Мемлекетті басқарудың мәні мен ерекшеліктері

Жоспар.

I. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3

І. Мемлекетті басқарудың мәні мен ерекшеліктері.
1.1.Мемлекеттік басқару ұғымы, қоғамдың жүйедегі басқару салалары және олардың өз ара ықпалы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2. Мемлекетті басқарудың тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.3 Басқарудағы шешімдердің маңызы және олардың мәні ... ... ...14
1.4 Кәсіпорындардағы басшылық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16

ІІ. Мемлекеттік басқару жүйесіндегі шешімдердің маңыздылығы.
2.1 Басқарудағы шешімдердің маңызы және олардың мәні ... ... .19
2.2 Мемлекеттік шешімнің түрлері мен нысандары ... ... ... ... ... ..21
2.3. Мемлекеттік басқарушылық шешімдерді қабылдаумен жүзеге асыру технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25

ІІІ. Басқаруда қолданылатын негізгі әдістер,
3.1басқарудағы экономикалық әдістер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29

III. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39

IV. Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41

Кіріспе
Басқару жүйесінде істейтін және белгілі бір басқару қызметін орындайтын немесе соны жүзеге асыруға ықпал ететін жұмыскерлер, яғни басқару процесіне іскерлікпен қатысатын, әрі басқару аппаратына енетін жұмыскерлер жатады.
Басқару алуан түрлі белгілері бойынша бағалауға болады: басқару деңгейі бойынша — жоғарғы, орташа және төменгі буындар: кәсіптік құрылымы бойынша — инженерлер, қызмет түрі бойынша — ауыл шаруашылығы, өнеркәсіп кадрлары; басқару еңбегін мамандандыру түрі бойынша — әкімшілік, экономикалық. білімі бойынша - жоғары және арнайы орта білімді адамдар, практиктер орындайтын жұмысының күрделілігі және жауапкершілігі бойынша.
Басшыларды қызметтегі ролі бойынша мамандар және қосалқы қызметшілер (қызмет көрсетушілер, техникалық қызметшілер) болып бөлінеді. Басқару жүйесіндегі қызметшілердің бұл әрбір категориясы еңбек әрекетінің ерекшеліктеріне, кәсіптік даярлығына және даярлықтан қайтадан өтуіне қарай сипатталады.
Басшылар — бұлар тиісті ұжымға басшылық етушілер, басқару аппаратының немесе оның жекелеген буындарының жұмысын үйлестірушілер, қойылған міндетті орындау үшін ұжым қызметін бағылауды және реттеуді жүзеге асырушылар.
Шаруашылық жүйесінің басшыларына алуан түрлі, бірін бірі толықтыратын қызметтерді (әкімшілік, ұйымдастырушылық, мамандық, қоғамдык қызмет, тәрбиеші) орындауына тура келеді.
Басшы әкімшілік рөлінде өз билігін пайдалана отырып, қолданылып жүрген нормативтік актілерге сәйкес жүйедегі қозғалысты қамтамасыз етеді, ұйымда тиісінше тәртіп орнатады. Өзіндегі кызметкерлермен бірлесе отырып кадр саясатын ойластырады және жүзеге асырады, штатты жинақтайды, кадрларды іріктеуді, баулуды, орналастыруды және ауыстыруды жүзеге асырады.
Басшы ұйымдастырушылық қызметті орындай отырып, бірлесе жемісті еңбек ету үшін қажетті жағдай жасайды, басқару процесінде және өндірісте жұмыс істейтіндерге бағыт сытеп, іс-әрекеттерін үйлестіреді.
Басшы кәсібі даярлықтан ойдағыдай өткен, өзі істейтін сала бойынша білімі мен тәжірибесі жеткілікті маман ретінде өз қызметін орындағанда — мақсатты дұрыс қоя білуі, оның жузеге асырылу барысын жан-жақты талдауы және тиімді бақылауы, білікті нұсқау бере білуі тиіс. Басқадай жетістіктерімен қоса, арнайы білімі бар басшылар өз міндетін ойдағыдай әрі нәтижелі шеше біледі.
Басшы өзінің тікелей міндетімен қоса, алуан түрлі өндірістік қызметтерді орындайтын қоғам қайраткерлері болып та саналады. Өйткені, онсыз ұйымшыл ұжым құру мүмкін емес. Осы тұрғыдан алғанда ол қоғамдық ұйымдармен бірлесе отырып, әр түрлі әлеуметік мәселелерді шешуге белсене ат салысады, әр түрлі мәжілістерге, конференцияларға және басқадай қоғамдық шараларға, сайланатын жергілікті және орталық органдардың жұмыстарына қатысады. Соның нәтижесінде басшы толып жатқан мәліметтер алады, ал оны тиімді қолданғанда ұжымның психологиялық ахуалына және шаруашылық қызметіне елеулі ықпал ете алады.
Басшының тәрбиешілік қызметінің де зор мәні бар. Жақсы жолға қойылған тәрбие жұмысы жеке адамдар мен ұжымның ауыз бірлігін, ынта-жігерін арттыра түседі, экономикалық және әлеуметтік професті жеделдетуге ықпал етеді. Тәрбие жұмысына соншалықты жоғары баға берілетін себебі, басқару, бұл әрдайым адамдарға басшылық ету және де оны ойдағыдай жүзеге асыруға, басшының қол астындағыларға өктем бұйрықпен емес, сендіру, әділдікке көзін жеткізу арқылы ықпал етуінің зор мәні бар.
Ұжымға жетекшілік ету сипатына қарай басшыларды сызықтық және

Пайдаланған әдебиеттер тізімі.

1. Г.Ө.Жолдасбаева. Кәсіпорын экономикасы. Алматы Экономика 2002.
2. А.Қ.Мейірбеков, Қ.Ә.Әлімбетов Кәсіпорын экономикасы Алматы
Экономика 2003.
3. Г.М.Осипова.Экономикалық теория негіздері. Алматы 2002.
4. Ө.Қ. Шеденов, Б.А. Жүнісов «Жалпы экономикалық теория». Оқулық.. –
Ақтөбе, «А – Полиграфия», 2004 ж.
5. Я.Ә. Әубәкіров, Б.Б.Байжұманов Экономикалық теория: Оқу құралы–
Алматы: Қазақ университеті, 1999 ж.
6. Омирбаев С.М. Финансы: Учебное пособие для вузов. – Астана: 2003г.
7. Шуляк П.Н., Белотелова Н.П. Финансы: Учебное пособие. – М.:
Издательский Дом «Дашков и К», 2000г.
8. Сисенғазиев. М. Б., Хамитов. А. Ш. «Кәсіпкерлік негіздері»
Орал, 2001.
9. Мәуленова С.С. , БекмолдинС.Қ., Құдайбергенов Е.Қ. Экономикалық
теория Алматы-2003.

Пән: Менеджмент
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 39 бет
Таңдаулыға:

Жоспар.

I.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І. Мемлекетті басқарудың мәні мен ерекшеліктері.
1.1.Мемлекеттік басқару ұғымы, қоғамдың жүйедегі басқару салалары
және олардың өз ара
ықпалы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Мемлекетті басқарудың
тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... 10
1.3 Басқарудағы шешімдердің маңызы және олардың
мәні ... ... ...14
1.4 Кәсіпорындардағы
басшылық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16

ІІ. Мемлекеттік басқару жүйесіндегі шешімдердің маңыздылығы.
2.1 Басқарудағы шешімдердің маңызы және олардың
мәні ... ... .19
2.2 Мемлекеттік шешімнің түрлері мен
нысандары ... ... ... ... ... ..21
2.3. Мемлекеттік басқарушылық шешімдерді қабылдаумен жүзеге асыру
технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..25
ІІІ. Басқаруда қолданылатын негізгі әдістер,
3.1басқарудағы экономикалық
әдістер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29

III.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 39
IV. Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...41

Кіріспе
Басқару жүйесінде істейтін және белгілі бір басқару қызметін орындайтын
немесе соны жүзеге асыруға ықпал ететін жұмыскерлер, яғни басқару процесіне
іскерлікпен қатысатын, әрі басқару аппаратына енетін жұмыскерлер жатады.
Басқару алуан түрлі белгілері бойынша бағалауға болады: басқару деңгейі
бойынша — жоғарғы, орташа және төменгі буындар: кәсіптік құрылымы бойынша —
инженерлер, қызмет түрі бойынша — ауыл шаруашылығы, өнеркәсіп кадрлары;
басқару еңбегін мамандандыру түрі бойынша — әкімшілік, экономикалық. білімі
бойынша - жоғары және арнайы орта білімді адамдар, практиктер орындайтын
жұмысының күрделілігі және жауапкершілігі бойынша.
Басшыларды қызметтегі ролі бойынша мамандар және қосалқы қызметшілер
(қызмет көрсетушілер, техникалық қызметшілер) болып бөлінеді. Басқару
жүйесіндегі қызметшілердің бұл әрбір категориясы еңбек әрекетінің
ерекшеліктеріне, кәсіптік даярлығына және даярлықтан қайтадан өтуіне қарай
сипатталады.
Басшылар — бұлар тиісті ұжымға басшылық етушілер, басқару аппаратының
немесе оның жекелеген буындарының жұмысын үйлестірушілер, қойылған міндетті
орындау үшін ұжым қызметін бағылауды және реттеуді жүзеге асырушылар.
Шаруашылық жүйесінің басшыларына алуан түрлі, бірін бірі толықтыратын
қызметтерді (әкімшілік, ұйымдастырушылық, мамандық, қоғамдык қызмет,
тәрбиеші) орындауына тура келеді.
Басшы әкімшілік рөлінде өз билігін пайдалана отырып, қолданылып жүрген
нормативтік актілерге сәйкес жүйедегі қозғалысты қамтамасыз етеді, ұйымда
тиісінше тәртіп орнатады. Өзіндегі кызметкерлермен бірлесе отырып кадр
саясатын ойластырады және жүзеге асырады, штатты жинақтайды, кадрларды
іріктеуді, баулуды, орналастыруды және ауыстыруды жүзеге асырады.
Басшы ұйымдастырушылық қызметті орындай отырып, бірлесе жемісті еңбек
ету үшін қажетті жағдай жасайды, басқару процесінде және өндірісте жұмыс
істейтіндерге бағыт сытеп, іс-әрекеттерін үйлестіреді.
Басшы кәсібі даярлықтан ойдағыдай өткен, өзі істейтін сала бойынша
білімі мен тәжірибесі жеткілікті маман ретінде өз қызметін орындағанда —
мақсатты дұрыс қоя білуі, оның жузеге асырылу барысын жан-жақты талдауы
және тиімді бақылауы, білікті нұсқау бере білуі тиіс. Басқадай
жетістіктерімен қоса, арнайы білімі бар басшылар өз міндетін ойдағыдай әрі
нәтижелі шеше біледі.
Басшы өзінің тікелей міндетімен қоса, алуан түрлі өндірістік
қызметтерді орындайтын қоғам қайраткерлері болып та саналады. Өйткені,
онсыз ұйымшыл ұжым құру мүмкін емес. Осы тұрғыдан алғанда ол қоғамдық
ұйымдармен бірлесе отырып, әр түрлі әлеуметік мәселелерді шешуге белсене ат
салысады, әр түрлі мәжілістерге, конференцияларға және басқадай қоғамдық
шараларға, сайланатын жергілікті және орталық органдардың жұмыстарына
қатысады. Соның нәтижесінде басшы толып жатқан мәліметтер алады, ал оны
тиімді қолданғанда ұжымның психологиялық ахуалына және шаруашылық қызметіне
елеулі ықпал ете алады.
Басшының тәрбиешілік қызметінің де зор мәні бар. Жақсы жолға қойылған
тәрбие жұмысы жеке адамдар мен ұжымның ауыз бірлігін, ынта-жігерін арттыра
түседі, экономикалық және әлеуметтік професті жеделдетуге ықпал етеді.
Тәрбие жұмысына соншалықты жоғары баға берілетін себебі, басқару, бұл
әрдайым адамдарға басшылық ету және де оны ойдағыдай жүзеге асыруға,
басшының қол астындағыларға өктем бұйрықпен емес, сендіру, әділдікке көзін
жеткізу арқылы ықпал етуінің зор мәні бар.
Ұжымға жетекшілік ету сипатына қарай басшыларды сызықтық және қызметтік
деп бөледі.

І. Мемлекетті басқарудың мәні мен ерекшеліктері.
1.1. Мемлекеттік басқару ұғымы, қоғамдың жүйедегі басқару салалары
және олардың өз ара ықпалы.
Кең мағынада алғанда, баcқару дегенміз — қоғамдың ұдайы өндірісті
нысаналы түрде үйлестіріп отыру, басқару табиғаттық барлық құбылыстарына
тән. Бүкіл айналадағы дүниеден оның үш комплекітін: өлі табиғатты, тірі
табиғатты және адам қоғамын бөліп көрсетуте болады, мұның өзі басқару
процестерін былайша ірі көлемде саралауға мүмкіндік береді: өлі табиғаттағм
басқару процестері техникалық жүйелер (техннкалық жүйелерді басқару), Ф.
Знгелье еңбек құралдарын басқаруға "заттарды басқару деген анықтама берген;
— тірі организмдердегі (биологаллық жүйелердегі) басқару процеетері;
— қоғамдағы (әлеуметтік жүйедегі) басқару процестері "Техпикалық
жүйелерді басқару дегеніміз — адамның көрінеуінсіз қатысуынсыз өлі
табиғаттан (станоктармен, механзімдермен) басқару, Бұл жүйелермен
техникалық ғылымдар айналысады.
"Биологиялық жүйелерді басқару" - тірі табиғаттағы, биологаялық
дүниедегі басқару. Ол басқару процесіне философиялық сипат береді
Басқаруднң бұл саласы — жаратылыстану ғылымы зерттейтін тақырып.
Әлеуметтік қоғамдың жүйелерді басқару дегеніміз — шын мәніеде
келгенде адамдарды басқару. Қоғамнық ең басты қондырғыш күші ретінде
адамдар табиғат пен қоғам заңдарын танып, оларды материалдың игіліктерді
өндіру мен тұтыну процесінде пайдаланады Зерттеу объектілері - әлеуметтік
— экономикалық жүйелер, ал пәні-өндірісті басқару жүйесі болады. Француз
экономикасы саяси экономия" деген терминнің авторы Антуан Монкретъеннің
(шамамен-1575 -1621) өзі де елдік шаруашылығын ең алдымен мемлекеттік
басқару объектісі деп ойлаған болатын. Басқарудың бұл жағы әлеуметтік
(қоғамдың) ғылымдар зерттейтін тақырып. Басты ерекшелігі басқарудың
нысанадылығында саналы көзқараста болып табылады.
Бұл жүйе; саяси, экономикалық, рухани, әлеуметтік (әлеуметтік
қатынастар) басқару болып бөлінеді — олар қоғам өмірінің тиісті салаларын
көрсетеді
Қоғам өмірінің осы салаларын негізге алғанда, әлеуметтік басқару үш
түрге: экономикалық басқару, әлеуметтік басқару, қоғам өмірінін, рухани
саласың басқару, түрлеріне бөлінеді
Әлеуметтік-экономикалық процестердіқ өздері тұрақты және үздіксіз
болғандыңтан экономиканы басқару үздікеіз сипат алады. Бұл жүйелердің
факторлары: еңбек бөлшегі, мамандандыру, коноперация, қоғам өмірінің
үздіксіздіғі, нысаналмдың.
Басқару ол біздің айналамыздағы дүние элементтерінің бірі болып
табылады. Бірақ басқару процестерін тарихтан тыс және басқаруды жүзеге
асыру саласынан қол үзген деп қарастыруға болмайды.
- Басқарудың анықтамалары көп. Олардың кейбіреулері мына-
дай:
— Басқару дегеніміз — жүйенің жаңа, сол жүйеге арналғаң күйге көшуі
(академик Берг);
— Басқару — не істеуте тура келетінін және бұны қайткенде, мейлінше,
жақсы және арзан істеуіге болатынын білу өнері (Тейлор).
Басқа да бірқатар анықтамалар бар.
Жалпы қорытынды мынандай; басқарудың нақты тарижи және саяси сипатын
барлық (басқару анықтамасының) авторлары атап көрсетеді Оның нысаналылығы
атап айтылады.
Басқарудың екі жағы бар. Бірінші жағы, еқбек бөлісінің қажеттігіне
байланысты, Екінші жағы — басқару қашанда билігі бар өкілеттілікпен
(әлеуметтік-экономикалық аспект), белгілі бір мақсатты іске асырумен
байланысты.
Барлық қоғамдың жүйелер ішінен зерттеу үшін басқару ғылымы қоғамдың
өндірісті басқаруды таңдап алады, Ол мынандай буындардан: жалпы адамның
өңдірісті басқару,, материалдардың игіліктер өңдірудегі басқару буындарын
тудырады.
Бұл арада олардың арасында көлбеу байланыстар бар екені әбден айтып
көрінеді. Материалдың игіліктер өндіру басып болады, өйткені басқарудың
басты объектісі сол. Ол материалдың негіз ретінде рухани игіліктер өндіру
мен қызмет көрсетуді алдын ала анықтайды, ал сонымен қатар, олар
материалдың игіліктер өндіруте ықпал жасайды.
Өндірісті басқарудың мәні мыналардан көрінеді:
— өндіріеті басқару — объективті экономмкалық заңдарының бүкіл
жүйесінің талаптарын жүйеге асыратын механизм;
— өндірісті басқару — қоғамдың коллективтік және жеке мүдделерінің
жүйееін жүзеге асыратын механизм.
Басқарудың бастапқы негізі басқарудың қалыптастырылуы мен мақсатын
таңдап алу болып табылады. Адамның кез келген қызметтің басты белгісі —
нысаналы қызмет. Сондыңтан да ерекше әлеуметтік қызмет ретінде басқаруға
нысанадылықта.
Әлеуметтік басқарудың айырмашылығы мынада: басқару субъектісі басқару
объектісіне қызметтің мақсатын анықтау жолымен ықпал жасайды.
Өтпелі кезең жағдайында экономиканы басқарудың орасан зор мақсаты
нарықтық қатынастарды реттеу әдістерінің икемді жүйесін жасау, халық
шаруашылығының әлеуметтік жағанан бағдарланған, қоғам мүшелерінің лайықты
өмір сүруі үшін материалдың жағдайлар жасай алатын нарықтық экономикаға
оқтайлы енуін қамтамасыз ету болып табылады.
Сонымен қатар, басқарудың дерспективалы мақсаттарының бірі оны
кәсіпорындар мен аймақтар деңгейінде демократиядандыруды одан әрі тереңдете
тусуі тиіс.

Өндірісті басқару ғылымының мәні.
Ғылым дегеніміз — дамып келе жатқан жүйені білім мен жаңа білім алуға
бағытталған белгілі бір қызмет түрінің жиынтығы.
Ғылым — білім мен қызметтік бірлігі.
Өңдірісті басқырудың ғылыми негіздері дербес ғылым болып табылады. Оны
жеке топқа бөлу факторлары мыналар: а)басқарудың әлеуметтік маңызы;
ә)зйнеткерлік білім жинақтау (тәжірибе); б) шағын дамытудың материалдық
мүмкіндіктері.
Өндірісті басқарудық ғылыми негіздері үш бөліктен тұрады.
"Басқарудық ғылыми негіздері" және "басқару теорияеы" деген ұғымдардық
ара жігін ажырата білу керек.
Басқарудың ғылыми негіздері қоғамдық өндірісті басқару туралы білімінің
букіл жүйесін қамтиды және мынандай үш құрамдас элменттен тұрады;
а) өндірісті басқару проблемаларын зерттеуді қамтитын іргелі қоғамдық
ұйымдардың (философиялық, саяси экономика), сондай-ақ жалпы басқару
зандарын зерттейтін ғалымдардың (кибернетака, жүйелер теориясы және
басқалар) басқару аспектілері;
ә) басқарудың жекеленген жақтары мен функциялары туралы нақты салдар
(салалық экономика, жоспарлау, есеп және басқалар);
б) өндірістік басқару зандылықтарының өзін зерттейтін басқару теориясы
тұтас, кешенді және нақты әлеуметтік құбылыс ретінде қоғамдық өндірісті
басқару зандары басқару теориясының пәні болып табылады.
Басқару теориясы басқару практикасында объективті зандарды саналы
пайдаланудың формаларын зерттеумен шектеле алмайды, бірақ ол ең алдымен бір
тұтас нәрсе ретінде басқару зандарын және басқарудың барлық тұтас етіп
(белгілі бір жүйеге) интеграциялау зандарын тұжырымдауға тиіс.
Басқару теориясы екі бөліктен тұрса да ғылым ретінде біртұтас. Олардың
біреуі жасанды талдау негізінде өндірісті басқарудың жалпы зандары мен
қағидаларын зерттейді ал сөздіқ тар мағанасында алғанда ол басшылық
теориясы деп аталады. Екінші бөлігі басқару өнері деп аталады. Ол нақты
тәжірбие негізінде алмнған тәжірбиелік қорытындылар арқылы басшылардың
белгілі бір категориялары үшін басқару үлгілерініқ жүйеге келтірілген
жиынтығын қалыптастырып, сол арқылы баскдру теориясын байыта түседі.
Басқару ғылыми пәні экономиканы басқару процесінде пайда болатын
қызметкерлердің қатынасы болып табылады немесе басқа бір анықтамасы —
басқару қатынасын басқару ғылымынық пәні деп анықтауға болады.
Басқару қатынастары аса мақызды әлеуметтік-экономикалық категория болып
табылады. Өндіріеті басқару теориясынада бұл категориянық ерекше орын алу
себі — оның зерттейтін пәні — басқару қатынастары болуына байланысты.
Басқару қатынастары мынадай ұйымдастырушылық түрлерге бөлінеді:
біріншіден, басқарушы және басқарылушы жүйелер арасындағы, яғаи тікелей
басқару субъектісі мен тікелей өндіріс объектісі арасындағы қатынастарға,
екіншіден, басқарылушы жүйенін, өз ішінде де басқару қатынастары болады.
1.2. Мемлекетті басқарудың тәсілдері.
Басқару үшін ықпал ету қажет, ал ықпал ету үшін билік керек. Билік
орындаушылардың белсенді талаптарына (физиологиялык талабы, қорғалуталабы,
әлеуметтік талабы, құрметтеу талабы) ықпал етуге негізделген.
Ықпал етудің барлық нышандары басқа адамның тілегін орындауға түрткі
болды.
Гренг пен Рейвеннің жіктеуі бойынша биліктің негізгі бес нышаны болады:
1. Мәжбүр етуге негізделген билік. Қорқыту арқылы ыкпал ету, сонда ғана
тиімді болады, егер ол мықты бақылау жүйесімен нығайтылатын болса, әдетте
бұған көп шығын кетеді.
2. Көтермелеуге негізделген билік — қорқытып билік іс жүргізуге
қарағанда едәуір ықпалды, әрі жұмыс сапасы біршама жақсарады. Кейде қандай
көтермелеудің тиімді болатындығын айқындау қиын.
3. Эксперттік билік. Ықпал етушінің арнайы білімі барына, сол себепті
тиісті мұқтажын қанағаттандыратынына орындайтынына сенеді. Технология
күрделілігі мен ұйым көлемі артып отырған жағдайда орындаушыға сенім арту
барған сайын тиімді бола түсуде.
4. Эталондың билік (улгі билігі). Ықпал етудің мінез-құлқы немесе
қасиеті тартымды болатындығы соншалық, орындаушылар соған еліктеуге,
сондай басшы болуға тырысады.
5. Занды билік. Ықпал етушінің бұйрық беруге хақысы бар скендігіи
орындаушы мойындайды, әрі оның міндеті бағыну керектігін түсімеді.
Бағынушылар ықпал етушінің бұйрығын орыпдайды, өйткені дәстүр бойынша
бағыну орындаушының кажетін қанағаттандыратыныпа сенеді. Сондыңтанда көп
жағдайда билікті дәстүрлі билік деп атайды. Барлық басшылар заңды билікті
пайдаланады, өйткені оның өзі басқа адамдарды басқаруға өкілдік береді.
Биліктің осы негіздері басшының негізгі құрлысы болып саналады, сол
арқылы ол ұйымның мақсатына жету үшін қол астындағыларға жұмысты орындауды
міндеттей салды.
Әлеуметтік құндылықтың өзгеруіне байланысты ұйым басшыларының
пікірінше, басшылық қызметте істейтіндерге, әріптестерге, сондай-ақ ұйым
мүшелігінде жоқ адамдарға ықпал етудің ең тиімді жолы сендіру деп
есептейді. Бірақ бұл тәсіл біршама баяу әсер етеді. Басшылық пен көшбасшы
(лидерлік) жеке адамдар арасындағы басқару аспектісі болып саналады, сол
аркылы бағыныштылар кәсіпорынның мақсатын, әрі оған жету үшін неғұрлым
тиімді және қолайлы ықпал етуді білуі мүмкін.
Басқару қызметі — бұл басқару қызметінің белгілі бір тұтастай мазмұнға
ие болған оқшауланған бөлігі, яғни бұл басқару қызметіыің мамандандырылған
бөлігі. Басқарудың мамандандырылған қызметінің бірыңғай тұтас синтезделуін
және интеграциялануын басшылық деп атайды.
Кәсіпорын басшысы мен оның құрылымдық бөлімшелері әкімшілік еңбекті
атқарады. Бүл қызмет өте қиын, өйткені басшының алуан түрлі фактілермен
істес болуына тура келеді.
Басшы өзіне негізгі екі міндеттің - жүктелетіндігін білуі тиіс:
адамдармен жұмыс істеу және басқару жүйесін ұйымдастыру. Олар өзара
байланысты, әрі күн өткен сайын күрделене түседі.
Басшы өз жұмысында ғылым мен техника жетістіктерін жаппай қолдану
өндіріс технологиясына, еңбек құралдары мен заттарына, адамдардың еңбек
әрекетінің сғататына сапалык өзгеріс енгізетіндігін ескеруі тиіс. Әрі мұның
өзі жұмыскерлердің ынта-ықыласына, талап-тілегі мен мотивтеріне терең ықпал
етеді. Мұның өзі оның жұмысын қиындата түседі, өйткені білімді, білікті
жұмыскерлерді басқару едәуір күрделі. Сокымен қоса, басқару жұмысы біршама
творчестволық тартымды, әрі нәтижелі болады.
Басшы еңбегін тыңдауға түрткі болатын ықпалдар төмендегі кестеде
келтірілген.
Басшының мақсаты басқалардың өзіне бекітілген жұмысты орындауына ықпал
ету. Осы қызметін орындауы үшін, оның өзінін формальды өкілеттілігімен
қоса, билігі болуы қажет.
Билік — бұл басқалардың жүріс тұрысына ықпал ету мүмкіндігі.

Басшы еңбегін таңдауға түрткі болатын ықпалдар (А.Эрлих бойынша) (18).

Экономикалық ықпалдар

Беделдің формальды атрибуттарына ие болуға тырысатын ықпалдар
(жеке жұмыс кабинеті, сәнді мебельдер телефон т.б.)

Қоғамдық ықпалдар, мұның мәнісі, оның формальды атрибуттарына
ғана емес қоғамның шынайы тануына ие болуға тырысу; қоғамға
пайда келтіретініңді сезіну

Творчестволық ықпал және ой-өрісін дамытуға тырысу – бұл жаңа
проблемаларды шешуге, жаңаша жұмыс істеуге ұмтылу.

Теріс ықпалдар – жазалаудан, талқылаудан, сөгістен қауіптену.

Ұйымның әр түрлі бөлімшелеріндегі басшы өзінің тікелей бастығына, қол
астындағылар мен әріптестеріне тәуелді. Шындығына келгенде осы топтар
басшының маңайына топтасқан адамдардың бір бөлігі. Осы адамдардың
жәрдемінсіз басшы өз кызметін ойдағыдай жүзеге асыра алмайды. Көпшілік
басшылар сонымен қоса, өз ұйымынан тысқары жерлердегі адамдар мен
ұйымдарға, сондағы өнім жеткізушілерге, тапсырушыларға бәсекелестерге,
олардың қызметін реттейтін ведомостволар мен кәсіподақтарға да тікелей
тәуелді.
Тіпті басшының айқын белгіленген билігі бола тұрса да, қол
астындағылардың күш-жігерін дұрыс бағыттай алмайтын кездері болады. Бұл
тәуелділік тікелей басқаруға болмайтын факторлар мен адамдарға байланысты
және де мұның өзі басқару тиімділігін қиындататынын басты себепкердің бірі.
Осы проблемаларды шешу үшін басшының бірден-бір қолданатын құралы — билік
жүргізу, ықпал ету және жетекшілік ету.
Ықпал ету мен билік жүргізу ықпал ететін жеке адамдарға, сондай-ақ,
нақты жағдайларға және басшының кабілетіне байланысты. Ұйымдастыру
жағдайында, мәселен, билік жүргізу қызмет лауазымдарының бір-біріне
бағынуына қарай белгіленеді. Мұндай жағдайда адамда биліктің қаншалықты
болатындығы оның формальды өкілеттігінің деңгейіне қарай емес, баска адамға
тәуелділік дәрежесіне қарай белгіленеді. Адамдар басшыға неғұрлым тәуелді
болса, олардың билігі де соғұрлым көп болады.
Басшының қол астындағылар жалақыны көтеру, жұмыс тапсырмасын алу,
қызмет бабында жоғарылау, өкілеттілігін ұлғайту, әлеуметтік мұқтажын
қанағаттандыру секілді мәселелерде сол басшысына тәуелді болатындықтан,
басшының қол астындағьтларға толық билігі бар, бесінші жағынан қабылданған
шешімдердін жүзеге асуы, өндірістік тапсырмалардың дер кезінде орындалуы
басшының қол астындағыларға тікелей байланысты болатындықтан, кейде бұлар
да басшыға билік жүргізе алады.

1.3 Басқарудағы шешімдердің маңызы және олардың мәні.
Шешім қабылдау ақпарат алмасу сияқты кез келген басқару қызметінің
құрамдас бөлігі. Шешім қабылдау қажеттілігі басқарушының алға қойған
мақсатының қалыптасуы мен сол мақстақа жетудегі іс қимылын түгелдей
қамтиды. Шешім дегеніміз-бұл баламаны немесе альтернативті таңдау.
Альтернатив дегеніміз- мүмкін болған екі ұйғарымның біреуін ғана таңдауға
мәжбүр етеді. Жеке өмірдегі шешім қабылдауға қарағанда басқарудағы шешім
қабылдау өте қатал процес. Адамдардың шешім қабылдау қабілеті де бірте -
бірте тәжірейбе жүзінде дамуда. Маңызды шешімдерді қабылдаубдығы
жауапкершілік басшығы ауыртпалық әкеледі. Сондықтан басшылар ойланып
қарастырылмаған маңызды шешімдерді қабылдай алмайды.
Жоспарлау жүйеге адал ететін белсенді басқару процесі болып табылады,
сол арқылы белгіленген мақсатқа жету үшін өндірістіқ даму қарқыны,
материалдық көздері мен оны жетілдіру әдістері анықталады. Басқарудың басты
функциясы ретінде жоспарлау:
— ұйымнық болашақташ дамуын анықтайды;
— алға қойылған мақсатқа жетудің жолдарн мен әдістерін белгіленеді;
— міндетті орындауда болуы ықтимал зардантарды көре білуді қамтиды.
Жоспарлаудың маңызы болып қоршаған сырткң орта факторларының әсері мен
ұйммннң ішкі мүмкіндіктерін бағалай отырып белгілеу және сол мақсаттарды
жүзеге асыруда тиімді әдіс-жолдарнан таңдап алу табмлады Нарық жағдайындағы
жоспар өндіріс пен өткізу көрсеткіштерін үнемі қадағалап отыру мақсатында
маркетинг жүйесі және бақылау процесімен тығыз байланыста болады. Басында
айтқанда, және парлау мынадай сұрақтарға жауап береді.
Біздіқ қазіргі, бүгінгі күнгі жағдайммыз қандай?
Болашақта біз қандай болуым қажет?
Осы жолда нендей кедергілер орын алған?
Мақсатқа жетуге қандай әрекеттер жасағанымыз орынды?
Осыдан барып жоспарлау барысында ұйым деңгейінде жүзеге асырылатын
төмендегідей міндеттерді атап өтуге болады:
Қажет етілетін адамдық, материалдың; ақпараттық басқа да рееурстары
іздестіру;
3. басқару жүйесі мен ұйммдмқ құрылммды кдлнптастнру жане акдараттар
таеқынын реттеу;
4 еңбек өнімділігі мен пайда деңгейін арттыру, өндіріс барысы мен құрал-
жабдықтарды пайдалану және жарарту жолдарын қарастыру;
5. сенімді бақмлау жүйесін қамтамасыз ету арқылы міндеттерді орнндауға
қол жеткізу.
Басшылықшқ алдьшда тарған проблемалар мен міндеттер әрдайым өзара
байланыстм әрекеттер жиынтығын талап етеді. Осы туета жоспарлауды ұйымның
даыу баштын белгілейтін ке-шенді жиынтық ретінде қарастыра отырып, бірқатар
баетапқы кезеңдерін атап өтуте болады.
Алғашқы кезеқде ұйымның нақтылы жағдайы мен мумкіндіктерін, нарықтағы
алар орнын баға лау және бәсекелестер мен қызмет жасау ортасын зерттеу
орнндалады
Екінші кезевде бастапкд макраттар шеқберінде жалпн үйьш-нын, және оңың
әрбір бөлімшелерініқ нақтмлн міндеттері айқындалынып, олардмқ орындалу
мерзімі белгіленеді Міндеттерге ясағдайдық сай келуі, олардмң жүзеге ашрнлу
мүмкіндігініқ болуы, нақтылығы және тартымдылнганың ормн алуы талаптары
крйылады.
Үшінші кезеңде"анықталған міндеттёрді орындауға кджетті іс-арекеттер
жиынтығын ұйымнмң ішкі жөне сыртқм жағдайларын ескере отмрып қалыптастыру
орьш аладые

1.4 Кәсіпорындардағы басшылық
Басшылық пен көшбасшы (лидерлік) жеке адамдар арасындағы басқару
аспектісі болып саналады, сол арқылы бағыныштылар кәсіпорынның мақсатын,
әрі оған жету үшін неғұрлым тиімді және қолайлы ықпал етуді білуі мүмкін.
Басқару қызметі - бұл басқару қызметінің белгілі бір тұтастай мазмұнға
ие болған оқшауланған бөлігі, яғни бұл басқару қызметінің мамандандырылған
бөлігі. Басқарудың мамандандырылған қызметінің бірыңғай тұтас синтезделуін
және интеграциялануын басшылық деп атайды.
Кәсіпорын басшысы мен оның құрылымдық бөлімшелері әкімшілік еңбекті
атқарады. Бұл қызмет өте қиын, өйткені басшының алуан түрлі фактілермен
істес болуына тура келеді.
Басшы өзіне негізгі екі міндеттің жүктелетіндігін білуі тиіс:
адамдармен жұмыс істеу және басқару жүйесін ұйымдастыру. Олар өзара
байланысты, әрі күн өткен сайын күрделене түседі.
Басшы өз жұмысында ғылым мен техника жетістіктерін жаппай қолдану
өндіріс технологиясына, еңбек құралдары мен заттарына, адамдардың еңбек
әрекетінің сипатына сапалық өзгеріс енгізетіндігін ескеруі тиіс. Әрі мұның
өзі жұмыскерлердің ынта-ықыласына, талап-тілегі мен мотивтеріне терең ықпал
етеді. Мұның өзі оның жұмысын қиындата түседі, өйткені білімді, білікті
жұмыскерлерді басқару едәуір күрделі. Сонымен қоса, басқару жұмысы біршама
творчестволық тартымды, әрі нәтижелі болады.
Басшы еңбегін тыңдауға түрткі болатын ықпалдар 1-кестеде келтірілген.
Басшының мақсаты басқалардың өзіне бекітілген жұмысты орындауына ықпал
ету. Осы қызметін орындауы үшін, оның өзінін формальды өкілеттілігімен
қоса, билігі болуы қажет.
Билік - бұл басқалардың жүріс тұрысына ыкпал ету мүмкіңдігі.

1-кесте
Басшы енбегін тандауға түрткі болатын ықпалдар
(А.Эрлих бойынша) ( 18).
Экономикалық ықпалдар

Ұйымның әр түрлі бөлімшелеріндегі басшы өзінің тікелей бастығына, қол
астындағылар мен әріптестеріне тәуелді. Шындығына келгенде осы топтар
басшының маңайына топтасқан адамдардың бір бөлігі. Осы адамдардың
жәрдемінсіз басшы өз қызметін ойдағыдай жүзеге асыра алмайды. Көпшілік
басшылар сонымен қоса, өз ұйымынан тысқары жерлердегі адамдар мен
ұйымдарға, сондағы өнім жеткізушілерге, тапсырушыларға бәсекелестерге,
олардың қызметін реттейтін ведомостволар мен кәсіподақтарға да тікелей
тәуелді.
Тіпті басшының айқын белгіленген билігі бола тұрса да, қол
астындағылардың күш-жігерін дұрыс бағыттай алмайтын кездер болады. Бұл
тәуелділік тікелей басқаруға болмайтын факторлар мен адамдарға байланысты
және де мұнын өзі басқару тиімділігін қиындататын басты себепкердің бірі.
Осы проблемаларды шешу үшін басшының бірден-бір қолданатын құралы - билік
жүргізу, ықпал ету және жетекшілік ету.
ЬІқпал ету мен билік жүргізу ықпал ететін жеке адамдарға, сондай-ақ,
нақты жағдайларға және басшының қабілетіне байланысты. Ұйымдастыру
жағдайында, мәселен, билік жүргізу қызмет лауазымдарының бір-біріне
бағынуына қарай белгіленеді. Мұндай жағдайда адамда биліктің қаншалықты
болатындығы онын формальды өкілеттігінің деңгейіне қарай емес, басқа адамға
тәуелділік дәрежесіне қарай белгіленеді. Адамдар басшыға неғұрлым тәуелді
болса, оның билігі де соғұрлым көп болады.
Басшының қол астындағылар жалақыны көтеру, жұмыс тапсырмасын алу,
қызмет бабында жоғарылау, өкілеттілігін ұлғайту, әлеуметтік мұқтажын
қанағаттандыру секілді мәселелерде сол басшысына тәуелді болатындықтан,
басшының қол астындағыларға толық билігі бар. Екінші жағынан қабылданған
шешімдердің жүзеге асуы, өндірістік тапсырмалардың дер кезінде орындалуы
басшының қол астындағыларға тікелей байланысты болатыңдықтан, кейде бұлар
да басшыға билік жүргізе алады.

ІІ. Мемлекеттік басқару жүйесіндегі шешімдердің маңыздылығы.
2.1 Басқарудағы шешімдердің маңызы және олардың мәні.
Шешім қабылдау ақпарат алмасу сияқты кез келген басқару қызметінің
құрамдас бөлігі. Шешім қабылдау қажеттілігі басқарушының алға қойған
мақсатының қалыптасуы мен сол мақстақа жетудегі іс қимылын түгелдей
қамтиды. Шешім дегеніміз-бұл баламаны немесе альтернативті таңдау.
Альтернатив дегеніміз- мүмкін болған екі ұйғарымның біреуін ғана таңдауға
мәжбүр етеді. Жеке өмірдегі шешім қабылдауға қарағанда басқарудағы шешім
қабылдау өте қатал процес. Адамдардың шешім қабылдау қабілеті де бірте -
бірте тәжірейбе жүзінде дамуда. Маңызды шешімдерді қабылдаубдығы
жауапкершілік басшығы ауыртпалық әкеледі. Сондықтан басшылар ойланып
қарастырылмаған маңызды шешімдерді қабылдай алмайды.
Жоспарлау жүйеге адал ететін белсенді басқару процесі болып табылады,
сол арқылы белгіленген мақсатқа жету үшін өндірістіқ даму қарқыны,
материалдық көздері мен оны жетілдіру әдістері анықталады. Басқарудың басты
функциясы ретінде жоспарлау:
— ұйымнық болашақташ дамуын анықтайды;
— алға қойылған мақсатқа жетудің жолдарн мен әдістерін белгіленеді;
— міндетті орындауда болуы ықтимал зардантарды көре білуді қамтиды.
Жоспарлаудың маңызы болып қоршаған сырткң орта факторларының әсері мен
ұйммннң ішкі мүмкіндіктерін бағалай отырып белгілеу және сол мақсаттарды
жүзеге асыруда тиімді әдіс-жолдарнан таңдап алу табмлады Нарық жағдайындағы
жоспар өндіріс пен өткізу көрсеткіштерін үнемі қадағалап отыру мақсатында
маркетинг жүйесі және бақылау процесімен тығыз байланыста болады. Басында
айтқанда, және парлау мынадай сұрақтарға жауап береді.
Біздіқ қазіргі, бүгінгі күнгі жағдайммыз қандай?
Болашақта біз қандай болуым қажет?
Осы жолда нендей кедергілер орын алған?
Мақсатқа жетуге қандай әрекеттер жасағанымыз орынды?
Осыдан барып жоспарлау барысында ұйым деңгейінде жүзеге асырылатын
төмендегідей міндеттерді атап өтуге болады:
Қажет етілетін адамдық, материалдың; ақпараттық басқа да рееурстары
іздестіру;
3. басқару жүйесі мен ұйммдмқ құрылммды кдлнптастнру жане акдараттар
таеқынын реттеу;
4 еңбек өнімділігі мен пайда деңгейін арттыру, өндіріс барысы мен құрал-
жабдықтарды пайдалану және жарарту жолдарын қарастыру;
5. сенімді бақмлау жүйесін қамтамасыз ету арқылы міндеттерді орнндауға
қол жеткізу.
Басшылықшқ алдьшда тарған проблемалар мен міндеттер әрдайым өзара
байланыстм әрекеттер жиынтығын талап етеді. Осы туета жоспарлауды ұйымның
даыу баштын белгілейтін ке-шенді жиынтық ретінде қарастыра отырып, бірқатар
баетапқы кезеңдерін атап өтуте болады.
Алғашқы кезеқде ұйымның нақтылы жағдайы мен мумкіндіктерін, нарықтағы
алар орнын баға лау және бәсекелестер мен қызмет жасау ортасын зерттеу
орнндалады
Екінші кезевде бастапкд макраттар шеқберінде жалпн үйьш-нын, және оңың
әрбір бөлімшелерініқ нақтмлн міндеттері айқындалынып, олардмқ орындалу
мерзімі белгіленеді Міндеттерге ясағдайдық сай келуі, олардмң жүзеге ашрнлу
мүмкіндігініқ болуы, нақтылығы және тартымдылнганың ормн алуы талаптары
крйылады.
Үшінші кезеңде"анықталған міндеттёрді орындауға кджетті іс-арекеттер
жиынтығын ұйымнмң ішкі жөне сыртқм жағдайларын ескере отмрып қалыптастыру
орьш аладые
Төртінші кезеқде өткізіл^еи зерттеулер мен болжамдар негізінде кджетті
баламаны тавдап алу арқылы жоспардм жасап шығарукөзделеді.

2. Мемлекеттік шешімнің түрлері мен нысандары.
Басқарушылық шешім дегеніміз- лауазымды адамдардын өздеріне берілген
міндеттерді орындау үшін таңдай білу қабілеттілігінің болуы. Оның мақсаты
мемлекеттің алдың да тұрған мәселелер қосғалысын қамтамасыз ету.
Сондыңтанда тиімді шешімдер қабылданған және орындалған мақсатын айтуа
болады. Басқарушылық шешімдер екге бөлінеді.
1. Бағдарланған шешім.
2. Бағдарланбаған шешім.
Бағдарланған шешім — математиқалық теңдеулерде –қолдынылатн Бар бір
қадам мен құрлымылдың белгілі бір сәйкестілігін жүзеге асырудың нәтижесі
болып табылады Немесе іс қимылдың айқын, белгілі бір қисынға (логика)
сәйкес, нәтижелі түрде жүзеге асырылуы.
Мұнда альтернативанық мүмкіндік саны шектеулі және таңдаулар ұйымдар
белгілеген бағыттарда жүзеге асырылады.
Мысалы, аурухана инспекторы, мейірбикелер мен санмтарлар жұмысының
графигін жасағанда қызмет көрсететін жеке адамдар құрамы (персоналдар) мен
емделушілер санының бір-бірімен сәйкестігін талап ететін формулаға сүйенуі
мүмкін. Егер 5 емделушіге 1 мейірбике болса, онда шешімдер автоматты түрде
қабылданады.
Бағдарлау — тиімді ұйммдың шешшдер қабмлдаудың көмекші құралы,
Мешімдердіқ қабмлданунна қарай басшмлар кемшіліктерді жояды.
Мұндай шещімдер белгісіз фактормен ілесе жүретін анықталған өлшемде,
жаңа болатын жағдайларда талап етіледі Сол себепті қажетті қадамдардың
нақтылы реттйнігін алдын-ала құру мүмкін емес.
Бағдарланбағандар шешімдер қатарына мына типтегі шешімдер жатады: ұйым
мақсаттары қандай, өнімді қалай жақсартуға болмайды, бөлімшенің құрылымын
қалай жетілдіру қажет, бағыныштыларды қалай ынталандыру керек.
Келісімдер..
Басқару проблемаларын зерттеу жөнінде маман ретінде Роберт Кац былай
деді:
"Әрбір шешім аса қайшылықтарды, мақсаттарды және белгілерді тексеруі
керек. Ол көзқарас жағанан үйлесімдіден төмен болады. Ұйымдарға әсерін
тигізетін әрбір шешім немесе таңдаулар (ұйғарммдар) оның қайсы бір
бөлігінде негативтік салдар ретінде қарастырылаған.
Шешімдерді қабылдау процесін қарастыра отырып, ондағы екі мәселені
немесе жағдайды қарастырған жөн,
Оның біріншісі, шешім қабылдау қиын емес, бұл кезекте адам барлық іс-
қимылын тандауға негіздейді. Жакры шешім қабылдау қиын.
Ал, екіншісі, шешім қабылдау — психологаялық процесе, Адамның іс-
қимылы, әрекеттері әрқашанда қасынды бола бермейді. Бізді кейде логика
(қасып билесе, кейде сезім билеп кетеді. Басқа қабылдаған ұйғарымдарға
осындай екі тұрғыдан қараған дұрыс. Әрине, нақтылы бір ұйғарымда ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.