Қазақстан Республикасында ұлттық компаниялардың дамуын басқару

Пән: Менеджмент
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 80 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Экономика және бизнес факультеті

Менеджмент және бизнес кафедрасы

БІТІРУ ЖҰМЫСЫ

Қазақстан Республикасында ұлттық компаниялардың дамуын басқару

Орындаған

4-ші курс студенті Берікбаев Ғ.

Ғылыми жетекшісі

э. ғ. к., доцент Жұмамбаев С. К.

Нормабақылаушы

аға оқытушы Заурбеков М. С.

Қорғауға жіберілді

кафедра меңгерушісі

э. ғ. д., профессор Кубаев К. Е.

Алматы, 2006

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

МЕМЛЕКЕТТІК МЕНШІКТІ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІМемлекеттік меншіктің мәні . . . 7

1. 2. Ұлттық компания мемлекеттік кәсіпкерліктің ұйымдық формасы ретінде . . . 12

1. 3. Мемлекеттік меншікті басқарудың шетелдік тәжірибесі . . . 15

2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ҰЛТТЫҚ КОМПАНИЯЛАРДЫҢ ДАМУЫН ТАЛДАУ

2. 1. Мемлекеттік меншікті басқарудың қазіргі жағдайы……… . . . 21

2. 2. «ҚазТрансОйл» акционерлік қоғамының қызметін талдау . . . 32

2. 3. Ұлттық компаниялар қызметін бағалау . . . 53

3. МЕМЛЕКЕТТІК МЕНШІКТІ БАСҚАРУДЫҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ

3. 1. Мемлекеттік меншікті басқаруды жетілдірудің мәселелері . . . 63

3. 2. Ұлттық компанияларды дамытудың негізгі бағыттары . . . 65

3. 3. «ҚазТрансОйл» ұлттық компаниясының басқаруын жетілдіру. . …. . 71

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 80

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 82

КІРІСПЕ

Ғаламдану процесі кең көлемде жүріп жатқан әлемдік экономиканың дамуында ерекше рольді ірі трансұлттық корпорациялар ойнайды. Олар халықаралық еңбек бөлінісінің маңызды құралы болып табылады.

Мұндай жағдайда нарықтық экономикасы бар елдердің үкіметтері дұрыс ойластырылған және икемді макроэкономикалық саясатты жүргізуі тиіс. Ұлттық экономикалық құрылымдар әлсіз, өнімнің бәсекеге қабілеттілігі төмен және басқару кадрларының біліктілігі жеткіліксіз болған жағдайда бұл елдер үшін ғаламдану процесінен ұтылғандардың санатына қосылу қаупі жоғарылай түседі.

Қазақстан әлемдік шаруашылық байланыстарға тиімді қосылу мәселелерін шеше отырып, трансұлттық экономикалық қызмет жүйесінің барлық күрделілігін ескеруі керек. Бұл жерде Қазақстан әлемдік экономикада қандай орынды иемденгісі келетіндігі туралы орынды сұрақ пайда болады.

Мемлекеттің әлемдік қауымдастыққа сәтті интеграциялануы оның барлық элементтерімен, және де ең алдымен оның негізгі субъектілері-трансұлттық корпорацияларының оңтайлы өзара байланыс механизмінің қалыптасуын болжайды. Ол үшін елдің ішкі рыноктарында сол трансұлттық корпорациялардың тарапынан болатын шетелдік бәсекеге төзе алатын ғана емес, сонымен қатар сыртқы рыноктарда да бекіне алатын мықты отандық экономикалық құрылымдарды жасау қажет болып тұр. Басқаша айтқанда, ірі қазақстандық корпорацияларды, соның ішінде трансұлттық бағыттағы корпорацияларды құру ұлттық экономиканың бәсекеге қабілеттілігін арттырудың шешуші факторы бола алады.

Үкіметке мемлекеттік активтерді басқарудың анық жүйесін жасау қажет. Мемлекеттік меншіктің инвентаризациясын жүргізіп, жалпы мемлекеттке бірегей мәліметтер базасын жасау керек. Мемлекеттік кәсіпорындардың банкроттығы немесе реабилитациялау туралы шешім қабылдағанда бірдей критерийлер қолданылу керек /1/

Келешекте мемлекеттік активтерді басқару саласындағы саясат шағын және орта бизнесті дамыту үшін экономиканың бәсекелестік секторларында мемлекеттің қатысуын азайтуға, мемлекеттік кәсіпкерліктің тиімділігін арттыруға және халыққа ұсынылатын қызметтердің сапасын жақсартуға бағытталады /2/

Халық саны аз Қазақстан секілді елдердің отандық компаниялары трансұлттық компанияларға төтеп бере алуы үшін ұлттық экономика масштабына бара бар көлемге ие болуы керек. Яғни ұлттық мүддені жүзеге асырушы компаниялар мемлекеттің бақылауында болуы тиіс.

Міне осындай мемлекеттік компаниялардың тиімді ұйымдық формасының бірі - ұлттық компаниялар. Олар арқылы мемлекет экономиканың жекелеген маңызды салаларында қызмет ете алады.

Ұлттық компаниялар барлық өндіріс процесі бойынша тігінен интеграцияланған компаниялар болып табылады және де ол өзге компаниялардан әлдеқайда мықтырақ болып келеді. Ұлттық компаниялар республика қауіпсіздігінің мүдделері, мемлекеттің әлемдік рынокқа абыроймен шығу мақсаттары бірінші кезекте ескерілетін Қазақстан экономикасының жаңа деңгейде дамуы үшін жағымда жағдайлар жасауға бағытталған.

Жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Жұмыстың негізгі мақсаты- мемлекеттік меншіктің объектісі ретіндегі ұлттық компаниялардың қалыптасуының, қызметінің теориялық және практикалық қажеттіліктерінің негізі және Қазақстан Республикасындағы қазіргі рыноктық экономикада мемлекеттік меншікті, оның ішінде ұлттық компанияларды мемлекеттік реттеу жолдары мен құралдарын анықтау.

Бұл мақсат келесідей міндеттерді көздейді:

-«мемлекеттік меншік», «ұлттық компания» категорияларының және олардың республика экономикасын реформалаудағы маңыздылығын ашу;

-мемлекеттік меншікті басқарудың шетелдік тәжірибесіне жүгіну;

-стратегиялық маңызы бар салаларда қызмет ететін ұлттық компаниялардың бірқатарының қызметін қарастыру;

-мемлекеттік меншікті, сонымен қатар ұлттық компанияларды басқарудың тиімділігін арттыру жолдарын көрсету.

Бітіру жұмысының негізгі мазмұны.

Жұмыстың негізгі бөлімінде алға қойған міндеттер шешімін табады. Бірінші бөлімде - «мемлекеттік меншікті басқарудың теориялық негіздері». Мұнда меншік, мемлекеттік меншік категорияларының мәні, оның атқаратын қызметтері, мемлекеттік меншікті басқарудың шетелдік тәжірибесі және ұлттық компаниялар қызметінің маңыздылығы сипатталады.

Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, кез келген қоғамдық және саяси құрылыста мемлекеттік сектор елдің негізгі экономикалық тіректерінің бірі болып табылады және мемлекеттік басқарудың маңызды саласы болып табылады.

Қандай да болмасын көлемде кез келген ел экономикасына мемлекеттік сектор қажетті және әлемнің барша елдерінде мемлекеттік секторға маңызды орын берілетіндігі айқын көрсетілген.

Екінші бөлім - «Қазақстан Республикасындағы ұлттық компаниялардың дамуын талдау». Қазіргі таңдағы мемлекеттік мүлікті, сонымен қатар ұлттық компанияларды басқарудың жағдайы талданып, бірнеше ұлттық компаниялар қызметіне сипаттама берілген. Сонымен қатар, мұнай-газ саласында қызмет ететін «ҚазТрансОйл » ұлттық компаниясының қызметін талдауға баса назар аударылған.

Үшінші бөлімінде - «Мемлекеттік меншікті басқарудың тиімділігін арттыру жолдары», мемлекеттік меншікті басқаруда мемлекеттің ролін анықтау, мемлекеттік меншікті басқарудың кешенді тұжырымдамасының қажеттілігі, сонымен қатар ұлттық компаниялар қызметіндегі кемшіліктер, оларды жою жолдары және де «ҚазТрансОйл» ұлттық компаниясының негізгі қаржылық көрсеткіштері бойынша талдау жасалып, жетілдіру жолдары көрсетілген.

Мәселенің зерттелу жағдайы. Қазақстан Республикасының экономикалық әдебиеттерінде мемлекеттік меншік, әсіресе мемлекеттік кәсіпкерлік мәселелеріне жуырда ғана назар аударыла бастады және әзірше мемлекеттік меншікті басқарудың кешенді тұжырымдамасының негізі әлі жетік қалыптаспаған. Бұл оның ролі мен мәнінің әсер ету объектісі мен субъектісінің, сондай-ақ басқарудың негізгі принциптерінің мәнін жете түсінбеушілікке негізделеді.

Жұмыс барысында негізінен келесідей авторлардың еңбегіне сүйендім: Дж. М. Кейнс И. В. Дойников, В. И. Кошкин, А. К. Қошанов, Е. Б. Жатқанбаев. Сонымен қатар Қазақстан Республикасының заң және нормативті актілері, республиканың статистикалық органдарының, министрліктердің және ведомстволардың материалдары қолданылды.

1. МЕМЛЕКЕТТІК МЕНШІКТІ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1. Мемлекеттік меншіктің мәні

Меншік экономикалық категория ретінде адам қоғамының дамуында шешуші рөл атқарады. Қоғамдық экономикалық формация бір-бірінен не өндіріледі дегенмен емес, қалай өндіріледі, қандай өндіріс құралдарымен, кімнің қолымен және бұл өндіріс құралдары кімнің меншігінде дегенмен айрықшаланады. Әкімшілік-әміршілік жүйеден нарықтық экономикаға өту кезеңінде нарықтық қатынастардың барлық әлеуметтік-экономикалық жүйесінің басты негізі экономикадағы меншіктің әртүрлі пішіндері болып табылады/3, 28б/

Рыноктық экономика бұл, ең алдымен рыноктық, экономикалық, өндірістік қатынастар. Мұндағы басты мәселе - меншіктілік. Меншіктіліктің әрбір қоғам мүшесінің, тауар өндірушінің қолында болуы экономика тұрақтылығының кепілдігі.

Меншік деген терминнің экономикалық мағынасы - адамдар арасындағы барлық мүлікті, шаруашылықты пайдалану және иемдену жөніндегі қатынастар. Меншіктің экономикалық мазмұны иемдену-шектетілу қатынастарын көрсетеді/4, 31б/

Меншіктің субъектілері: жеке тұлға, отбасы, әлеуметтік топ, өндірістік ұжым, халық, басқару органдары. Меншіктің объектілері болып өндіріс құралдары, мүлік, құнды қағаздар, ақпарат, жұмыс күші табылады.

Тарихта меншіктің екі үлгісі белгілі, олар - жеке меншік пен қоғамдық, мемлекеттік меншік. Бұл үлгілердің әрқайсысы әртүрлі формаларда өмір сүреді. Тарихи тұрғыда мемлекеттік меншіктің формалары мемлекеттің қоғам үстінде тұрған және қалыптасқан әлеуметтік-экономикалық құрылымды қорғаудың спецификалық қызметін атқаратын ерекше аппарат ретіндегі қажеттілігінен туындайды. Мұндай қызметтерді атқару үшін мемлекет мемлекеттік билік органдарын, полиция, әскер, соттарды және т. б. материалдық қамтамасыз ету үшін қажетті табыстар мен мүлікке ие болуы керек. Бұл басты орынды қазынаның ақшалай құрамы мен мемлекеттік бюджеттің ақшалай құралы басты орынды алатын мемлекеттің меншіктің қарапайым және таза түрі болып табылады.

Бүгінгі күні экономиканың мемлекеттік секторы қандай да бір тауар және қызмет өндіруші түрлі кәсіпорындарды қамтиды . Сондықтан да саяси жүйе және меншік субъектісі ретіндегі мемлекетті және экономикалық қызмет субъектісі ретіндегі суперкәсіпкер мемлекетті ажырата білген абзал.

Мемлекет заң шығарушы, атқарушы және сот органдары қызметінің саласы болып табылады. Мемлекет материалды ешнәрсе жасамайды, ол билік және басқару аппараты болып табылады.

Ал экономиканың мемлекеттік секторына келсек, ол тек тұтынбайды, сонымен қатар өнім өндіріп, табыс әкеледі. Мазмұны бойынша ол халық шаруашылығының өзге секторларының кәсіпорындары секілді шаруашылық өмірдің қатысушысы болып табылады.

Жеке меншік мемлекеттік меншікпен салыстарғанда қарапайымдау категория. Ол меншік объектісіне тек бір адам ғана билік етуін білдіреді.

Мемлекеттік меншіктің ерекшелігі оның әскер, полиция және т. б. қолдайтын саяси билікті жүзеге асырумен тікелей байланысты. Ең алдымен осы себепке байланысты қоғамның саяси жүйесін реформаламай меншікті мемлекет иелігінен алуды қандай да бір кең көлемде жүргізуге болмайды.

Бір жағынан, мемлекеттің тікелей мәжбүрлеуінсіз оның меншігі үстем болмас па еді, екінші жағынан-бұл форма оның бөліну және қайта бөліну процесінде мемлекеттің тұрақты араласуынсыз бірнеше онжылдықтар бойы тіршілік етпес еді. Осы тұрғыдан мемлекеттік меншікті тоталитарлық саяси жүйенің басты ерекшеліктерінің бірі ретінде қарастыру қажет.

Мемлекеттік меншік иерархиялық принцип бойынша құрылған алуан түрлі және өзара байланысты қарым-қатынастарды қамтиды. Біріншіден, бұл мемлекет иелігіндегі меншіктің иемдену, пайдалану және билік етумен, мемлекеттік бюджетті бекіту және толтырумен байланысты мемлекеттік билік және басқару органдарының ішіндегі қатынастар; екіншіден, билік пен басқарудың орталық және жергілікті (аймақтық) органдар арасындағы, үшіншіден, мемлекет аппараты және нақты тауар өндіруші және шынайы кәсіпкерлер ретіндегі мемлекеттік кәсіпорындар арасындағы қатынастар.

Мемлекеттік меншікке оның субъектілерінің және иемдену, пайдалану, билік ету қатынастарының иерархиялық құрылымы тән. Батыс елдерінде мемлекеттік меншікті жеке меншіктің бір түрі ретінде бейнелеуі дұрыс емес. Мемлекеттік меншік әрдайым жеке меншікке қарама-қарсы қойылады және оның әр түрлі елдердегі ерекшеліктері ең алдымен оның нақты тарихи формасының ерекшеліктеріне әкеліп тіреледі.

Мысалы, Батыс елдеріндегі мемлекеттік кәсіпорындар КСРО-дағымен салыстырғанда тарихтың кез келген кезеңінде дербестеу болды. Тек соңғы жылдары ғана Ресейлік мемлекеттік кәсіпорындар өз формалары бойынша батыстық типке жақындай бастады. Бірақ олардың ауылы жеке меншіктен тек «бүкіл халық мүддесі» үшін қызмет етуден секілді алыс, өйткені меншігі бар мемлекетте өзге меншік иелерінің мүддесінен айрықша мүдделері қалыптаспауы мүмкін емес.

Кеңестік ғылыми әдебиетте және заңнамада мемлекеттік меншікті жеке меншіктің бір түрі ретінде саналатын буржуазиялық мемлекеттердің меншіктерінен айырмашылығы «бүкіл халықтық» деп түсіндірілуінде. Бірақ саяси декларацияларға қарамастан ешбір мемлекет барша халықтың ерігі мен мүддесін білдіре алмайды. Халық ең алдымен экономикалық өмір жағдайының айырмашылығының нәтижесінде әр түрлі әлеуметтік кластарға, топтарға, ұлттарға және т. б. дифференциацияланған. Олар бір бірінен қоғамдық өндіріс жүйесіндегі алатын орны бойынша ерекшеленеді. Сонымен қатар, мемлекеттің өзі халықтың үстінде тұрған және ерекше мүддесі бар айрықша аппарат болып табылады. Сондықтан мемлекеттің саясатыда, оның ішінде меншікке қатысты саясаты да тең дәрежеде баршаның мүддесіне сай келе бермейді. Яғни, қоғамның әлеуметтік құрылымы тұрғысынан да, мемлекеттің мәні тұрғысынан да мемлекеттік меншік жалпы халықтық сипатта бола алмайды. Ол қатысушылары мемлекет меншігінің объектілерін қамтитын мүлікті нақты пайдалану нәтижесінде теңсіздік жағдайында болатын және өз қажеттіліктерін әр түрлі дәрежеде қанағаттандыратын қатынастарды білдіреді. /5, 26-32б/

Рыноктық шаруашылық белгілі бір жағдайларда инфрақұрылымды дамыту, өнеркәсіптің кейбір салаларын реконструкциялау, халық шаруашылығын арзан электр энергиясымен және шикізатпен қамтамасыз ету, жалпымемлекеттік деңгейдегі ғылыми-зерттеу, экспериментальдық және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарды қаржыландыру және ұйымдастыру мәселелерін шеше алмайды. Аталмыш мәселелерді мемлекеттік сектор өз мойнына алуға мәжбүр.

Жалпы, мемлекеттік секторға тек кәсіпорындар ғана кірмейді. Мемлекеттік бағалы қағаздар қор рыногының бір секторын құрайды, ал мемлекеттік акциялар пакеті-унитарлы кәсіпорындар секілді басқару объектісі болып табылады. Бұл мәселе мемлекеттік несиелерге де, табиғи қазба байлықтардың барланған қорына және өзге де ресурстарға қатысты. Бірақ, әдетте мемлекеттік сектор туралы айтқанда мемлекеттік кәсіпорындарды меңзеп тұрады.

Көптеген елдерде орталық үкіметке тиесілі халықтық меншік және жергілікті басқару органдарының меншігіндегі коммуналды меншікті ажыратады. /5, 49б/

Мемлекеттік сектор көптеген елдерде капитализмнің дамуынан көп бұрын болған. Оған мемлекет иелігіндегі жер массивтері, ормандар, жылжымайтын мүлік, провианттық және отын қоймалары, қару қоймасы, әскери базалар және өзге де әскери шаруашылық, пошта, көлік қызметінің бір бөлігі, кейбір зауыттар, ең алдымен әскери зауыттар кіреді.

Капитализмнің дамуы барысында мемлекет құрылыс жүргізді, жеке меншік иелерінен шаруашылық объектілерін сатып алды, бірінші кезекте инфрақұрылым, ауыр өнеркәсіп саласында. Бұлардың қызмет етуі ел экономикасы үшін қажетті, бірақ жеке меншік капиталы тұрғысынан әрдайым тиімді бола бермейді.

Қандай да көлемде болмасын кез келген ел экономикасына мемлекеттік сектор қажетті және Еуропаның, Оңтүстік-Шығыс Азияның көптеген елдерінде, дамушы елдерде мемлекеттік секторға маңызды орын беріледі. Қазіргі таңда Еуропалық қауымдастықта мемлекеттің шаруашылық объектілерінде 8 млн адам жұмыспен қамтылған, бұл жалданып жұмыс істеушілердің 11%-і. ЖІӨ-гі мемлекеттік сектордың үлесі максималды ел Греция-23, 2 %, минималдысы Нидерландыда-8, 3%. Мемлекеттік кәсіпорындар энергетикада (Еуропалық қауымдастықта осы салада жұмыс істеушілердің шамамен 70%-і ), көлік және байланыста (шамамен 60%) ; қаржы секторында (30%) басым. Мемлекеттік сектордың әсері әсіресе Францияда, Италияда, Австрияда, Испанияда, Португалияда металлургия, кеме және машина жасау, химия, тамақ өнеркәсібі, көлік жасау, атом энергетикасы, ғарышты зерттеу секілді маңызды салаларда жоғары болып келеді.

Италияда мемлекет меншігіндегі акциялар пакетін басқару жөніндегі арнайы министрлік бар. /6, 34б/

Мемлекеттік секторда отын, шикізат және азық-түліктің мемлекеттік резервтері елеулі орын алады. Олар елдің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етеді және экономикалық тұрақтылыққа себеп болады. Әлемдік саудада АҚШ-тың түсті және сирек металдарының стратегиялық қорының ролі белгілі. Әлемдік бағалар көтерілген кезде АҚШ үкіметі осы қордың бір бөлігін сатады. Энергетикалық дағдарыс дүмпуінен кейін көптеген Батыс Еуропа елдерінде және Жапонияда ұлттық шаруашылықты болуы мүмкін мұнай эмбаргосы немесе бағалардың бірден көтерілуінен қорғау үшін сұйық отынның мемлекеттік резервтері құрылды. /7, 61б/

Мемлекеттік сектордың басым бөлігі - бұл инфрақұрылым объектілері, көбінесе рентабельді емес, келесі бөлігі - үлкен инвестицияларды қажет ететін және капитал айналымдылығы баяу шикізат және энергетикалық саладағы мемлекеттік кәсіпорындар. Мемлекеттік фирмалардың рентабельділігі жеке меншік фирмалардыкінен төмендеу болады (көбінесе) . Мемлекеттік сектордың енді бір бөлігі - аралас компаниялардың акциялары.

Мемлекеттік сектор көлемі, оның ұлттық экономикадағы үлесі тек жаңа құрылыс нәтижесінде ғана емес, сонымен бірге рентабельді, қайта құрылған мемлекеттік меншік объектілерін жеке меншік капиталға сату нәтижесінде де өзгереді. /8, 22б/

Мемлекеттік сектор өзге құралдармен бірге жобамен барлық әлеуметтік-экономикалық мақсаттарға қол жеткізу үшін реттеу құралы ретінде қолданылады.

Мемлекеттік сектордың үлесі қомақты болып келетін елдерде ол экономикалық циклді тегістеу және жұмыспен қамтылуды қолдау үшін қазық ретінде қызмет етеді. Конъюктураның нашарлауы, депрессия және дағдарыс жағдайында мемлекеттік объектілер өндірісті қысқартпайды. Және де мемлекеттік темір жолдардағы негізгі капиталдың жаңартылуы, пошта және телеграфтың қымбат жабдықтарды сатып алуы, автомобиль жолдарын салудағы бум, порттар мен әуежайлар реконструкциясы әдетте дағдарыстық кезеңдерге келеді. Осылайша, мемлекеттік шаруашылық объектілері реттеу органдарының инициативасы бойынша өндірістің құлдырауы мен жұмыссыздықтың өсуіне қарсы тұруға ұмтылады.

Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін жеке секторда жаппай кәсіпорындар жабылып, жұмыстан босатулар байқалғанда мемлекеттік объектілер мен фирмаларда мұндай жағдай болмаған. Керісінше, Солтүстік Швеция мен Финляндияда инфрақұрылым және энергетика объектілері құрылысының өсуі конъюктураның нашарлауы жағдайында жүрген. ХХ ғасырдың ең үлкен екі құрылысы Батыс Еуропадағы - Ла-Манш астындағы тоннельдің және Германия территориясындағы Рейн-Майн-Дунай каналының құрылысы осы елдердегі экономикалық өсімінің төменгі қарқыны байқалған жылдары жүрген болатын.

