Жалпы және бейорганикалық химия пәні
Масса - бөлшектiң күйi өзгерген кездегi оның гравитациялық тартылуын немесе инерттiлiгiн сипаттайтын қасиетi.
Массаның атомдық бiрлiгi (м.а.б.) немесе көмiртектiк бiрлiк – 1/12 көмiртегiнiң - 12 изотопының массасы: 1 м.а.б. = 1,6605710-24г. Тәжрибелiк есептеулер жүргiзгенде химияда массаның абсолюттiк мәнiн емес көмiртектiк бiрлiкпен өлшенетiн атомдық массаның бiрлiгi – салыстырмалы масса қолданылады.
Салыстырмалы атомдық масса – белгiлi бiр элемент атомының массасы көмiртектiк бiрлiк массасынан неше есе артыо екенiн көрсетедi. Элементтер изотоптардың қоспасын құрайды, сондықтан Д.И.Менделевтiң кестесiнде көрсетiлген элемент атомының массасы элементтiң табиғаттағы изотоптарының атомдық массаларының орташа мәнi.
Салыстырмалы молекулалық масса – молекула массасы көмiртектiк бiрлiктен неше есе үлкен екендiгiн көрсететiн сан. Молекулалық масса сол молекуланың құрамына кiретiн барлық элемент атомдарының массаларының қосындысына тең.
Моль – 12 г. көмiртегi – 12 изотопында қанша құрылымдық бiрлiктер болса, сонша бiрлiктi құрайтын зат мөлшерi.
Заттың құрылымдық бiрлiгi - химиялық бөлшек (атом, молекула, ион), сонымен қатар формуламен берiлетiн бөлшектер жиынтығы.
Зат массасының сақталу заңы – (М.В.Ломоносов, 1748, А.Л.Лавуазье, 1789): әрекеттесушi, яғни реакцияларға қатысатын заттардың массасы реакция нәтижесiнде түзiлетiн зат массасына тең болады.
Зат құрамының тұрақтылық заңы – (Ж.Л.Пруст,1799): алыну әдiсiне қарамастан әрбiр заттың құрамы ( қасиетi) тұрақты болады.
Авогадро заңы - (А.Авогадро,1811, С.Канницаро,1858): бiрдей жағдайдағы (температура және қысымда) әртүрлi газдардың тең көлемдерiндегi молекула сандары бiрдей болады.
Молекулалық және атомдық массаны анықтау тәсiлдерi
1. Газдардың молекулалық массасын берiлген көлем арқылы анықтау:
Авогадро заңынан шығатын салдар:
а) бiрдей жағдайда әртүрлi газдардың бiрдей мөлшерi бiрдей көлем алады;
б) қалыпты жағдайда (қ.ж.) температура Т=273,15 K (0OC), қысым P=1,01325 10-24Па (P=1 атм, P=760 мм с.б.) кез келген газдың 1 молi 22,4 л. көлем алады.
2. Газдардың молекулалық массаларын салыстырмалы тығыздық арқылы анықтау
Авогадро заңы. Бiрдей жағдайда әртүрлi газдардың бiрдей
Массаның атомдық бiрлiгi (м.а.б.) немесе көмiртектiк бiрлiк – 1/12 көмiртегiнiң - 12 изотопының массасы: 1 м.а.б. = 1,6605710-24г. Тәжрибелiк есептеулер жүргiзгенде химияда массаның абсолюттiк мәнiн емес көмiртектiк бiрлiкпен өлшенетiн атомдық массаның бiрлiгi – салыстырмалы масса қолданылады.
Салыстырмалы атомдық масса – белгiлi бiр элемент атомының массасы көмiртектiк бiрлiк массасынан неше есе артыо екенiн көрсетедi. Элементтер изотоптардың қоспасын құрайды, сондықтан Д.И.Менделевтiң кестесiнде көрсетiлген элемент атомының массасы элементтiң табиғаттағы изотоптарының атомдық массаларының орташа мәнi.
Салыстырмалы молекулалық масса – молекула массасы көмiртектiк бiрлiктен неше есе үлкен екендiгiн көрсететiн сан. Молекулалық масса сол молекуланың құрамына кiретiн барлық элемент атомдарының массаларының қосындысына тең.
Моль – 12 г. көмiртегi – 12 изотопында қанша құрылымдық бiрлiктер болса, сонша бiрлiктi құрайтын зат мөлшерi.
Заттың құрылымдық бiрлiгi - химиялық бөлшек (атом, молекула, ион), сонымен қатар формуламен берiлетiн бөлшектер жиынтығы.
Зат массасының сақталу заңы – (М.В.Ломоносов, 1748, А.Л.Лавуазье, 1789): әрекеттесушi, яғни реакцияларға қатысатын заттардың массасы реакция нәтижесiнде түзiлетiн зат массасына тең болады.
Зат құрамының тұрақтылық заңы – (Ж.Л.Пруст,1799): алыну әдiсiне қарамастан әрбiр заттың құрамы ( қасиетi) тұрақты болады.
Авогадро заңы - (А.Авогадро,1811, С.Канницаро,1858): бiрдей жағдайдағы (температура және қысымда) әртүрлi газдардың тең көлемдерiндегi молекула сандары бiрдей болады.
Молекулалық және атомдық массаны анықтау тәсiлдерi
1. Газдардың молекулалық массасын берiлген көлем арқылы анықтау:
Авогадро заңынан шығатын салдар:
а) бiрдей жағдайда әртүрлi газдардың бiрдей мөлшерi бiрдей көлем алады;
б) қалыпты жағдайда (қ.ж.) температура Т=273,15 K (0OC), қысым P=1,01325 10-24Па (P=1 атм, P=760 мм с.б.) кез келген газдың 1 молi 22,4 л. көлем алады.
2. Газдардың молекулалық массаларын салыстырмалы тығыздық арқылы анықтау
Авогадро заңы. Бiрдей жағдайда әртүрлi газдардың бiрдей
ЖАЛПЫ ЖӘНЕ БЕЙОРГАНИКАЛЫҚ ХИМИЯ ПӘНІ
Масса - бөлшектiң күйi өзгерген кездегi оның гравитациялық тартылуын немесе
инерттiлiгiн сипаттайтын қасиетi.
Массаның атомдық бiрлiгi (м.а.б.) немесе көмiртектiк бiрлiк – 112
көмiртегiнiң - 12 изотопының массасы: 1 м.а.б. = 1,66057⋅10-24г. Тәжрибелiк
есептеулер жүргiзгенде химияда массаның абсолюттiк мәнiн емес көмiртектiк
бiрлiкпен өлшенетiн атомдық массаның бiрлiгi – салыстырмалы масса
қолданылады.
Салыстырмалы атомдық масса – белгiлi бiр элемент атомының массасы
көмiртектiк бiрлiк массасынан неше есе артыо екенiн көрсетедi. Элементтер
изотоптардың қоспасын құрайды, сондықтан Д.И.Менделевтiң кестесiнде
көрсетiлген элемент атомының массасы элементтiң табиғаттағы изотоптарының
атомдық массаларының орташа мәнi.
Салыстырмалы молекулалық масса – молекула массасы көмiртектiк бiрлiктен
неше есе үлкен екендiгiн көрсететiн сан. Молекулалық масса сол молекуланың
құрамына кiретiн барлық элемент атомдарының массаларының қосындысына тең.
Моль – 12 г. көмiртегi – 12 изотопында қанша құрылымдық бiрлiктер
болса, сонша бiрлiктi құрайтын зат мөлшерi.
Заттың құрылымдық бiрлiгi - химиялық бөлшек (атом, молекула, ион),
сонымен қатар формуламен берiлетiн бөлшектер жиынтығы.
Зат массасының сақталу заңы – (М.В.Ломоносов, 1748, А.Л.Лавуазье,
1789): әрекеттесушi, яғни реакцияларға қатысатын заттардың массасы реакция
нәтижесiнде түзiлетiн зат массасына тең болады.
Зат құрамының тұрақтылық заңы – (Ж.Л.Пруст,1799): алыну әдiсiне
қарамастан әрбiр заттың құрамы ( қасиетi) тұрақты болады.
Авогадро заңы - (А.Авогадро,1811, С.Канницаро,1858): бiрдей жағдайдағы
(температура және қысымда) әртүрлi газдардың тең көлемдерiндегi молекула
сандары бiрдей болады.
1
2 Молекулалық және атомдық массаны анықтау тәсiлдерi
1. Газдардың молекулалық массасын берiлген көлем арқылы анықтау:
Авогадро заңынан шығатын салдар:
а) бiрдей жағдайда әртүрлi газдардың бiрдей мөлшерi бiрдей көлем алады;
б) қалыпты жағдайда (қ.ж.) температура Т=273,15 K (0OC), қысым P=1,01325 ⋅
10-24Па (P=1 атм, P=760 мм с.б.) кез келген газдың 1 молi 22,4 л. көлем
алады.
2. Газдардың молекулалық массаларын салыстырмалы тығыздық арқылы анықтау
Авогадро заңы. Бiрдей жағдайда әртүрлi газдардың бiрдей көлемдерiндегi
молекулалар саны бiрдей болады. nH=nO; VH= VO
;
Тең көлемдегi бiрдей жағдайда алынған газдардың массаларының қатынасы
бiрiншi газдың екiншi газ бойынша салыстырмалы тығыздығы деп аталады.
3. Газдардың молекулалық массасын Менделеев-Клайперон теңдеуi арқылы
анықтау
PV=
мұндағы – m -газ массасы, г
М – газдың молекулалық массасы, гмоль
Р - қысым, Па
Т – температура, К
R – универсал газ тұрақтысының мәнi P мен V өлшем бiрлiктерiне
байланысты болады.
Егер P= атм
V=1л, онда R=0.082
Егер P=мм.с.б.
V=мл, R=62400
Егер P=Па
V=м3, R=8.31
Эквивалент заңы (В.Рихтер, 1792): реакцияға қатысатын заттардың салмақ
мөлшерi олардың эквиваленттерiне пропорционал болады.
Элементтiң химиялың эквивалентi - сутегi массасының бiр бiрлiгiмен
немесе оттегi массасының сегiз бiрлiгiмен қосылатын немесе осы мөлшерiн
қосылыстан ығыстыратын массаны айтады.
Атом құрылысы. Радиоактивтiлiк
Атом ядросы – атомның негiзгi массасы шоғырланған оң зарядталған,
атомның бөлшегi. Ядро нуклондардан (протондар мен нейтрондардан) тұрады.
Протондар Z мен нейтрондар N санының қосындысы массалық сан А деп аталады:
А = Z + N.
Протондар – массасы 1,00728 м.а.б және заряды шартты түрде +1 деп
алынған оң зарядталған бөлшектер. Элементтiң реттiк нөмерi атомдағы
протондар санына тең және ядроның жалпы оң зарядын, сонымен қатар периодтық
жүйедегi элементтiң орнын анықтайды.
Нейтрондар – массасы 1,200866 м.а.б. электiрлiк бейтарап бөлшектер. Бiр
химиялық элементтiң ядросындағы нейтрондар саны әртүрлi болуы мүмкiн.
Изотоптар – ядро заядтарының саны бiрдей, бiрақ массалары әртүрлi
элементтер.
Изобарлар – ядро зарядтары әртүрлi, ал массалық сандары бiрдей болатын
химиялық элементтер.
Атом оң зарядталған ядродан және оны айналып жүретiн электрондардан
тұрады. Атомдағы электронның күйi төрт квант санымен сипатталады.
Квант сандары
n-бас квант саны электронның ядродан арақашықтығын, яғни e-бұлтының
орташа көлемiн, e—дардың энергиясын, қабат санын анықтайды. n=1-ден +∞
дейiн мән қабылдайды.
l – орбиталь квант саны (қосымша) қабаттағы деңгейше санын көрсетедi,
электрон бұлттарының пiшiндерiн, деңгейшедегi электронның энергиясын
көрсетедi.
l – 0-ден (n-1) дейiн мән қабылдайды.
m – магнит квант саны, орбиталüдардың кеңестiкте орналасу бағытын
көрсетедi.
m=-l...0...+l мән қабылдайды.
S-спиндiк квант саны электронның өз осiнде айналу бағытын көрсетедi.
S=+12; -12 мәндерiн қабылдайды.
Паули принципi: атомда 4 квант сандары бiрдей болатын екi электрон
болмайды.
Гунд ережесi: энергетикалық деңгейдегi электрондардың максимал саны N
= 2n2; атомның тұрақты күйiне, спин сандарының қосындысы максимал
болатындай энергетикалық деңгейшеде электрондардың орналасуы сәйкес келедi.
Клечковский ережесi: негiзгi күйiнде электрон (n+ l) қосындысының мәнi
кiшi болатын деңгейшеге орналасады; егер 2 деңгейше үшiн (n+ l) қосындылары
тең болса, онда алдымен “n”- мәнi кiшi деңгейше толтырылады. Атомдардың
электрондық конфигурацияларын екi (а) немесе төрт (б) квант сандарының
терминдерiнде жазады:
а) 7N а) 1s2 2s2 2p3 ; б)
Химиялық байланыс
Молекулада атомдардың немесе молекулалардың өзара әрекеттесуi химиялық
байланыс арқылы жүзеге асады. Молекулаiшiндiк (коваленттi, полярлы, ионды,
донорлы-акцепторлық, металдық) және молекулаараралық сутектiк, ван-дер-
ваальс болып бөлiнедi. Байланыс түзуге қатысатын сыртқы электрондық
қабаттағы электрондарды валенттi деп атайды. Валенттi электрондар
жұптаспаған электрондар немесе электрон жұптары болуы мүмкiн.
Валенттiлiк - бұл молекулада химиялық элемент атомының түзетiн
байланыстар саны. Көп жағдайда металл атомдарында сыртқы электрондық
қабатта бiрден үшке дейiн электрондар болады. Металл неғұрлым электрондарды
оңай берсе, солғұрлым ол активтi. Металдың реакцияға бейiмдiлiгiн
сипаттайтын шамаларының бiрi – иондану энергиясы – атоммен ең әлсiз
байланысқан электронды жұлып алуға жұмсалатын энергия. Бейметалдар
атомдарының сыртқы деңгейiнде 4-тен 8 дейiн электрондар болады. Бейметалдың
қасиеттердi сипаттайтын шама электронтартқыштық - электрон атомына
қосылғанда бөлiнетiн энергия (эВатом).
Байланыс энергиясы – байланыс түзiлгенде немесе үзiлгенде бөлiнетiн не
сiңiрiлетiн энергия (кДжмоль).
Байланыс ұзындығы - атом ядроларының арақашықтығы, бұл кезде атомдардың
арасындағы тарту және тебу күштерi тепе-теңдiкте болады.
Диполь моментi - молекула полярлығының өлшемi, ол заряд мәнiн
молекуладағы оң немесе терiс заряд центрлерiнiң арақашықтығына көбейткенге
тең:
μ = q⋅r (Дебай, D).
Металдық байланыс – байланыста әр атомның электрондары металда
орналасқан барлық атомдарға қатысты. Молекулааралық арақатынас, полярлы
молекулалардың әртүрлi полюстерiнiң электростатикалық әрекеттесуiне
байланысты.
Сутектiк байланыс – бiр молекуланың оң зарядталған сутегi атомымен
басқа молекуланың электротерiс атомының арасындағы байланыс. Сутектi
байланыстың энергиясы (2-10 ккалмоль) коваленттi байланыстың энергиясынан
(сутегiмен оттегiнiң коваленттi байланысының энергиясы 110 ккалмоль тең)
аз. Сутектiк байланыс энергиясы аз мөлшерiне қарамастан молекулалардың
ассоциациясына (бiрiгуiне) мүмкiндiк бередi. Мысалы: спиртте ROH, суда H2O
көрiнедi.
16 17 18 54 56 ← ядроның массалық саны
О, О, О, Cr, Fe
8 8 8 24 26 ← атомның реттiк номерi →
Ядролық реакциялар – атомдардың ядроларындағы протондар мен
нейтрондардың жаңа элемент түзе отырып ыдырау процесi.
Радиоактивтiлiк – атом ядроларының ыдырауы нәтижесiнде бiр элементтiң
өздiгiнен бөлшектер немесе толқындар бөлiп шығаруы.
Изотоптар тұрақты және тұрақсыз болып бөлiнедi. Тұрақты изотоптар
радиоактивтiк ыдырауға ұшырамайды. Тұрақсыз изотоптар радиоактивтi.
Радиоактивтi заттар үш түрлi сәуле шығарады:
α (альфа), – ыдырау – массасы 4 және заряды +2-ге тең гелий ядросының
ағыны, қалыңдығы 0,01 мм металдан өтiп кетедi.
β (бета) – электрондардың ағыны β бөлшектерi қалыңдығы 0,01 м металдан
өтiп кетедi.
γ (гамма) - ыдырау – энергиясы өте жоғары электромагниттiк сәуле
шығару.
Тұрақсыз изотоптың жартылай ыдырау периоды T12 - радиоактивтiк
бастапқымен салыстырғандағы екi есе азаю уақыты: t12=0,693λ, мұнда λ-
ыдыраудың тұрақтысы.
3
4 Химиялық процесстердiң энергетикасы
Гесс заңы (1840) реакцияның жылу эффектiсi реагенттердiң және
өнiмдердiң агрегаттық күйлерiне тәуелдi, бiрақ жүру жолына тәуелдi емес.
Гесс заңын кез-келген энергиясы өзгере жүретiн химиялық реакцияларға
қолдануға болады, ол арқылы химиялық байланыстың кристалл торларының
энергияларын, еру жылуын т.б. есептеуге болады.
Түзiлу жылуы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Масса - бөлшектiң күйi өзгерген кездегi оның гравитациялық тартылуын немесе
инерттiлiгiн сипаттайтын қасиетi.
Массаның атомдық бiрлiгi (м.а.б.) немесе көмiртектiк бiрлiк – 112
көмiртегiнiң - 12 изотопының массасы: 1 м.а.б. = 1,66057⋅10-24г. Тәжрибелiк
есептеулер жүргiзгенде химияда массаның абсолюттiк мәнiн емес көмiртектiк
бiрлiкпен өлшенетiн атомдық массаның бiрлiгi – салыстырмалы масса
қолданылады.
Салыстырмалы атомдық масса – белгiлi бiр элемент атомының массасы
көмiртектiк бiрлiк массасынан неше есе артыо екенiн көрсетедi. Элементтер
изотоптардың қоспасын құрайды, сондықтан Д.И.Менделевтiң кестесiнде
көрсетiлген элемент атомының массасы элементтiң табиғаттағы изотоптарының
атомдық массаларының орташа мәнi.
Салыстырмалы молекулалық масса – молекула массасы көмiртектiк бiрлiктен
неше есе үлкен екендiгiн көрсететiн сан. Молекулалық масса сол молекуланың
құрамына кiретiн барлық элемент атомдарының массаларының қосындысына тең.
Моль – 12 г. көмiртегi – 12 изотопында қанша құрылымдық бiрлiктер
болса, сонша бiрлiктi құрайтын зат мөлшерi.
Заттың құрылымдық бiрлiгi - химиялық бөлшек (атом, молекула, ион),
сонымен қатар формуламен берiлетiн бөлшектер жиынтығы.
Зат массасының сақталу заңы – (М.В.Ломоносов, 1748, А.Л.Лавуазье,
1789): әрекеттесушi, яғни реакцияларға қатысатын заттардың массасы реакция
нәтижесiнде түзiлетiн зат массасына тең болады.
Зат құрамының тұрақтылық заңы – (Ж.Л.Пруст,1799): алыну әдiсiне
қарамастан әрбiр заттың құрамы ( қасиетi) тұрақты болады.
Авогадро заңы - (А.Авогадро,1811, С.Канницаро,1858): бiрдей жағдайдағы
(температура және қысымда) әртүрлi газдардың тең көлемдерiндегi молекула
сандары бiрдей болады.
1
2 Молекулалық және атомдық массаны анықтау тәсiлдерi
1. Газдардың молекулалық массасын берiлген көлем арқылы анықтау:
Авогадро заңынан шығатын салдар:
а) бiрдей жағдайда әртүрлi газдардың бiрдей мөлшерi бiрдей көлем алады;
б) қалыпты жағдайда (қ.ж.) температура Т=273,15 K (0OC), қысым P=1,01325 ⋅
10-24Па (P=1 атм, P=760 мм с.б.) кез келген газдың 1 молi 22,4 л. көлем
алады.
2. Газдардың молекулалық массаларын салыстырмалы тығыздық арқылы анықтау
Авогадро заңы. Бiрдей жағдайда әртүрлi газдардың бiрдей көлемдерiндегi
молекулалар саны бiрдей болады. nH=nO; VH= VO
;
Тең көлемдегi бiрдей жағдайда алынған газдардың массаларының қатынасы
бiрiншi газдың екiншi газ бойынша салыстырмалы тығыздығы деп аталады.
3. Газдардың молекулалық массасын Менделеев-Клайперон теңдеуi арқылы
анықтау
PV=
мұндағы – m -газ массасы, г
М – газдың молекулалық массасы, гмоль
Р - қысым, Па
Т – температура, К
R – универсал газ тұрақтысының мәнi P мен V өлшем бiрлiктерiне
байланысты болады.
Егер P= атм
V=1л, онда R=0.082
Егер P=мм.с.б.
V=мл, R=62400
Егер P=Па
V=м3, R=8.31
Эквивалент заңы (В.Рихтер, 1792): реакцияға қатысатын заттардың салмақ
мөлшерi олардың эквиваленттерiне пропорционал болады.
Элементтiң химиялың эквивалентi - сутегi массасының бiр бiрлiгiмен
немесе оттегi массасының сегiз бiрлiгiмен қосылатын немесе осы мөлшерiн
қосылыстан ығыстыратын массаны айтады.
Атом құрылысы. Радиоактивтiлiк
Атом ядросы – атомның негiзгi массасы шоғырланған оң зарядталған,
атомның бөлшегi. Ядро нуклондардан (протондар мен нейтрондардан) тұрады.
Протондар Z мен нейтрондар N санының қосындысы массалық сан А деп аталады:
А = Z + N.
Протондар – массасы 1,00728 м.а.б және заряды шартты түрде +1 деп
алынған оң зарядталған бөлшектер. Элементтiң реттiк нөмерi атомдағы
протондар санына тең және ядроның жалпы оң зарядын, сонымен қатар периодтық
жүйедегi элементтiң орнын анықтайды.
Нейтрондар – массасы 1,200866 м.а.б. электiрлiк бейтарап бөлшектер. Бiр
химиялық элементтiң ядросындағы нейтрондар саны әртүрлi болуы мүмкiн.
Изотоптар – ядро заядтарының саны бiрдей, бiрақ массалары әртүрлi
элементтер.
Изобарлар – ядро зарядтары әртүрлi, ал массалық сандары бiрдей болатын
химиялық элементтер.
Атом оң зарядталған ядродан және оны айналып жүретiн электрондардан
тұрады. Атомдағы электронның күйi төрт квант санымен сипатталады.
Квант сандары
n-бас квант саны электронның ядродан арақашықтығын, яғни e-бұлтының
орташа көлемiн, e—дардың энергиясын, қабат санын анықтайды. n=1-ден +∞
дейiн мән қабылдайды.
l – орбиталь квант саны (қосымша) қабаттағы деңгейше санын көрсетедi,
электрон бұлттарының пiшiндерiн, деңгейшедегi электронның энергиясын
көрсетедi.
l – 0-ден (n-1) дейiн мән қабылдайды.
m – магнит квант саны, орбиталüдардың кеңестiкте орналасу бағытын
көрсетедi.
m=-l...0...+l мән қабылдайды.
S-спиндiк квант саны электронның өз осiнде айналу бағытын көрсетедi.
S=+12; -12 мәндерiн қабылдайды.
Паули принципi: атомда 4 квант сандары бiрдей болатын екi электрон
болмайды.
Гунд ережесi: энергетикалық деңгейдегi электрондардың максимал саны N
= 2n2; атомның тұрақты күйiне, спин сандарының қосындысы максимал
болатындай энергетикалық деңгейшеде электрондардың орналасуы сәйкес келедi.
Клечковский ережесi: негiзгi күйiнде электрон (n+ l) қосындысының мәнi
кiшi болатын деңгейшеге орналасады; егер 2 деңгейше үшiн (n+ l) қосындылары
тең болса, онда алдымен “n”- мәнi кiшi деңгейше толтырылады. Атомдардың
электрондық конфигурацияларын екi (а) немесе төрт (б) квант сандарының
терминдерiнде жазады:
а) 7N а) 1s2 2s2 2p3 ; б)
Химиялық байланыс
Молекулада атомдардың немесе молекулалардың өзара әрекеттесуi химиялық
байланыс арқылы жүзеге асады. Молекулаiшiндiк (коваленттi, полярлы, ионды,
донорлы-акцепторлық, металдық) және молекулаараралық сутектiк, ван-дер-
ваальс болып бөлiнедi. Байланыс түзуге қатысатын сыртқы электрондық
қабаттағы электрондарды валенттi деп атайды. Валенттi электрондар
жұптаспаған электрондар немесе электрон жұптары болуы мүмкiн.
