Бағалау құнының қағидалары

Жоспар

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Кәсіпорын (бизнес) құнын бағалау қағидалары
Жоспар
1 Кәсіпорын (бизнес) құнын бағалау қағидалары 3
1.1 Кәсіпорын бизнесін бағалау құнына қатысты түсініктемелер 3
1.1.1 Бизнесті бағалаудың бірінші концепциясы 3
1.1.2 Бизнесті бағалаудың екінші концепциясы 4
1.2 Бағалау мақсаты мен құн гүрлері 6
1.2.1 Бағалау мақсаты 6
1.2.2 Құн түрлері 7
1.3 Бағалау құнының қағидалары 11
1.3.1 Иесінің мүлік туралы көзқарасымен байланысты қағидалар 11
1.3.2 Нарықтық ортамен байланысты қағидалар 12
1.3.3 Эксплуатациядағы мүлікпен байланысты қағидасы 14
1.4 Кәсіпорынның мүліктік құнына әсер ететін факторлар 16
1.4.1 Жылжымайтын мүлік объектісінің орналасу жерлерінің даму циклы 20
1.4.2 Кәсіпорын құнына бақылаулы және бақылаусыз қатысудың әсер етуі 25
1.4.3 Кәсіпорын құнына өзінің активтерінің өтімділігінің есер етуі 27
1.4.4 Ашық акционерлік қоғамдар және жабық кәсіпорындар 29
1.4.5 Басқару қызметкерлерінің біліктілігі 29
1.4.6 Өндірістің әртараптылығы 29
1.4.7 Өндірістің вертикалды интеграциясының болмауы 30
Әдебиеттер 31
h3
h41 Кәсіпорын (бизнес) құнын бағалау қағидалары
1.1 Кәсіпорын бизнесін бағалау құнына қатысты түсініктемелер
Нормативтік база шегіндегі бағалау технологиясының нарықтарында
кәсіпорын бизнесін бағалау 3 тәсіл бойынша жүргізіледі: нарықтық, табыстық
және шығындық.
Бизнес бұл заңды, жеке тұлғалардың нақты қызметі.
Мұнда заңды тұлға кәсіпорын, азаматтық құқықтардың объектісі болып
табылады да, кәсіпкерлік қызмет үшін қолданылатын мүліктік кешен ретінде
қарастырылады.h4
Мүліктік кешен жер телімдері, ғимараттар мен құрылыстарды, машина мен
құрал - жабдықтарды, шикізат пен өнімдерді, материалдық емес активтерді
және мүліктік міндеттемелерді құрайды.

h41.1.1 Бизнесті бағалаудың бірінші концепциясы
Бірінші концепция мүліктік кешеннің құрамдастырын бағалаумен
байланысты.
Кәсіпорын бизнесін бағалау мүліктік кешеннің құрамдастырын бағалауына
әкеледі: нарықтық, табыстық және шығындық тәсілдерді қолданып, негізгі
қаражаттардың мүліктік құқықтар құнының есебінсіз бағалауға болады.h4
Мұнда, бір - бірінен жекеше бағаланатын (орындық, компьютер, ғимарат,
станок, бассейн, жер телімі және т.б.), мүліктік кешеннің құрамдастырын
бағалау жөнінде айтылып отыр. Мүліктік кешеннің құрамдастырын бөлек
бағалау, мүліктік кешен жиынтығы түрінде бола алатын қосымша құнды
анықтаумен байланысты және олардың кейінгі аккумуляциясын болжамайды.
h41.1.2 Бизнесті бағалаудың екінші концепциясы
Екінші концепция, кәсіпорын бизнесін бағалағандағы пайда болатын
қосымша құнның анықталуымен тікелей байланысты.
Кәсіпорын бизнесін жүйе ретінде қарастырсақ, құрамына тауар нарығының
секторын бақылауға рұқсат ететін, оның мүліктік кешені мен құқық жүйесі
немесе қоржыны кірсе, мүліктік кешеннің жиынтығында қосымша құнның пайда
болуы мүмкін.
