Қазақстан Республикасындағы еңбекақы төлеу мәселелерін талдау

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
Қысқартылған сөздер тізімі
1. Қазақстан Республикасындағы еңбекке сұраныстың теориялық қалыптасу негіздері
1.1. Еңбекке сұраныс ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2. Еңбекке сұраныстың қалыпты факторлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.3. Қазақстандағы артық жұмысбастылықтың шетелдік тәжірибесі ... ...9

2. Қазақстан Республикасындағы еңбекақы төлеу мәселелерін талдау
2.1. Еңбек ақы мен оның төлену динамикасын талдау ... ... ... ... ... ... .11
2.2. Еңбекақығы төлем қабілетсіздігін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2.3. Артық жұмысбастылық пен еңбекақы төлеудің көрсеткіштерін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21

3. Қазақстан Республикасындағы еңбекке сұранысты арттыру мен еңбекақыға төлемқабілетсізігін жетілдіру
3.1. Еңбекақыны төлеуді мемлекеттік жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
3.2. Еңбекке сұранысты арттырудағы мемлекеттік шаралар ... ... ... ... 26

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
Қосымша

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
Қысқартылған сөздер тізімі
1. Қазақстан Республикасындағы еңбекке сұраныстың теориялық қалыптасу
негіздері
1.1. Еңбекке сұраныс
ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... 5
1.2. Еңбекке сұраныстың қалыпты
факторлары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .7
1.3. Қазақстандағы артық жұмысбастылықтың шетелдік тәжірибесі ... ...9

2. Қазақстан Республикасындағы еңбекақы төлеу мәселелерін талдау
1. Еңбек ақы мен оның төлену динамикасын
талдау ... ... ... ... ... ... .11
2. Еңбекақығы төлем қабілетсіздігін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ..16
3. Артық жұмысбастылық пен еңбекақы төлеудің көрсеткіштерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .21

3. Қазақстан Республикасындағы еңбекке сұранысты арттыру мен еңбекақыға
төлемқабілетсізігін жетілдіру
1. Еңбекақыны төлеуді мемлекеттік
жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... .23
2. Еңбекке сұранысты арттырудағы мемлекеттік шаралар ... ... ... ... 26

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 30
Қосымша

Кіріспе
Адамның физхоилогиялық және әлеуметтік қажеттіліктері еңбектенуге
мәжбүрлейді. Э. Фраммның айтуы бойынша адам дүниеге келуімен-ақ өзінің
мұқтаждықтары мен қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін үздіксіз еңбектену
ролі сахнада ұсынылады.
Әрбір еңбекке қабілетті индивид еңбек нарығында өз орнын таңдай
алады. Біріншіден, жұмысбастылық пен жұмыссыздық арасында немесе еңбек және
оған берілетін жалақы мен бос уақыт, әлеуметтік жәрдемақы арасында таңдау
жасайды.
Курстық жұмыстың негізгі мақсаты-адамдық фактор басты фигура болып
табылатын еңбек нарығын экономикалық теорияның әдіс-тәсілдерін қолдана
отырып жан-жақты зерттеу.
Осы мақсатты басшылыққа ала отырып келесі міндеттер алға қойылады:
1) еңбек нарығы түсінігіне анықтама бере отырып оның құрылымы мен қызмет
ету механизмдерін қарастыру;
2) еңбек нарығының түрлі модлеьдеріндегі экономикалық-әлеуметтік жағдайды
қаарстыра салыстыру;
3) халықты жұмыспен қамтудағы экономикалық мемлекеттік тіркеу ролін
сипаттау;
4) Қазақстан Республикасындағы еңбек нарығында қалыптасқан әлеуметтік-
экономикалық ахуалға объективтік түрде көзқарас білдіру.
Кез келген жұмыссыздықтың болуы қоғам үшін ең ауыр экономикалық және
әлеуметтік сілкініс. Батыс ғалымдарының пікірі бойынша, адамды жұмыссыз деп
есептегенде, ол тек жұмыстан айырылып қана қоймай, өзінің абыройын да
жоғалтады. Шетелде жұмыстан айырылуды психологиялық зақым ретінде
бағаланып, тек ең жақыны туысқаны қайтыс болғанда стресс деңгейінде
қаралады.
Еңбекпен қаму мен жұмыссыздық өткір және күнделікті әлеуметтік
мәселелер болып табылып әр түрлі кезеңдермен әртүрлі бағыттағы танымал
экономистердің көзқарас орталығында болды. Д.Рикардо, А.Смит сияқты
экономикалық ғылымның классиктерінің субъектілерінде бұл мәселелер кеңінен
қарастырылды.
Жұмыссыздық қазіргі таңда бүкіл елде қалыптасып отырған дәлелді
жағдай. Адам баласының жұмыссыздық жағдайы түрлі істерге алып келеді.

