Экономикалық теорияның экономикалық ғылымдар жүйесіндегі орны

Жоспар

1. Экономикалық теория пәні.
2. Меншіктің экономикалық және құқықтық мазмұны
3. Тұрақты, өзгермелі, жалпы, орташа және шекті шығындар

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министрлігі

Реферат

Пән атауы: Экономикалық теория

Орындаған:

Тексерген:

Алматы 201- ж.

Жоспар

1. Экономикалық теория пәні.
2. Меншіктің экономикалық және құқықтық мазмұны
3. Тұрақты, өзгермелі, жалпы, орташа және шекті шығындар

1. Экономикалық теория пәні. Экономикалық теорияның экономикалық ғылымдар
жүйесіндегі орны

Әлемде сан алуан халықтар еңбек етіп, қоғамдық өндіріс, өзара
байланыс, айырбас жүргізіп, түрліше табиғи жағдайда өмір сүріп келеді. Адам
еміріндегі ең қажетті шарт – аш-жалаңаш, баспанасыз болмауы үшін еңбек ету,
еңбек нәтижесін тұтыну, өзара айырбас қатынастарының болуы. Адам жападан-
жалғыз күн көре алмақ емес. Алғашқы қауымда адамдардың табиғи ортада
хайуанаттардан бөлініп шығуының өзі бірлескен еңбекке байланысты.
Тарихтағы тұңғыш экономикалық ой-пікір алғашқы адамдардың бірлесіп тағы
аңдарды аулауы деуге болады. Экономикалық қатынас өмір қажеттілігінен
туады. Ежелгі дүниедегі экономикалық кейбір құбылыстар мен процестер
Египет, Қытай, Үндістан, Греция, (Ксенсфэнт, Платон, Аристотель т.б.)
ойшылдарының еңбектерінде қарастырылды. Мәселен, Аристотель тауар құны
деген ұғымға тоқталып, оның айырбас қатынасынан шығатынын байқаған. Бірақ
ерте дүниеде, орта ғасырларда экономикалық ой-пікір ғылым болып
қалыптаспады. Оның себебі ол заманда тауар-ақша, рынок, сауда дамымады,
шаруашылық негізінен тұйық натуралды – заттай жүргізілді.
Экономикалық ой-пікірлердің ғылыми тұжырымдалып қалыптасуы сауда,
өнеркәсіп капиталының дами бастауына байланысты болды. Бұл кезең негізінен
Еуропада XVI— XVII ғасырларды камтиды. Ал Ресейде тауар-ақша қатынастары
1861 жылғы реформадан соң дамыды. Қазақстан елінде XIX ғасырдың соңы, XX
ғасырдың басында сауда капиталы, тауар-ақша айналымы, халықаралық рынок,
еңбек бөлінісіне қамту процесі бірте-бірте жанданған. Еліміздің Солтүстік,
Батыс аймақтары Ресеймен тауар айналысына басым қатынаста болса, Оңтүстік
Шығыс, Орталық аудандарға Орта Азия, Қытай т.б. елдердің саудагерлері жиі
келе бастады. Тарихтағы белгілі "Жібек жолы" осының айғағы.
Алғаш рет өз алдына қалыптасқан ой-пікірдің белгілі бағыты –
меркантелистер мектебі. Ол (мерканте – итальян сөзі   сауда,   пайда
табу)   қоғамдық байлықтың   негізі ақша, алтын деп біледі.
Меркантелистердің талабы тауарды шет елдерге мүмкіндігінше көп сату,
олардан мейлінше аз   сатып   алу,   сөйтіп   ақша   қорын   молайту
жолдарын іздеуі. Демек, меркантелистер сауда капиталының мүддесін
қорғаған.   Меркантелистер   рынок   экономикасы   теориясы мен
практикасының негізін қалаушылар қатарына жатады. Олар ақша   неғұрлым
көп болса,   қоғамның   байлығы да мол болады деген ұғымды басшылыққа
алды. Әрине, сауда капиталы тұрғысынан бұл ұғым дұрыс та шығар. Себебі
саудагерлер, көпестер ақшасы көбейген сайын, мал-мүлкі көп байлардың
қатарына қосылып, қоғамға қажет тауарларды тасымалдау, сату ісі
жанданады. Сауда капиталының қызметі айырбас, айналыс процесін үздіксіз
жүргізу арқылы экономиканы ілгері бастыруға көмектеседі. Бірақ сауда