Мемлекеттік сектор мемлекеттік құрылымдық саясатта елеулі роль ойнайды. Мемлекет жаңа объектілерді салады, кеңейтеді, жеке меншік иелерінен сатып алады және ескілерін реконструкциялайды. Ағылшынның көмір өнеркәсібі мен қара металлургиясын 40-шы жылдардың соңы мен 50-ші жылдардың басында лейбористік үкімет бұл салаларды ұлттандыру процесін жүргізбегенде құлдырап кетер еді. /9, 41б/

Мемлекеттік сектор қаржы рыногында бірқатар маңызды қызметтерді атқарады:

-ақша қаражаттарын аккумуляциялайды және оларды дамуына елдің халық шаруашылығының экономикалық конъюктурасы мен құрылымы байланысты салаларға бағыттайды;

-қарыз капиталы рыноктарында проценттік ставкаларды анықтайды, осылайша экономиканың өсу қарқынына әсер етеді;

-бағалы қағаздар рыногында қызмет ете отырып, экономикадағы өтімді құралдардың болуын реттейді және бюджетке қосымша қаражаттардың түсуін қамтамасыз етеді.

Қаржылық рыноктардың жағдайы шешуші түрде елдің даму жағдайы мен перспективаларына әсер ететіндіктен дамыған елдердің қаржылық рыноктарындағы мемлекеттік сектордың үлесі өте қомақты: Франция мен Италияда-50%, Германияда -1/3 бөлігі. /10, 23б/

Мемлекеттік сектор ғылыми зерттеу тәжірибелік конструкторлық жұмыстар (ҒЗТКЖ) -да үлкен роль атқарады, әсіресе университеттік ғылымда, кадрларды қайта даярлауда. Мемлекеттік сектордың мекемелері көптеген елдерде мемлекеттік қаржыландыру есебінен жүзеге асырылатын ғылыми-зерттеу жұмыстарының басты орындаушылары және экономиканың барлық салаларына ҒЗТКЖ-ң нәтижелерін жеткізуші болып табылады.

Мемлекеттік фирмалар сыртқы саудамен, әрі капиталды шетелге шығарумен айналысады, көбіне ұлттық капиталды қандай да бір елге енгізудің пионерлері болып келеді. Оған неміс инвестициялары мен толықтырушы бұйымдарына АҚШ, Латын Америкасына жол салған «Фольксваген» концерні мысал бола алады. Соңғы уақытта ол Чехия мен Латвияда да автомобиль өнеркәсібін сатып алды. /11, 18б/

Экономиканы мемлекеттік реттеу аралас компаниялар саясатына ықпал ету арқылы да жүзеге асырылады. Оларда мемлекетке бақылау пакеті немесе акциялардың едәуір пакеті тиесілі болып келеді. Мемлекеттік органдар акциялар пакетін басқара отырып, инвестициялар ағымын реттейді, экономиканың дамуы үшін ірі кәсіпорындардың инвестициялық және техникалық саясатты жүргізуге ынталандырады, оның ішінде өзіндік даму бағдарламаларын қаржыландыруға бағытталатын қаражаттар көлемін арттыру және осы кезде негізінен отандық кәсіпорындардың өнімін пайдалану.

Жекелеген елдерде мемлекеттік сектор ұлттық экономикалық және саяси мүддені шетелдік экспанциядан қорғаудың спецификалық ролін атқарады. Егер ұлттық капитал әлсіз, әрі бұл мәселені шеше алмаса, мемлекеттік сектор алғашқы индустриализацияда кейбір салаларды, өндіріс түрлерінің, аймақтарды шетел капиталының басып алуынан қорғаудың маңызды қызметін атқарады: олар жай ғана мемлекеттік секторға қосылады.

Мемлекеттік меншік құрылымы өзгеріссіз болып қала бермейді. Мемлекеттік сектор рентабельді емес, бірақ халық шаруашылығы тұрғысынан қажетті объектілерді құрғаннан немесе қайта ұйымдастырып, қайта жабдықтағаннан кейін жеке меншік капиталдың белсенділігі жеткіліксіз жаңа салалар мен объектілерге ауысады немесе дағдарыстағы салалар мен объектілерді санациялау үшін немесе өтелмейтін шығындарды көтеруші ретінде қажет болғанша дейін артқа шегіне тұрады. /8, 23б/

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.