1. Қазақстан Республикасындағы еңбекке сұраныстың теориялық қалыптасу
негіздері
1.1. Еңбекке сұраныс ұғымы

Еңбек экономикалық құндылыққа жатқызылады, маңызды өндіріс факторы,
осы фактор арқылы саны және сапасы жағынан белгілі бір өнім өндіріледі,
сондай-ақ әлеуметтік құндылық болып табылады, сол арқылы адамның әлеуметтік
мәртебесі анықталады.
Сонымен еңбек нарығы нақты экономиканың маңызды бір элементі. Ол
қоғамның еңбекке жарайтын. Әрбір мүшесін өндіріске қосып, еңбек ресурстарын
салаларға және экономика өрісіне бөліп отырады. Еңбек нарығы ең алдымен
еңбекті ұстану мен тұтынуға байланымдары қоғамдылық қарым-қатынас жүйесі
және еңбекпен қамту саласы. Бұл ортада еңбек атты ерекше тауарды сатушылар
мен сатып алушылар қатынас орнатады. Сонымен бірге, еңбек нарығы баға мен
еңбек шартына келісім орнатуды қамтамасыз ететін механизм. еңбек нарығының
қызмет етуі нәтижесінде кәсіпкерлер, жұмыс берушілер мен өндіріс пен қызмет
көрсету саласын жұмысшылармен қамтамасыз етеді.
Ал жұмысшылар өз еңбегін сату арқылы өзінің өмір сүруіне қажет
қаражатпен қамтамасыз етеді. Еңбек нарығында еңбек сатылады, ал еңбекақы
оның баағсы мен ақшалай эквиваленті болып табылады. Еңбек нарығында жұмысшы
еңбекгі сатылады және сатып алынады, сонымен қатар нарықтық қатынастардың
қалыпты қызмет етуіне барлық шарттары қанағаттандырылады.
Еңбек нарығы әсерінен әрбір жұмыс орнының бағасы өседі, жұмысшыларға
қойлатын талаптар жоғарылайды. Еңбек нарығында қатаң таңдау жүргізіледі.
Өмірдің жаңа қожайындары жұмыс берушілер қажет болса көзді ашып жұмғанша
босатады және жаңа жұмысшы алады.
Еңбек нарығының құрамдас бөліктері немесе элементтері мыналар болып
табылады:
1. нарықтық қатынас жақтары немесе нарық субьектілері жұмысшы және
жұмыс берушілер;
2. Еңбек нарығы субъектілерінің қатынастарын реттейтін құқықтық актілер;
3. Еңбек нарығының конъюктурасы еңбек нарығының сұранымдары мен
ұсынымдары;
4. Халықты жұмыспен қамту қызмет орындары еңбек биржалары;
5. Еңбек нарығының инфрақұрылымы: кәсіби бағдар, жұмысшыларды дайындау
және қайта дайындау қызмет орындары және т.б.
6. Уақытша жұмыспен қамту формалары: қоғамдық жұмыстар, мерзімді жұмыстар
және т.б.
Еңбек нарығының қалыпты қызмет етуі үшін осы барлық элементтердің бар
болуы және өзара әрекет етуі қажет. Бұл еңбек нарығы функцияларын орындау
үшін барлық жақтарды құрайды. Еңбек нарығы функцияларын мыналар жатады:
1. Еңбекті сатушылар мен сатып алушылардың кездесуін ұйымдастыру;
2. Нарық субьектілерінің әрбіреуінің ішінде бәсекелестік ортамен
қамтамасыз етеді;
3. Еңбекақыны брідей ставкасын бекітеді;
4. Халықты жұмыспен қамту мәселелерін шешуге себепші болады;
5. Жұмыссыздарды әлеуметтік қолдауды жүзеге асырады.
Еңбек нарығында да сұраныс пен ұсыныс заңдары әрекет етіп, жұмыс күшін
сатып алу және сату жетілген және жетілмеген. бәсеке жағдайларында жүреді.
Еңбек нарығында сұраныс пен ұсынысты теңдестіретін ерекше баға тепе-теңдігі
орнайды. Мемлекет пен кәсіподақтың еңбек нарығына әсері ерекше.
1.2. Еңбекке сұраныстың қалыпты факторлары

Жұмыс күшіне сұраныс жалақы көлеміне, керісінше, тәуелдікте, жалақы
өскенде басқа жағдайлар тең болғанда кәсіпкер тепе-теңдікті сақтау үшін
еңбекке сұраныс азайтуға тиіс, ал жалақы төмендегенде еңбекке сұраныс та
артады.
Қоғамдық жиынтық еңбек П. Самуэльсонның пікірі бойынша төрт
көрсеткішпен анықталады:
1. Халықтың жалпы саны
2. жалпы тұрғындардың еңбекке жарамдылардың орташа саны
3. Жыл немесе апта бойында еңбекке жұмсалған сағаттың сапасы
Тұрақты жұмыссыздар қатарының болуы да бір нәрсені ғана
куәландырады, еңбек нарығында бәсекеге қатысы жоқ факторлар бар, олар
жалақының тепе-теңдік жағдайынан ненің жоғары көтерілуін қалайды, соған
итермелейді.
Соңғы он жылдықта жұмыссыздықтың көбеюі жалақының өсуіне әкелмеді
және толық жұмыспен қамту жағдайы да болмайды.
Сондықтан, еңбек нарығы механизмінің негізгі элементі-еңбек
сұранымдары, еңбек ұсынымдары, жұмыс күші бағасы мен құны және бәсеке. Ал
еңбек нарығының қызмет ету механизмінің макроэкономикалық факторлары:
1. Еңбек нарығы конъюктурасы жұмыс күші сұраным мен ұсынымның
сәйкестігі. Бұл маңызды сипаттама, оны жұмыспен қамту саясаты мен еңбек
нарығы реттеу модлеьдерін таңдауда ескеру қажет.
2. Бәсеке. Кез келген нарықтың механизмінің ажыратылмас элементі болып
табылады. Мұнда тәуелсіз жұмыс күшін сатушылар мен сатып алушылар әрекет
етеді және оларды еңбек нарығына еркін ену және одан кету мүмкіндігі бар.
3. Еңбек нарығының инфрақұрылымы. Бұған жұмысшы күші сұранымдары мен
ұсынымы арасындағы сенімді өзара әрекетті қамтамамасыз ететін мелмекеттік
мекемелер, еңбек биржалары, кәсіпорындар мен фирмалардың кадрлық қызметтері
және қоғамдық ұйымдар мен қорлар жатады. Еңбек нарығы инфра құрылымының
негізгі функциялары: жұмыс күші бағасы, еңбек шарттары, жұмысшының
әлеуметтік мәселелерін шешуге, әлеуметтік еңбектік жанжалды шешуге қатысты
жұмысшы мен жұмыс беруші арасындағы қарым-қатынасты реттеуге негізделеді.
Еңбекпен қамту және жұмыссыздық мәселелерін Карл Маркс және оның
ізбасарлары нақты зерттеді. К.Маркс капитализмді жетілдіру міндетін қойған
жоқ,бірақ онны терең зеріттеулері еңбекпен қамтудың өзгерістерін,
жұмыссыздықтың мәні мен себептерін оның жұмысшы класының жағдайына әсер
етуін түсінуде өте маңызды. К.Маркстың экономикалық зеріттеулеріндегі
еңбекпен қамту теориясы үш маңызды жағдайда негізделеді;үстеме құн
теориясы,капиталдың органикалық құрылымының өсу теориясы және халықтық
тұрғындар туралы заңдылық.
Тұрғындардың қарқынды өсуін Мальтус (әрбір 25 жылда екі есе өсуі) ХVІІ
– ші ғасырда АҚШ-да халық санының өсуі негізінде есептеген, бірақ ол кезде
АҚШ-да тұрғындар саны тек табиғи өсіммен ғана емес, Еуропадан иммигранттар
легінің келуімен де өскенін ескермеді.
Қазіргі жағдайда адамзаттың өмір сүру әдісінің тұрғындар қарқынының
тез өсуі мен қалмауы үшін мүмкіндіктер көп. Бұл туралы ағылшын экономисі
Джон Бернал өзінің 1954 жылы шыққан Қоғам тарихындағы ғылым кітабында
былай деп жазған: Қазіргі уақытта атом ядросының бөлінуі негізінде ядролық
энергия алынды және оны ядроылқ синтезден, тіпті көптеген мөлшерде күтуде
толық негіз бар, себебі тамақ өндірісін ары дамытудың шексіз екенін
көрсетеді.
Ағылшын экономисі Джон Кейнстің баяндауынша, жұмыссыздық бұл тауарға
сұранымның төлем қабілеттілігінің жеткіліксіздігі мен жалақының
жоғарылауының салдары деп түсіндіреді. Төлем сұранымының жеткіліксіздігі ол
адамдардың қор жинауға бейімдігімен және күрделі қаржыға ынталандырудың
әлсіздігімен түсіндіріледі. [3.23]

1.3. Қазақстандағы артық жұмысбастылық

Модель дегеніміз құбылысты, процесті құру схемасы немесе сипаттамасы.
Сұраныс пен ұсынысты еңбек нарығында талдау-сатып алушылар мен сатушылардың
бәсекелестік деңгейіне байланысты бірнеше модельдері сипататуды білдіреді.
Соның ішінде: еңбек нарығындағы таза бәсекелестік, монополиялық модель, екі
жақты монополия беделі бар.
Таза бәсекелестік еңбек нарығы келесідей сипатталады:
1. Белгілі бір еңбек түрін жолдағанда бір-бірімен бәсекелестік фирмалар
саны көп болады;
2. Бірдей квалификацияға ие көптеген жұмысшылар болады;
3. Жұмысшылар мен фирмалар жалақы мөлшерлмесін бақыламайды және
бекітпейді.
Монополиялық еңбек нарығы-бір сатып адушының монополиясы бар нарық, ол
келісімдермен сипатталады:
1. Белгілі бір еңбек түрімен шұғылданатын жұмысшылар бір фирмаға
шоғырланады;
2. Бұл еңбек түрі географиялық және басқа факторларға байланысты
баламаға ие болмайды, яғни жұмысшы басқа жұмыс орнын таба алмайды;
3. Жалақыны фирма бекітеді, бірақ жалақы мөлшері қолданатын жұмысшы
санына тәуелді болады.
Кіші қалалр мен аймақтарда ірі бір кәсіпорын болған жағдайда монополиялық
еңбек нарығы қалыптасады. Егер монополияны бірнеше фирмалар ұстаса онда бұл
жағдайда олигопсония қалыптасады.
Дамыған нарықтық жүйе еңбек нарығының әртүрлі модельдерінің қалыптасуымен
сипатталады. Негізінен еңбек нарығының үш моделін сипаттайды:
1. Жапон
2. АҚШ
3. Швед
Жапон моделіне Өмірлік жалдау принциптеріне негізделген еңбектің қарым-
қатынастар жүйесіне тән. Жұмысшы еңбекақысымен әлеуметтік төлемдері мөлшері
жұмыс жасаған жылдар санына тәуелді болады. Жұмысшылар фирмашылық
қызметтерге сәйкес квалификациясын жоғарылатады және жаңа жұмыс орнына
жоспар бойынша ауыстырылады.
АҚШ моделіне әрбір штатта көрсетілген жұмыссыздарға көмек және жұмыспен
қамту туралы заңдылықтардың орталықсыздануы тән.
Кәсіпорындарда жұмысшыларға қатаң қарым-қатынас орнайды.
Персоналды фирмашылық дайындауға аз назар аударылады. Бұл саясат
кәсіпорын жұмысшылары арасында конъюктуралық өзгерісінде жұмыстан босатылу
мүмкіндігі және кәсіпкерліктің төмендеуін сипаттайды.
Швед моделі халықты жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттік белсенді
саясатымен сипатталады. Еңбек нарығындағы негізгі саясаттың бағыты жұмыстан
босатылғандарға көмектесу емес, жұмыссыздықтың алдын алу. Бұл модель
жұмыссыздықтың бәсекеге қабілеттілігін көтеруге бағытталған жұмыспен
қамтудың белсенді саясатын жүргізуге негізделеді.
Қазақстан еңбек нарығының моделі ерекше, үш модельдің қосындысы деп
атауға болады.
Қазақстан еңбек нарығының үлгісі халықаралық стандартқа сәйкес бар
үлгілердің үдемелі элементтерін қоса, аймақтың қажеттілік есебінен
респубилкалық демографиялық, саяси және әлеуметтік-экономикалық дамуының
есебінен қалыптасады.

2. Қазақстан Республикасындағы еңбекақы төлеу мәселелерін талдау
1. Еңбек ақы мен оның төлену динамикасын талдау

Еңбек нарығындағы жағдайды бағалайтын маңызды көрсеткіштер жұмыссыздық
деңгейінің динамикасы, еңбек нарығының сыйымдылығы мен конънюнутурасы,
сұраныс пен ұсыныстың ара қатынасы және оның құрылымы. Біздің статистика
еңбек нарығындағы, оның ішінде жастарға қатысты жағдайды толық көрсетпейді.
Жастар егде адамдарға қарағанда еңбек биржаларына сирек тіркеледі.
Статистика ашық еңбек нарығының тек ресми бөлігінің даму тенденциясын,
мемлекеттік сектор тұрғысынан бағалауға мүмкіндік бере алады. Жұмыспен
қамту қызметі еңбекке сұраныс пен жұмыс күшінің ұсынысың бір бөлігін ғана
қамтиды. Нәтижесінде нарықтық қатынастар ерекшеліктеріне тән, жұмыспен
қамту саласындағы көптеген жаңа құбылыстар, оның ішінде жасырын жұмыссыздық
ескерілмей қалады.
Жастар үшін жасырын жұмыссыздық қаупі тіркелген жұмыссыздықтан
қарағанда, аз болмаса, көп емес. Өйткені кәсіпорындар сыртында қалу қаупі
де соларға төнеді. Мұндай жағдайда жастардың көбі өзінің еңбек мәртебесін
тұрақтандыруға тырысатыны түсінікті, олар табыстан айрылмаудың әртүрлі
амалдарын іздестіреді.
Жыл сайын елімізде оқу орындары түлектері есебінен жұмыс күшінің
ұсынысы өсе түсуде. Мысалы, 2006-2007 оқу жылында Қазақстанның жоғарғы оқу
орындары түлектерінің саны 123,9 мың адамды құраған. Оқу орындарының оның
ішінде кәсіби оқу орындарының түлектерінің жұмысқа орналасуын реттейтін
механизмнің болмауы айтарлықтай қиындықтар тудырады. Жастардың кәсіби
құндылықты жете бағаламаулары алаңдатады. қазіргі кезде көптеген жастардың
арасындағы ешқайда жазылмаған ұрандары Қандай жолмен болса да ақша табу
болып отыр.
Мемлекет пен қоғам жастардың еңбек нарығының өзіндігенен жол табуын
ғана күтіп отырмай, жастарды жұмыспен қамтуды реттеудің іргелі саясатын
жүргізіп оның тиімділігіне қол жеткізуге тиіс. Жастарды жұмыспен қамту
тиімділігіне қол жеткізу мақсатында әлеуметтік-еңбек қатынастары саалсында
әлеуметтік еңбек қатынастары саласында жастардың жағдайын жееңілдететін
немесе оған кедергі болатын ерекшеліктерді талдай отырып, жастардың еңбек
нарығының кешенді мониторингін жүргізу қажет. Негізінен- бұл еңбек
ресурстары ретіндегі жастардың ерекшеліктеріне негізделген әлеуметтік-
психологиялық сипаттамалар. Олардың қалыптасу заңдылықтарын көрсету
мақсатында сауалнамалық сұрақ түрінде зерттеулер жүргізілген болатын.
Респонденттерге толтыруға ұсынылған сауалнама сұрақтары студент жастардың
еңбекке кірісуге түрткі болатын себептерін көрсететіндей етіп дайындалады.
Зерттеудің ақпараттық базасы ретінде Қостанай облысының Жоғарғы оқу
орындарының түлектері толтырған сауалнамалар алынды.
25-29 жас аралығында жастарда негізінен белгілі біліктілігі, өмірлік
және кәсіби тәжірибесі болады. Олар өздеріне не керек екенін түсінеді,
көбінің отбасы бар және ұсынылған жұмысқа қоятын талаптары да арта түседі.
Өзін көрсетуге, табысқа жетуге, ұйымда беделге ие болуға талпыну 25-29 жас
аралығындағы жұмысшыларға тән қасиет. Бұл кезеңде мамандықты меңгеру
процесі аяқталып, білікті маманның немесе басшының қалыптасу процесі
жүреді, моральдық құндылықтар арасынан алдыңғы қатарға өз аяғынан тұруға
деген қажеттілік шығады, адам өз әрекеттерінде тәуелсіздікке қол жеткізуге
тырысады. Жақсылыққа талпынудағы табысты карьера жасаудың алғашқы сатысының
қалай өткендігіне байланысты болады. Жастар алғашқы жұмыс орнында
қиындықтарға кездеспес үшін ұйым төмендегідей шаралар қолдануына болады:
- үміткерге жалданып жұмыс істемей тұрғанда-ақ, болашақ еңбек шарттары
туралы ең көп мөлшерде нақты ақпараттар беру;
- жаңа келген жұмысшыға өзінің кәсіби қабілеттерін толық көсетуге мүмкіндік
бере отырып, алғашқы бастамасын қолдау;
- жаңа келген жұмысшының кәсіби талпынысына бағыт беретін тәлімгер
жетекшіні таңдау.
2011 жылғы шілдеде жұмыссыздар саны бағалау бойынша 461,7 мың адамды
құрады,деп хабарлады Қазақстан Республикасының Статистика агенттігінің
баспасөз қызметінен. Ведомствоның ақпараты бойынша, жұмыссыздық деңгейі
экономикалық белсенді халық санының 5,3 пайызына тең. Жұмыспен қамту
органдарында жұмыссыздар ретінде тіркелгендер саны 2011 жылғы шілденің
соңында 62,4 мың адамға немесе экономикалық белсенді халық санының 0,7
пайызына жетті.
Уәкілетті органдардың жолдамасымен 750 жұмыссыз кәсіби оқытудан өтті,
бұл мақсатқа жергілікті бюджеттерден 10,8 млн. теңге бөлінді. Халықтың
әлжуаз топтарын, соның ішінде жастарды жұмыспен қамту алдыңғы қатардағы
міндеттердің бірі болып табылады. Нысаналы топқа жататын жұмыссыздарды
жұмысқа орналастыру үшін әлеуметтік жұмыс орындары құрылып, оларға 321 адам
жұмысқа орналастырылды, түрлі оқу орындарының 223 түлегі Жастар
тәжірибесі бағдарламасы бойынша жұмыспен. қамтылды. Жұмыссыздық
проблемасын шешуде қолданылатын белсенді шаралардың бірі бос жұмыс орындары
жәрмеңкесін өткізу болып табылады. Ағымдағы жыл басынан 29 жәрмеңке
өткізіліп, оларға 10403 жұмыссыз бен 872 жұмыс беруші қатысты, олар 8527
бос жұмыс орындарын ұсынды. Өткізілген жәрмеңкелердің нәтижесінде тұрақты
жұмыс орындарына 1708 адам, уақытша маусымдық жұмыстарға1223.адам жұмысқа
орналастырылды. 2009 жылы облыста табысы белгіленген кедейшілік шегінен
төмен аз қамтылған азаматтардың саны 44,1 мың адамнан 26,7 мың адамға дейін
төмендеді. Табысы белгіленген кедейшілік шегінен төмен халықтың үлесі 2,6%-
ды құрады.
Өткен 2006 жылдың осы уақытысымен салыстырсақ бұл көрсеткіш 1,8 пайызға
төмен. Аталған санаттағы азаматтарға мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмекке
жергілікті бюджеттен 96,4 млн.теңге бөлініп, жәрдемақы ретінде 13,9 мың
адамға төленді, немесе өткен жылдың осы уақытына тіркелген жәрдемақы
алушылар саны 700 адамға төмендеген.
2008 жылы Ақтөбе қаласында 2005-2008жж. мерзімінде кедейшілікті
төмендету бойынша бағдарлама 14100 аз қамсыздандырылған қала түрғындарын,
сонымен қатар 6840 кедей азаматтарын қолдау және әр түрлі өлеуметтік көмек
түрлерімен қамтуды қарастырды. Жыл басынан бері халықты әлеуметтік корғау
басқармасы саласы бойынша Бағдарлама жобасында жалпы сомасы 27,33 млн
теңгеге 9516 аз қамсыздандырылған азаматтарға қайырымдылық көмекті қосқанда
материалдық және заттай көмек көрсетілді, сонымен катар 3908 адамнан
тұратын 3582 аз қамсыздандырылған отбасына жалпы сомасы 11,8 млн теңге
тұрғын-үй жәрдемақысы тағайындалды және төленді; жалпы саны 1071 адамнан
тұратын әр адамға кіріс мөлшері тоқсан сайын бекітілетін кедейшілік шегінен
аспайтын 392 отбасына 3,7 млн теңге мемлекеттік атаулы әлеуметтік жәрдемақы
тағайындалды және төленді.
Еңбек нарығының басты тұлғасы жұмысшы күші. Біздің жүргізілген талдау
объективті экономикалық түрде белгілі.
Еңбек нарығының 2003 2004 2005 2006 2007 2008
негізгі
көрсеткіштері
Экономикалық 7479,1 1,7399 7,7657 3,7840 6,7901 7,7963,4
тұрғыдан белсенді
халық
Жұмыспен қамтылған 6698,8 6708,9 6985,2 7181,8 8,7261 7341,7
халық (мың адам)
Жұмыссыз халық 780,3 690,7 672,1 658,8 640,7 622,6
Экономикалық 3175,8 3155,3 3278,6 3383,4 3476,9 3570,5
тұрғыдан енжар
халық

Оның қатарына экономикалық қызметтің барлық түрлерінде жұмыспен
қамтылғандар және жұмыссыздар кіреді. Ал жұмыссыздарға - халықтың
экономикалық тұрғындары белсенділігін, өлшеу үшін белгіленге жастағы, бір
мезгілде үш негізгі көрсеткішке жауап беретін адамдар жатады: жұмыссыз
болды (табысты жұмысы болмауы), оны іздеумен белсенді айналысты, белгілі
бір кезең ішінде жұмысқа кірісуге әзір болды. Осы негізгі ұғымдарды
басшылыққа ала отырып Қазақстан еңбек нарығындағы кейінгі бес жыл ішіндегі
негізгі көрсеткіштерді талдап көрелік. Экономикалық тұрғыдан белсенді халық
саны 2007 жылы 7963,4 мың адам болды. Бұл көрсеткіш 2002 жылмен салыстырған
484,4 мың адамға көбейген. Жалпы бес жыл мерзім ішінде тұрақты артып
отырған. Мұның басты себепбінің бірі - қоғамдық өндірістің қарқын ала
бастағаны.
Бұған байланысты жыл сайын халықтың жұмыссыздық деңгейі біртіндеп азая
түсті. Бірақта әлі де жұмыссыздық деңгейі белгіленген жоспардан анағұрлым
жоғары болып тұр. Сондықтан да республикада кіші және орта бинест барынша
дамыту проблемасы кезектегі мыңызды мәселелердің бірі деп саналады. Шағын
бизнесті өндірістік, қаржылық-несиелік, ақпараттық және құқықтық қолдауға
бағытталған кәсіпкерлікті дамытудың аймақтық бағдарламасының шаралар
кешенін жүзеге асыру Қарағанды облысында шағын бизнесті дамытудың негізгі
көрсеткіштерін өсіре түсті. Бұл облыс бойынша шағын бизнеспен айналысушылар
саны 2005 жылмен салыстырғанда 6,4 % -ға артып, 2006 жылдың қорытындысы
бойынша 101,1 мың адамға жетті. Өндірілген өнім көлемінің өсу динамикасы
15,9 % -ға (78,9 млрд. теңге,) артты. [7.10]

