.
Ал қарыз ұсынудың үшінші түрі жүзеге асқанда; ШБӘ -
гі несие берушілерге қарызға берілетін капиталдың 90
проценттік көлеміне дерлік меммлекеттік кепілдеме беру
арқылы капиталды жоғалту қаупін төмендетеді.
Жапонияда шағын кәсіпорындарды қаржыландыру үшін
мақсатты бюджеттік қаржыландыру саясаты қолданылады. Мұнда
шағын бизнеске көмек ретінде бюджеттің 0,3 процентке
жуығы бөлініп отырады.
Сонымен бірге экономиканың бұл секторын қаржыландыруға
қажетті қаржылардың мардымды бөлігі мемлекеттік
инвестициялар мен қарыздар бағдарламаларының құрамындағы
арнайы бюджеттік шоттар арқылы да келіп түседі.
Қаржыландырудың тағы бір түрі – акциялардың бір бөлігін
сатып алу арқылы шағын кәсіпорынның акционерлік капиталға
қатысуы болып табылады. Мысалы, Жапонияда орын
алғанқарыздық қаржыларды қауіпсіздендіру жүйесі мен
акционерлік капиталға қатысу шағын кәсіпкерлердің несие
алуын жеңілдетеді. Жоғарытылған проценттер өндіріс
шығындарын азайтуға мәжбүр етеді және шығындардың бір
бөлігі салық салудың неғұрлым жеңілдетілген тәртібімен
толтырылады.
Қаржылық көмек көрсетуде шағын бизнесті дамытуға
бағытталған несиелік бағдарламалардың да маңызы зор.
Маңызды несиелік бағдарламалардың мысалы ретінде ШБӘ - гінің
сыртқы сауданы дамытуға, кәсіпорындарды реконструкциялауға,
жергілікті кәсіпкерлік пен кәсіпкер – мүгедектерді қолдауға
арналған қарыздарын алуға болады.
Көптеген елдерде венчурлық қаржыландыруды өркендетуге
үлкен көңіл бөлініп отыр. Бұл венчурлық фирмалар арқылы
шағын инновациялық бизнесті жеке капиталмен
қаржыландырудың түрі болып табылады. Венчурлық капитал
проценті, әсіресе, АҚШ – та жоғары деңгейде.
Бірқатар елдерде (АҚШ, Ұлыбритания, Франция т.б.) шағын және
орташа компанияларға арналған бағалы қағаздардың екінші
деңгейдегі нарығы құрылған.
Шағын бизнесті несиелендіру белгілі бір тәуекелділік
пен сенімсіздік деңгейімен байланысты болғандықтан,
банктер шарушылық қызметтің лизинг, факторинг сияқты
түрлерін кеңінен қолданады.
Лизинг – инвестиция немесе тұтыну тауарларын арендаға
беру – қажетті өндіріс – құрал дабдықтарын сатып алудың
тиімдіжолы болғандықтан, соңғы 10 – 15 жылда кең өріс алып
келеді.
Факторинг өнім беруші кісіпкердің (фактордың) қолма – қол
өтеу шартымен клиенттерінің қарыздық міндеттемелерін
сатуы болып табылады. Қолма – қол есеп айырысуға жатпайтын
шығындарды банктер алады, ал кәсіпкер – алушы
(факторингті) несие үшін төленетін проценттен басқа,
факторға тәуекелдік компенсациясын төлейді.
Кәсіпкерлік фирмаларды қаржы бойынша қолдаудың
тағы бір жолы – төмендетілген проценттік мөлшерлеме мен
өтеу мерзімі ұлғайтылған несиелер беру.
Жоғарыда көрсетілген бағыттардан басқа дамыған елдерде
шағын бизнесті қаржылық қолдаудың шағын және орташа
фирмалардың капиталға қатысу жүйесі мен франчайзинг
сияқты жолдары да кеңінен тараған.

4. Шағын кәсіпкерліктті мемлекеттік реттеу және
дамытудың шетелдік тәжірибелері

Қазақстан Республикасы толық нарықтық қатынастарға, макроэкономикалық
реттеуге өтуде тек қана бірінші қадам басты. Нарықтық экономиканы реттеуге
мемлекет кірісуі керек пе? деген сауал бірнеше ғасырлар бойы қойылып
келеді. Нобель сыйлығының лауреаты В.Льентевтің айтуы бойынша экономиканың
қызмет істеуін желқайыққа ұқсатады. Іс жақсы жүру үшін жел керек – ол
мүдде. Руль – мемлекеттік реттеу. Швецияның тиімді эконмика моделінің
авторы Клас Эклундтың пікірі бойынша реттелмейтін экономика болмайды және
өндірістің тиімділігін арттыру мақсатында экономиканы мемлекеттік реттеу
объективтік қажеттілік - дейді. Қазіргі экономикалық теорияның
классикалық, неоклассикалық мектептерінің уәкілдері нарықты реттеуге
араласу керек емес, нарық өзі автоматты түрде реттеледі деген пікірде.
Кейнс теориясы бойынша, оны практикалық тілге айналдырсақ: жұмыссыздық
жойылса халықта табыс көбейеді, табыстың көбеюі сұранысты арттырады.
Сұраныс ұсынысты, яғни өндірістің дамуын өрістетеді, өндіріс инвестицияны
көп талап етеді, ұсыныс пен сұрансытың өреуі салықтың массасын өсреді. Ал
салық массасы бюджетке түседі, қорытындысында мемлекет бойынша өндірілген
ЖҰӨ фискалдық саясат арқылы 40-45 пайызы қайта бөлініп елдің әлеуметтік-
экономикалық жағдайын жақсартады.
Сонымен нарықтық экономика барлық әлеуметтік экономикалық процестерді
бүкіл қоғам үшін және оның әрбір азаматы үшін автоматты түрде реттей
алмайды. Нарықтық экономика елдің табысын әділ бөлмейді, еңбек ету
правосына кепілдік бермейді, қоршаған ортаны сақтауға көңіл бөлмейді және
тұрғындардың қорғансыз бұқара топтарын қолдай алмайды. Жеке кәсіпкерлік
жоғары дәрежелі пайда бермейтін халық шаруашылық салаларына капиталын
салмайды, ол мемлекет үшін, қоғам үшін өте қажет болса да. Кез келген елдің
экономикасы бір қалыпты даму үшін мемлекет қолынан келетін жағдайлардың
бәрін жасауы керек.
Мемлекетке мынадай негізгі функциялар жүктеледі:
1. Құқықтық негізді жасақтау. Мемлекет меншік правосын анықтайтын,
кәсіпкерлік істі реттейтін, өнімнің сапасын қамтамасыз ететін т.б.
заңдар жасақтап қабылдайды. Мемлекет праволық негіздер көмегімен
кәсіпкерлік іс субъектілерінің қарым-қатынастарын реттейді.
2. Елде қажетті құқықтық тәртіпті және мемлекеттік қауіпсіздікті
қамтамасыз ету үшін мемлекет әрбір азаматтың барлық қоғамның нарықтық
экономикасы субъектілерінің құқығы мен қауіпсіздігін қамтамасыз етуі
керек. Егре мемлекет бұл функцияны орындай алмаса, ол жағдайда елде
қылмыстық іс-әрекеттер өріс алады: қылмыстық істер, мафия, коррупция,
парақорлық т.б. жағымсых құбылыстар кәсіпкерлік іске, жалпы елдің
экономикасына апаттар әсер етеді.
3. Экономиканы тұрақтандыру, яғни экономиканы тұрақты дамыту, ол үшін
макроэкономикалық оптималды көрсеткіштерге жету: ЖҰӨ, инфляция деңгейі
және жұмыссыздық, бюджеттің жетіспеушілігі т.б. ол үшін мемлекет қолда
бар барлық тетіктер мен әдістемелерді фискалдық, финанс-кредит, ғылыми-
техникалық және инвестициялық саясат арқылы іске асыруы керек.
Тағы айтып кететін жайт, мемлекеттің экономикаға араласуы белгілі
бір жағдай мен себептерден болады. Жағдайларды қолайлы және қолайсыз деп
екіге бөлуге болады.
1. Қолайсыз жағдайлар. Мемлекеттің экономикаға араласуы мын
жағдайларда: мемлекеттің қауіпсіздікті талап ету, қоғамдағы
әлеуметтік шиеленіс, экономикадағы қолайсыз жағдай: өндірістің
төмендеуі, инфляция жоғары дәрежедегі жұмыссыздық, құрылымдық
баланстың бұзылуы, бюджеттің жетіспеуі, дүниежүзілік нарықта отандық
өнімдердің бәсекеге қабілеттілігінің төмендеуі т.б. қоршаған ортаның
нашарлауы.
Мемлекеттің байыпты міндеттері – уақытында қолайсыз жағдайлардың алдын
ала себептерін анықтау және оны болдырмау.
2. Қолайлы жағдайлар. Бұл экономикаға, кәсіпкерлік іске қолайлы ықпал
жасайтын адамдардың барлық іс сферасындағы жағымды құбылыстарды
уақытында мемлекет қолдауы керек.
Қолайсыз жағдайларды бағалау үшін мемлекет оны бағалайтын критериелерін
(өлшемдерін) білуі керек. Мысалы, қолайсыз жағдайлар: инфляция,
жұмыссыздық, соның салдарынан өндірістің төмендеуі. Мемлекет бұл
жағдайларға араласуы үшін олардың критерияларын білуі керек.
Дамыған елдерде шағын кәсіпкерлік мынадай салаларда басым рөл
атқарады: сауда, автосервис, құрылыс, қызмет көрсету салалары. Қазір шағын
кәсіпорындар жоғары технологиялық сфераларға: машина құрылысы, энергетика,
электротехника, химиялық өнеркәсіп, транспорттық қызмет, информатика,
микроэлектроника, телекоммуникация салаларына әртараптандырылып жатыр.
Шағын және орта кәсіпорындардың ірі кәсіпорындармен қатар қызмет
етуі дамыған елдер экономикасына тән белгі. АҚШ-та өз ісімен айналысушы
азаматтар, яғни кәсіпкерлер үлкен құрметке ие. Нарықты экономикаға бет
бұрған ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.