Жыраулар XV – XVII ғғ. әдебиеті



Сарыұлы Ақтамберді (1675 - 1768)- атақты жырау, қолбасшы батыр, қоғам қайраткері. Ұлы жүздің Ошақты руынан. Әкесі Сары мен шешесі Сырбикеден жалғыз туған. Жыраудың «атадан жалғыз туғанның жүрегінің бастары сары да жалқын су болар» деуінде өз өмірінің шындығы бар. Қазақ тарихындағы аласапыран кезеңде өмір сүрген Ақтанберді «дұшпаннан көрген қорлығым, сары су болды жүрекке. Он жетіде құрсанып, қылыш ілдім білекке. Жауға қарай аттандым, жеткіз деп, құдай, тілекке» деп, өзі айтқандай, он жеті жасында ақ қолына қару алып, ел қорғауға аттанады. Жыраудың ақындық даңқымен балуандық, батырлық даңқы қатар шығады. Орта Азия хандықтарымен, қалмақтармен арадағы ұрыстарға қатысып алғашқы кезде жеке басының ерлігімен, соңынан қолбасшылық қабілетімен көзге түседі. Сақа батырлар санатына қосылған кезде атақты «Ақтабан шұбырындының» куәгері болады. Осы кезде ол жоңғар басқыншыларына қарсы ұлт азаттық күресін ұйымдастырушылардың және жеңісті жорықтарға дем берушілердің бірі ретінде танылады. Жоңғар мемлекеті талқандалып, шығыстағы бұрынғы жау қолында қалған жерлер босатылған кезде сонда қайта қоныс аударған қазақтарды ата мекеніне біржола орнықтыру жолында Ақтанберді айтарлықтай роль атқарады. Өзіне қараған руларды отырықшыландырмақ болып, арық, тоған қаздырады, егін ектіреді. Ақтанберді шығармалары негізінен нақылдық толғаныстар түрінде болып келеді. Олар көшпелі қазақтардың ой арманымен, мақсат мүддесімен астасып жатады. Жыраудың «Түйе мойнын тұз кесер», «Күлдір күлдір кісінетіп», «Жылқыдан асқан мал бар ма?» тәріздес әйгілі толғауларынан қазақ халқының мінез құлық ерекшеліктері, болмысқа өзіндік көз қарастары анық аңғарылады. Мал атаулының, оның ішінде жылқы түлігінің көшпелілер өміріндегі орыны жайында өз тұстастары арасында дәл Ақтанбердідей толғаған ақын жоқ. Ол жылқыны тіршілік көзі, жігіттің көркі деп есептейді. Әсіресе, батырдың жан серігі, жауға мінер тұлпары ретінде мадақтайды. Ақтанберді жырларындағы негізгі сарын ерлікке үндеу, жауға қарсы күреске

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:   
Жыраулар XV – XVII ғғ. әдебиеті
Сарыұлы Ақтамберді (1675 - 1768)- атақты жырау, қолбасшы батыр, қоғам
қайраткері. Ұлы жүздің Ошақты руынан. Әкесі Сары мен шешесі Сырбикеден
жалғыз туған. Жыраудың атадан жалғыз туғанның жүрегінің бастары сары да
жалқын су болар деуінде өз өмірінің шындығы бар. Қазақ тарихындағы
аласапыран кезеңде өмір сүрген Ақтанберді дұшпаннан көрген қорлығым, сары
су болды жүрекке. Он жетіде құрсанып, қылыш ілдім білекке. Жауға қарай
аттандым, жеткіз деп, құдай, тілекке деп, өзі айтқандай, он жеті жасында
ақ қолына қару алып, ел қорғауға аттанады. Жыраудың ақындық даңқымен
балуандық, батырлық даңқы қатар шығады. Орта Азия хандықтарымен,
қалмақтармен арадағы ұрыстарға қатысып алғашқы кезде жеке басының
ерлігімен, соңынан қолбасшылық қабілетімен көзге түседі. Сақа батырлар
санатына қосылған кезде атақты Ақтабан шұбырындының куәгері болады. Осы
кезде ол жоңғар басқыншыларына қарсы ұлт азаттық күресін
ұйымдастырушылардың және жеңісті жорықтарға дем берушілердің бірі ретінде
танылады. Жоңғар мемлекеті талқандалып, шығыстағы бұрынғы жау қолында
қалған жерлер босатылған кезде сонда қайта қоныс аударған қазақтарды ата
мекеніне біржола орнықтыру жолында Ақтанберді айтарлықтай роль атқарады.
Өзіне қараған руларды отырықшыландырмақ болып, арық, тоған қаздырады, егін
ектіреді. Ақтанберді шығармалары негізінен нақылдық толғаныстар түрінде
болып келеді. Олар көшпелі қазақтардың ой арманымен, мақсат мүддесімен
астасып жатады. Жыраудың Түйе мойнын тұз кесер, Күлдір күлдір
кісінетіп, Жылқыдан асқан мал бар ма? тәріздес әйгілі толғауларынан
қазақ халқының мінез құлық ерекшеліктері, болмысқа өзіндік көз қарастары
анық аңғарылады. Мал атаулының, оның ішінде жылқы түлігінің көшпелілер
өміріндегі орыны жайында өз тұстастары арасында дәл Ақтанбердідей толғаған
ақын жоқ. Ол жылқыны тіршілік көзі, жігіттің көркі деп есептейді. Әсіресе,
батырдың жан серігі, жауға мінер тұлпары ретінде мадақтайды. Ақтанберді
жырларындағы негізгі сарын ерлікке үндеу, жауға қарсы күреске жігерлендіру.
Ол жау табанында қалған жерлерді азат етуді аңсайды, бүкіл қазақ болып
бірігіп атқа қонуды, жоңғарларға күйрете соққы беруді армандайды. Балпаң
балпаң кім баспас, Жауға шаптым, От басар орыны отаудай секілді біраз
жырларында жұртшылықты ата жаумен айқасқа шақырады. Ел қорғау жолында өлген
ерде арман жоқ деп білді.
Аласапыран кезеңде туып, шайқас алаңында шыңдалып өскен Ақтанберді жырлары
қазақтардың он сегізінші ғасырдағы жаугершілікке толы өмірінің шынайы
суреттерін алға тартады.

Қалқаманұлы, Бұқар жырау (1668—1781) — қазақтың ұлы жырауы, 18 ғ. жоңғар
басқыншыларына қарсы қазақтың азаттық соғысын бастаушысы әрі
ұйымдастырушысы атақты Абылай ханның ақылшысы.Шыққан тегі Арғын тайпасының
қаржас руынан. Заманындағы сыншылар оны көмекей әулие деген. Сөйлегенде
көмекейі бүлкілдеп, аузынан тек өлең сөз төгіледі екен.
Абылай хан бір жаққа жорыққа аттанарда одан айдың, күннің сәтін сұрайтын,
көрген түсін жорытатын болған.Ел аузындағы аңыз әңгімелерге қарағанда,
Бұқар жырау әз Тәуке ханның тұсында да ордадағы беделді билердің бірі
ретінде, ел басқару ісіне араласқан секілді. Оны Үмбетей жыраудың:
Көріктей басқан күпілдеп, көмекейің бүлкілдеп, сөйлер сөзден таймадың.
Тәукенің болып жаршысы, халқыңның болып заршысы, белді бекем байладың
деген сөздері де айғақтағандай.18 ғ. болған жоңғар шапқыншылығы қазақ
халқының мүлдем жойылып кету қаупін тудырғаны белгілі. Осы кезде Ақтабан
шұбырындыға ұшыраған елдің басын қосып, ата жауға қарсы азаттық күресіне
жұмылдыру бар ғұмырын халқының бірлік бүтіндігіне арнаған ұлы жыраудың
басты мақсатына айналады. Оның сөздері осы кезде еліне есті кеңес, еріне
әмір болып естіледі. Хан да, қара да тарих көшінің бағдарын, шиеленген
қиынның шешімін Бұқардан күтеді. Халқының әулие данасы, дуагөй бітімшісі,
көреген болжаушысы санатына көтерілген Бұқар жыраудың осы тұстағы даңқын
орта ғасырдағы оғыз жұртының әулиесі Қорқытпен, 14 ғ. ноғайлы елінің данасы
Сыпыра жыраумен салыстыруға болардай. Халық жадында ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
XV-XVII ғғ. Қазақ хандығы Тәуке хан және Жеті жарғы
Қазақ ақын жырауларының дүниетанымының қалыптасуы
Ақтамберді жырау
Доспамбет жыраудың толғаулары
XVI-XVII ғ. Қазақ хандығы
XVII-XVIII ҒАСЫРДАҒЫ ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ РУХАНИ МӘДЕНИЕТІ МЕН ӘЛЕУМЕТТІК ӨМІРІ
Тарихи өлеңдердің зерттелуі
ЖЫРАУ МЕН ЖЫРШЫЛЫҚ ДӘСТҮРДІҢ ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІНДЕГІ ҚАЛЫПТАСУЫ
Жырау кім
Қазақ сөзінің этнонимі
Пәндер