Валенттiлiк - бұл молекулада химиялық элемент атомының түзетiн
байланыстар саны. Көп жағдайда металл атомдарында сыртқы электрондық
қабатта бiрден үшке дейiн электрондар болады. Металл неғұрлым электрондарды
оңай берсе, солғұрлым ол активтi. Металдың реакцияға бейiмдiлiгiн
сипаттайтын шамаларының бiрi – иондану энергиясы – атоммен ең әлсiз
байланысқан электронды жұлып алуға жұмсалатын энергия. Бейметалдар
атомдарының сыртқы деңгейiнде 4-тен 8 дейiн электрондар болады. Бейметалдың
қасиеттердi сипаттайтын шама электронтартқыштық - электрон атомына
қосылғанда бөлiнетiн энергия (эВатом).
Байланыс энергиясы – байланыс түзiлгенде немесе үзiлгенде бөлiнетiн не
сiңiрiлетiн энергия (кДжмоль).
Байланыс ұзындығы - атом ядроларының арақашықтығы, бұл кезде атомдардың
арасындағы тарту және тебу күштерi тепе-теңдiкте болады.
Диполь моментi - молекула полярлығының өлшемi, ол заряд мәнiн
молекуладағы оң немесе терiс заряд центрлерiнiң арақашықтығына көбейткенге
тең:
μ = q⋅r (Дебай, D).
Металдық байланыс – байланыста әр атомның электрондары металда
орналасқан барлық атомдарға қатысты. Молекулааралық арақатынас, полярлы
молекулалардың әртүрлi полюстерiнiң электростатикалық әрекеттесуiне
байланысты.
Сутектiк байланыс – бiр молекуланың оң зарядталған сутегi атомымен
басқа молекуланың электротерiс атомының арасындағы байланыс. Сутектi
байланыстың энергиясы (2-10 ккалмоль) коваленттi байланыстың энергиясынан
(сутегiмен оттегiнiң коваленттi байланысының энергиясы 110 ккалмоль тең)
аз. Сутектiк байланыс энергиясы аз мөлшерiне қарамастан молекулалардың
ассоциациясына (бiрiгуiне) мүмкiндiк бередi. Мысалы: спиртте ROH, суда H2O
көрiнедi.
16 17 18 54 56 ← ядроның массалық саны
О, О, О, Cr, Fe
8 8 8 24 26 ← атомның реттiк номерi →
Ядролық реакциялар – атомдардың ядроларындағы протондар мен
нейтрондардың жаңа элемент түзе отырып ыдырау процесi.
Радиоактивтiлiк – атом ядроларының ыдырауы нәтижесiнде бiр элементтiң
өздiгiнен бөлшектер немесе толқындар бөлiп шығаруы.
Изотоптар тұрақты және тұрақсыз болып бөлiнедi. Тұрақты изотоптар
радиоактивтiк ыдырауға ұшырамайды. Тұрақсыз изотоптар радиоактивтi.
Радиоактивтi заттар үш түрлi сәуле шығарады:
α (альфа), – ыдырау – массасы 4 және заряды +2-ге тең гелий ядросының
ағыны, қалыңдығы 0,01 мм металдан өтiп кетедi.
β (бета) – электрондардың ағыны β бөлшектерi қалыңдығы 0,01 м металдан
өтiп кетедi.
γ (гамма) - ыдырау – энергиясы өте жоғары электромагниттiк сәуле
шығару.
Тұрақсыз изотоптың жартылай ыдырау периоды T12 - радиоактивтiк
бастапқымен салыстырғандағы екi есе азаю уақыты: t12=0,693λ, мұнда λ-
ыдыраудың тұрақтысы.
3
4 Химиялық процесстердiң энергетикасы
Гесс заңы (1840) реакцияның жылу эффектiсi реагенттердiң және
өнiмдердiң агрегаттық күйлерiне тәуелдi, бiрақ жүру жолына тәуелдi емес.
Гесс заңын кез-келген энергиясы өзгере жүретiн химиялық реакцияларға
қолдануға болады, ол арқылы химиялық байланыстың кристалл торларының
энергияларын, еру жылуын т.б. есептеуге болады.
Түзiлу жылуы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz