Жыраулар XV – XVII ғғ. әдебиеті
Сарыұлы Ақтамберді (1675 - 1768)- атақты жырау, қолбасшы батыр, қоғам қайраткері. Ұлы жүздің Ошақты руынан. Әкесі Сары мен шешесі Сырбикеден жалғыз туған. Жыраудың «атадан жалғыз туғанның жүрегінің бастары сары да жалқын су болар» деуінде өз өмірінің шындығы бар. Қазақ тарихындағы аласапыран кезеңде өмір сүрген Ақтанберді «дұшпаннан көрген қорлығым, сары су болды жүрекке. Он жетіде құрсанып, қылыш ілдім білекке. Жауға қарай аттандым, жеткіз деп, құдай, тілекке» деп, өзі айтқандай, он жеті жасында ақ қолына қару алып, ел қорғауға аттанады. Жыраудың ақындық даңқымен балуандық, батырлық даңқы қатар шығады. Орта Азия хандықтарымен, қалмақтармен арадағы ұрыстарға қатысып алғашқы кезде жеке басының ерлігімен, соңынан қолбасшылық қабілетімен көзге түседі. Сақа батырлар санатына қосылған кезде атақты «Ақтабан шұбырындының» куәгері болады. Осы кезде ол жоңғар басқыншыларына қарсы ұлт азаттық күресін ұйымдастырушылардың және жеңісті жорықтарға дем берушілердің бірі ретінде танылады. Жоңғар мемлекеті талқандалып, шығыстағы бұрынғы жау қолында қалған жерлер босатылған кезде сонда қайта қоныс аударған қазақтарды ата мекеніне біржола орнықтыру жолында Ақтанберді айтарлықтай роль атқарады. Өзіне қараған руларды отырықшыландырмақ болып, арық, тоған қаздырады, егін ектіреді. Ақтанберді шығармалары негізінен нақылдық толғаныстар түрінде болып келеді. Олар көшпелі қазақтардың ой арманымен, мақсат мүддесімен астасып жатады. Жыраудың «Түйе мойнын тұз кесер», «Күлдір күлдір кісінетіп», «Жылқыдан асқан мал бар ма?» тәріздес әйгілі толғауларынан қазақ халқының мінез құлық ерекшеліктері, болмысқа өзіндік көз қарастары анық аңғарылады. Мал атаулының, оның ішінде жылқы түлігінің көшпелілер өміріндегі орыны жайында өз тұстастары арасында дәл Ақтанбердідей толғаған ақын жоқ. Ол жылқыны тіршілік көзі, жігіттің көркі деп есептейді. Әсіресе, батырдың жан серігі, жауға мінер тұлпары ретінде мадақтайды. Ақтанберді жырларындағы негізгі сарын ерлікке үндеу, жауға қарсы күреске
Жыраулар XV – XVII ғғ. әдебиеті
Сарыұлы Ақтамберді (1675 - 1768)- атақты жырау, қолбасшы батыр, қоғам
қайраткері. Ұлы жүздің Ошақты руынан. Әкесі Сары мен шешесі Сырбикеден
жалғыз туған. Жыраудың атадан жалғыз туғанның жүрегінің бастары сары да
жалқын су болар деуінде өз өмірінің шындығы бар. Қазақ тарихындағы
аласапыран кезеңде өмір сүрген Ақтанберді дұшпаннан көрген қорлығым, сары
су болды жүрекке. Он жетіде құрсанып, қылыш ілдім білекке. Жауға қарай
аттандым, жеткіз деп, құдай, тілекке деп, өзі айтқандай, он жеті жасында
ақ қолына қару алып, ел қорғауға аттанады. Жыраудың ақындық даңқымен
балуандық, батырлық даңқы қатар шығады. Орта Азия хандықтарымен,
қалмақтармен арадағы ұрыстарға қатысып алғашқы кезде жеке басының
ерлігімен, соңынан қолбасшылық қабілетімен көзге түседі. Сақа батырлар
санатына қосылған кезде атақты Ақтабан шұбырындының куәгері болады. Осы
кезде ол жоңғар басқыншыларына қарсы ұлт азаттық күресін
ұйымдастырушылардың және жеңісті жорықтарға дем берушілердің бірі ретінде
танылады. Жоңғар мемлекеті талқандалып, шығыстағы бұрынғы жау қолында
қалған жерлер босатылған кезде сонда қайта қоныс аударған қазақтарды ата
мекеніне біржола орнықтыру жолында Ақтанберді айтарлықтай роль атқарады.
Өзіне қараған руларды отырықшыландырмақ болып, арық, тоған қаздырады, егін
ектіреді. Ақтанберді шығармалары негізінен нақылдық толғаныстар түрінде
болып келеді. Олар көшпелі қазақтардың ой арманымен, мақсат мүддесімен
астасып жатады. Жыраудың Түйе мойнын тұз кесер, Күлдір күлдір
кісінетіп, Жылқыдан асқан мал бар ма? тәріздес әйгілі толғауларынан
қазақ халқының мінез құлық ерекшеліктері, болмысқа өзіндік көз қарастары
анық аңғарылады. Мал атаулының, оның ішінде жылқы түлігінің көшпелілер
өміріндегі орыны жайында өз тұстастары арасында дәл Ақтанбердідей толғаған
ақын жоқ. Ол жылқыны тіршілік көзі, жігіттің көркі деп есептейді. Әсіресе,
батырдың жан серігі, жауға мінер тұлпары ретінде мадақтайды. Ақтанберді
жырларындағы негізгі сарын ерлікке үндеу, жауға қарсы күреске жігерлендіру.
Ол жау табанында қалған жерлерді азат етуді аңсайды, бүкіл қазақ болып
бірігіп атқа қонуды, жоңғарларға күйрете соққы беруді армандайды. Балпаң
балпаң кім баспас, Жауға шаптым, От басар орыны отаудай секілді біраз
жырларында жұртшылықты ата жаумен айқасқа шақырады. Ел қорғау жолында өлген
ерде арман жоқ деп білді.
Аласапыран кезеңде туып, шайқас алаңында шыңдалып өскен Ақтанберді жырлары
қазақтардың он сегізінші ғасырдағы жаугершілікке толы өмірінің шынайы
суреттерін алға тартады.
Қалқаманұлы, Бұқар жырау (1668—1781) — қазақтың ұлы жырауы, 18 ғ. жоңғар
басқыншыларына қарсы қазақтың азаттық соғысын бастаушысы әрі
ұйымдастырушысы атақты Абылай ханның ақылшысы.Шыққан тегі Арғын тайпасының
қаржас руынан. Заманындағы сыншылар оны көмекей әулие деген. Сөйлегенде
көмекейі бүлкілдеп, аузынан тек өлең сөз төгіледі екен.
Абылай хан бір жаққа жорыққа аттанарда одан айдың, күннің сәтін сұрайтын,
көрген түсін жорытатын болған.Ел аузындағы аңыз әңгімелерге қарағанда,
Бұқар жырау әз Тәуке ханның тұсында да ордадағы беделді билердің бірі
ретінде, ел басқару ісіне араласқан секілді. Оны Үмбетей жыраудың:
Көріктей басқан күпілдеп, көмекейің бүлкілдеп, сөйлер сөзден таймадың.
Тәукенің болып жаршысы, халқыңның болып заршысы, белді бекем байладың
деген сөздері де айғақтағандай.18 ғ. болған жоңғар шапқыншылығы қазақ
халқының мүлдем жойылып кету қаупін тудырғаны белгілі. Осы кезде Ақтабан
шұбырындыға ұшыраған елдің басын қосып, ата жауға қарсы азаттық күресіне
жұмылдыру бар ғұмырын халқының бірлік бүтіндігіне арнаған ұлы жыраудың
басты мақсатына айналады. Оның сөздері осы кезде еліне есті кеңес, еріне
әмір болып естіледі. Хан да, қара да тарих көшінің бағдарын, шиеленген
қиынның шешімін Бұқардан күтеді. Халқының әулие данасы, дуагөй бітімшісі,
көреген болжаушысы санатына көтерілген Бұқар жыраудың осы тұстағы даңқын
орта ғасырдағы оғыз жұртының әулиесі Қорқытпен, 14 ғ. ноғайлы елінің данасы
Сыпыра жыраумен салыстыруға болардай. Халық жадында ... жалғасы
Сарыұлы Ақтамберді (1675 - 1768)- атақты жырау, қолбасшы батыр, қоғам
қайраткері. Ұлы жүздің Ошақты руынан. Әкесі Сары мен шешесі Сырбикеден
жалғыз туған. Жыраудың атадан жалғыз туғанның жүрегінің бастары сары да
жалқын су болар деуінде өз өмірінің шындығы бар. Қазақ тарихындағы
аласапыран кезеңде өмір сүрген Ақтанберді дұшпаннан көрген қорлығым, сары
су болды жүрекке. Он жетіде құрсанып, қылыш ілдім білекке. Жауға қарай
аттандым, жеткіз деп, құдай, тілекке деп, өзі айтқандай, он жеті жасында
ақ қолына қару алып, ел қорғауға аттанады. Жыраудың ақындық даңқымен
балуандық, батырлық даңқы қатар шығады. Орта Азия хандықтарымен,
қалмақтармен арадағы ұрыстарға қатысып алғашқы кезде жеке басының
ерлігімен, соңынан қолбасшылық қабілетімен көзге түседі. Сақа батырлар
санатына қосылған кезде атақты Ақтабан шұбырындының куәгері болады. Осы
кезде ол жоңғар басқыншыларына қарсы ұлт азаттық күресін
ұйымдастырушылардың және жеңісті жорықтарға дем берушілердің бірі ретінде
танылады. Жоңғар мемлекеті талқандалып, шығыстағы бұрынғы жау қолында
қалған жерлер босатылған кезде сонда қайта қоныс аударған қазақтарды ата
мекеніне біржола орнықтыру жолында Ақтанберді айтарлықтай роль атқарады.
Өзіне қараған руларды отырықшыландырмақ болып, арық, тоған қаздырады, егін
ектіреді. Ақтанберді шығармалары негізінен нақылдық толғаныстар түрінде
болып келеді. Олар көшпелі қазақтардың ой арманымен, мақсат мүддесімен
астасып жатады. Жыраудың Түйе мойнын тұз кесер, Күлдір күлдір
кісінетіп, Жылқыдан асқан мал бар ма? тәріздес әйгілі толғауларынан
қазақ халқының мінез құлық ерекшеліктері, болмысқа өзіндік көз қарастары
анық аңғарылады. Мал атаулының, оның ішінде жылқы түлігінің көшпелілер
өміріндегі орыны жайында өз тұстастары арасында дәл Ақтанбердідей толғаған
ақын жоқ. Ол жылқыны тіршілік көзі, жігіттің көркі деп есептейді. Әсіресе,
батырдың жан серігі, жауға мінер тұлпары ретінде мадақтайды. Ақтанберді
жырларындағы негізгі сарын ерлікке үндеу, жауға қарсы күреске жігерлендіру.
Ол жау табанында қалған жерлерді азат етуді аңсайды, бүкіл қазақ болып
бірігіп атқа қонуды, жоңғарларға күйрете соққы беруді армандайды. Балпаң
балпаң кім баспас, Жауға шаптым, От басар орыны отаудай секілді біраз
жырларында жұртшылықты ата жаумен айқасқа шақырады. Ел қорғау жолында өлген
ерде арман жоқ деп білді.
Аласапыран кезеңде туып, шайқас алаңында шыңдалып өскен Ақтанберді жырлары
қазақтардың он сегізінші ғасырдағы жаугершілікке толы өмірінің шынайы
суреттерін алға тартады.
Қалқаманұлы, Бұқар жырау (1668—1781) — қазақтың ұлы жырауы, 18 ғ. жоңғар
басқыншыларына қарсы қазақтың азаттық соғысын бастаушысы әрі
ұйымдастырушысы атақты Абылай ханның ақылшысы.Шыққан тегі Арғын тайпасының
қаржас руынан. Заманындағы сыншылар оны көмекей әулие деген. Сөйлегенде
көмекейі бүлкілдеп, аузынан тек өлең сөз төгіледі екен.
Абылай хан бір жаққа жорыққа аттанарда одан айдың, күннің сәтін сұрайтын,
көрген түсін жорытатын болған.Ел аузындағы аңыз әңгімелерге қарағанда,
Бұқар жырау әз Тәуке ханның тұсында да ордадағы беделді билердің бірі
ретінде, ел басқару ісіне араласқан секілді. Оны Үмбетей жыраудың:
Көріктей басқан күпілдеп, көмекейің бүлкілдеп, сөйлер сөзден таймадың.
Тәукенің болып жаршысы, халқыңның болып заршысы, белді бекем байладың
деген сөздері де айғақтағандай.18 ғ. болған жоңғар шапқыншылығы қазақ
халқының мүлдем жойылып кету қаупін тудырғаны белгілі. Осы кезде Ақтабан
шұбырындыға ұшыраған елдің басын қосып, ата жауға қарсы азаттық күресіне
жұмылдыру бар ғұмырын халқының бірлік бүтіндігіне арнаған ұлы жыраудың
басты мақсатына айналады. Оның сөздері осы кезде еліне есті кеңес, еріне
әмір болып естіледі. Хан да, қара да тарих көшінің бағдарын, шиеленген
қиынның шешімін Бұқардан күтеді. Халқының әулие данасы, дуагөй бітімшісі,
көреген болжаушысы санатына көтерілген Бұқар жыраудың осы тұстағы даңқын
орта ғасырдағы оғыз жұртының әулиесі Қорқытпен, 14 ғ. ноғайлы елінің данасы
Сыпыра жыраумен салыстыруға болардай. Халық жадында ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz