Депозит ұғымы

Жоспар

1. Депозит түрлері
2. Депозиттік сертификаттар
3. Банктік тәуекелділік және оны сақтандыру әдістері
4. Банктік шотты ашу және ұйымдастыру тәртібі
5. Банк тәуекелділігінің жалпы мінездемесі

Қолданылған әдебиеттер тізімі

Пән: Банк ісі
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

Тақырыбы: Депозит ұғымы.
Орындаған:
Тексерген:

Алматы қаласы 200 жыл

Жоспар

1. Депозит түрлері
2. Депозиттік сертификаттар
3. Банктік тәуекелділік және оны сақтандыру әдістері
4. Банктік шотты ашу және ұйымдастыру тәртібі
5. Банк тәуекелділігінің жалпы мінездемесі

1. Депозит түрлері

Банктер өзінің активті операцияларын жүргізу үшін пассивті
операцияларды өткізу нәтижесінде пайда болатын тартылған қаржыларды
қолданады.
Коммерциялық банктің пассивті операциялары келесі нысанда жүзеге
асырылуы мүмкін:
- банк қорын қалыптастыру және ұлғайту үшін банктердің пайдасы есебінен
аударулар;
- басқа заңды тұлғалардан алынған несиелер (зайымдар);
- салымдық (депозиттік) операциялар.
Салымдық операциялар – бұл заңды және жеке тұлғалардың тартылған
қаржылары бойынша белгілі бір мерзімге немесе талап ету салымы бойынша
банктердің операциялары.
Салымдық операцияларды жүргізу кезінде кез келген банк өздері
дайындаған депозиттік саясатты ұстанады және олар өз кезегінде келесі
ережелерге негізделеді:
- салымдық операциялар банктің пайда табуында немесе болашақта пайда
табуға мүмкіндік жасауға негізделіп ұсынылады;
- депозиттік операцияларды ұйымдастыру үдерісінде салымдық операциялар
субъектісінің әр түрлілігіне және салымдардың әр түрлі нысандарының
үйлесімділігіне ұмтылыс болады;
- салымдық операцияларды жүзеге асыру барысында осы және салымдық пен
несиелік салымдардың мерзімдері мен сомалары бойынша несие ұсыну
операциялары арасындағы өзара байланыс пен өзара келісімділіктің болуын
қамтамасыз ету қажет;
- салымдық операцияларды ұйымдастыру үдерісінде банк балансының
өтімділігін жоғары деңгейде қамтамасыз ететін мерзімдік салымдарға ерекше
назар аударған жөн;
- салымдық операцияларды ұйымдастыра отырып, банк салымдық шоттардағы
бос қаржы резервтерінің (активті операцияға тартылмаған) ең аз болуына
талпынуы керек;
- салымдарды тартуға әсер ететін банктік қызметтерді дамыту және қызмет
көрсету сапасы мен мәдениетін жоғарылату шараларын қарастырған жөн.
Көптеген ұсақ және шағын банктер үшін салымдар ақша қаржыларының басты
көзі болып табылады. Банктер қаржы нарығында қаржылық делдал ретінде басқа
кәсіпорындар мен ұйымдардың, тұрғындардың уақытша бос ақша қаражаттарының
ірі сомасын орналастырады. Банктер бұл қаржыларды тиімді пайдаланып,
олардың сақталуынн қамтамасыз етеді және қарыз алушыларға табысты негізде
ұсынады. Көптеген жеке тұлғалар, іскер фирмалар, акционерлік компаниялар,
жеке кәсіпорындар, коммерциялық емес ұйымдар, үкімет мекемелері,
мемлекеттік кәсіпорындар, жергілікті органдар өз қаржыларын коммерциялық
банктерге салады.
Халықаралық банктік тәжірибеде барлық депозиттер төрт топқа бөлінеді:
- талап етілгенге дейінгі салымдар;
- жинақ салымдары;
- мерзімді салымдар;
- бағалы қағаздар.
Бірінші топ – талап етілгенге дейінгі салымдар, олар сондай-ақ чектік
салымдар деп те аталады. Талап ету салымдары түрінде қаржы тарту кезінде
банк пен салымшы арасында келісімшарт жасалады. Талап етілгенге дейінгі
салымдардың бір түрі чектік депозит. Чектік депозит – бұл міндетті түрде
өтелуге тиісті, салымшыға чек жазуға құқық беретін шот.
Талап ету депозиттік шотының ерекшеліктеріне мыналарды жатқызуға
болады:
- ақшаны салуға немесе алуға шектеудің болмауы;
- ақша шоттан қолма-қол түрде, сондай-ақ чектер көмегімен алынуы
мүмкін;
- шот иесі банкке тұрақты айлық мөлшерде немесе әрбір жазылған чек үшін
комиссия төлеуі;
- Ұлттық банкке ең аз резервтің мерзімдік депозиттермен салыстырғанда
үлкен үлесінің сақталуы.
Талап ету депозитінің бір түрі банктің клиентпен барлық операциялары
есептелетін контокоррент – бірыңғай шот болып табылады. Контокоррентте банк
қарыздары, сондай-ақ шоттан клиент тапсырысы бойынша барлық төлемдер және
де шотқа салым, аударым және т.б. түрде түсетін барлық қаржы көрсетіледі.

Талап ету депозитіне сондай-ақ ағымды овердрафт шотын жатқызуға болады,
овердрафт – банк пен клиент арасындағы келісімге сәйкес, банк анықтаған
мөлшерде шотта бар қаржы көлемінен артық соманы алуға мүмкіндік беретін
шот, бұл да несие алмасуды білдіреді.
Талап ету депозитінің басқа бір түрі – нау-шоттар – пайыздық мөлшерінің
жоғары шегі жоқ шоттар, яғни ол қалқымалы болуы мүмкін. Супернау-шоттар –
бұл қолма-қол ақшаны қолдану шоттары, оларды ашу қызметтер кешенін ұсынады.
Депозиттік шоттардың келесі түрі – автоматтық аудару шоттары (АТS-
шоттар). Жинақ шоттарынан ақша қаржыларын автоматты түрде аударуға
мүмкіндік беретін, чектерді жабу үшін чектік депозиттерге пайыз әкелетін
депозиттің түрі.
Депозиттің келесі тобы – жинақ салымдары. Жинақ депозит туралы келісім
негізінде ашылады. Қазіргі кезде жинақ депозиттерінің басты типі жинақ
кітапшаларындағы шоттар, жинақ салымының жағдайы туралы жазбасы бар шоттар,
сондай-ақ ақша нарығының депозиттік шоттары болып табылады.
Жинақ кітапшаларындағы шоттар – бұл жедел алуға болатын, пайыз әкелетін
чектік емес депозиттер.
Олардың ерекшеліктеріне мыналар жатады:
- кітапшалы жинақ салымында тұрақты мерзімнің болмауы;
- банктер салымшылардан ақша қаржысын алу туралы алдын ала хабарлауды
талап етуге құқылы болса да, бұл шоттардан ақша қаржыларын алуда банктер ол
талапты аз қояды;
- шоттың жоғары шегін белгілеу мүмкіндігі;
- салым иесінің шоттан ақша алу немесе салу үшін жүргізілген
операциялардың барысы жазылатын жинақ кітапшасын ұсыну міндеттемесі;
- шоттағы міндетті ең аз баланстық қалдық мазмұны туралы талаптардың
болмауы.
Жинақ салымының жағдайы туралы жазбасы бар шоттар жинақ
кітапшаларындағы шоттарға ұқсас, алайда олар үшін шот жағдайы туралы
кезеңдік жазбалар жазбаның жүргізілу тұрғысынан жинақ кітапшаны ауыстырады.
Олар бойынша осындай пайыз төленеді және олар осындай функцияны орындайды.
Ақша нарығының депозиттік шоттары алғаш рет 1982 жылы енгізілген жинақ
салымдарының бір түрін ұсынады. Қазіргі кезде оларда жинақ кітапшасындағы
шоттармен салыстырғанда, ол бойынша пайыз мөлшері нарықтық пайыздық
мөлшерлерінің өзгеруімен реттелетіндігін және бұл шоттарды қолдану кезінде
операцияларды тіркеу үшін жинақ кітапшасының қосылмайтындығын
есептемегенде, көптеген ұқсас сипаттары бар.
Жинақ салымдарының ерекшелігі мынадай:
- бұл шоттардың анықталған мерзімдері жоқ;
- салымда ақша нарығының депозиттік шотынан қаржыларды бірдей ала
алады;
- бастапқыда бұл шоттар бойынша ең аз баланстық қалдық талап етілген,
қазір банктер оны сақтауды талап етпеуге құқылы;
- осы шоттар бойынша салымшы чектердің тек санаулы шектелген санын
жазуға құқылы;
- бұл шоттар қызмет жасау мақсатында емес, жинақ мақсатында
қолданылады;
- банк шығындарын өтеу мақсатында шот иесінен белгіленген төлем
алынады;
- егер салымшылар – корпорация болса, банктер осы шоттар бойынша
белгіленген резервті сақтауға міндетті.
Кең тараған топтардың бірі – мерзімдік салымдар, оған мерзімдік
салымдар және салымды алу туралы алдын ала хабарлауы бар салымдар кіреді.
Бұл салымдар неғұрлым ұзақ мерзімге, яғни бір айдан кем емес мерзімге
салынады. Салымшылар басқа депозиттерге қарағанда неғұрлым үлкен пайыз
алады және салым салымшыға алдын ала келісімде көрсетілген мерзімде
қайтарылады. Банктер салымды өз қарауы бойынша келісілген мерзім ағымында
толық пайдалана алады. Депозиттің бұл типін ашу үшін мерзімдік депозит
туралы келісім жасалынады. Бұл салымдар қабылданатын мерзім 4 топқа
бөлінеді:
- 30 күннен 89 күнге дейін;
- 90 күннен 179 күнге дейін;
- 180 күннен 359 күнге дейін;
- 360 күннен жоғары.
Мерзімді салымнан қаржы алу үшін банкке күні бұрын хабарланған
салымшының арнайы өтінішінің түсуі талап етіледі, оның мерзімі келісімде
көрсетіледі. Бұл мерзімге сәйкес пайыздық мөлшер белгіленеді. Егер клиент
банкті қаржы алу туралы хабардар етсе, банк болатын өзгерістерді ескере
отырып, өзінің активті операцияларын басқа көз есебінен қайта
қаржыландырады, қаржыларды алу кейбір шығындармен байланысты, сол себепті
банк клиент кірісін азайтуға құқылы.
Депозиттердің төртінші тобы – бағалы қағаздар, депозиттер түрі ретінде
былайша бөлінеді:
- аталған банкке тиесілі кәсіпорындар мен ұйымдардың, кооперативтің,
акционерлік қоғамдар мен компаниялардың акциялары және облигациялары;
- сақтаудағы және қарызды қамтуға қабылданған акциялар мен
облигациялар;
- шетел операциялары бойынша құндылықтар мен құжаттар (шетел
валютасындағы аккредитивтер);
- депозиттік сертификаттар.

2. Депозиттік сертификаттар

Депозиттік сертификаттар қаржылық құралдардың ең бір кең тараған түрі.
Депозиттік сертификат – эмитент банктің ақша қаржыларының салымы
туралы, салымшы немесе оның құқық қабылдаушының мерзімі аяқталғанда салым
бойынша салым сомасын және ол бойынша пайыз алу құқын куәландыратын жазбаша
куәлік.
Депозиттік сертификат – кірісті бағалы қағаздың бір түрі, сол себепті
ол сатылған тауар немесе көрсетілген қызмет үшін есеп айырысу немесе төлем
құжаты болып саналмайды. Сондай-ақ оларды бір заңды тұлғадан екіншісіне
жолдауда шектеулер болады. Талап ету құқығын ұсыну – цессия, ол депозиттік
сертификаттың сыртқы бетінде екі жақты мәмілемен рәсімделеді: өз құқын
ұсынушы тұлға – цедент пен құқық алушы цессионарий. Сертификатты қайтару
мерзімі жеткенде, банк сертификатты және қаржы түсетін шот көрсетілген
салымшы өтінішіне қарсы төлем жасайды. Банк талап ету құқын ұсыну туралы
келісімнің үздіксіз орындалуын, сондай-ақ өкілетті тұлғалар аты-жөнін,
мөрінің және қолдарының сәйкестігін тексереді.
Депозиттік сертификаттардың екі түрі болады:
- жолданбайтын – салымшыда сақталады және төлем мерзімі жеткенде банкке
ұсынылады;
- жолданатын – екінші нарықта сатылуы немесе басқа тұлғаға өтуі мүмкін.
Жолданатын депозиттік сертификаттар капиталды кез келген мерзімге
тиімді инвестициялауға көмектеседі, ал қажет болған жағдайда
сертификаттарды тез қолма-қол ақшаға ауыстыруға болады.
Сертификаттар келесі белгілері бойынша бөлінеді:
- Шығарылуы бойынша:
- бір рет;
- сериямен шығарылатын.
- Рәсімдеу тәсілі бойынша:
- арнайы;
- ұсынушыға.
- Төлеу шарттары бойынша:
- Анықталған есеп айыру кезеңі аяқталғанға дейін пайыздық мөлшері үнемі
төленіп тұратын сертификаттар;
- сертификатты өтеу күні пайызы төленетін сертификаттар.
Депозиттік сертификаттар жаңа шығарымдармен, салымның басқа түрлеріне
немесе талап етілмелі депозиттеріне қолма-қол емес аударымдармен және нақты
ақшалармен (жеке тұлғалар үшін) өтеле алады.
Банкте шығарылатын сертификаттар баспалық тәсілмен шығарылуы және осы
сияқты бағалы қағаздарға қойылатын талаптарға жауап беруі тиіс.
Сертификаттарда міндетті түрде келесі деректемелер болуы тиіс:
- атауы;
- сертификатты ұсыну себебі;
- ұсыну күні;
- салым сомасы;
- депозитке енгізілген соманы қайтаруға банктің сөзсіз міндеттемесі;
- сертификат сомасын талап ету күні;
- пайыз мөлшері және есептелетін пайыз сомасы;
- эмитент банктің аты және мекен-жайы (иеленушінің арнайы сертификаты
үшін);
- банк мөрімен бекітілген, осындай міндеттемелерге қол қоюға өкілетті
екі тұлғаның қолы.
Банк сертификаттар шығарады және меншікті сертификаттарды шығару мен
орналастыру шарттарын еркін дайындайды. Өз сертификаттарын тиімді
орналастыру үшін банктер келесі міндеттемелерді назарға алады:
- инвесторлар үшін тартымды пайыздық мөлшерлеме деңгейі;
- салымшыға ыңғайлы сертификаттың ең аз шегін;
- пайыздық мөлшер қайта қараудың икемді механизмін;
- шығарымды стандартты шарттарын (еселік, номинал және т.б.);
- номинал құны қосылған пайыздарды төлеудің сенімді кепілдігі;
- кең жарнаманы.
Жай депозиттік келісімшарттармен рәсімделген мерзімдік салымдармен
салыстырғанда, сертификаттар бірнеше артықшылықтарға ие:
- сертификаттарды тарату айналымындағы мүмкіндік қаржылық делдалдардың
үлкен санына сәйкес әлеуетті инвесторлар ауқымы кеңейді;
- екінші нарық арқылы сертификат иесі үшінші тұлғаға, сақтаған мерзімі
үшін кіріс ала отырып, банк ресурстарының көлемін өзгертпей-ақ жедел сатуы
мүмкін.
Егер депозитті немесе салым ақшаны алудың мерзімі ұзартылса, онда
мұндай сетификат талап етілмелі құжат ретінде саналады және банк оны
иесінің алғашқы талап етуі бойынша төлеуі керек. Банк мерзімді
сертификатты, сертификаттың сомасын және оның азайтылған мөлшерлемесі
бойынша процентті мерзімінен бұрын төлеудің мүмкіндіктерін қарастырады.
Төлеу шарты бойынша: белгілі бір есеп айырысу кезеңі біткенше процент
жүйелі түрде (дәйекті) төленеді; сертификаттың өтелетін күнінде процент
төленеді.
Сертификатты өтеу үш тәсілмен жүзеге асырылуы мүмкін:
- жаңа сертификаттарды шығару;
- басқа салым ақша түріне немесе талап етілмелі шотқа қолма-қол ақшасыз
аудару;
- қолма-қол ақшамен (жеке тұлғалар үшін).
Сертификаттар бойынша табыстарға, азаматтардың талап етілмелі шоттары
мен мерзімдік салымдардағы кірістерге сияқты табыс салығы салынбайды.
Мерзімдік салымдармен салыстырғанда сертификаттардың жетіспеушілігі
оның эмиссиясымен байланысты банктің жоғары шығындарының болуы.
Коммерциялық банктер үшін депозиттік сертификаттар ресурстарды жинақтау
тиімділігімен, яғни ірі соманың белгілі бір мерзімге түсуін сипаттайды.
Осындай жағдайда, коммерциялық банктердің активтік операцияларын
қаржыландырудың басты көзі ретінде пайдаланылатын тартылған қаражаттарды
жинақтауда, коммерциялық банктерден депозиттік саясатты белсенді түрде
жүргізе отырып, депозиттік операцияларды ұлғайту талап етіледі.
Тұрақты депозиттік нарықтың қалыптасуына Қазақстан Ұлттық банкінің
1999 жылы қарашада бекіткен “ҚР-ғы екінші деңгейдегі банктердегі жеке
тұлғалардың салымдарын (депозиттерін) міндетті түрде ұжымдық кепілдендіру
(сақтандыру)” ережесі негізінде құрылған “Жеке тұлғалардың салымдарын
кепілдендіру (сақтандыру) Қазақстан қоры” АҚ-ның қызметі ықпал еткен.
3. Банктік тәуекелділік және оны сақтандыру әдістері

Тәуекел гректің ridskon, ridsa, италиянның risiko және француздың
тілінде risque қазақша қауіп, қатер деген мағына береді. Ал латынша
rescum сөзінің аудармасы болжанбайтын, қауіпті немесе бүлдіретін
нәрселердің бірін білдіреді.
Тәуекел – кез келген өндірушінің, соның ішінде банктің болжаусыз
қолайсыз жағдайлардың салдарынан зиян шегуін сипаттайды.
Тәуекел банктің берген несиелері бойынша төлемсіздік туындаған
жағдайларда, ресурстық базасы жеткіліксіз болғанда, жалпы міндеттемелері
бойынша жауап беру мүмкіндігі азайған жағдайларда пайдасынан айырылып қалу
ықтималдығын бейнелейді. Дей тұрғанымен, қаншалықты тәуекел деңгейі төмен
болса, соғұрлым банктің жоғары мөлшерде пайда табуы да мүмкін емес болады.
Сондықтан да кез келген кәсіпкер, соның ішінде банк менеджерлері басқару
шешімдерін қабылдау барысында табыс пен тәуекел деңгейінің оңтайлы
қатынасына мән беруге тиіс.
Банк ісінде тәуекел – белгілі бір банктік операцияларды жүзеге асыру
нәтижесінде қосымша шығын жұмсау салдарынан пайда алмау немесе өзінің
ресурстарының бір бөлігін жоғалту қауіпін білдіреді.
Банктің өз қызметі процесінде тәуекел түрлерінің әр түрлі жиынтығымен
кездеседі. Осы жиынтықтар бір-бірінен пайда болу уақыты мен орны,
экзогендік факторлар жиынтығы (яғни, экономикалық орта, коньюктурамен
байланысты сыртқы) және эндогенді факторлар (банктің өзіндік қате
қызметінен пайда болатын ішкі) бойынша ажыратылады.
Сонымен, банктік тәуекелді жіктеу кағидалары мыналар:
1. Банктік тәуекелдің әсер ету және қызмет ету аясы.
2. Банк клиенттерінің құрамы.
3. Банктік операциялар сипаттамасы.
4. Коммерциялық банктердің түрі.
Әсер ету мен қызмет ету аясына байланысты банктік тәуекелдер сырткы және
ішкі деп бөлінеді.
Сырткы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.