Ежелгі Қытай мәдениеті
Батыс және орталық Еуропа мәдениеті тарихындағы орта ғасырлық мәдениеттен жаңа заман мәдениетіне өту дәуірі екі ұлы мәдени қозғалысты — Қайта жаңғыру дәуірі мен Реформацияны қамтиды. «Ренессанс» деген атпен белгілі болған Қайта жаңғыру дәуірі ақсүйектік сипатта болса, ал Реформация қозғалысы — діни бағытта жүзеге асырылды. Қайта жаңғы ру идеялары бұқара халықтың арасынан гөрі, қоғамның үстемдік етуші таптарының арасында кеңінен тараса, ал Реформация идеялары бүкіл халық тарапынан кең қолдау тапты. Қайта жаңғыру дәуірі мен Реформацияның өзара қарым-қатынастары әрі күрделі, әрі бір қалыпты емес, бірақ соған қарамастан бұл мәдени төңкерістер жаңа заманның жаршысы, адамзат баласының мәдениет саласындағы жарқын кезеңдерінің бірі болды.
Қайта жаңғыру мәдениеті
Қайта жаңғыру мәдениеті (Ренессанс) деп аталатын алғашқы буржуазиялық мәдениет — XIV ғ. аяғында XV ғ. басында Еуропада, оның ішінде Италияда қалыптасты. Бұл мәдедіни төңкеріс Венециядан басталып, бүкіл Италияны қамтыды. Қайта жаңғыру дәуірін Еуропаның көптеген мемлекеттері, атап айтқанда: Франция, Испания, Нидерланды, Польша, Чехия, Венгрия, Англия, Балқан елдері жөне т.б. бастарынан кешірді. Бұл кезеңде итальян қоғамы Грекия мен Римнің көне мәдениетіне ерекше мән беріп, көне мөдени мұраларды жаңғыртумен қызу айналыса бастады. Түңғыш рет Еуропа діни идеялар негізінде емес, жалпы адамзаттық гуманистік идеялар рухында бірігуге мүмкіндік алды. Бұл дәуір адамзат тарихындағы сыңдарлы заман болды. Еуропа бастан кешірген бұл өтпелі кезең - қоғамдық-саяси және мәдени өмірде елеулі орын алды: Экономика
Қайта жаңғыру мәдениеті
Қайта жаңғыру мәдениеті (Ренессанс) деп аталатын алғашқы буржуазиялық мәдениет — XIV ғ. аяғында XV ғ. басында Еуропада, оның ішінде Италияда қалыптасты. Бұл мәдедіни төңкеріс Венециядан басталып, бүкіл Италияны қамтыды. Қайта жаңғыру дәуірін Еуропаның көптеген мемлекеттері, атап айтқанда: Франция, Испания, Нидерланды, Польша, Чехия, Венгрия, Англия, Балқан елдері жөне т.б. бастарынан кешірді. Бұл кезеңде итальян қоғамы Грекия мен Римнің көне мәдениетіне ерекше мән беріп, көне мөдени мұраларды жаңғыртумен қызу айналыса бастады. Түңғыш рет Еуропа діни идеялар негізінде емес, жалпы адамзаттық гуманистік идеялар рухында бірігуге мүмкіндік алды. Бұл дәуір адамзат тарихындағы сыңдарлы заман болды. Еуропа бастан кешірген бұл өтпелі кезең - қоғамдық-саяси және мәдени өмірде елеулі орын алды: Экономика
1.Ежелгі қытай мәдениеті
2.Қайта жаңғыру мәдениеті
3.Қайта жаңғыру дәуірі
Ежелгі Қытай мәдениеті
Батыс және орталық Еуропа мәдениеті тарихындағы орта ғасырлық
мәдениеттен жаңа заман мәдениетіне өту дәуірі екі ұлы мәдени қозғалысты —
Қайта жаңғыру дәуірі мен Реформацияны қамтиды. Ренессанс деген атпен
белгілі болған Қайта жаңғыру дәуірі ақсүйектік сипатта болса, ал Реформация
қозғалысы — діни бағытта жүзеге асырылды. Қайта жаңғы ру идеялары бұқара
халықтың арасынан гөрі, қоғамның үстемдік етуші таптарының арасында кеңінен
тараса, ал Реформация идеялары бүкіл халық тарапынан кең қолдау тапты.
Қайта жаңғыру дәуірі мен Реформацияның өзара қарым-қатынастары әрі
күрделі, әрі бір қалыпты емес, бірақ соған қарамастан бұл мәдени
төңкерістер жаңа заманның жаршысы, адамзат баласының мәдениет саласындағы
жарқын кезеңдерінің бірі болды.
Қайта жаңғыру мәдениеті
Қайта жаңғыру мәдениеті (Ренессанс) деп аталатын алғашқы буржуазиялық
мәдениет — XIV ғ. аяғында XV ғ. басында Еуропада, оның ішінде Италияда
қалыптасты. Бұл мәдедіни төңкеріс Венециядан басталып, бүкіл Италияны
қамтыды. Қайта жаңғыру дәуірін Еуропаның көптеген мемлекеттері, атап
айтқанда: Франция, Испания, Нидерланды, Польша, Чехия, Венгрия, Англия,
Балқан елдері жөне т.б. бастарынан кешірді. Бұл кезеңде итальян қоғамы
Грекия мен Римнің көне мәдениетіне ерекше мән беріп, көне мөдени мұраларды
жаңғыртумен қызу айналыса бастады. Түңғыш рет Еуропа діни идеялар негізінде
емес, жалпы адамзаттық гуманистік идеялар рухында бірігуге мүмкіндік алды.
Бұл дәуір адамзат тарихындағы сыңдарлы заман болды. Еуропа бастан кешірген
бұл өтпелі кезең - қоғамдық-саяси және мәдени өмірде елеулі орын алды:
Экономика саласында — бұл географиялық ашулар заманы мен капи талдың
алғашқы қорлану заманы, отарларды жыртқыштықпен бөліп, басып алынған
халықтарды айуандықпен тонау заманы, отаршылдық соғыстар заманы болды.
Саясат саласында - тәуелсіздік үшін күрес заманы бодды. Жаңадан қалыптасып
келе жатқан жас буржуазия мүдделері басымдылық танытып бюргерлік
мәдениеттің барған сайын ұлттық сипатқа ие бола бастау заманы. Толассыз
соғыстар, отаршылдардың айуандық өрекеттері және соның нәтижесінде
тереңдей түскен таптық қақтығыстар, халыққа қырғидай тиген түрлі аурулар
эпидемиясы, талай дарынды еркін ой иелерін отқа жаққан инквизиция оттары,
толассыз діни соғыстар — осылардың бәрі Еуропа халықтарының өткен тарихы,
дәуір сипаты болды. Қайта жаңғыру термині осы дәуірдің белгілі суретшісі,
сәулетшіс және өнер тарихының асқан білгірі Джордане База-кри (1512—1574)
өзінің Жизне описание наиболее знаменитых живописцев, ваятелей и зодчих
(XVI ғ.) деген еңбегінде алғаш рет қолданған. Демек, бұл терминнің
мағынасы — көне заман мә дениетін жаңғырту болып табылады. Ал одан кейін,
дәлірек айтқанда, XVIII ғ. бастап Италиядық жаңғыру дәуірі адамның қайта
жаңғыруы және гуманизм дәуірі деп сипатталады. XIV— I XV ғ. Италия
мәдениетін былай сипаттаудың тамыры да осы дәуірде жатқандығын атап өткен
дұрыс сияқты, өйткені тұңғыш рет адам табиғаты, адамгершілік деген
ұғымдарды енгізген осы дәуірдің алыптары Леонардо Бруни мен Колюччо
Салютати болатын. Тереңірек үңіліп қарайтын болсақ, гуманизм лақтынның
адамгершілік деген сөзінен шықкан (гомо — адам деген ұғымды
білдіреді). Бұл терминді жаңа адамдар — (гуманистер) енгізген. Олардың
ойынша, гуманизм бүкіл адамзат баласы тудырған мол мәдени мұраларды құныға
оқып, зерттеп-білуге ұмтылу болып табылады. Олай болса, Қайта жаңғы ру
заманының басты жаңалығы — ғасырлар қойнауына көз жүгізіп, өткен
замандардағы көне мәдени мұраларды қайта жаңғырту болып табылады. Белгілі
ғалым — гуманист, Леонардо Бруни (1370—1444 ж.) гуманизимді адамның
өмірі мен әдет-ғұрып, салт-дәстүрлеріне қатысты дүниелерді танып-білумен
және адамды рухани жағынан жетілдіріп, оны өсемдікке, ізгілікке баулитын
жағдайларды ғылыми тұрғыдан зерттеп білу деп түсінді. Оған: поэзия,
грамматика, риторика, тарих, философия, музыка және т.б. жатқызды. Сөйтіп,
көне мәдениет құндылықтарын игеруде басты рөлді гуманитарлық ғылымдар
атқарады деп есептелді. Бұл кезеңде қоғамды мәдени тұрғыдан қайта
құруды мақсат еткен білімді, рухани байлығы мол Еуропа интеллигенциясының
қалыптасу процесі басталды. Қоғамда алатын орнына, қызмет дәрежесіне,
байлығына, тіпті тұрмыс-тіршілігінің әр түрлілігіне қарамастан оларды ортақ
мақсат біріктірген болатын. Мысалы, Лоренцо Медичи — ел басшысы болса,
Полициано — университет профессоры, Пико делла Мирандоло — граф, ал Лоренцо
Вониконтри — офицер болды. Демек, гуманизм — мәдениеттің басты
принциптерінің бірі, оның сапалық өлшемі, оның ақиқатгығының айнасы болды.
Осы орайда, қайта жаңғыру мәдениетінің өзіндік сипатыңа тоқтала кеткенді
жөн көрдік. Олар: гуманизм, антроцентризм, орта ғасырлық христиандык
дәстүрлерді нәрлендіру, көне мөдени мұраларды қайта жаңғырту (философия мен
өнердің көне туындыларын тірілту) және дүниеге жаңа көзқарас болып
табылады.
Ренессанс мәдениетінің жоғарыда көрсетілген өзіндік ерекшеліктері оның
дәуірлеріне тікелей байланысты болып келеді, өйткені бұл өзгерістер заман
ағымына, дәуір тынысына тікелей тәуелді болғаны ақиқат.
Қайта жаңғыру мәдениеті төрт кезеңге бөлінеді. Жоғарыда көрсетілген
белгілер енді ғана біліне бастаған кезең проторенессанс (қайта жаңғыру
қарсаңы) деп аталады. Екі ғасырға созылған бұл тарихи кезеңнің әр ғасыры
(XIII ғ. дученто, XIV ғ. — треченто деп аталады) тамаша дарынды адамдарды
өнер сахнасына шығарды. Солардың бірі — Қайта жаңғыру мәдениетінің
бастауында болған ұлы Данте Алигьери (1265— 1321 ж.). Ұлы дарынның қыл
қаламынан шыққан атақты комедияларының кереметтігі соншалық, оның талантына
бас иген ұрпақтары бұл туындыны Құдіретті комедия деп атады. Данте,
Франческо Петрарка (1304—1374 ж.) және Джованни Бокачо (1313—1375 ж.)
Қайта өрлеу (жаңгыру) деуірінің дарынды өнер қайраткерлері және итальян
тілінің негізін қалаушылар болды. Олардың шығармалары дүниежүзілік
әдебиетке қосылған тамаша туындылар қатарынан орын алды. Мысалы,
Петрарканың Мадонна Лаураның өмірі мен еліміне арналған сонеттері өзінің
тірі кезінде-ақ әлемге әйгілі болды. Оның жолын қуушылардың бірі
Декамеронның авторы атақты Боккаччоның гуманистік идеяларға толы
реалистік новеллалары — дүниежүзілік әдебиет саласындағы соны құбылыс болып
санадады.
Қайта жаңғыру кезеңінің мәдени дәстүрлері, оңың өзіне ғана тән
ерекшеліктері айқындала бастаған кезең — XV ғасыр, яғни Бастапқы Қайта
жаңғыру дәуірі (кватроченто). Ал Италия мәдениеті идеялары мен
принциптерінің гүлденген кезеңі және оның құлдырау қарсаның — Кемелденген
жаңғыру кезеңі (Чинквеченто) деп атаймыз. Бұл дәуір XVI ғасырды қамтиды.
Қайта жаңғыру мәдениетінің басты назары адам тұлғасына аударылды. Адам
бойындағы ізгі қасиеттерді жан-жақты керсету арқылы оны биік дәрежеге
көтеру және оның арнамысын, абыройын қорғау — басты орынға қойылды. Міне,
сондықтан да болар, шынайы гуманизм адамның бостандық алуға, бақытты
болуға, өз қабілетің дамытуға құқығы бар екендігін жариялады, адамдар
арасындағы қарым-қатынаста теңдік, әділдік, адамды сүю және адамгершілік
принциптерін жақтады. Ерекше
атап өтетін бір жайт, Қайта жаңғыру заманының гуманизмі адамды дін
бұғауынан босатуға бағытталды, яғни дін мен шіркеу ықпалын әлсіретуге
барынша күш салды. Ендеше, бұл дәуірдің гуманистік идеялары — рухани
төңкерістің негізі болды, ал өз кезегінде бұл төңкерістер буржуазиялық
революциялар толқынымен және жаңа Еуропаның мәдениеттің қалыптасу
процесімен тығыз байланысты болды.
Қайта жаңғыру мәдениетінде басты назардын, адамға, оның табиғатына
аударылу сырын қалай түсіндіруге болады? Қоғамдағы мұндай түбегейлі
өзгерістің — әлеуметтік-экономикалық факторларға, оның ішінде тауар-ақша
қарым-катынастарының дамуына тікелей байланысты болды. Адамның
тәуелсіздігің сезіне бастауына, енді ғана туындап келе жатқан еркіндікке
қол жеткізуіне, ең бірінші кезекте қала мәдениеті себепкер болды. Италия
қалаларында тамаша ірі өнеркесіп орындарының болғаны тарихтан белгілі.
Солардың ішінде Қайта жаңғыру мәдениетінің ошағы болған — Флоренцияның
мерейі үстем болды. Табиғи байлықтардың тапшылығы және тағы да басқа
жағдайларға байланысты Италия басқа мемлекеттермен сауда-саттық жасауға
ерекше мән берді. Италия қалалары Батыс елдерімен де, мұсылмаи елдерімен де
сауда-саттық жасады. Мұның өзі ел экоономикасының одан әрі дамып, қала
мәдениетінің гүлденуіне әкеліп соқты, ал қала мәдениетінің ықпалымен жаңа
адамдар қалылтасты. Бірак жаңа адамдар-дың қалыптасуы әлі де болса орта
ғасырлық заман ықпалына байланысты болды, қаншама уақыт өтсе де христиандық
дәстүрлердің қаймағы шайқалмаған болатын, сондықтан да болар адамдар орта
ғасырлық шырмаудан шыға алмай аласұрды. Міне, осындай тарихи кезеңде көне
мәдени мұраларды тірілтуге деген жаппай құлшыныс жаңа адамдардың
қайталанбайтын, ерекше мәдениеттік қайнар бұлағын ашуына мүмкіндік берді.
Бұл мәдени төңкерістің барысында Қайта жаңғыру даналарының басты
назарында Платон сияқты көне заман ойшылдарының ілімдерінің болуын қалай
түсіндіруге болады.
А.Ф. Ло-сев осы орайда тамаша ғылыми тұжырым жасап, бұл жағдайды
неоплатонизммен байланыстырды. Оның пікірінше, Қайта жаңғыру дә уірінің
өкілдері мәдениетті орта ғасырлық догматтан тазартты, оны қайта қарау
арқылы қайта жаңғыртып, жаңа мазмұн берді. Ол мәдениет тарихыпдағы
неоплатонизмнің үш түрін атап көрсетті. Олардың біріншісі — көне замандық
— космологиялық, екіншісі — орта ғасырлық — теологиялық үшіншісі —
жаңғырған — антроцентристік неоплатонизм. (Г.В. Драч. Куль-турология.
Ростов-на-Дону. 1995, с. 217.) Көне заманның неоплатонизмі Платон ілімін
кайта қарай отырып, рухтың табиғатың заттар қозғалысып, космостық
айналыстың ақиқаттығын космологиялық тұрғыдан түсіндіруге әрекет жасаса,
орта ғасырлық неоплатонизм табиғат пен дүниеден жоғары өмір сүретін, жоқтан
болмыс тудыратын абсолюттік жан теориясына негізделді. Жоғарыда атап
көрсетілген антропологиялық жаңғырған неоплатонизм бір жағынан,
көне заман неоплатонизмінің көмегімен материалдық дүниені жоғары
көтеріп, орнықтыруға тырысса, екінші жағынап оның орта ғасырлық
неоплатонизммен ортақ қасиеттері, белгілері бар. Демек, сулулық пен
әсемдікке толы дүниені аңдап-түсіну — жаңғыртушылық дүниетанымдық
мақсаттардың бірі болып саналады. Құдай жандандырған дүние әр уақытта
да адам назарында болған, оны ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
2.Қайта жаңғыру мәдениеті
3.Қайта жаңғыру дәуірі
Ежелгі Қытай мәдениеті
Батыс және орталық Еуропа мәдениеті тарихындағы орта ғасырлық
мәдениеттен жаңа заман мәдениетіне өту дәуірі екі ұлы мәдени қозғалысты —
Қайта жаңғыру дәуірі мен Реформацияны қамтиды. Ренессанс деген атпен
белгілі болған Қайта жаңғыру дәуірі ақсүйектік сипатта болса, ал Реформация
қозғалысы — діни бағытта жүзеге асырылды. Қайта жаңғы ру идеялары бұқара
халықтың арасынан гөрі, қоғамның үстемдік етуші таптарының арасында кеңінен
тараса, ал Реформация идеялары бүкіл халық тарапынан кең қолдау тапты.
Қайта жаңғыру дәуірі мен Реформацияның өзара қарым-қатынастары әрі
күрделі, әрі бір қалыпты емес, бірақ соған қарамастан бұл мәдени
төңкерістер жаңа заманның жаршысы, адамзат баласының мәдениет саласындағы
жарқын кезеңдерінің бірі болды.
Қайта жаңғыру мәдениеті
Қайта жаңғыру мәдениеті (Ренессанс) деп аталатын алғашқы буржуазиялық
мәдениет — XIV ғ. аяғында XV ғ. басында Еуропада, оның ішінде Италияда
қалыптасты. Бұл мәдедіни төңкеріс Венециядан басталып, бүкіл Италияны
қамтыды. Қайта жаңғыру дәуірін Еуропаның көптеген мемлекеттері, атап
айтқанда: Франция, Испания, Нидерланды, Польша, Чехия, Венгрия, Англия,
Балқан елдері жөне т.б. бастарынан кешірді. Бұл кезеңде итальян қоғамы
Грекия мен Римнің көне мәдениетіне ерекше мән беріп, көне мөдени мұраларды
жаңғыртумен қызу айналыса бастады. Түңғыш рет Еуропа діни идеялар негізінде
емес, жалпы адамзаттық гуманистік идеялар рухында бірігуге мүмкіндік алды.
Бұл дәуір адамзат тарихындағы сыңдарлы заман болды. Еуропа бастан кешірген
бұл өтпелі кезең - қоғамдық-саяси және мәдени өмірде елеулі орын алды:
Экономика саласында — бұл географиялық ашулар заманы мен капи талдың
алғашқы қорлану заманы, отарларды жыртқыштықпен бөліп, басып алынған
халықтарды айуандықпен тонау заманы, отаршылдық соғыстар заманы болды.
Саясат саласында - тәуелсіздік үшін күрес заманы бодды. Жаңадан қалыптасып
келе жатқан жас буржуазия мүдделері басымдылық танытып бюргерлік
мәдениеттің барған сайын ұлттық сипатқа ие бола бастау заманы. Толассыз
соғыстар, отаршылдардың айуандық өрекеттері және соның нәтижесінде
тереңдей түскен таптық қақтығыстар, халыққа қырғидай тиген түрлі аурулар
эпидемиясы, талай дарынды еркін ой иелерін отқа жаққан инквизиция оттары,
толассыз діни соғыстар — осылардың бәрі Еуропа халықтарының өткен тарихы,
дәуір сипаты болды. Қайта жаңғыру термині осы дәуірдің белгілі суретшісі,
сәулетшіс және өнер тарихының асқан білгірі Джордане База-кри (1512—1574)
өзінің Жизне описание наиболее знаменитых живописцев, ваятелей и зодчих
(XVI ғ.) деген еңбегінде алғаш рет қолданған. Демек, бұл терминнің
мағынасы — көне заман мә дениетін жаңғырту болып табылады. Ал одан кейін,
дәлірек айтқанда, XVIII ғ. бастап Италиядық жаңғыру дәуірі адамның қайта
жаңғыруы және гуманизм дәуірі деп сипатталады. XIV— I XV ғ. Италия
мәдениетін былай сипаттаудың тамыры да осы дәуірде жатқандығын атап өткен
дұрыс сияқты, өйткені тұңғыш рет адам табиғаты, адамгершілік деген
ұғымдарды енгізген осы дәуірдің алыптары Леонардо Бруни мен Колюччо
Салютати болатын. Тереңірек үңіліп қарайтын болсақ, гуманизм лақтынның
адамгершілік деген сөзінен шықкан (гомо — адам деген ұғымды
білдіреді). Бұл терминді жаңа адамдар — (гуманистер) енгізген. Олардың
ойынша, гуманизм бүкіл адамзат баласы тудырған мол мәдени мұраларды құныға
оқып, зерттеп-білуге ұмтылу болып табылады. Олай болса, Қайта жаңғы ру
заманының басты жаңалығы — ғасырлар қойнауына көз жүгізіп, өткен
замандардағы көне мәдени мұраларды қайта жаңғырту болып табылады. Белгілі
ғалым — гуманист, Леонардо Бруни (1370—1444 ж.) гуманизимді адамның
өмірі мен әдет-ғұрып, салт-дәстүрлеріне қатысты дүниелерді танып-білумен
және адамды рухани жағынан жетілдіріп, оны өсемдікке, ізгілікке баулитын
жағдайларды ғылыми тұрғыдан зерттеп білу деп түсінді. Оған: поэзия,
грамматика, риторика, тарих, философия, музыка және т.б. жатқызды. Сөйтіп,
көне мәдениет құндылықтарын игеруде басты рөлді гуманитарлық ғылымдар
атқарады деп есептелді. Бұл кезеңде қоғамды мәдени тұрғыдан қайта
құруды мақсат еткен білімді, рухани байлығы мол Еуропа интеллигенциясының
қалыптасу процесі басталды. Қоғамда алатын орнына, қызмет дәрежесіне,
байлығына, тіпті тұрмыс-тіршілігінің әр түрлілігіне қарамастан оларды ортақ
мақсат біріктірген болатын. Мысалы, Лоренцо Медичи — ел басшысы болса,
Полициано — университет профессоры, Пико делла Мирандоло — граф, ал Лоренцо
Вониконтри — офицер болды. Демек, гуманизм — мәдениеттің басты
принциптерінің бірі, оның сапалық өлшемі, оның ақиқатгығының айнасы болды.
Осы орайда, қайта жаңғыру мәдениетінің өзіндік сипатыңа тоқтала кеткенді
жөн көрдік. Олар: гуманизм, антроцентризм, орта ғасырлық христиандык
дәстүрлерді нәрлендіру, көне мөдени мұраларды қайта жаңғырту (философия мен
өнердің көне туындыларын тірілту) және дүниеге жаңа көзқарас болып
табылады.
Ренессанс мәдениетінің жоғарыда көрсетілген өзіндік ерекшеліктері оның
дәуірлеріне тікелей байланысты болып келеді, өйткені бұл өзгерістер заман
ағымына, дәуір тынысына тікелей тәуелді болғаны ақиқат.
Қайта жаңғыру мәдениеті төрт кезеңге бөлінеді. Жоғарыда көрсетілген
белгілер енді ғана біліне бастаған кезең проторенессанс (қайта жаңғыру
қарсаңы) деп аталады. Екі ғасырға созылған бұл тарихи кезеңнің әр ғасыры
(XIII ғ. дученто, XIV ғ. — треченто деп аталады) тамаша дарынды адамдарды
өнер сахнасына шығарды. Солардың бірі — Қайта жаңғыру мәдениетінің
бастауында болған ұлы Данте Алигьери (1265— 1321 ж.). Ұлы дарынның қыл
қаламынан шыққан атақты комедияларының кереметтігі соншалық, оның талантына
бас иген ұрпақтары бұл туындыны Құдіретті комедия деп атады. Данте,
Франческо Петрарка (1304—1374 ж.) және Джованни Бокачо (1313—1375 ж.)
Қайта өрлеу (жаңгыру) деуірінің дарынды өнер қайраткерлері және итальян
тілінің негізін қалаушылар болды. Олардың шығармалары дүниежүзілік
әдебиетке қосылған тамаша туындылар қатарынан орын алды. Мысалы,
Петрарканың Мадонна Лаураның өмірі мен еліміне арналған сонеттері өзінің
тірі кезінде-ақ әлемге әйгілі болды. Оның жолын қуушылардың бірі
Декамеронның авторы атақты Боккаччоның гуманистік идеяларға толы
реалистік новеллалары — дүниежүзілік әдебиет саласындағы соны құбылыс болып
санадады.
Қайта жаңғыру кезеңінің мәдени дәстүрлері, оңың өзіне ғана тән
ерекшеліктері айқындала бастаған кезең — XV ғасыр, яғни Бастапқы Қайта
жаңғыру дәуірі (кватроченто). Ал Италия мәдениеті идеялары мен
принциптерінің гүлденген кезеңі және оның құлдырау қарсаның — Кемелденген
жаңғыру кезеңі (Чинквеченто) деп атаймыз. Бұл дәуір XVI ғасырды қамтиды.
Қайта жаңғыру мәдениетінің басты назары адам тұлғасына аударылды. Адам
бойындағы ізгі қасиеттерді жан-жақты керсету арқылы оны биік дәрежеге
көтеру және оның арнамысын, абыройын қорғау — басты орынға қойылды. Міне,
сондықтан да болар, шынайы гуманизм адамның бостандық алуға, бақытты
болуға, өз қабілетің дамытуға құқығы бар екендігін жариялады, адамдар
арасындағы қарым-қатынаста теңдік, әділдік, адамды сүю және адамгершілік
принциптерін жақтады. Ерекше
атап өтетін бір жайт, Қайта жаңғыру заманының гуманизмі адамды дін
бұғауынан босатуға бағытталды, яғни дін мен шіркеу ықпалын әлсіретуге
барынша күш салды. Ендеше, бұл дәуірдің гуманистік идеялары — рухани
төңкерістің негізі болды, ал өз кезегінде бұл төңкерістер буржуазиялық
революциялар толқынымен және жаңа Еуропаның мәдениеттің қалыптасу
процесімен тығыз байланысты болды.
Қайта жаңғыру мәдениетінде басты назардын, адамға, оның табиғатына
аударылу сырын қалай түсіндіруге болады? Қоғамдағы мұндай түбегейлі
өзгерістің — әлеуметтік-экономикалық факторларға, оның ішінде тауар-ақша
қарым-катынастарының дамуына тікелей байланысты болды. Адамның
тәуелсіздігің сезіне бастауына, енді ғана туындап келе жатқан еркіндікке
қол жеткізуіне, ең бірінші кезекте қала мәдениеті себепкер болды. Италия
қалаларында тамаша ірі өнеркесіп орындарының болғаны тарихтан белгілі.
Солардың ішінде Қайта жаңғыру мәдениетінің ошағы болған — Флоренцияның
мерейі үстем болды. Табиғи байлықтардың тапшылығы және тағы да басқа
жағдайларға байланысты Италия басқа мемлекеттермен сауда-саттық жасауға
ерекше мән берді. Италия қалалары Батыс елдерімен де, мұсылмаи елдерімен де
сауда-саттық жасады. Мұның өзі ел экоономикасының одан әрі дамып, қала
мәдениетінің гүлденуіне әкеліп соқты, ал қала мәдениетінің ықпалымен жаңа
адамдар қалылтасты. Бірак жаңа адамдар-дың қалыптасуы әлі де болса орта
ғасырлық заман ықпалына байланысты болды, қаншама уақыт өтсе де христиандық
дәстүрлердің қаймағы шайқалмаған болатын, сондықтан да болар адамдар орта
ғасырлық шырмаудан шыға алмай аласұрды. Міне, осындай тарихи кезеңде көне
мәдени мұраларды тірілтуге деген жаппай құлшыныс жаңа адамдардың
қайталанбайтын, ерекше мәдениеттік қайнар бұлағын ашуына мүмкіндік берді.
Бұл мәдени төңкерістің барысында Қайта жаңғыру даналарының басты
назарында Платон сияқты көне заман ойшылдарының ілімдерінің болуын қалай
түсіндіруге болады.
А.Ф. Ло-сев осы орайда тамаша ғылыми тұжырым жасап, бұл жағдайды
неоплатонизммен байланыстырды. Оның пікірінше, Қайта жаңғыру дә уірінің
өкілдері мәдениетті орта ғасырлық догматтан тазартты, оны қайта қарау
арқылы қайта жаңғыртып, жаңа мазмұн берді. Ол мәдениет тарихыпдағы
неоплатонизмнің үш түрін атап көрсетті. Олардың біріншісі — көне замандық
— космологиялық, екіншісі — орта ғасырлық — теологиялық үшіншісі —
жаңғырған — антроцентристік неоплатонизм. (Г.В. Драч. Куль-турология.
Ростов-на-Дону. 1995, с. 217.) Көне заманның неоплатонизмі Платон ілімін
кайта қарай отырып, рухтың табиғатың заттар қозғалысып, космостық
айналыстың ақиқаттығын космологиялық тұрғыдан түсіндіруге әрекет жасаса,
орта ғасырлық неоплатонизм табиғат пен дүниеден жоғары өмір сүретін, жоқтан
болмыс тудыратын абсолюттік жан теориясына негізделді. Жоғарыда атап
көрсетілген антропологиялық жаңғырған неоплатонизм бір жағынан,
көне заман неоплатонизмінің көмегімен материалдық дүниені жоғары
көтеріп, орнықтыруға тырысса, екінші жағынап оның орта ғасырлық
неоплатонизммен ортақ қасиеттері, белгілері бар. Демек, сулулық пен
әсемдікке толы дүниені аңдап-түсіну — жаңғыртушылық дүниетанымдық
мақсаттардың бірі болып саналады. Құдай жандандырған дүние әр уақытта
да адам назарында болған, оны ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz