Әлеуметтік психологияның негізгі мәселелері

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі

Философия және саясаттану факультеті

Жалпы және этникалық психология кафедрасы

СӨЖ

Тақырыбы: Әлеуметтік психологияның негізгі мәселелері

Орындаған: психология 2 - курс студенті

Тасмуратова Б. Т.

Тексерген: Садыкова Н. М.

Алматы, 2013

Жоспары:

Негізгі бөлім

Әлеуметтік психологияның пәні;
Әлеуметтік психологияның зерттеу объектісі;
Әлеуметтік психология бағыттары
Шағын топ мәселесі
Топтың негізгі түрлері
Тұлғаның бағдарлары мен қарым-қатынас стратегиялары
Индивидуалдылық құрылымындағы қарым-қатынас стилі

8. Лидерліктің стильдері

9. Әлеуметтік психологиядағы тұлға мәселесі

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Әлеуметтік психологияның пәні

Әлеуметтік немесе қоғамдық психология (гр. psyche - жан және logos - сөз, түсінік, ілім) - әлеуметтік топтарға қосылуымен байланысты адамдардың қызметі мен пәнінің заңдылықтарын, сонымен қоса ол топтардың өздерінің рухани ерекшеліктерін зерттейтін психология ғылымдарының саласы.

Әлеуметтік психология отбасының, ұжымның, таптың, ұлттың тағы да басқа адамдардың тұрған жеріне, кәсібіне, қоғамдағы алатын орнына қарай жіктелетін топтарының психологиясын зерттейді. Әлеуметтік психология қоғамда болып жатқан саяси - әлеуметтік құбылыстардың сырын түсінуге, олардан қорытынды шығарып, қоғамның даму бағытын айқындауға, ірі топтарды және тұтас қоғамды басқаруға, бағыттарды, шараларды айқындай отырып, оны стратегиялы дұрыс жолға салып отыруға көмектеседі. Сондықтан ғалымдар бұл ғылымның болашағы зор, ХХІ ғасырда жетекші орындарға шығады деп есептейді.
Әлеуметтік психологияда негізгі үш тұрғы: психоанализ, бихевиоризм және гештальттеория бағыттары анық көріне бастады. Әсіресе, эксперементтік пәнді тұрғызудың негізі болатын бихевиористік тұрғыға көбірек көңіл бөлінді.

Әлеуметтік психология екі ғылымның қосылуынан пайда болған. Ол әлеуметтану және психология ғылымдары. Әлеуметтік психология даму себебі, әлеуметтің сұраныс сферасы әсерінен дамыды. Әлеуметтік психология пәнін екі кезеңге бөліп қарастыра аламыз:

I кезең - 1920 ж;
II кезең - 1950 ж. аяғы мен 1960 ж. басы;

Әлеуметтік психологияда тек шағын топтармен айналысу кезеңі, қолданбалы әдістерді пайдалану мүмкіндіктерін дамытуда оң әсерін тигізгенімен, теориялық ғылымның дамуына тосқауыл болды, себебі:

1. көпшіліктік процестерді, олардың ерекшілітерін зерттеу мәселеден тыс қалды.

2. эксперименттік бағдар қоғамдағы нақты бағытталғанмен, оның әлеуметтік мазмұнын түсіндіруге ғылыми негіздерсіз қалды.

Дегенмен, осы кезеңде эксперименттік зерттеулер көптеп жүргізіліп жатқанда кейбір теориялық мәселелерді зерттеулер қолға алынып отырды. Бірақ, олар мардымсыз, танымал болмады. Ал 50 - жылдардан бастап, осы бағыттағы зерттеулерге баса көңіл бөлінді. Негізінде олар төрт бағыттың : бихевиоризм, психоанализ, когнитивтік және интеракционизм төңірегінде топтасты (Андреева, Богомолова, Петровская, 1978, Шихирев, 1979) . Аталған төрт бағыттың үшеуі психологиялық ойлардың әлеуметтік - психологиялық нұсқасы болса, ал төртінші бағыт - интеракционизм әлеуметтік негізде еді. Бихевиоризм қазіргі кезде необихевиористік бағытта дамуда. Негізінен топтағы процестер емес, екеу аралық (диадалық) қарым -қатынастар зерттеледі (К. Халл, Б. Скиннер, Н. Миллер, Д. Деллард, Дж. Гибо, Г. Келли, Д. Хоманс) . Зерттеулердің басым бөлігі тек жануарларда жүргізілуі (А. Бандура зерттеулерінің көбісіадамдарда жүргізіледі) бұл бағыттың негізгі кемшілігі. Топтық процестерді талдаудың жеткіліксіздігінен, әлеуметтік психологияның «әлеуметтік»түрі аз көрініс береді. Психоанализ әлеуметтік психологияда бихевиоризм сияқты кең таралмаған. Мұнда да әлеуметтік - психологиялық теория тұрғызу талпыныстары бар. Бұл орайда неофрейдистік тұрғы, әсіресе Э. Фромм мен Дж. Салливан еңбектері алынады. Дегенмен, классикалық Фрейдизм идеяларын әлеуметтік психологияға енгізетін теорияларда бар. Ондай теорияларға мысал ретінде топтық процестер теорияларын: Л. Байон, В. Беннис, Г. Шепард, Л. Шутц атауға долды. Бихевиористерден өзгешелігі екеулік (диада) қарым-қатынастан гөрі көбірек адамдар қатысқан топтардағы процестерді қарастыру, осы бағытта Т- топтарда (тренинг топтары), адамдардың бір - біріне әсерінің әлеуметтік - психологиялық механизмдерін пайдалану тән. Психоанализді әлеуметтік психологияда қолдану жүйелі түрде емес, кейбір жағдайлардың практикаға кіріктіру негізінде жүргізіледі. Осы тұрғыдан Т. Адорноның «Авторитарлы жеке тұлға» еңбегін атауға болады (фашизмді тудыратын алғышарттар туралы) . Екіншісі - Европалық (топ аралық, әлеуметтік деңгейлерге баса назар аудару), үшіншісі - дамып келе жатқанелдерде, экономикалық жағынан артта қалушылықтың өздеріне тән проблемалары. Бұл елдерде психологияны бірінші және екінші елдерден әкелу «импорт» қалыптасқан. Дегенмен де әлемдік интреграцияның дамуымен бірге, жер бетіндегі бар адамдарға ортақ әлеуметтік психологияның қалыптасуы мүмкін.

Әлеуметтік психологияның негізгі бөлімдеріне мыналар жатады:

Әлеуметтік топтардың психологиялық мінездемесі;
Тұлға психологиясы

ақпарат алмасу заңдылықтары және бірлескен қызмет үстіндегі адамдардың өзара әрекеттесуі;

түрлі қауымдастықтарда қалыптасатын тұлғааралық өзара қатынастар.

Әлеуметтік психология өзге ғылымдармен - социологиямен, педагогикамен, философиямен, мәдениеттанумен тығыз байланыста болады.

Социология қоғамның, топтың және жеке адамның құндылықтары мен нормаларының сипатын қарастырса, әлеуметтік психология сол адамдар өмір сүретін микро және макроортаның әсерін ескере отырып, олардың қалыптасуының нақты механизмдерін және тұлғаның дара ерекшеліктерін зерттейді. Егер социология тұлғаның әлеуметтік белсенділігінің түпкілікті қайнарларын ашатын болса, онда әлеуметтік психология олардың пайда болу жолдары мен заңдылықтарын қарастырады, белсенділікті мейлінше толық іске асырудың жағдайларын жасауға көмектеседі. Социология түрлі адамдар топтары мен қауымдастықтарының ішіндегі тұлғааралық байланыстардың әлеуметтік мәнін ашады. Ал әлеуметтік психологияны жеке адамның немесе жеке топтың қызметінен ол мәннің калай және қандай формаларда көрініс беруі, тұлғалық сапалықтардың қалыптасуына қалай әсер ететіні қызықтырады.

Әлеуметтік психологияны философия құрамында ұзаққа созылған даму тарихы бар; Батыста ХVIII ғасырдағы ағартушылық кезеңде оған көбірек көңіл бөліне бастады. ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басында әлеуметтік психология жеке ғылым саласы ретінде орнықты. ХХ ғасырдың 20-жылдарынан бастап әлеуметтік психология АҚШ, Англия, Германия, Франция, Жапония сияқты дамыған елдердегі психология ғылымының жетекші бағытына айналды.

Әлеуметтік психология бұрынғы Кеңес Одағында да көп көңіл бөлінген. Кеңес билігі тұсында бұл ғылым жетекші салаға айналды. Кеңестік әлеуметтік психологтардың зерттеулерінде тұлға және ұжым мәселелері Батыстағыдай топ динамикасы заңдылықтарынан өзгеше бағдарда алынып, ерекше теориялық құрылғыда қарастырылды. Ұлттардың және өзге ірі әлеуметтік топтардың психологиясы зерттелді. Олардың арасында Қазақстандық ғалымдардың да үлесі болды.

Әлеуметтік психологияның зерттеу объектісі

Ғылым саласы ретіндегі әлеуметтік психологияның зерттеу объектісіне мыналар жатады:

адамдар арасындағы ақпарат алмасу және өзара әрекеттесу заңдылықтары, атап айтқанда, қоғамдық және тұлғааралық қатынастар құрылымындағы жүздесудің рөлі, оның құрылымы, атқаратын қызметі, жүздесу үдерісінде әсер ету амалдары;
таптар мен ұлттар сияқты ірі және еңбек ұжымы мен отбасы сияқты шағын әлеуметтік топтардың психологиялық мінездемелері, бұған қоса ұжымшылдық, басқару және жетекшілік, топ болып шешім қабылдау, топ қызметінің тиімділігі сияқты үдерістерді зерттеу;
тұлғаның әлеуметтік психологиясы, оның коммуникативтік сапалықтарына талдау жасау, әлеуметтену мәселелері, әлеуметтік мақсаттардың қалыптасуы және ауысуы, т. б.

Қазіргі ғылымда әдіснамалық мәселелердің мағынасы кез келген зерттеулерде әдіснамалық мәселе өзекті болып келеді, әсіресе қазіргі жағдайда. Бұл ғылыми техникалық революцияның қиындауының әсері. Сонымен қатар, қоғамда жаңа ғылыми орталықтар пайда болады, үлкен зертеу коллективтері қрылады, олардың ішінде бір стратегияны зерттейтін ғалымдар болады. Қазіргі ғылымдардың әдіснамалық мәселелерге қызығушылығы ерекше жоғары. Бұған философияның, соның ішінде логика мен ғылыми зерттеудің әдіснамасы факт бола алады. Алайда, мойындау керегі, бұл әдіснамалық мәселемен тек философтар ғана емес, сонымен бірге нақты ғылымның адамдары да шешуге тырысуда.

Әлеуметтік психология адам мен қоғам арасындағы қатынас мәселелерімен айналысады. Бұл сала адамдардың белгілі бір негізде ұйымдасқан топтары мен кездейсоқ топтары арасындағы өзара қарым-катынастағы психологиялық кұбылыстардың сырын зерттейді. Қазіргі кезде әлеуметтік психология шеңберінде мынадай үш түрлі мәселе қамтылады:
а) Үлкен, ірі топтардағы психологиялық - әлеуметтік жағдайлар. Бұл проблеманын құрамына жалпы бұқаралық байланыстар: радио, теледидар, баспасөз т. б. кіреді. Әр түрлі топқа жататын адамдарға осы құралдар арқылы алуан түрлі хабарлар, көпшілікке тән талғамдар, әдет-ғұрыптар мен дәстүрлер, иланулар мен сенімдер, қоғамдық көңіл - күйлер жайлы әсер етудің психологиялық астарлары жеткізіледі. Бұған таптық психологияға қатысты мәселелер, этностык, және ұлттык. психология сипаттары, дін психологиясының өзекті мәселелері зерттеу де жатады.
ә) Кіші (шағын) топтардагы психологиялық - әлеуметтік жагдайлар. Оңашаланып тұйықталған топтардағы адамдардың бірігуі, олардың өзара қарым-қатынастарының сыры мен хал-жағдайы, топ ішіндегі жетекшінің, алатын орны, әр түрлі топтық типтер болып саналатын ассоциациялар, корпорациялар, ұжымдар, ресми және бейресми топтар арасындағы қатынастар, сол топтар-дың, шеңбері, олардың бірігуінің себептері мен мақсат-мүлделері, шоғырлаау денгейі зерттеледі. Бұл мәселеге отбасындағы ата-ана мен баланың өзара қарым-қатынасы, үлкендерді сыйлау сияқты мәселелер де енеді.
б ) Қоғамдары адамның қасиеті мен әлеуметтік - психологиялық орны , азамат - әлеуметтік психологиянын зерттеу объектісі. Осы ретте олардың жоғарыда аталған топтарда қандай рөл атқаратыны және соларға бейімделу ерекшеліктерде зерттеледі. Сондай-ак, қоғамдағы азаматтың өзін-өзі бағалай білуін, оның ұстамдылығы мен бағыт-бағдарын, табандылығы мен көнбістігін, ұжымшылдығы мен менмендігін, тұрақтылығы мен болжампаздығын зерттеуге мән беріледі. Әрине, бұл аталған үш топқа қатысты күрделі мәселелер әлеуметтік пспхологияда біріне-бірі қарама-қайшы не бір қатарға қойылмайды. Азамат пен қоғамның тұтастығы тұрғысынан бұл мәселелер барлық қарым-қатынастардың жиынтығы деп қарастырылады және адамның азаматтық бейнесі мен оның ішкі мәнін ашып көрсетеді. Әлеуметтік психологияның тармақтары: этностық психология, ұлт психологиясы, таптар психологиясы және дін психологиясы әлеуметтік өмір тынысын жан - жақты қамтиды.

Әлеуметтік психология пәнінің үш бағыты бар:

Әлеуметтік психология пәнін«көп массалы психика»ретінде көрді. Зерттеушілер психикалық кластар, үлкен әлеуметтік топтар болды. Соңында, осы бағы бар ішінде бір ауыздан коллективті зерттеу қажеттігін айтты. Қорытындысы, әлеуметтік психология қоғамды зерттейді;
Керісінше, басты пәнінтұлғадеп алды. Назар психикалық ерекшелікпен, тұлға ерекшелігіне, тұлға типіне аударылды. Екінші жағдайда тұлғаның қоғамдағы орнын әлеуметтік психологияның пәні ретінде қарастырды;
Соңғы бағытта алдыңғы екі пәнді біріктіре білді. Мұнда әлеуметтік психология массалы психикалық процеспен тұлғаның топтағы орнын зерттейді;

Шағын топ мәселесі

Шағын топты айтпастан бұрын, алдымен топқа анықтама бере кетейік. Сонымен, топ дегеніміз - адамдардың өмірлік әрекеті кезінде ұқсас белгілері арқылы жиналатын адам жиынтығы. Кіші топты эксперименттік тұрғыда зерттегенде ХХ ғасырдың жиырмасыншы жылдарымен тығыз байланысты. Топта индивид басқа адам тұрғанда өз тұрғанда әрекетті не екі есе жылдам, не екі есе аз жасайды. Индивид жасаған әрекет жылдамдығы жоғарылады. Бірақ, сапасы төмендейді. Оны сенсорлық стимуляция деп атайды. Жалпы топтың пайда болуының екі ерекшелігі бар:

Әр түрлі шартты белгілеріне байланысты жиналатын топтар, оларды шартты топ деп атайды;
Белгілі бір жағдайға байланысты саналы түрде жиналатын топтар;

Топтардың негізгі сипаттамалары:

Топтық құрылым;
Топтық процесс;
Топтық нормалар;
Топтық құндылықтар;
Санкция жүйесі;

Санкция жүйесі дегеніміз - топтың белгілі бір мүшесінің жүріс тұрысының белгілі нормаға сай келесі топ мүшесіне әсер етуі.

Топтың негізгі түрлері:

Үлкен топтар;
Кіші топтар;

Кіші топтың кең тараған негіізгі үш тобы бар:

« бірінші» топ (жанұя, көрші, дос) ;
«екінші» топ (біреулер арқылы басқалармен қарым қатынасқа түсу) ;
формальді топ (жұмыс бригада, мектеп сыныбы) ;
формальді емес (кездейсоқ жағдайларда пайда болатын топ) ;
мүше тобы;
референтті топ түрлері бар;

Кіші топты зерттеуде үш бағытты қарастыруға болады:

Социометрикалық бағыт -негізін салушы Дж. Марено. Қарым қатынас ерекшелігін анықтайды, яғни, топ ішіндегі аутсайдер, лидерді және т. б.
Социологиялық бағыт -Мейо есімімен тығыз байланысты. Әр адамға жеке, индивидивуалды қарау керек, ерекшелігін, көңіл күйін, психологиясын, әлеуметтік жағдайын ескеру қажет.
Топтық - динамикалық -негізін салған Курт Левин. Оның «өріс теориясы». Идеясы: әлеуметтік жүріс тұрыстың негізін таным мен әлеуметтік күштен іздеу керек.

Кіші топтағы динамикалық процесс:

Топ құрамындағы лидердің бөлінуі;
Топ болып шешім шығару процесі;
Топтың қалыптасуы мен ұжымның дамуы;

Тұлғаның бағдарлары мен қарым-қатынас стратегиялары

Адам индивидуалдылығының көпжақтылығы тек қана кәсіби іс-әрекетте емес, басқа адамдармен қарым - қатынаста көрінеді - реалды, гипотетикалық, күнделікті және конфликтілі. К. Хорнидің ойынша, адам бала кезінен бастап басқа адамдарға деген тұлғалық бағдарлар, 3 негізгі стратегия өндіріп, кейін оларды ұстанады: бұл адамдарға бағытталған қозғалыс, онда басты болып басқалар жағынан махаббат болып табылады, ал қалған мақсаттар оны ақтауға деген қалауға бағыңқы болады; адамдарға қарсы бағытталған қозғалыс, онда “джунгли философиясы” басымдық көрсетеді: өмір бұл тіршілік ету үшін тоқтамайтын күрес, соның ішінде басқа адамдармен; соңғысы, адамдардан қашу, тәуелсіздік пен қол сұғылмаушылық қажеттіліктерімен сипатталады, күрестің әр түрлі көріністерінен бас тартады, бірақ бір сәтте адамның бейімделуіне кедергі келтіреді (19) .

Қазіргі кездегі әлеуметтік психологияда өзара әрекеттесу стратегияларын көбінесе қарым-қатынасқа итермелейтін мотивтерге сүйене отырып анықтайды, соның ішінде күнделікті байланыстар ұйымында келесілерді бөліп көрсетеді:

1. Кооперация (жалпы ұтысты максимизациялау мотивы) ;

2. Индивидуализм (өзіндік ұтысты максимизациялау мотивы) ;

3. Бәсекелестік (ұтысқа қатысты максимизациялау мотивы) ;

4. Альтруизм (басқаның ұтысын максимизациялау мотивы) ;

5. Агрессия (басқаның ұтысын минимизациялау мотивы) ;

6. Теңдік (ұтыстағы әр түрлілікті минимизациялау мотивы) ;

Бұл стратегиялар қарым - қатынастың бағытын бағыттайды және жуықтап оның нәтижесін көрсетеді; қарым-қатынас мақсаттары үшін оның қатысушыларының мотивтері бірін - бірі толықтырып тұрса қолайлы болады, ал индивидуализм мен агрессия стратегиялары қолайсыз болады (4) .

Конфликт жағдайында оның қатысушыларының мотивтері әр түрлі нәтижелерге әкеп соқтыратын мінез - құлықтың спецификалық стратегияларын анықтайды. Бұл білім аумағында өзіндік және басқалардың (ұжымдық) қызығушылықтарының ара қатынас шамасымен ерекшеленетін, жарысу, ынтымақтастық, ымыра, қашу және бейімделу сияқты конфликтідегі мінез - құлықтың 5 түрін бөліп көрсеткен К. Томастың классификациясы неғұрлым танымал болып табылады.

Конфликтіден қашқалақтау адам өз жоғалтуларының бағасымен басқаның ұтысын минималдылыққа дейін жеткізіп, конфликтіден қашуға ұмтылған жағдайда көрінеді. Қарсыласу - бұл “арқанды тарту” стратегиясы, бұнда әрбір ұтыс жеткіліксіз болып көрінеді, жеңістер көп болса да, қатысушылар жеңіске жетуден құмар болады. Шегінімділік -партнердің мақсатқа жету үшін, кез келген талаптардан бас тарту, бұл құрбандылықтың өз-өзін жоюшы стратегиясы. Ынтымақтастық - бұл бәсекелестіктің мотивын немесе адамдардың әлеуметтік мінез-құлқына сай кооперация мотивын жүзеге асыруға рұқсат ететін стратегия. Ымыра (стратегиялық ұтыс үшін тактикалық шегінім) неғұрлым өнімді стратегия болып табылады, өйткені жоғарыда атап кеткендерден гөрі, конфликтке қатысушылардың жақсы көңіл-күйіне және олардың ары қарайғы қатынастарынының жақсаруына әкеледі. Сонымен қатар жүзеге асыруда ол ең қиыны болып табылады.

Индивидуалдылық құрылымындағы қарым-қатынас стилі Кеңестік психологияда бағдарлар мен стратегиялармен бірге көптеген зерттеушілер адамға оларды жүзеге асыруға көмектесетін әдістер жайлы, басқаша сөзбен айтқанда қарым-қатынас стильдері туралы айтады. Кеңестік ғылымда қарым-қатынастың индивидуалды стилін (оны басқаша партнермен “өзара әрекеттесу стилі”, ”өзара қатынас стилі” деп те атайды) зерттеудің бастаушысы В. С. Мерлин болып табылады, ол оны іс-әрекет стилінің жеке жағдайы ретінде қарастырады. Алғашында интегралды индивидуалдылық теориясының авторы бұл түсінікті өзара қатынасты туғызатын операциялар, әдістер және тәсілдердің тұтас жүйесі ретінде анықтады. Сонда ол операциялардың арасынан тек қана қарым-қатынастың әдістері мен тәсілдерін емес, сонымен қатар өзара қатынастар түрін құрудың мақсатын бөліп көрсетті. Тек қана процессуалды емес, сонымен қатар мазмұнды стильдік көрінулерді түсінуге тырысатын қазіргі зерттеулерде, стиль құрылымына мәнді құрамдас бөліктерді қосып, өздерінің назарларын қарым-қатынастың мотивациялық жағына қояды-тек “қалай?” емес, сонымен қатар “не үшін?”. Қарым-қатынас стилі басыңқы қажеттіліктер, мақсаттар, құндылықтар және қарым-қатынас тәсілдерінің арасындағы тұрақты, үйреншікті байланыстардың құрылуының нәтижесі ретінде, басқа адамдармен өзара әрекеттесу нәтижесінде қалыптасатын және мотивтерді жүзеге асыратын тұрақты әдісі болып табылатын психологиялық қасиет ретінде анықталады. Жалпы индивидуалдылық құрылымы секілді, қарым-қатынас стилі өзіне мазмұнды және формалды құрамдас бөліктерді қосады. Біріншісі қарым-қатынас мотивтерінен, құндылықтарынан, қажеттіліктерінен және мақсаттарынан тұрады. Екіншісі әдістер, тәсілдер сияқты қарым-қатынастың мінез - құлықтық, инструменталды ерекшкліктерімен сипатталады. Бірақ, қазіргі уақытта қарым-қатынас стилінің құрылымы жеткілікті түрде зерттелді деп санауға болмайды (яғни қарым-қатынас тәсілдері мен мотивтердің әр түрлі бірлесуінің жүйесін беретін деп) . Қарым-қатынастың индивидуалды стильдері мәліметтерді жүйелей отырып, кейбір авторлар, біріншіден, мақсаттарының, формаларының және мазмұндарының әр түрлілігіне байланысты қарым-қатынастың кәсіби, рөлдік (профессионалды) және тұлғааралық стильдерді шектетуді, ал, екіншіден, олардың әрбіреуінің шегінде қарым-қатынастың коммуникативті, интерактивті және әлеуметтік-перцептивті стильдерін бөлуді дұрыс деп санайды.

Күнделікті қарым-қатынас әрқашанда нақты болады, сондықтан да психологияда әлеуметтік иерархияның әр түрлі сатысында тұрған адамдар арасынды, жанұя ішінде, сонымен қатар кәсіби іс-әрекет шегінде туындайтын қарым-қатынас тәсілдері жайлы көбірек белгілі екені кездейсоқ емес. Басқару (лидерлік), педагогикалық қарым-қатынас және ата-ана тәрбиесінің стиліне қысқаша тоқтала кетейік.

Лидерліктің стильдері

Лидерліктің (басшылықтың) стилі түсінігі Курт Левин және оның әріптестері Р. Липпит және Р. Уайтпен енгізілген, олар стильдің басты себебі ретінде шешім қабылдау әдісін қарастыруды ұсынды, соның негізінде автократиялық, демократиялық және еркін стильдері бөлінді.

Автократиялық (авторитарлы, директивті) стиль - басқарушы өзі ақпаратты жинап, өзі шешім қабылдайды, топтағы немесе ұйымдағы жұмыстардың жағдайын өзі бағалайды және бағынушыларымен негізінен анық, нақты бұйрық-талаптар арқылы өзара әрекеттеседі, кері байланысты қажет етпейді және де оны болдырмайды. Әсер ету тәсілдері лидердің өзімен анықталатын санкциялар болып табылады.

Осындай жағдайда тек басқарушыда ғана толық ақпарат, жұмыс істеудің жалпы жоспары болады, тек ол ғана өзінің бағынушыларын үнемі бақылауда ұстайды. Бірақ бұндай басқару жүйесінің күшті жағы өзінің қызметінің артында тығылып және өзінің ықыласын көрсетуге міндетті емес топ немесе ұйым мүшесінің әрбіреуінің жауапкершілігін нақты шектеу, жоғары шапшандылық, құпиялықты сақтау мүмкіндігі болып табылады. Басқарудың демократиялық (кооперативті, директивті емес) стилінде басқа ерекшеліктер бар. Бұл жағдайда шешім ақылдаса отырып, топтық дискуссия нәтижесінде қабылданады, лидер өзінің бағынушыларының ойларын біліп, оларды ескереді, үнемі топтағы кері байланысты қолдай отырып, өзінің жұмысына ескертулер мен түзетулерді енгізуге рұқсат етеді. Өзара әрекеттесу авторитарлы басқаруда секілді еңбектің нақты бөлінуімен емес, топ мүшелерінде жалпы бірдей мақсаттардың барымен қамтамасыз етіледі, сонымен қатар әрбіреуі тек өзінің ғана емес, басқалардың да іс-әрекеті жайлы біледі. Демократиялық лидер процессті емес, нәтижені бақылауға алады және топтың өзіндік басқарудың барлық әдістерін мадақтайды, сонымен бірге, әдетте ол жоғары әлеуметтік компетенттілікке ие болады.

Бірақ демократиялық құндылықтарға сүйенген басқарудың кооперативті моделінде кемшіліктер болмайды деп ойлауға болмайды. Бұндай басқаруды жөңге келтіру көп уақытты қажет етеді, ал егер де шешімді тез қабылдау керек болса, онда ол жарамсыз болады. Одан басқа үнемі талқылау жағдайында құпия ақпаратты сақтау мүмкін емес.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.