капиталы қоғам байлығын, адамдардың әл-ауқатын көтеретін күш емес.
Бұның себебі айналыс, айырбас саласында тек қана құн формасы ауысып тұрады,
екінші сөзбен айтқанда,   тауар,   оның   құны   бір   қолдан   екінші
колға өткенде ешбір жаңа тауар, жаңа құн жасалмайды.
Классикалық саяси экономия жаңа дамып келе жатқан капиталистік
өндірістік қатнастарды дәріптеуші, өндіріс капиталының мүддесін қорғайтын
экономикалық ой-пікірдің прогрессивті сатысы болды. Классикалық
буржуазиялық саяси экономияның басты табысы еңбек құн теориясының негізін
қалады.
Осы ой-пікірдің қалыптасуы сауда және карыз-өсімқорлық капиталына қарсы
өндірістік капиталдың қоғамдағы ерекше рөлін атап көрсеткен ғылыми қағида
болғаны белгілі. Еңбек құн теориясын маркстік саяси экономия ілгері
дамытып, қосымша құн туралы ілімді жан-жақты талдады. Маркстік экономикалық
теория XIX ғасырдың екінші жартысында қалыптасып, XX ғасырдың алғашқы
ширегінде В.И.Лениннің еңбектерінде дамыды. Маркстік саяси экономия –
еңбекшілердің, жұмысшы табының мүддесін қорғайтын теория. Сондықтан да оған
қарама-қарсы буржуазиялық тұрпайы (вульгарлық) саяси экономия пайда болды.
Марксшілер капиталистік қоғамды дәріптеуші барлық экономикалық теорияларға
сын көзбен қарады. Оның себебі капиталистік экономикалық қатынастарда
негізінен екі тап: біріншісі, үстемдік жасайтын буржуазия болса, екіншісі,
пролетариат — қаналушы тап өмір сүреді. Олардың арасында антогонистік
бітіспес қайшылық бар. Маркстік теория бойынша, пролетариат барлық еңбекші
қауымды капиталистік қанаудан азат етіп, қоғамдасқан социалистік өндіріс
орнатуы қажет. Тарихта 70 жылдан астам кеңес елінде, екінші дүниежүзілік
соғыстан кейін Еуропа, Азияның бірсыпыра мемлекеттерінде, Кубада
социалистік     революция     басталып,     социализмнің көбінесе кеңестік
моделі (үлгісі) жүзеге асырылды. Сонымен бірге XX ғасырдың екінші
жартысынан бастап капиталистік дүниеде де елеулі өзгерістер болды. Бір топ
дамыған елдер (АҚШ, Жапония, ФРГ, Англия, Канада, Италия), соңғы жылдары
Оңтүстік Корея, Сингапур, Гон-конг сияқты елдер қазіргі заманғы ғылыми-
техникалық революцияға бейімделіп, әлемдік озық тәжірибені дұрыс пайдалану
нәтижесінде қоғамдық өндірістің тиімділігін айтарлықтай арттырып келеді.
Бұл елдерде еңбек жағдайын жақсарту, жұмысшылардың тұрмыс дәрежесін көтеру,
олардың кәсіпорындарды басқаруға, демократияны дамытуға қатысуы сияқты
жаңалықтар Ресейдегі Қазан теңкерісінің әсерінен деуге болады. Себебі
социалистік қоғамның міндеті, оның ұсынған ұрандары капиталистік елдерге
әсерін тигізбей қойған жоқ. Капиталистер дүниедегі өзгерістерді ескеріп,
жұмысшыларға қолайлы жағдай туғызу жолдарын іздеді. Әрине, еңбекақының
өсуі, тұрғын үй, әлеуметтік қорғау мәселелерін шешу алдымен жұмысшы табының
еңбек өнімділігіне, өндірісте жаңа техника, технологияны енгізуге
байланысты екені айқын. Қазіргі ілгері дамыған елдерде еңбек өнімділігі
дәрежесі, еңбектің интенсивтілігі ете жоғары екені белгілі. Мәселен, ФРГ-де
бұрынғы ГДР-мен салыстырғаңда еңбек өнімділігі дәрежесі 2 есе жоғары болды.
Сол сияқты Оңтүстік Корея, Жапония, Сингапурда жұмысшылар 10-12 сағат
қажырлы еңбек ететіні құпия емес. Капиталистік дамыған елдердің артта
қалған, бұрын отарлық тәуелділікте болған халықтардың еңбегін арзан
пайдаланудан түсірген пайдасын айтпасқа болмайды. Ресейдегі 1917 жылғы
Қазан төңкерісі экономикалық жағынан мешеу қалған елде жүзеге асырылды.
Қазіргі экономикалық ғылым ерекше дағдарысқа ұшырап отыр. Бұл
дағдарыстың себептері көп, оның негізін экономика, саясат, идеология т.б.
қоғамдық өмір саласында байқаймыз. Қазіргі таңдағы көкейтесті проблемалар
еңбекші қауымның еңбек және тұрмыс жағдайын жақсартуға, адамдардың
күнделікті қажеттерін өтеуге керек тауар қорларын молайтуға, әсіресе азық-
түлік мәселесін шешуге келіп тіреледі. Экономикалық ғылым адамдар қажетін
өтеу жолдарының заңдылықтарын зерттейді. Осы ғылымның объективті заңдары
еңбекшілердің, бүкіл халықтың мүдделеріне қызмет ететіні белгілі.
Экономикалық ілім қоғамдық өндірісті, адамдар арасында әлеуметтік-
экономикалық қатынастарды зерттейтіндіктен ол қоғамдағы барлық өмірге,
күнделікті тұрмысқа, адамдардын еңбек ету жағдайына байланысты сан алуан
мәселелерге көңіл аударуға тиіс. Ал қоғамдык қатынастардың негізі –
өндірістік қатынастар. Оның құрамына жалпы алганда тікелей өндіріс,
айырбас, бөлу, тұтыну қатынастары кіреді, оларды қайталап үздіксіз
өндіру немесе ұдайы өндіріс қатынастарын дамытып, жетілдіру аса маңызды.
Қазіргі кезеңде ерекше шешімін күтіп отырған мәселе 70 жылдан аса тарихи
орын алған кеңестік экономикаға саяси экономикалық талдау жасау, сол аркылы
бұрынғы және қазіргі рыноктық бағыт ұстап отырған елдердегі әлеуметтік-
экономикалық қатынастарды зерттеу.
Ғылым мен оқу пәні арасында айырмашылық бар. Оқу пәнінде ғылымға
тікелей қатысы жоқ нақтылы өмірлік мысалдар, түрлі түсіңдірулер
қолданылады. Бірақ ғылымға да, оқу пәніне де методология бірдей қажет.
Методология дегеніміз – ғылыми танудың нысаны (формасы), әдісі, ұйымдастыру
принциптері туралы ілім.
Экономикалық процестерді танып-білу әдістерінің жаратылыстану
ғылымдарындағы зерттеу әдісінен айырмасы бар. Бірақ барлық жағдайда да
зерттеу мен білім беруде диалектикалық тәсілді колданады. Бұл әдістің
негізін ежелгі гректер қаласа, ал оны ғылыми жүйеге салуда неміс философы
Гегельдің еңбегі зор. Шын мәнісіндегі ғалым адам барлық процестерді даму
үстінде ойлап қарайды, яғни диалектикалық тұрғыдан ойлайды деген сөз. Олай
болса ғылыми тану процестер мен құбылыстардың мәніне, олардың арасындағы
өзара байланысты, дамудың себебін және қозғаушы күшін зерттеуге тиіс.
Ғылыми танудың нысаналары мен әдістері көп. Олар объективті жағынан
есептелген (статистикалық), жинақталған материалдарды анализ және синтез,
индукция, жүйе (система) түрінде қарау, болжамдар жасау және оны тексеру,
эксперименттер жүргізу, логикалық және математикалық модедьдер жасау.
Экономикалық зерттеулердің маңызды әдісі – ғылыми абстракция. Ол басқа
да гуманитарлық, жаратылыстану, техникалық ғылымдарда қолданылады. Ғылыми
абстракция дегеніміз зерттеу пәнін жеке, кездейсоқ қысқа мерзімді, дара
құбылыстардан біздің түсінігімізді оқшаулап, оның тұрақты, әрдайым
қайталанатын мәнін, маңызын ашу. Осылай болғаы жағдайда ғана объектіні
мүмкіндігінше жан-жақты қамтуға, оның заңдарын белгілеуге, оларға
материалдық нысан беруге болады. Мысалы, баға қозғалысын алсақ, бір
қарағанда ол түсініксіз, шегі жоқ, шым-шытырық процесс тәрізді, бірақта
баға динамикасын (өрісі) нақтылы факторлар: сұраныс пен ұсыныс, сондай-ақ
өндіріс және тасымал шығындары т.б. белгілейді.
Абстракция әдісінің де шегі бар. Оны зерттеушінін дарындылығы белгілейді.
Абстракциялау процесінде категориялар, ұғымдар тұжырымдалады, олар
құбылыстар мен процестердің жеке-дара жинақталған жағын білдіреді. Тану
процесіндегі қозғалыс белгілі заңдылықтар тұжырымдалғанда жалпыдан жекеге,
абстракциядан нактылыққа қарай жүреді.
Индукция мен дедукция. Ғылымда, оның ішінде экономикалық ілімде жеке
процестерді білу ғана жеткіліксіз. Ол бастапқы қадам. Нақтылы өмірде бір-
бірінен алшақ заттар мен құбылыстар жоқ өмірде   де өзара байланысты,
ғылымның іздегені шындық. Ғылыми жүйенің калыптасуы индукция және дедукция
деген методологиялық әдістермен жүзеге асады.
Индукция жеке оқиға, құбылыстардан логика арқылы жалпы қағидалар,
принциптер шығарады. Дедукцияда керісінше, жалпы қағидалар негізінде
зкономикалық объектілердің, процестердің кейбір жеке алынған ерекшеліктері
сипатталады. Тарихи және логикалық танудың бірлігі экономикалық ғылымда
орын алады. Әрбір экономикалық жүйенің логикалық байланысы бар. Біріншіден,
олар бір-бірімен динамикалық өзара әсер ететін қатынаста болады. Бүгін
аргументті (дәлел) болған зат, ертеңінде кызмет рөлін атқаруы мүмкін.
Екіншіден, жүйенің әрбір элементі тарихи даму процесінде болады. Сондықтан
тарихи және логикалық бірлікті сақтау проблемасының маңызы зор. Мұның Өзі
жүйенің және оның элементтерінің пайда болуын білу үшін ғана емес, әсіресе
оның үрдісін (тенденциясын), сатыларын анықтауға қажет.
Адамзат қоғамын, оның негізі экономиканы зерттейтін ғылым саласы –
экономиялық теория. Бұл теорияның даму сатылары сауатты азаматтардың
баршасын да қызықтыратыны, ынталандыратыны сөзсіз. Өйткені қазіргі дәуірде
экономика мәселелерінен мағлұмат алмаған адам өзін білімді маман қатарына
жатқызбақ тұрсын, күнделікті өмірге қажет сауалдарға да жауап бере алмайды.
Экономика мен саясат тығыз байланысты. 1985 жылдан бастап бұрынғы кеңес
елінде түбірлі әлеуметтік-экономикалық сапалы өзгерістердің болуы халықтың,
жеке ұлттардың қоғамдық сана-сезімін жандандырьіп олардың эконокикалық ой-
пікірлерінің жаңаша қалыптасуына жол ашты.
Ғылым догма емес дегенді басшылыққа алсақ, саяси экономия пәнінің
орнына экономиялық теорияның жалпы негіздері деп оқу процесін
жалғастыру қазіргі кезеңнің, қоғамдық дамудын ұзақ мерзімге арналған
бағытын ескеруге,   онымен   бірге   әлемдік   экономикалык   ой-пікірдің
тиімді,    елеулі   деген   үлгісін   пайдалануға   байланысты. Біздің
ойымызша,   тәуелсіз   алған    Қазақстанның   ерекшеліктеріне сай өзінің
экономиялық теориясы болу керек. Әрине, тәуелдікке ие болған ел, әлемдік
елдер қауымынан, бұрын Кеңес Одағы құрамындағы елдерден оқшау болмақ емес,
керісінше, экономикалық интеграция, халықаралық еңбек    бөлінісі
артықшылықтарын    пайдалануы    қажет. Кеңес Одағында Шығыс Еуропадағы
социалистік елдерде қайта құру кезінде кең көлемді экономикалық дағдарыс
басталды да, оның   көрінісі қоғамдық өмірдің салаларын қамтыды. Осы
мерзімнен бастап экономикалық ой-пікірдің дамуына көңіл бөлсек,   1985 жылы
басталған кайта құру процесінің алғашқы 4-5 жылында әкімшілдік социализм
моделі орнына социализмді онан әрі жетілдіру қажет деген ұран басшылыққа
алынған саясат жүргізілді. Бұл саясат арқылы экономикалық даму процесін
іске асыру мүмкін болмаған соң, экономиканы дағдарыстан шығарудың басқа
жолы   ізделді.   1991   жылдың   соңында   Кеңес   Одағының ыдырауына
байланысты бұрынғы одақтас республикалар, оның   ішінде   Қазақстан да
ілгері   дамудың,   дағдарыстан жедел шығудың амалын іздей бастады. Осы
киын-қыстау кезенде Республика Президентінің стратегиясы жарияланды. Бұл
стратегия бойынша Қазақстан Республикасы алдағы 15-20 жыл мөлшерінде
экономикасы дамыған елдер қатарына   қосылуды,   демократиялық   құқықты
мемлекет болуды көздеп отыр. Осы ізгі мақсатты жүзеге асырудың шешуші
кепілі      экономиканы      өркендету,      өндірістің тиімділігін
арттыру,   сол   сияқты   металл-машина   жасау, отын-энергетика, халық
тұтынатын өнеркәсіп бұйымдарын көбейту. Экономикалық өркендеудің бірден-
бір даму жолы тауар-ақша қатынастарын кеңінен дамыту, сауда қатынастарын
жетілдіру, рынок инфрақұрылымын қалыптастыру. Ондаған жылдар адамдар
санасына сіңіп қалған социализм саяси экономиясы оқулықтарында тауар-ақша
қатынастары женінде   шындыққа   сәйкес   келмейтін   қағида   дәріптеліп
келгені белгілі. Бұл қағида бойынша социализмде капиталистік елдерде кең
тараған рынок қатынастары болмайды, бұл жағдайда бір орталықтан басқаратын
өндіріс құрал-жабдықтары мен тұтыну заттарын жоспарлау, бөлу процесі іске
асуға тиіс деген ұғым берік неғұрлым кең қолдану. Экономикасы тиімді
дамыған елдер осы қатынастарды жан-жақты пайдаланып келеді.
Қазіргі   тәуелсіз   Қазақстанда   жалпы   табиғи-тарихи заңдылыққа
сәйкес, ХХІ ғасырдың қарсаңында рыноктық қатынасқа бағыт алынды. Осыған
орай көптеген күрделі мәселелерді тұңғыш рет шешуге ұмтылып келеміз.
Экономикада әкімшілдік-шаруашылық жүйесінен арыла келе рынок
шаруашылығына    қажет    алғы    шарттар    жасау максаты жүзеге
асырылуда.   Рынок экономикасына кешу бір дүркің қозғалыс емес,   ол
тарихи тұрғыдан алғанда адамзат   қоғамының   көп   жағдайда
экономикалық   және әлеуметтік прогресін айқындайтын табиғи процесс.
Рыноктық қатынастар алғашкы қауымның ыдырау кезінде пайда болды да, оның
өркендеген дәуірі капиталистік қоғам екені де белгілі.   Капитализмде
адамның   "рыноктық"   тәрбиесі бала   кезден басталып,   бүкіл   өмір
бойы   кәсіпкерлікке, іскерлікке бейімделіп отырады.
Әрине біздің елімізге бүкіл әлемдік рынок экономикасының тарихын,
даму сатыларын басынан өткізу міндет емес.    Біз   басқа
мемлекеттердің   тәжірибесін   ескеруге тиістіміз.   Қазақстан
экономикасынын басқа мемлекеттер,   тәрізді рыноктық қатынас бағытында
дамуы сөзсіз. Осыған орай алға қойған мақсатымыз, қандай қоғам орнату, ол
қоғамның әлеуметтік бейнесі кандай болмақ? деген сұрақ жиі қойылып жүр.
Сондай-ақ кешегі әкімшілдік социализмнен кері қарай капитализмге көшудеміз
деушілер де бар. Капитализм дегеніміз тарихи-табиғи қалыптасқан, рыноктық
тауар-ақша қатынасына жан-жақты дамыған қоғамдық құрылыс.    Еркін
бәсеке    заңдылықтарын   зерттеген   аса көрнекті экономистер Адам Смит,
Давид Рикардо, Джон Стюарт   Милль,   Карл   Маркс   болса,   бұл
қоғамның   XX ғасырдағы ерекшеліктерін талдауда В.И.Лениннің, Джон Мейнард
Кейнстің, тағы басқа зерттеушілердің енбектері ерекше рөл атқарды.
Қазақстан экономикасынан капиталистік қоғам туады деген қағида шындыққа
жатпайды. Себебі, республика халық шаруашылығы, оның өндіргіш күштері,
ғылыми-техникалық мүмкіндіктері, халықтың тәжірибесі, ой-пікірі
капиталистік жолға түсуге жол ашпайды. Демек, біздің экономикамыз
әлеуметтік бағыт алған аралас рыноктық экономика болуға тиіс. Мұңдай
қоғамды не капиталистік, не социалистік қоғам деп атауға болмайды.
Аралас экономика XIX ғасырдың соңғы ширегінде өнеркәсіпті шоғырландыру
процесі нәтижесіңде күрделі корпорациялар, монополистік ұйымдар арқылы
пайда болды. XX ғасырдың 30-жылдарында аралас экономика теориясына
Д.М.Кейнс өз үлесін қосты. Кейнс мемлекеттік күрделі қаржылар басқармасын
құру кажет деп санады. Сонымен бірге жекеменшік капиталы да керек деген
пікір айтты.
Аралас экономиканың бірнеше белгілері бар. Бірінші белгісі –
мемлекеттік меншіктің экономикада белгілі үлес салмағының сақталуы. Екінші
белгісі – бұл экономика құн және жоспарлық қатынастар аркылы реттеледі. Осы
тұтқаларды қолдануды мемлекеттік жоспарлау орындары жүзеге асырады. Аралас
экономиканың елеулі сипаты макро және микроэкономикалық дәрежеде
ұйымдастыру, басқарудағы экономикалық тұтқаларды кеңінен пайдалану.
Аралас экономикада рынокты жарнама (реклама), маркетинг, жоспарлау тағы
басқа ұйымдастыру шаралары аркылы күрделі, орташа және ұсақ кәсіпкерлік
тиімділігін, жолдарын реттеуге болады. Бірақ аралас экономикада өндірілетін
өнім көлемін мемлекет жоспар арқылы белгілемейді, кайда, қанша, және қандай
тауар өндіріп, қызмет көрсету қажеттілігін рынок өзі анықтайды.
Жоғарыда көрсетілген аралас экономиканың негізгі белгілері қоғамның
қазіргі индустриялық даму дәрежесіне тән экономикалық жүйенің ерекше
зандылықтарына бағынышты. Бұл заңдылықтар дегеніміз жеке меншікке
негізденген тауар өндірісі мен мемлекеттік меншіктегі тауар-ақша
қатынастарының көрінісі. Тауар өндірісінің негізгі заңы – құн заңы. Бұл
заңның басты талабы рынокта тауардың бағасын белгілегенде оны өндіруге
жұмсалған еңбек шығыны еске алынады. Еңбек дегеніміз қүштің ақшалай
көрінісі. Еркін бәсеке үстемдік ететін капиталистік қоғамда жеке тауар
өндірушілер өз тауарына баға тағайындағанда оған жұмсалған еңбегіне сай
өзіне қажет заттар алуды көздейді. Осыған орай тауарлы акша қатынастарына
рыноктық экономика қажет болатынына тоқтау керек. Бұл алдағы тақырыптардын
міндеті.
Экономикалық категориялар – адамдардың қоғамдық өндірістік қатынастарының
теориялық көрінісі. Өндірістік қатынастардың мәнін ашу, талдау нәтижесі
экономикалық категориялар болып табылады. Мысалы, тауар, құн, косымша құн,
акша, капитал, пайда, баға, өндірістік қорлар, рынок т.б. экономикалық
категорияларды жіктеп, талдау экономикалық заңдардың объективті сипатын,
коғамдық өндірістегі рөлін, экономикалық өмірдегі құбылыстарды сипаттап
қорытындылауға көмектеседі. Экономикалық    категориялар    тарихи
сипатта    болады,     олар қоғамдық формацияның қалыптасу, даму процесін
сипаттайды.
Экономикалық зандар – адам қоғамы дамуының турлі сатыларыңда өндіру,
бөлу, айырбас және материалдық игіліктерді тұтыну салаларында қатынастарды
анықтайды. Олар қоғамның экономикалық өмірінің аса маңызды, тұрақты
құбылыстары мен процестерінің байланысын көрсетеді. Экономикалық зандар
объективті сипатта болады, яғни адамдардың еркі мен санасынан тәуелсіз
туып, әрекет етеді. Бұл заңдар белгілі бір экономикалық жағдайлармен бірге
өзгеріп, дамып отырады.
Экономикалық процестер күрделі және сан алуан, бұлардағы тұрақтылықпен
өзгермешелік тарихи тұрғыдан бір-бірімен ұштасып жатады. Осыған сәйкес бұл
процестердің ішкі байланыстары мен тәуелсіздіктерін бейнелейтін заңдар да
барынша әр түрлі және әр типтес болады.
Табиғат құбылыстары сияқты, адамзат қоғамының дамуы белгілі бір
объективті заңдарға негізделеді. Құбылыстар мен процестердің мәніне үңіле
отырып, олардын даму зандарын ашамыз. Мұндағы бір маңызды, ескеретін жәйт,
заңдар кез келген байланыс пен қатынастарды емес, тек маңызды
катынастарды     ғана     сипаттайды,     жоғарыда айтқанымыздай заңдар
адамдар санасынан туындамайды, ол   объективті   шындықтан   туындайтын
құбылыстар   мен процестердің өзіне тән. Нақты құбылыстарға үңіле отырып
заңдардың да мәнін ашуға болады. Экономикалық заңдар экономикалық
процестердің, оның ішкі себеп-салдарының өзара   тәуелділігін
сипаттайды.   Олар   табиғат   заңдары сияқты объективті. Солай бола
тұрғанымен экономикалық заңдар    табиғат   зандарынан   өзгеше.
Өйткені,    табиғат заңдары оның өзіне тән құбылыстарынан туындап, көрініс
алса, экономикалық заңдар адамдардың өндірістік экономикалық іс-қимылымен
байланысты туындайды. Мысалы, әлемдік тартылыс заңы адамдар мен адамзат
қоғамы дамуынан бұрын да орын алып әрекет еткені белгілі.
Экономикалық заңдардың табиғат заңдарынан ерекшелігі ұзақ мерзімді
емес. Олардың көпшілігі белгілі бір тарихи кезеңде әрекет етеді де, кейін
жаңа экономикалық заңдарға орын береді. Экономикалық зандар мәңгі емес,
олар тарихи сипатта белгілі бір кезеңде туып және өзгеріп, немесе жойылып
кетіп отырады. Әрдайым ескеретін бір жәйт – ескі экономикалық заңдар
адамдар еркімен жойылып кетпейді, тек жаңа экономикалық жағдайлардың
туындауымен өз күшін жояды. Яғни адамдар өз еркімен, шешімімен бір
экономикалық заңды жоққа шығарып, оның орнына жана заңдарды жасай алмайды.
Экономикалық зандардың күшінің жойылуы адамдар санасынан тәуелсіз қоғамдағы
объективті экономикалық хал-ахуалдың, процестердің өзгерісімен тікелей
байланысты.
Экономикалық заңдар өздігінен, адамдардың шаруашылық қызметінен тыс
және оған байланыссыз жүзеге аспайды. Керісінше, олар тек адамдардың іс-
әрекеттері арқасында ғана қалыптастып, көрініс алады. Демек, экономикалық
заңдар адамдардың санасынан тәуелсіз болғанымен олардың іс-қарекетінен
тәуелсіз емес. Адамдар экономикалық заңдарды танып-біліп, олардың
объективті талаптарына сай шешімдер қабылдап, санасатын болса ғана заң
жүзеге аса алады. Бұл талап-тілектерге кайшы келетін кез келген әрекет,
сөзсіз, шаруашылық киындықтарына, орынсыз шығындарға соқтырмай қоймайды.
Рыноктық   қатынасқа    ену    жолында   осыны    қатаң    ескеру қажет.
Қандай да болсын қоғамның экономикалық жүйесінің мәнін түсіну үшін ең
алдымен бастапқы теориялық ұғымдарды анықтап алу лазым. Элементтер жинағы
ол экономикалық қатынастардың ең басты, анықтаушы элементі – өндірістік
қатынастар немесе өндіріс, бөлу, айырбас және тұтыну. Тұтас алғанда
өндірістік қатынастардың негізін өндіріс құрал-жабдықтарына меншік қатынасы
құрайды. Осы арқылы бүкіл экономика іргелі, түбірлі өзгерістерге ұшырайды.