Құқық жүйесі немесе қоржыны, кәсіпорынға бизнес жүйе ретінде тауар
нарықтарында тиімді бәсекелесуге руқсат етеді.
Құқықтар жүйесі немесе қоржыны езіне мыналарды қосуы қажет:h4
кәсіпкерлік қызметті іске асыратын, кәсіпорынға республикалық және атқарушы
жергілікті билік органдары беретін лицензиялардан, сертификаттардан және
тағы басқалардан пайда болатын нарықта жұмыс істеу құқығы;
кәсіпорынға табыс әкелетін жал құқығы, субжал, кепіл және т.б;
бизнес бойынша әріптестердің келісім - шарт жүйелерінен пайда болатын
құқықтар (материалдар мен шикізатты жеткізу келісім – шарттары, тауарлық
өнімдерді сатып өткізу келісім - шарттары және т.б.);
кәсіпорын акцияларының бақылау пакеттерінен пайда болатын құқықтар;
материалдық емес активтерді қалыптастыратын артықшылығы бар құқықтар.
Жоғарыда аталғандарды ескере отырып, кәсіпорынның бизнесін бағалаудың
объектілері мыналар болуы керек:
кәсіпорынның мүліктік кешені;
кәсіпорынға (фирмаға) нарықтың секторын бақылауға рұқсат ететін құқықтар
жүйесі немесе қоржыны;
кәсіпорынның (фирманың) тауар нарықтарында бәсекелесуге қабілеттілігі.
Сөйтіп, кәсіпорын (фирма) бизнесін бағалау екі концепцияны қолдану
арқылы жүзеге асырылады.
Бірінші концепция, сатып алу - сату мәміле кезіндегі кәсіпорын (фирма)
бизнесінің бағалауын болжайды. Бұл жағдайда бизнестің құны екі құрамдас
бөліктерден қалыптасады: мүліктік кешеннің құнынан және материалдық емес
активтердің құнын сипаттайтын құнға қосымша бағалануынан.
Екінші концепция, бағалау кезінде тауар нарығындағы бағаланатын
сектордың бағалау сыйымдылығын болжайды.
Қазақстан Республикасы заңнамасының талдауы мен нарықта неғұрлым
салмақты болып табылатын табыс формуласында көрсеткендей, артықшылығы бар
құқықтардың көлемін бағалану, патенттік монополиялардың шекараларын
анықтауға мүмкіндік береді. Тауар нарығының үлкен секторлар
монополияларымен байланысын патенттік монополизмдердің мүмкіндіктерін құқық
иеленушілер құқықтарымен байланыстырады, атап айтқанда:
иелігіндегі интеллектуалдық меншік объектілерін өз талабына сай қолдану;
оларды пайдалануға, басқа тұлғаларға рұқсат етпеу;
белгілі шарт негізінде, интеллектуалдық меншікті бағалауға жеке
объектілерін пайдалануға рұқсат ету.
Аталған ғылыми дәлелденген артықшылықтарды, құқық иеленуші өнім
нарығында жоғары технологиялық өнімдерінің көлемін ұлғайтуға мүмкіндігі бар
нарықтардың үлкен секторларын қатаң бақылау үшін қолданылады.
Айырықша құқықтарының ірі портфелі шоғырланған технологияларды
меңгерген жоғары технологиялық компаниялар мен корпорациялар ғылыми
дәлелденген өнім құқық иеленуші нарықтарын басқаруға, миллиардтаған
табыстар алуға белгілі мүмкіндіктер алады.
Айырықша құқықтар портфелінің көмегімен тауар нарығының ірі секторларын
басқару бойынша компаниялардың мүмкіндіктерін бағалау, олардың айырықша
құқықтар мен бизнесін бағалауына қосылады.
h41.2 Бағалау мақсаты мен құн гүрлері
1.2.1 Бағалау мақсаты
Бағалау мақсаты кәсіпорынның нарықтық құнын есеп айырысуымен негіздеу.
Кәсіпорындарды бағалау белгілі бір нақты міндеттің орындалуына
бағынады. Бағалаушы, жасалып жатқан бағалаудың міндетін білгеннен кейін
ғана керекті әдістемені дұрыс таңдай алады.
Кәсіпорынның құнын бағалау көбінесе келесі жағдайлардан туындайды:h4
кәсіпорынды сату;
кәсіпорын мүлігінің бөлігін сату (жер телімі, ғимараттар, құрылыстар);
ұйымды қайта құру немесе кәсіпорынды тарату (қосылу, бөліну, сіңісу және
т.б.), және кәсіпорынның банкротқа ұшырағандағы төрелік сот және меншік
иелерінің шешімі бойынша жүргізіледі;
бағалы қағаздар нарықтарында кәсіпорын акцияларын сатып алу және сату
(акционерлік меншіктегі кәсіпорындарды немесе оның бөлігін сатып алу);
жауапкершілігі шектеулі коғамда немесе серіктестіктің жарғылық қорының
үлесін сатып алу және сату (үлес ақша бірлігімен бағаланады);
кәсіпорынды жалға беру. Құнды бағалау жал төлемін белгілеу үшін маңызды;
кәсіпорынды жетілдіру мақсатында инвестициялық жобаның орындалуы мен оның
негізделуі кезінде кәсіпорын құнын білу қажет;
несие алу үшін кәсіпорын мүлігін кепілге беру;
кәсіпорын мүлігін сақтандыру;
мүлікке салық салу үшін, оның салық базасын анықтау;
негізгі қорларды қайта бағалау.
Сонымен, мүліктік кешен құнын бағалану негізділігі мен дәлелділігі
көбінесе бағалауды қолдану аумағының дұрыс анықталуына тәуелді, яғни сатып
алу және сату, несие алу, сақтандыру, салық салу, т.б.
h41.2.2 Құн түрлері
Кез келген мүліктің құнын, бір - бірімен тығыз байланысты екі тәсілмен
анықтауға болады: біріншіден, осы мүлікті басқа бір мүліктің кейбір санына
(ақша эквиваленті мағынасында) алмастыруы. Екіншіден, мүлік иесі болашақта
алатын табыстардың ағымды құнын анықтауы.h4
Құн, шығындар және баға түсініктемелері бойынша айырмашылықтарды білу
қажет. Құн алушының (инвестор) бағаланатын меншікті алуға жұмсайтын
төлемнің мөлшері. Шығындар бағаланатын ұқсас меншік объектісін құру үшін
қажет болатын шығын мөлшері. Бұл шығындар сатып алушы төлеуге дайын сомадан
айырмашылығы болмауы мүмкін. Баға бірдей объектілер мен басқа сатын
алушылардың активтілігін және сатып алушылардың қажеттіліктерін қоса
алғанда, бұл шығындар бағалау күнімен салыстырғанда өз құнынан жоғары
немесе төмен болуы мүмкін. Тек қана жетілген нарық жағдайында, құн және
баға бір - бірімен тең болады. Мүлікке катысты құн, өзімен нақты шарттардың
нәтижесі болатын бағаны ұсынады. Баға өткен мәмілелердегі ұқсас
объектілерді сатын алуға қанша жұмсалғанын көрсететін факт. Бағалаушы
талдау жасағаннан кейін ғана, мүлік құнының ағымдағы төленген немесе
алынған бағасы бола алатындығы туралы айта алады.
Құн негізінен төрт шарттан туындайды: сұраныс, пайдалылық, тапшылық
және меншік құқықтарын беру мүмкіндігі.
- Сұраныс. Сұраныс белгілі бір уақыт үшінде нарықта сатып алатын тауар
(қызмет) саны немесе меншік объектілері. Сұраныстың есуі бағалардың
өсуіне алып келеді.
- Пайдалылық. Адамдардың белгілі бір қажеттіліктерін қанағаттандыратын,
тауарлар мен меншік объектілерінің қабілетін пайдалылық деп атайды.
Берілген зат неғұрлым кебірек қажеттіліктерді қанағаттандыруға
қабілетті болса, соғұрлым оған сұраныс жоғары болады. Пайдалылықтың
өсуі көбіне бағаның өсімімен сәйкес жүреді.
- Тапшылық. Үлкен сұраныс пен жоғары пайдалылыққа қарамастан, ешбір мүлік
тапшы болмағанша құны болмайды.
- Меншік құқығын біреуге беру мүмкіндігі. Кез келген зат меншік
құқықтарын біреуге беру мүмкіндігі бар болған жағдайда тауар болып
саналады. Мысалы, берілген заңнамамен жердің белгілі бір түрлеріне сату
рұқсат етілмесе, онда олардың құндылығы болмайды. Дегенмен, бұл
жерлердің жал құқықтарының нарық құнын бағалауға болады.
Мүліктің құнын бағалау нақты бір мақсатпен жүргізіледі (сатудың бағасын
анықтау, ипотекалық несиені алу, мүлікті сақтандыру және т.б.). Бүл мақсат,
бағалаудың тағайындалуы деп аталады. Құнның әр түрлі анықтауларын
қолданғанда, мүліктің құны әр түрлі болады. Мысалы, оттан сақтандыру
мақсатындағы құнның бағалануы, ипотекалық несие мақсатындағы құнның
бағалануынан ерекшеленеді. Бірінші жағдайда, құнның мөлшері құрылғылардың
элементтеріне кеткен шығындармен, ал екінші жағдайда, ипотекалық несие
бойынша төлемдердің тоқтатылу жағдайында, объектіні сату үшін нарықтағы
мүмкін болатын бағамен анықталады.
Сөйтіп, бағалаудың тағайындалуына тәуелді мүлік әр түрлі құнға ие
болады.
Тәжірибеде бағалаушы келесідей негізгі құндардың түрлерін қолданады:
Негізделген нарықтық құн ашық және бәсеке нарығындағы мүлік түріне
берілетін баға. Экономикалық рационалды, мәмілеге ерікті баратын және қажет
ақпаратпен қамтамасыз етілген сатушы мен сатып алушы арасында еркін
бәсекені көрсетеді. Қаржыландырудың ерекше шарттарына сәйкес, сатып алу мен
саудың жағдайлары, екі жақтың жеткіліксіз ақпараттануы, нарық деформациясы
және т.б. факторлардың әсерінен, тәжірибеде нақты мәмілелердің бағалары
нарықтық құннан айырмашылығы болады. Нарықтық емес күн ретінде, мысалы,
нормативті есептелетін құн бола алады. Нормативті есептелетін құн
нормативтер мен әдістер басқару органдарын бекіту негізінде есептелетін
мүліктік кешеннің құны. Қарастырылып отырған мүліктік кешеннің түрлері үшін
нормативтердің (ставкалардың, коэффициенттердің) бірлік шкалалары
қолданылады. Нормативті есептелетін құн ретінде, мысалы, кәсіпорын
мүлігінің салық салу құны болып табылады. Кәсіпорын мүлігіне салық салу
үшін салықтық база ретінде негізгі қаражаттардың, материалдық емес
активтердің, қорлар мен шығындардың орташа жылдық қалдық құны жатады. Салың
салу құнын есептеу үшін кәсіпорын мүлігінің бухгалтерлік есебінің баланстық
активіндегі қалдықтар алынады. Нормативті есептелетін құнның тағы бірі,
жерге салық салу үшін, жер телімінің құнын анықтау болып табылады.
Мүліктік кешеннің нормативті есептелетін құнының көрсеткішін салық салу
және мүлікті мемлекеттік сақтандыру органдары тәжірибеде пайдаланылады. Бұл
көрсеткішті талаптар бойынша зақымды бағалау үшін сот органдары да
қолданады.
Бухгалтерлік есеп жүйесі баланстық құнды бастапқы, қалпына келтіру және
қалдық құны деп бөледі.
Баланстық күн кәсіпорынның балансында белгіленген, құрылысқа кеткен
шығыңдар немесе оның өзіндік негізгі қаражаттарына элемент алу.
Бастапқы күн белгілі кәсіпорын объектілерінің эксплуатацияға енгізілген
кезіндегі есептік құжаттарда тіркелген баға. Эксплуатацияға берілген мүлік
объектісі бастапқы құн бойынша, не оларды модернизациялау мен
реконструкциялаудан кейін немесе қорды ресми кайта бағалау белгіленген
уақыттан есептейді.
Қалпына келтіру құны бұрын анықталған негізгі қаржыларды қазіргі
талаптарға сай қайта өндіру құны. Бағалаушы қор әлеметті құнының толық
қалпына келуін салыстыру арқылы қазіргі заманға сәйкес нарықтық құнын
есептейді.
Қалдық құн. Егер баланстық құннан, эксплуатация кезеңінде жинақталған
тозу сомасын алып тастасақ, онда қалдық құнды аламыз, ал қалдық құнның
бағалануын қайталама нарығының бағасы бойынша жүргізсе, онда ол нарықтық
сипаттама алады. Яғни, бағалауға тәуелді кайта өндіру мен орнын басу құнын
белгілейді.
Қайта өндіру құны - қазіргі нарыққа сай сатып алу немесе қайта өндіру
құнын бағалау мүліктің тура сол сияқты объектінің құны барабар шама.Қайта
өндіру құнын анықтау көбінесе технологиялар, материалдар, шикізаттар,
стандарттар және тағы басқа өзгерулерінен мүмкін болмайды. Сондықтан
тәжірибеде орнын басу құны қолданылады.
Орнын басу құны бағаланатын объектінің пайдалылығы бойынша
эквивалентті, меншіктің барабар объектіні өндірудің ағымды құны.
Тағы да мүліктік кешеннің құны мен жойылу құны туралы айтуға болады.
Мүліктік кешеннің құны. Мәміле жасағаннан кейін табыс әкелетін және
кызмет жасай алатын объектінің құны. Мысалы, инвестор кәсіпорын акцияларын
алғанда және олардың құнын бағалау кезінде, кәсіпорын - эмитент бұл
болашақта табыс әкелетін және тиімді қызмет жасайтын объект деп
қарастырылады.
Жойылу құны мүлігін сатушы келісуге мәжбүр болатын бағаны айтады.
Кәсіпорынның жойылу құны бағалау кезінде анықталады. Мысалы, оның банкротқа
ұшырауы кезінде немесе аукционда ашық көтере сату кезінде.
Бағалаудың әр түрлі жағдайларына тәуелді құндардың бірнеше түрін
ажыратады: инвестициялық, тұтынушылық, сақтандырулық, утилизациялық.
Инвестициялық құн егер оны белгілі бір инвестициялық жобаны іске асыру
үшін инвестицилық салым ретінде қарастырсақ, онда оны мүліктік кешеннің
құны деп айтуға болады.
Нарықтық құнға қарағанда, инвестициялық құн нақты және белгілі бір
жобамен және оның инвесторымен байланысы. Инвестициялық құн, берілген
инвестициялық кешені мен нәтижелері бойынша мүліктік кешеннің нарықтық
құнының өсуі ретінде қарастырылады.
Тұтыну құны. Объектінің құнын немесе маңыздылығын сипаттайды.
Пайдалылық кезіндегі құн тұтынушылардың экономикалық тауарлық құны ретінде
анықталады және оны пайдалану тиімділігіне негізделген (табыс, пайда, ыңғай
түрінде).
Пайдалану кезіндегі күн міндетті түрде нарықтық құнын көрсетпейді.
Тұтыну құны туралы мәліметтер, бағаланатын мүліктік кешеннің, әр түрлі
сапасы мен пайдасы бар ұқсас объектілермен салыстыру үшін керек.
Сақтандыру құны сақтандыру шартында (полисінде) көрсетілген және
сақтандыру мақсаттары үшін анықталатын объектілердің нарықтық құны.
Сақтандыру құны сақтандыруды қайта қалпына келтіруді бағалау үшін қажет
элементі бойынша есептеледі.
Көбінесе сақтандыру құны орнын басу құны сияқты анықталады. Өйткені
сақтану жағдайларынан кейін сақтанушыға өзіііің мүлігін қайтадан қалпына
келтіруге мәжбүр болады.
Утилизациялық құн өзінің бастапқы пайдалылығынан айырылған және төтенше
жағдайда немесе толық тозудың жағдайына жеткен утилизациялық материалдың
активтердің құны. Утилизациялық құн бұл салмақты материалдардан тұратын
бағаланатын объектілердің қайталама құны.

h41.3 Бағалау құнының қағидалары
Бағалау кызметі ғылымының негізінде, бағалау бойынша кез келген
тапсырманы орындау үрдісін қадағалайтын, бірқатар қағидалары бар.
Кәсіпорынның мүліктік кешен құнын бағалау кезіндегі қажет негізгі
экономикалық ортақ қағидаларын қарастырайық.
Олар мыналармен байланысты және 3 топ қағидалар жүйелеріне келтіруге
болады:h4
- Иесінің мүлік туралы көзқарасымен;
- Нарықтық ортамен;
- Мүлікті эксплуатациялаумен.

h41.3.1 Иесінің мүлік туралы көзқарасымен байланысты қағидалар
Бұл топ мынандай қағидаларға ие: пайдалылық, орнын басу, күту.
Пайдалылық қағидасы. Меншік объектілерінің иемденуге қабілеті жоқ
болса, онда олардың құны болмауы мүмкін. Сондықтан потенциалды
меншіктенушіге пайдалы болған кезде ғана мүліктік кешеннің құны болады.
Қағиданың анықталуы: пайдалылықберілген уақыт периодтарында және
берілген жерде меншік объектісі иесінің қателіктерін қанағаттандыру
қабілеті.h4
Орнын басу қағидасы. Иесінің қажеттіліктерін қанағаттандыра алатын және
табыс әкеле алатын барлық меншік объектілері, өзінің әр түрлілігіне
қарамастан, бір - бірімен байланысты. Меншік объектісі үшін оны қалпына
келтіруге кететін шығындардың сомасынан көп ешкім төлемейді. Егер екі
меншік объектілерінің қабілеті бірдей болса, онда біз бағаның төменін
аламыз.
Қағидалардың анықталуы: меншіктің максималды құны ең төмен бағамен
немесе құнмен анықталады.
Сөйтіп орнын басу құны бағаланатын мүлік құнының жоғарғы шегін
анықтауға мүмкіндік береді.
Құту қағидасы. Инвестор объектіге қаражатты салып, ол меншік
объектілерінен болашақта табыс күтеді. Бағаланатын құн болашақтағы барлық
табыстардың ағымды құны.
Қағиданың анықталуы: күту болашақта меншікті иелік етуден түсетін
табыстардың ағымды құнының орнатылуы.

h41.3.2 Нарықтық ортамен байланысты қағидалар
Бұл топ келесі қағидалардан тұрады: сұраныс пен ұсыныс арасындағы
сәйкестік, бәсеке, құнның өзгеруі.
Сұраныс пен ұсыныс арасындағы сәйкестік қағидасы. Мүлікке деген бағаның
өзгеруі сұраныс пен ұсыныс шамаларының өзгеруіне тәуелді.
Негізгі заңдылықтар:h4
Егер сұраныс тұрақты болып, ал ұсыныс ұлғайса, онда бағалар төмендейді;
Егер сұраныс тұрақты болып, ал ұсыныс төмендесе, онда бағалар көтеріледі;
Егер ұсыныс тұрақты болып, ал сұраныс өссе, онда бағалар өседі;
Егер ұсыныс тұрақты болып, ал сұраныс төмендесе, онда бағалар төмендейді.
Егер нарықта сұраныс пен ұсыныс арасында сәйкестік орнатылса, бағалар
тұрақты болады.
Қағиданың анықталуы: ұсыныс құрамындағы белгілі баға бойынша тауарлар
саны, сұраныс белгілі баға бойынша қажетті тауарлар саны. Сұраныс пен
ұсыныс арасындағы өзара іс - қимыл бағасын анықтайды.
Бәсеке қағидасы. Жал шарты немесе мүлікті сатып алу не сату мәмілелерін
жасайтын жалгер мен жал берушілер, сатушылар мен сатып алушылар арасында,
жылжымайтын мүлік нарықтарында бәсеке пайда болады. Әрбір объекті бәсекеде
болады. Пайда бәсекені туғызады, ал артық пайда күйреген бәсекені
ынталандыру тенденциясы бар. Бәсекенің болмауы монополиялық жағдайды
туғызады.
Қағиданың анықталуы: нарықтағы пайда, өндіріс факторларын өтеу үшін
қажетті деңгейден асып кетсе, онда берілген нарықта таза табыстардың орташа
деңгейінің төмендеуіне алып келетін бәсеке өрлей бастайды.
Құнның өзгеру қағидасы. Мүлік объектілері әр уақытта өзгерістерге
ұшырайды. Жерді пайдалану мақсаты мемлекет пен жекеше сектордың әсерінен
өзгереді және олар тозады, техника, технология және шикізат базасы
өзгереді. Экономикалық шарттар жаңа мүмкіндіктерді туғызады, ақша
массасының көлемі мен пайыздық ставкалары толқиды. Адамдардың талғамы мен
ынталары өзгереді. Объектінің орналасу ортасы өсу, түсу, тоқырау мен жаңару
фазаларынан өтеді. Барлық бұл өзгерістер берілген жердегі мүлік
объектілерінің пайдалылық дәрежесіне әсер етуі мүмкін.
Қағиданың анықталуы: мүлік объектілерінің құны көбінесе тұрақты болып
қалмайды, ол уақыт ағымымен өзгеріп тұрады.

h41.3.3 Эксплуатациядағы мүлікпен байланысты қағидасы
Берілген топ мынадай факторлар қағидасын ұсынады: өндірістік, қалдық
өнімділік, салымдық, баланс тандырылған, неғұрлым тиімді пайдалану.h4
Өндіріс факторларының қағидасы. Мүліктік кешен өндірістік жүйе болып
табылады. Оның табыстылығы 4 фактормен анықталады: менеджментпен, еңбекпен,
капиталмен және жермен. Таза табыс осы барлық төрт фактордың нәтижесі болып
табылады. Сондықтан табысты бағалау негізінде барлық жүйелердің құны
анықталады. Мүліктік кешенді бағалау үшін барлық жүйелердің табысын
құрудағы әрбір фактордың үлесін білу қажет.
Қалдық өнімділіктің қағидасы. Жердің құнын бағалау негізінде оның
қалдық өнімділігі жатыр. Экономикалық кызметтің кез келген түрі келесідей
факторлардың болуын қажет етеді: менеджмент, еңбек, капитал және жер. Әрбір
фактор берілген қызметпен жасалатын таза табыстардан төленуі тиіс. Өйткені
жер жылжымайды, сондықтан еңбек, капитал және кәсіпкерлік оған бейімделуі
керек. Біріншіден, үш фактор төленеді, ал сосын табыс қалдығы жер
иемденушісіне рента түрінде төленеді. Өндірістің барлық басқа факторларының
төленуінен кейін қалдығы болса, онда жердің бағалылығы болады.
Сөйтіп, қалдық өнімділігі, еңбек пен капитал эксплуатациясына және
менеджменттің шығындары өтелгеннен кейін, жер теліміне қосылған таза
табыспен анықталады.
Салым қағидасы. Салым кез келген бір жаңа факторды ендіру нәтижесінде
шаруашылық объект құнының өсім сомасы. Кейбір факторлар кәсіпорынның
мүліктік кешенінің құнын ұлғайтады, ал кейбіреулері төмендетеді. Мысалы,
үйдің сыртын жаңадан сырлау сыртқы түрін жақсартады, ал егер бояудың түсі
нарықтық стандарттарға сай болмаса, онда үйдің құны төмендетілуі мүмкін.
Салымның анықталуы: шаруашылық объектілерінің құнының ұлғаймалы немесе
төмен сомасы.
Сөйтіп, мүліктік кешенге қосымша активтерді қосу тиімді болады, егер
олар мүліктік кешеннің нарықтық бағасынан жоғары болса. Мүліктік кешенге
кез келген қосылған элементтер өтеледі, егер мүліктік кешен құнының өсімі,
бұл элементтерді алуға кеткен шығындардан жоғары болған жағдайда.
Баланс тандырылған (пропорционалды) қағидасы. Өндіріс факторлары
экономикалық баланс тандырылған болса, онда меншік объектісінің құны
максималды болады немесе сақталады. Меншік объектілерінің құны төрт
элементтердің баланстандырылуына тәуелді: рентаға, еңбекке (еңбек ақы),
капиталға (инвестиция, салым), басқару координациясына (менеджментіне). Ең
жоғарғы табысты қамтамасыз ететін әрбір меншік объектісі үшін теоретикалық
тепе - теңдік нүктесі бар.
Қағиданың анықталуы: кез келген меншік объектісіне өндірістің әр түрлі
факторларының оптималды сомасы сәйкес келеді. Олардың бір - біріне сай
болуы арқылы мүліктің максималды құны пайда болады.
Сөйтіп, әр түрлі мінездеме бойынша, мүліктік кешенді құрайтын үлестер
бір - бірімен келісуі керек. Мүліктік кешенге кез келген бір элементті
қосу, берілген принципті бұзу, оның құнының өсуіне алып келмейді.
Неғұрлым тиімді пайдалану қағидасы барлық қарастырылған үш қағиданың
синтезі мүмкін болатын варианттардың ішінен жеткілікті негізделген мүліктік
кешеннің функционалды мүмкіндіктерін неғұрлым толығымен орындайтын және
объектінің ең жоғарғы құнына алып келетін, мүліктік кешен неғұрлым тиімді
пайдалану варианты таңдалады. Құнды бағалау үшін осы вариант қолданылады.
Аталған қағидалар жалпы түрде әмбебап және мүліктің барлық түрлеріне
қолданылады. Олардың құрамы объектінің ерекшеліктеріне тәуелді өзгеріп
отыруы мүмкін.

h41.4 Кәсіпорынның мүліктік құнына әсер ететін факторлар
Жылжымайтын мүлік өзімен өзі болмайды, ол айналадағы ортаның әсерінде
болады және өзі де сол ортаға әсер етеді. Сондықтан бағалау кезінде
жылжымайтын мүліктің құнына әсер ететін орта факторларын анықтайды.
Бағалаудың әлемдік тәжірибесі мүлік құнының бағалауына елеулі әсер
ететін бірқатар факторларды белгілейді:h4
Физикалық: табиғи - жер, климат, ресурстар, топография, топырақ және
адамның жасауымен ғимараттар, құрылғылар, жолдар, коммуналды объектілер,
телімнің түрі және т.б;
Әлеуметтік: халық санының өзгеру тенденциялары, кәрілік немесе жастық
тенденциялары, өмір сүру стилі, өмір деңгейі, жан ұяның көлемі, білім бері
деңгейінің өзгеру тенденциялары, қылмыс деңгейі, көрші объектілермен және
олардың иелерімен қарым - қатынас;
Экономикалық: табыс дейгейінің өзгеру тенденциялары, жұмыс бастылық,
несиелік ресурстарға қол жеткізушілік және несиелік саясат, пайыздық
ставкалар, жал төлем ставкалар, құрылыс салуға шығындардың азаюы немесе
өсуі, бағалар, сұраныс, ұсыныс;
Саясаттық (әкімшілік): шектік немесе либералдық аймақтау, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.