Қазақстандағы жер қорын пайдалану

Жоспар

Кіріспе 3

Тарау 1 Жер ресурстарының экономикалық бағасы.
1.1 Жер ресурстары. Жер ресурстарын анализдеу. 4
1.2 Жер кадастралық карта. Және жерді геоэкологиялық бағалау, деңгейін көрсетеді. 8
1.3 Жер қыртысының қазіргі кездегі жағдайы. 9
1.4 Жер реформасының диалектикасы. 12
1.5 Жер қатынасы. 14

Тарау 2 Қазақстандағы жер қорын пайдалану
2.1 Қазақстандағы жер қорын тиімді пайдалану 16
2.2 Жерді ауыл шаруашылығында пайдалану түрлері. 18
2.3 Жерге орналастыруды ұйымдастыру. 18
2.4 Жер ресурстарын экономикалық бағалаудың негізгі
қағидалары. 20
2.5 Жерді экономикалық бағалаудың әдістері. 23

Қорытынды 27
Қолданылған әдебиеттер

Пән: География
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
Кіріспе 3

Тарау 1 Жер ресурстарының экономикалық бағасы.
1.1 Жер ресурстары. Жер ресурстарын анализдеу. 4
1.2 Жер кадастралық карта. Және жерді геоэкологиялық бағалау, деңгейін
көрсетеді. 8
1.3 Жер қыртысының қазіргі кездегі жағдайы. 9
1.4 Жер реформасының диалектикасы. 12
1.5 Жер қатынасы. 14

Тарау 2 Қазақстандағы жер қорын пайдалану
2.1 Қазақстандағы жер қорын тиімді пайдалану 16
2.2 Жерді ауыл шаруашылығында пайдалану түрлері. 18
2.3 Жерге орналастыруды ұйымдастыру. 18
2.4 Жер ресурстарын экономикалық бағалаудың негізгі
қағидалары. 20
2.5 Жерді экономикалық бағалаудың әдістері. 23

Қорытынды 27

Қолданылған әдебиеттер 29

Кіріспе

Аграрлық өндірістегі табиғи ортаның заттық элементінде жер
ресурстары басты орын алады. Ол болашақта қайта өндірілмейтін ресурс. Ерте
римдік философ Т. Лукреций Жер-Ана, барлығы жерден жаратылған дегенді
айтты. Жердің мағынасын анықтауда, К. Маркс жер – бұл ұлы зертхана, еңбек
құралдарын, еңбек материалдарын және тұрақ орындарын беретін арсенал деп
көрсетті.
Ауыл шаруашылық өнімдері өндірісінің иілімсіз өсуі жер ресурстарын
қолданудың тиімділілігін арттыру жағдайында ғана орындалады. Қазіргі уақыт
жағдайында жер негізгі актуалға ие болады.
Турғындардың санының өсуі, өнеркәсіптік және азаматтық құрылысқа
байланысты жердің ауыл шаруашылық айналымынан шығуы, сондай-ақ, жердегі
эрозияның және басқа да факторлардың әсері тұрғындардың жермен қамтамасыз
етілу деңгейінің төмендеуіне әкеледі.
Осы уақытта жердің ауыл шаруашылық айналымы үлкен капиталдық шығындар
талап етуіне байланысты жер шектеулі болды. Сонымен қатар топырақтың
құнарлылығының төмендеуі де бақыланды.
Ғалымдардың берілгендері бойынша соңғы 30-40 жылда интенсивті жер
өңдеу зонасында, жер өңдеу құнарлылығының басты көрсеткіші – гумус
құрамындағы 20 % -төмендеді, ал жеке зоналарда 50% -ке төмендеді.
Сондықтан, жерді рационалды пайдалану қажеттілігі және
агроөнеркәсіптік кешенінде жердің өндірістік потенциалын пайдалану
тиімділігін көтеруді іздестіру, елдің толық ауыл шаруашылық экономикасында
бірінші деңгейлі мағына алады. Осыған байланысты ең бірінші кезекте жердің
құнарлылығын арттыру және ауыл шаруашылық өндірісіне қалыпты жағдай құру
мәселесі қаралады.
Жердің ерекше және аса маңызды қасиеттерін ескере отырып, барлық
елдерде оны есепке алу, бөлу, иелену, пайдалану қасиетін, құндылығын
төмендету үшін арнайы шара қолдану заңды түрде жолға қойылып отыр. Осы
жұмыстарды арнайы құрылған мемлекеттік орындар басқарып қадағалайды.
Қазақстанда бұл мәселелер 1991 жылы қабылданған. Жер кодексі және жер
реформасы туралы заңдарда көрсетіліп, толық шектелген. Осы заңдарға сәйкес
Қазақстанда жер тек қана республиканың меншігінде болады.

Тарау 1 Жер ресурстарының экономикалық бағасы

1.1 Жер ресурстары. Жер ресурстарын анализдеу

Жерді пайдалану қоғам мүшелерінің жетістіктері үшін ағымдағы
материалдық негізі болып табылады, сонымен бірге адамдарды және өндірістік
күшті тарату үшін жан-жақты дамыған базис, экономикалық өсімдегі бүкіл
факторлардың өндірістік процессте дамуы, олар еңбек, материалды –
техникалық және табиғи процесстер болып табылады.
Өндіріс құрамы негізінде жердің өзінің арнайы қасиеттері бар:
1-ден, жер табиғи өнім болып табылады, сондықтан бастапқы кезде оны
жетілдіретін адам күші болмағасын құнсыз болады.
2-ден, қолдан жасалған өндіріс құралдары олардың физикалық тозуына
байланысты қайта өндіріле алады. Жердің топырақ құнарлылығы жаңартылған
табиғи ресурс болып табылады, бірақта оны жақсарту үшін жүздеген жылдар
қажет. Топырақ қабатын 2,5 см қалыңдыққа көтеру үшін 300-1000 жыл, ал бүкіл
егіс жерлеріне 18 сантиметр күштілікпен 2-7 мың жыл керек. Жерді зерттеудің
дұрыс жолы, оның бүкіләлемдік үнемдеуі және қорғауы оның биологиялық
потенциалы мен өнімділігін ғана сақтап қоймай, сонымен бірге оны көбейтеді.
3-ден, өндіріс құралы ретінде жердің ерекше қасиеті болып бір өндіріс
процессіндегі пәндер функциясымен еңбек құралын орналастыру табылады.
өндіріс процессінде жер табиғи ресурс ретінде де, шикізат ресурсы ретінде
де жүре алады. Адам топырақты өңдеп өндірістің басқа құралдарының көмегімен
ауыл шаруашылық өсімдіктері үшін жағымды жағдай туғыза алады. Бұл жағдайда
жер еңбек пәні ретінде жүре алады. Адам топырақтың физика – химиялық
қасиеттерін қолдана отырып науқанның қалыптасуына әсер етеді. Мұнда жер
еңбек құралы болып табылады.
4-ден, жерді құрал ретінде де және еңбек пәні ретінде де ештеңе
ауыстыра алмайды, өйткені альтернативтік ресурстардың болмауынан, бұл
ресурстар адамның қажеттіліктерін қанағаттандыра алады. өндіріс құралы
ретінде жер ресурстарының регионалдық және территориалық аспектілері бар.
1-ден, жер учаскелері, әртүрлі регионда орналасқан, олар табиғи
қасиеттер үшін өздерінің өнімділігімен ерекшеленеді. Бұндай ерекшелік жақсы
жерлердің дифференциалдық рентасымен, қосымша кірістің дамуының негізі
болып табылады, бұл ауыл шаруашылығында шаруашылық қызметтің қорытындысына
әсер етеді.
2- ден, жер ресурстары жан-жақты шектелген және оларды бос дақылдарды
шығарып тастау кезінде өнідірістің басқа құралдарына қарағанда жоғарылатуға
болмайды.
3-ден, жер учаскелері анықталған регионға тығыз байланысты, оларға
тұрақты жер қажет, олар бұнда жерді қолдану үшін өндірістің арнайы
құралдарын өндіреді, регионалдық байланыс үшін инфрақұрылым жүйесін
дамытады.
Өндіріс құралы ретінде жерді қалыптастырудың маңызды мәселесі болып
оның құнарлылығын жоғарылату, өнімділілгін өсіру табылады. Құнарлылық
түрлері:
- табиғи;
- қолдан жасалған;
- экономикалық.
Табиғи құнарлылықтан топырақтағы қоректік заттар, олардың ауыл
шаруашылық өсімдіктері үшін көп жағдайда өнімнің шығуы тәуелді болады.
Табиғи құнарлылықты өндіру көбінесе адамнан, агромәдениет деңгейінен,
өндірістік күштің дамуынан тәуелді болады.
Табиғи және қолдан жасалған құнарлылық жиынтығы жердің биомассасын
кескіндейтін экономикалық құнарлылылқты туғызады. Сан жағынан экономикалық
құнарлылық бидай, аудан бірлігіне өндірістегі ауыл шаруашылық өнімді
көресетеді. Агромәдениет жоғары деңгейде болған кезде әрбір шаруашылық
табиғи құнарлылықты тиімді қолдана алады, осының негізінде оптималды-
экономикалық құнарлылық алады.
Жер - ұлттық байлықтың негізгі элементі және өндірістің басты құралы
болып табылады. Сондықтан жер ресурстарын рационалды пайдалану ұлттық
экономиканы дамыту үшін маңызды мәселе болып табылады. Мұнымен ауыл
шаруашылық өнімінің өндіріс көлемі және кәсіпкерлік мәселесі тығыз
байланысты. Жер ресурстарын пайдалану анализдерінің негзігі мәселелері:
- жер қорының құрылымы мен құрамын зерттеу, жерді пайдалану
кезіндегі қателіктер және ауыл шаруашылық дақылдарын жақсартумен
кеңейту резервтерін пайдалану;
- жерді пайдалану тиімділігін бағалау және осыны жоғарылатуға
бағытталған апталықтар жүргізу.
Жер ресурстарын пайдалану анализі жер есебі бойынша құжаттар
негізінде іске асырылады. Құжаттарға мыналар жатады: Жерді пайдалануға
рұқсат берілген мемлекеттік акт. Бұл құжатта сыртқы шекаралық жоспарымен
ауданы көрсетілген. Жер дақылдарының құрамы туралы Жер кітабында
жазылған. Мұнда жыл бойындағы жерді пайдалану кезіндегі бүкіл өзгерістер
көрсетілген. Ішкі шаруашылық жерді пайдаланудың жоспарлық жобасында
контурлар, алаң шекаралары және массив аудандары көрсетілген. Жер қорын
жақсартуға бағытталған апталықтар туралы бизнес – жоспарда көрсетілген.
Егіс жерлерін айдалану, тыңайтқыштар енгізу, егіс мерзімдері, науқан алу
агрономмен Жер тарихы кітабында енгізілген.
Жер қорын пайдалану анализі кезінде жер дақылдарының пішінінің
өзгеруін зерттеу керек және егістік жерлерінің ауданын ары қарай кеңейту
мүмкіндіктерін қарастыру, әрбір шаруашылықта анализ процессінде дақылдар
пішіні туралы нақты мәліметтерді ағымдағы жылда жоспарлықпен және өткен жыл
мәліметтерімен салыстыру қажет. Бұл жалпы жер қорындағы өзгерістерді, дақыл
түрлері бойынша ауыл шаруашылық жерлердің аудандарын анықтайды.
Ауыл шаруашылығында жер ресурстарын пайдалану анализінің методикасы
келесі бөлімдерден тұрады:
1. Жер қоры пішінінің анализі;
2. Жер қоры құрылымының анализі.
3. Жер ресурстарын пайдалану тиімділігінің анализі.
Жер қоры пішінін талдау кезінде келесілерді орындау керек: жерді
жақсарту үшін апталықтардың орындалуы. Жер қорының құрылымын талдай келе
ауыл шаруашылық дақылдарының өзгеруін қарастыру керек, берілген фактордың
өндіріс көлеміне әсер етуін анықтау қажет. Жер ресурстарын пайдалану
тиімділігін бағалау үшін негізгі, жеке және көмекші көресеткіштердің жүйесі
қолданылады.
Негізгі көрсеткіштер: норма бірлігінің шығуы, жалпы табыстың шығуы,
100 га-дан алынатын пайда, ауыл шаруашылық дақылдары (100 балмен кадастрлық
бағамен).
Жеке көрсеткіштер: дақылдардың науқандылығы, сүт өндірісінің көлемі.
Көмекші көрсеткіштер: өзіндік құн, еңбек сыйымдылығы, кіріс.
Жерді пайдалану тиімділігін жоғарылату төмендегілерге тәуелді болады:
- интенсивті технологиялар қолдану;
- науқанның ауданды сорттары;
- агротехникалық апталықтар;
- еңбекті ұйымдастыруды жақсарту;
- экономикалық норманы ұстау.
1. сурет.
Шаруашылықтағы жер қорын
пайдалану анализінің жалпы блок кестесі.

Қазақстан ағаш жағынан төменгі деңгейде (3,7%).
Ауыл шаруашылық дақылдарының ауданы (010194 жыл бойынша) 222,7 млн.
га. құрайды, соның ішінде егістік жер 34,8 млн. га, жайылым жер 182,0 млн.
га.
Ауыл шаруашылығына арналған жерлер республика территориясында 74 %
құрайды. Ауыл шаруашылық кәсіпорындар, ұйымдар және мекемелер 81 %, бүкіл
ауыл шаруашылық дақылдары және жайылым жер 98 %. Қазақстан
Республикасындағы жер ресурстарын жерді пайдалану категориясы бойынша
тарату.
(010194 жыл бойынша).
1.2. сурет.
Жерді пайдалану категориясы Аудан S %
мың га.
Жалпы аудан 272490 100
Ауыл шаруашылығына арналған жерлер 203124 75
Тұрғын пункт жерлері 17939 7
өнеркәсіп, транспорт, байланыс және т.б. жерлері 18736 7
Табиғат қорғау, денсаулық сақтау, тарихи – 842 -
мәдениет жерлері
Ағаш қоры жерлері 10167 4
Су қоры жерлері 858 -
Бос жерлер 20319 7

Бос жерлер 20,3 млн. га. құрайды немесе 7,4 % территорияны, бұның
жартысынан көбі ауыл шаруашылығында пайдалануға жарамайды. Ауыл шаруашылық
дақылдарының құрылымында жайылым жер 16 % құрайды.
Қазақстанның суармалы жерлерінің ауданы 2,4 млн. га. құрайды және 40
% осы территорияда кешенді реконструкцияны іске асыру керек.
Республикада 147 мың. га. көпжылдық өсімдіктер бар, оның ішінде: бау-
бақша 105 мың га. жүзімдер 22 мың га. 1975 жылдан 1992 жылға дейін
көпжылдық өсімдіктер 11 мың га. қысқарды.
Республикада егіс дақылдары (182,2 мың га.) оның ішінде: жазғы 33 %,
көктемгі – күзгі 44 %, жылдық 13 %.
Республиканың жер ресурстарын рационалды пайдалану және жақсарту
кезінде олар өндірісті әртүрлі ауыл шаруашылық өнімдерімен қамтамасыз ете
алады, олар сыртқы және экспортты тұтынымды қанағаттандырады. Олардың
құрамы 121,8 млн. га. ауыл шаруашылық дақылдары, бұның ішінді 27,8 млн.
га. жайылым жерді және 63 млн. га. солонцовтық кешендермен ұсынылған, соның
ішінде 6,9 млн. га. ауыл шаруашылық дақылдарын еккен кезде қолданылады.
Жерді мелиорациялаудың қысқаруы ауыл шаруашылық дақылдарының құнарлылығын
төмендетті. 1986 жылы тыңайтқыштар енгізу 2 есе қысқарды, минералды 2,5
есеге, пестицидтер енгізу 2,5 есеге қысқарды.
1.3. сурет.
Қазақстан Республикасындағы жердің санды жағдайы.
Қазақстан Республикасы Госкомзема мәліметтері бойынша.
Жер % Гумус құрамы, %
4,7 6 жоғары
23,9 4 – 6
46,5 2 – 4
24,9 2 аз

Жер бағасы бойынша жұмыс үлкен көлемнің есептік – теникалық
құжаттамасымен байланысты. Тәжірибелік мақсаттар үшін әрбір жер учаскелері
бойынша балл бағаларының кестелері қажет.
Мұның қорытынды мәліметтерін жер – кадастра картасында көрсетуге
болады, бұл карта әрбір шаруашылылықтағы жердің экономикалық құнарлылығы.

1.2 Жер кадастралық карта. Және жерді геоэкологиялық бағалау,
деңгейін көрсетеді.

Жер – кадастрының картасын құрған кезде картаны пайдалану әдісін,
масштаб пен мазмұнына назар бөлу керек. Кадастрлық карта оперативті-
шаруашылық құжаттарға жатады, сондықтан оның тез оқылуы және анықтығы
қамтамасыз етілу керек.
Кадастрлық карта үшін масштаб оның тематикасымен, берілгенімен,
ауданымен, конфигурациясымен, экономика-географиялық жағдайымен анықталады.
Масштаб таңдау кезінде ауыл шарушылық дақылдарының контур пішіндері, жерді
пайдалану аудандары және шаруашылық бөлімшелері саналады. Маңызды болып
кадастрлық картаның мазмұны табылады. Бұнда мемлекеттік жер қорының бүкіл
жер категориялары көрсетулі керек.
Солтүстік Қазақстан аудандарында оптималды масштабты анықтау үшін
салыстыру әдісі қолданылды. Қорытындылай келе таулы жерлер үшін 1:100000
масштабы, құрғақ таулы жерлер үшін 1: 150000 масштабы келіседі.
Кадастрлық карта жалпы топографиялық және арнайы жүктемеден тұрады.
Жалпы топографиялық объекттен картадан шекаралар, тұрғын пункттер, ауыл
шаруашылық дақылдары, ағаштар, жолдар, гидрография және тағы басқа жерді
пайдаланудың элементтері көрінеді. Осыдан басқа арнайы жүктемеден тұрады:
а) топырақ қабаты.
б) жерді бағалау жұмысының ақырғы қорытындылары.
Жерді геоэкологиялық бағалау мәселесі 1991-2000 жылы мемлекеттік
ғылыми – техникалық бағдарламада негізгі болды. Геоэкологияның маңызды
мәселесі болып жердің физикалық жағдайының бағасы табылады, сонымен бірге
оларға деген антропогендік әсер етулер де жатады. Жер нарығы тек қана
қалыптасады, ұсыныс пен сұраныс теңгерімсіз, сондықтан жеке меншікке жерді
сату кезінде құны көрсетілмейді, яғни жерді шаруашылық айналымға ауыстыру
нарықсыз болып табылады.
Геоэкология негізінде жердің кадастрлық бағасын әдістемелік
қамтамасыз ету бойынша ғылыми негізделген техникалық шешімдер енгізу жер
ресурстарын басқару жүйесіндегі ғылыми- техникалық прогрессті жеделдетеді.
Нарықтық сұраныс пен ұсынысты көрсететін жердің құны табиғи,
әлеуметтік және шаруашылық факторлардың жиынтығын негіздейді, бұларды
әдістерді қолданып бағалауға болады.
Кешендік геоэкология негізіндегі жердің кадастрлық бағасының
технологиясы жер ресурстарын мемлекеттік басқару жүйесінде мынадай
жағдайларда енгізіледі:
- жекешелендіру және салық төлеу үшін жердің кадастрлық бағасын
нормативті заңмен қамтамасыз ету және принциптер бірлігі;
- мамандандырылған ғылыми - өндірістік кадастрлық орталықты басқару
құрылымында жер ресурстарымен қалыптастыру;
- жерді бағалау жұмысының бүкіл деңгейінде өндіріске міндетті түрде
лицензия беру;
- жерді бағалау жұмысын мемлекеттік бақылаумен ұйымдастыру.

1.3 Жер қыртысының қазіргі кездегі жағдайы

Жер қыртысының қазіргі кездегі жағдайы. Топырақтың құрамы мен
қасиеттері. Топырақ классификациялары.
Қазіргі кездегі ғылыми жер танудың негізін қалаушы В.В. Докучаев Жер
туралы түсінікті өздік шынайы тарихи дене деп айтты. өнім жиынтығы келесі
топтарға бөлінеді:
а) грунт
б) ауа райы
в) өсімдік және жануар организмдері;
г) ел жасы және жергілікті жердің рельефі.
Осы факторларға кейінірек су қосылды.
Жерді сақтаудың негізгі тапсырмасы болып жер қабатының толығымен
сақталуы табылады. Жер өнімі тұрғындардың күнделікті қажеттіліктерін
қамтамасыз етеді. Жер қатты (минералды және органикалық), суйық (жер суы),
газ түрлі (жер ауасы) сияқты көрсеткіштерден тұрады. Органикалық заттар
және тірі организмдер жердің үстіңгі қабатынан (горизонтынан) төменіне
дейін азайып отырады.
Басты маңызды жоғарғы күрең – балғын горизонт А алып отыр, оның
гумусы бар. Горизонт А әр түрлі минералды қосындылардан құралған. – жер
учаскесі өнімдерімен әрі қарай А2 горизонты құралады - ашық қоңыр, сарғыш
қоңыр. Төмендеу В горизонты жатады, ол А және А2 горизонтынан пайда болған.
Ол қатты қоңыр бояудан турады. Мұның құрамына коллонды дисперстік
тыңайтқыштар кіреді. Әрі қарай С горизонты – аналық түрі; оның астында Д-
горизонты - шығу тау түрі. Гумуста азот, көмірқышқыл, сутегі, фосфор,
кальции және басқа да химиялық элементтер бар.
Гумустар жоғарғы горизонт жерлерінде 10 үлестен тұрады 18 %
(қаражерлер), ал кіші гумус горизонтының бірнеше ем 15 метрге дейін 10-15
%, барлық массадан органикалық заттардың жерде ақуыз, көмірқышқыл,
органикалық қышқылдар, майлар тағы басқа.
Жер ауасы атмосфералық ауадан айырылады ол сусыз жер қыртыстарын
толтырады.
Қазақстан Республикасы дүние жүзінде аумағы бойынша 9 шы орынды алып
отыр (272,5 млн. га). Ормандалалы, далалы, жартылай шөлді, шөлді зоналарды
қоса Қазақстан жерлерінің әртүрлілігі кең аймақпен қамтылған,
геологогеоморфологиялық ерекшеліктермен әр түрлі аймақ бөлігінең тұрады.
Қаражерлер кәдімгі орташа гумусты Солтүстікте таралған, ылғалды
жерде, қара жер далалы аймақта және далалық әртүрлі шөптік өсімдіктермен
құралады.
Төменгі, құрғақ жерде, қаражерде – далалы аймақтарда қаражерлер аз
гумусты, аз мөлшерімен гумустың айырылады. (4-6 %) және аз күштілігімен
және генетикалық горизонттардың терең орналасуымен белгілінеді.
Жердің комплекcтері көп сабақ құрамды. Жер өнімге қызмет етеді, ал
сондай-ақ жайылым қара жердегі (күрең-қызылды, құмды, жайылымды) жерлерде
жұмыс атқарады. Басқа учаскелер осы жерлер шөп шабуымен айналысады.

Көп емес суармалы алаңдар ашық қызыл жерлер жартылай шөлді жерде
бидайлы және жемдік мәдениетті жергілікті қажеттілік үшін егу қолданады.
Көпжылдық тексерумен ғылыми ұйымдардың агрохимиялық қызмет және
алдыңғы қатарлы шаруашылықтармен дәләлденеді, азық деңгейі ауыл
шаруашылықтың, оның сапасы тікелей тыңайтқыштарды қолданудан болып отыр.
Бұл астықтық ауыл шаруашылықтың төмендеуіне әкеліп соғады. Осыдан басқа
көптік қолдану жерді оның элементік минералды азықтарды қолдану, жерді
тұқымдықтың түсіуіне әкеледі, гумус құрамы ақырғы 4 ғасырда 14-30 % азайды.
Тексеру нәтижесі Қазақ НИИ жер шаруашылығы В.Р. Вилямк атындағы ғалымдар
мен жасағанын көрсетті. Мәдениет жасау 40 жыл ішінде тыңайтқыштарды
қолданбау гумус құрамының төмендеуіне әкелді, 14,2 % оларды толық
нормаларда шығаруды 4,7 %, ал оны бірге көңмен қолдану (60тга) бір рет
ротация үшін өз айналымы гумус құрамының 2,69 % көтерілді. Аналогиялық
өзгерістер олардың жылжу фосфорының құрамымен анықталады. Жерді фосформен
төмен қамтамасыз етуде тиімділік өседі. Фосфорлық тыңайтқыштардың және
бидай астығының 5-7 күнге өсуі тездетіледі. Осыған байланысты бидай өнімі
(ену) ерте басталады. Және жақсы күз кезіндегі күндерге сәйкес келеді.
Минералды тыңайтқыштардың дефициті негізінде органикалық
тыңайтқыштарды қолдану үлкен орын алады. Дефицитсіздікті қамтамасыз етуде
жер және жер шаруашылығы мәдениеті деңгейінен 7-10 тга көңді салу талап
етіледі. Бүгінгі күнде оны 4 кгга ғана шығарады. Осы жағдайда жәй және
технологиялық әдіс болып органикалық тыңайтқыштарды қолдану болып отыр.
Сабан тиімділігі оның құруына ауыспалы егісте өседі. Оны 1 га егістікте
қалдыру дұрыс. Іске асушы өз айналым жүйесі қатал принціп негізі болып
келетін ауыл шаруашылықтың және пардың жер реформа талабына сәйкес
келмейді. Қазіргі кездегі даму кезеңі ауыл шаруашылықтың таза жоғарғы
сапалы өнім жаңа ауыспалы егіс жұмыстарын талап етеді, жер осыған
байланысты ғылыми негіздік жүйенің ауыспалы егіс Солтүстік Қазақстан
даласында актуалды мәселе болып келеді. Мұның теориялық және практикалық
мағынасы бар. Жерге деген бірнеше меншік түрлерінің пайда болуын ғылымдар
қолайлы жұмыстарды игеру ауыспалы егіс бойынша өсімдік өсіру
диверсификациясы есебімен келес түрде көрсетті:
- бидай өнімділгі парлы ауыспалы егісті бірнеше ауыл шаруашылық
жиыны және таза пардың салмағымен дала тұқымының тиімді бағасына
байланысты.
- ауыспалы егіс пармен байланысты, пармен қамтылған мәдениеттер бір
жылғы егулер.
- Парсыз бидайлы ауыспалы егістер, сондай-ақ қайталама бидай егулер,
бірақ 5-6 жылдан артық емес.
- бидайлы.
- мал өсіру фермасы жолында қайталама жүгері егу, 5- дан артық емес
егілу қажет. Көптеген тиімділік дала аймағында Солтүстік
Қазақстанның пар бойынша белгіленген оның әрекетінен және ақыры
13,3 цга құрайды. Сондықтан да ауыспалы егістер осы аймақта парлы
бидай және бидай сулы болуы қажет.
Ғылыми негізделген жиынтықтарда ауыспалы егіс бір-бірінен комплексі
бойынша айырылады. Бірінші кезекте жыл кезеңінің әртүрлі қалдықтарын іске
асыру бойынша, ауыспалы егістің басты ерекшелігі болып отыр. Солтүстік
Қазақстанның далалы құрғақты жағдайында және материалды – техникалық
ресурстардың бағасының өсуінен жердін тұқым өнімнің және оны өндіруге
байланысты жолдар қаралуда осы жоспаларда басты рол биология ауыспалы
егісті игеруге бағытталып отыр, ол көп жылғы және бір жылғы шөптерді егуге
әсер етеді. Бұл бірақ минералды тыңайтқыштарды қолдануды шеттетпейді.
Қазіргі кедеңдегі экономикалық жағдайда іздеу дұрыс әдістерді және жерді
өңдеу қажет.
Бүгінгі күні жерді қорғау жүйесінде жер шаруашылығының көрсетілген
келесі жер өңдеу жүйесі өндірістік жағдайда болады:
- жерлерге жыл сайынғы негізгі терең өңдеу 20-22, 25-27 см.
- жыл сайынғы кіші тік кесу өңдеу 10-12, 14-16 см ауыл
шаруашылығының дамуына байланысты.
Ақмола облысы өз аумағы бойынша таулы, оңтүстікті, орманды далалы
және далалы аймаққа бөлінген. Ол аймақта 4 экономикалық топ бөлінген: күрең
және қара күрең, оңтүстікті және кәдімгі қара жерлер. Бүгінгі күні осы
жерде үлкен салмақты өсімдіктер өсіру алып жатыр, орнында бұрын болған
әртүрлі көңді далада арам шөптер пайда болады.
Ақмола облысының мәліметі бойынша облыстық басқарма ауыл шаруашылық
орташа бидай және бидай тарысы дәнді дақыл астығының облыс бойынша 1998-
2000 жылғы орташа есеппен 8,1 цга құрады.
Жыл бойынша ол құрғақ жылдары 1998 жылы 4,9 цга құрады. Ылғалды
жылдары 1999 жылы 13,0 цга, ол өте құрғақ 2000 жылы 10,8 цга болды.
‡лкен астық түсімі бидай және бидай тарылы дәнді дақылдар бойынша үш
жыл ішінде орташа III және IV аймақта алынды. Бұл осы аймақтарда көбіне
кәдімгі түсімді және оңтүстікті қара жерлер және агроклиматтық
потенциалдары осы аймақтың орта жылдық температурасы 0,6 ºС ауа райына сай.
Көбіне төмен бидай түсімі I - II аймақтарда қызыл және күрең қызыл
жерлерде көрінеді. Облыс бойынша 1998-2000 жылы орташа астық түсімі азықты
дәнді дақылдардың, соның ішінде көп жылғы және бір жылғы шөптер, жүгері
сәйкесінше 4,5 цга, 6,2 цга, сабанды, 35,3 цга жасыл массаны құрды.
Көбіне жоғары астық түсімі көп жылғы шөптер орташа 1999 – 2000 жылы Ақкөл
ауданында алынды. Ол 7,2 цга. III аймаққа жататын орташа түсім азығы
барлық аудандар бойынша үш жыл ішінде 5,1 цга құрды. 1 жылғы шөптер
бойынша көбіне жоғары астықты орташа 3 жыл ішінде IV аймақта алды. Көп
жылғы және бір жылғы шөптер түсімі өте төмен орташа астық шөп жинау, көп
жылға астықтан асады.
Жоғары сапалы астығы орташа үш жылда IV - V аймақта алынды.

1.4 Жер реформасының диалектикасы

АөК Қазақстан Республикасы жүйесінде осы кезеңнің нарықтық
қатынасында жер реформасы болып отыр. Олар құқықты экономикалық және
үйымдастыруға бағытталған.
Республика заңдарында жер мемлекет меншігінде болуы керек және халық
үшін қолданылуы қажет делінген Қазақстан азаматтары құқық пен қамтамасыз
етіледі. Құқық өмірлік жер учаскесін иеленуге, фермерлік шаруашылық немесе
жеке шаруашылық жүргізу үшін қажет.
Жерді пайдалану және жерді қолдану қазіргі уақытта төлемді болып
отыр жерге ақша жер салығы немесе жолға алу салығы ретінде төленеді, оның
сапасы және жер учаскесінің орнына байланысты.
Жер реформасын жүргізу кең экономикалық бағаны қолданады және жердің
күнделікті мониторингін Қазақстан Республикасы жер туралы заңының даму
бағытының негізі көрініп отыр. Жер меншігіне әртүрлі шаруашылық түрінде
мінезделіп көптеген пікірлер келтірілді.
Жеке меншік – тарихи дамушы қоғамдық қатынас заттарды бөлетін
материалдық байлық элементі ретінде әр түрлі субъектілер арасындағы заттар
жиынтығы. Осы субъектіге жататын, объект меншігін құрайды. Немесе сол
тұлғаның мүлкін құрайды. Сондықтан меншік қатынасы мүліктік қатынас деп те
аталады. Болашақ заңды мемелкет ретінде, олар меншік құқығының түрін
игеруде, меншік лауазымын кіргізетін, ие болу, қолдану және пайдалануға
жатады.
Тәуелсіздікті алғаннан соң және нарықтың экономика курсына кіргеннен
соң жердік қатынастарды орындау болып отыр. Құқықты экономика курсына және
ұйымды жағдайларды терең құқықты дамудың барлық түріне шаруашылықты қорғау
болып отыр.
Жер туралы заңның жобасын талқылауда үлкен таластар болды. Жеке
меншіктегі жүргізу жөнінде жер өндірістің басты құралы болып отыр. Осыған
байланысты көптеген қарама-қайшылықтар бар:
- ауыл шаруашылығында тауар өндірушіде еңбекке деген ықылас пайда
болады, және ол өзін қожайын деп санайды.
- жер нарығы оның шынайы бағасын анықтауға жәрдемдеседі.
- ауыл, тұрғылықты жерлерге жұмыскерлерде қайтарылады және
сақталады.
- ақшасы барлар үлкен жер учаскесіне иеленеді, ол латын американдық
түрдің пайда болуына әкеледі;
- банк қолдарына үлкен жер учаскелері тиеді.
Жер реформасы кезеңіне мінездеме 1991-2001 жылары осы мәселеге келіп,
әр түрлі заңдарға сүйеніп жер туралы осы кездегі заңды пікірлер ашты. Жер
туралы заңның ерекшелігі, нарыққа өту кезеңінде қабылданған және негізгі
талаптары олардың болашақтағы жер шаруашылығының оптималды өлшемінің нақты
анықталуы болып табылады. Жеке меншік мәселесі жердің келесі аспектілеріне
ие: тарихи ұнамдық, экологиялық, экономикалық саяси, әлеуметтік.
Ұнамды жағы: жердің жеке меңшік мәселесі өз тарихына көптеген белгілі,
жазушылар және ғылымдар жерді сату және сатып алуға қарсы. Олар өз
күштеріне жаратушыға байланысты дейді және санайды, жерді кім жаратса, сол
ғана онымен әмір ете алады.
Тарихи жақ осы мәселеде жай логикалық кестеде көрінеді. – бұрында
болған жоқ, бола алмады және болмауы қажет. Шынымен Қазақстанда орта
ғасырда бұл мәселе соғыспен шешілетін. Бірақ бұл кезде мал құнды болып
саналды.
Экономикалық жағдай жердің жер айналымына қосылып және тауарға
айналады. Жер неғұрлым көп болса, соғұрлым оған сұраныс көп. Неғұрлым тауар
көп болса, соғұрлым мемлекет бай.
Экологиялық жағы жердің тұқым қосуына және сақтауында болып отыр.
Әлеуметтік жағы тұрғындарды өніммен қамтамасыз ету мәселесі және басқа
құралдармен тұрғындардың өмірлік деңгейін көтеру. Сонда басты аспект осы
мәселенің – саясаты. Саяси мақсат осындай қоғамдардың орта сынып білімін
көрсетеді. Ол тұрғындардың негізгі массасы жылжымайтын мүлікке ие болу
керектігін көрсетеді. Мәселенің 2 бөлігі ол тактикалық мінезге ие, оның
мәні саяси, экономикалы және әлеуметті.
1.4. Сурет

1.5. Сурет
Қоғамдық формация Меншік түрі туралы саяси Шектеу жиынтығы
шешеім
Капитализм 1 бөлім 2 бөлім
Жеке меншік Сату, сатып алу
шексіздігі.
Социализм Мемлекеттік Құқықсыз сату және
сатып алу
Әлеуметтік бағыттағы Тұрғындардың негізгі Сату-сатып алу
нарықтың экономика массасына бағытталған жеке ортасында шектеу
меншік мақсат-тұрғындарға
жерді меншікке беру

Жер туралы кодексте (1990ж) жазылған, сатып алу, сату, сыйға тарту,
жалға беру, және өзіндік жер учаскелерін айырбастауға тыйым салынады. Сонда
да жер нарығы болған емес. Заң базасын бірнеше шарты мінездемелеу, және
экономиканы реформалау тәжірибесі кәдімгі түрде әлі болған жоқ. Жер туралы
заң (1995) үлкен саяси және әлеуметтік мағынаға ие. Ол 39 баптан тұрды.
Бірақ олар бәрі тең мағынада болатын. Бірнеше уақыттан соң жаңа заң жобасы
құрылды. Бұл алғашқыдан ерекшеленетін реакцияны мінездеді. Қазақстан
Республикасы 2000 жылы нарықтық экономикаға көшті. ТМД елдерінің көбін
озды, сондай-ақ көптеген жетіспеушіліктер болды. Оның ішінде тез және
әлеуметтік қоғам саясаты болды. 2001 жылы заң артқа қайта қадам бастырды,
бұл экономиканы реформалауда болды.

1.5 Жер қатынасы

Барлық ауыл шаруашылық мекемелерін 3 топқа бөлуге болады:
1 топ – жұмыскерлердің кеткісі келмейтін бұрынғы үлгеруші совхоздар;
2 топ – орташа, қарызы жоқ, жалақыны уақытынша төлейтін; Мұнда
жұмыскерлер бөлігі ұйым шараушылықтан шығып өз ісін ашқысы келетіндер;
3 топ – не мал шаруашылығы, не өсімдік өсіруі, не техникалары, не
ұйымдары жоқ шаруашылықтар. Адамдар болашакты көрмейді олар миллион осындай
жағдайға душар болады.
Жер қатынасы бұл қоғамдық қатынас, қолдануға арналған және жермен
басқаруға мемлекеттік шаруашылықты және ішкі шаруашылықты деңгейде және
ауыл шаруашылық өндірісінің құралы ретінде болады.

1.6. Сурет.

Жер қатынасы

Жерге деген жеке меншік Жер нарығы Жер ресурстарымен
басқару

Мұндай анықтама жер қатынасының негізгі мәнін ашады. Ол сонымен бірге
субъектілер арасынағы және жер қатынасына арналған аграрлық ортада жер
заңының іске асуының және экономикалық әдістерінің тиімді бағытын көрсетті.
Негізгі АӨК құру параметрлер болып оның құрылымдық бөлігі табылады:
а) мөлшері, номенклатура құрылым сапа, өндіріс өнімін тұтыну.
б) шығындар, өндіріс және тұтыну өніміне байланысты.
в) өнімді өндірістіқ тұтынушыларымен өндірушілеріне бөлу.
Қазақстанның өркендеуі, көп түрлі меншік түрі, шаруашылығы, жер
реформасының ауысуы барысында ауыл шаруашылығы нарығы құрылды және дамыды.
Қазақстан агронарығының келесі құрылымы анықталады: жалпы халықтың
(Қазақстандық), аймақтық және сегминталдық (Солтүстік Қазақстан, Батыс
Қазақстан, Оңтүстік Қазақстан, Орталық Қазақстан, Шығыс Қазақстан),
локальдық және жергілікті (облыстық, аудандық, қалалық).
Солтүстік Қазақстан агронарық құрамына Ақмола, Қостанай, Солтүстік
Қазақстан облыстары кіреді. Оның үлесіне 35 % көлем, еттік, 43,3 %, сүт,
41,7 % жұмыртқа кіреді. Жер салығының мақсаты жердің рационалды қолдануын
экономикалық әдістермен қамтамасыз ету болып отыр, және жер құрылысы
жөніндегі шараларды іске асыру, жер өнімін көтеру, оларды қорғау,
әлеуметтік – мәдени дамуды жүзеге асыру болып отыр. Жер салығының көлемі
жер сапасына байланысты анықталады және олар шаруашылықтың орналасуымен,
жер учаскесінен, шаруашылық және басқа да жер қолдану нәтижесінде
байланысты болып және жыл сайынғы жер алыным бірлікті түрде төленеді. Жер
салығының базалық түрі 1 гектарға есеп айырысумен анықталады. Қойма, табиғи
қорғау, тарихи – мәдениетті жерлерге салық салынбайды. Жалға беру төлемі
меншік иесі құралы өндірістегі және жалдық қатынастағы арендатормен
анықталады.
Тарау 2 Қазақстандағы жер қорын пайдалану

2.1 Қазақстандағы жер қорын тиімді пайдалану

Жер ең негізгі табиғат байлығы. Ол барлық тіршілік көзі және өмір сүру
ортасы. Қазір адамдар өздеріне керек қоректік заттардың 88%-ін егістік
жерлерден, 10 %-ін ормандар мен жайылымдардан, 2 %-ін теңізбен мұхит
суларынан алады.
Жер қорын қорғау және тиімді пайдалану сондықтан да ең негізгі,
ешқашан маңызын жоймайтын өзекті мәселе.
Жер қорын қорғауды және пайдалануды экономикалық тұрғыдан қарайтын
болсақ, оның құндылығын, пайдалану ұжымдылығын арттыру арқылы одан алынатын
өнімдерді қазіргіден әдеуір көбейтуге болатынына көз жеткіземіз. Оның басты
бағыттары топырақтың құнарлығын арттыру, жерді суландыру, батпақ жерлерді
құрғату, сортаң жерлердің тұздылығын азайту, эрозияға жол бермеу, бүлінген
жерлерді қалпына келтіру тағы басқа агрономиялық шаралар және жерді
пайдалану құрылымын жақсарту.
Жердің ерекше қасиеті – топырақтың құнарлығы. Топырақтың құнарлы
қабатының қалыптасуына сыртқы ортаның факторлары (ыстық, суық, жел, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.