2. Меншіктің экономикалық және құқықтық мазмұны

Тұрмыстық мағынада меншік дегеніміз заттарды иемдену болса, ал
экономикалық мағынада меншік деп нені айтамыз? Адам өмір сүру үшін —
өндіруі керек, өндіру үшін өндіріс құрал-жабдықтары қажет. Міне, осымен
байланысты адамдар бір-бірімен қатынасқа енеді, ол өндіріс құрал-
жабдықтарын иемденумен байланысты. Мұнда мынадай сұрақтарға жауап
беріледі: өндіріс құрал-жабдықтарына, онымен өндірілген еңбек өнімдеріне
кім иелік етеді? Сонымен, меншік жай ғана зат емес (заттар арқылы
материалданғанмен)     материалдық игіліктерді, иемденудін тарихи
қалыптасқан нысаны. Меншік қатынасы мыналар:

а) иемдену, иелік ету;
ә) материалдық жабдықтарды шаруашылық тұрғыдан пайдалану;
б) экономикалық тұрғыдан өткізу (өткізілсе, "меншік" иесіне табыс әкеледі
деген сөз).
Меншік көп қырлы, күрделі түсінік. Оны тек өндірістің заттық
факторларына балау дұрыс емес. Ол жұмыс күшінің өндіріс құрал-жабдықтарымен
қосылу әдісі мен типін көрсетеді, ал мұның өзі, әрбір қоғамның экономикалық
жүйесінің маңызды сипаты. Меншік қатынасы бүкіл шаруашылық организімін,
яғни бүкіл ұдайы өндіріс қатынасын (өндіріс, бөлу, айырбас, тұтыну)
қамтиды. Меншік қатынасы қандай сипатта болса, ұдайы өндіріс сипаты да
сондай болғаны. Меншік – тарихи ұғым. Жалпылама меншік деген түсінік жоқ,
ол белгілі бір нақты тарихи нысанда орын алады. Тарихта әр түрлі меншік
нысандары болғаны белгілі, оны жеке ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.