2. Еңбекақыға төлем қабілетсіздігін талдау

Статистикалық мәліметтер Қазақстанда әйел жұмыссыздығының ерлердікіне
қарағанда жоғары болып келеді. 2007 жылы әйелдер барлық жұмыссыздардың 57,3
% құрады, ал әйелдер арасындағы жұмыссыздық деңгейі ерлер арасындағы
жұмыссыздық деңгейінен асып кетті, яғни 2007 жылы әйелдер арасындағы
жұмыссыздық деңгейі 9,8 % болды, ал ерлердікі 7 % ғана болды. Соңғы
жылдардағы жұмыссыздық деңгейінің төмендеуі әйелдерде де, ерлерде де
байқалады, дегенмен бұл құбылыс әйелдерде төмен.
Жұмыссыздықтың негізгі себебі барлығына бірдей оқу бітіргеннен кейін
жұмыс табудың қиындығы болып табылады. Жұмыссыздықтың жоғары деңгейі осы
жас кезге келеді. 24 жасқа дейінгі әйелдер жұмыссыз әйелдердің ¼ бөлігін
құрайды, ерлер арасында бұл үлес одан көп болып келеді. Бұл жұмыссыздық
проблемасы қыздар үшін әсіресе қиын жағдай болып келеді, 2008 жылы жас
әйелдер арасындағы жұмыссыздық деңгейі 15,7 % болды, ерлердікі 13,1 %.
Бұндай жағдайды ерлердің отбасына қамтамасыз етуімен байланысты қарастыруға
болады. Әйел адамдар көбіне оқуға көп уақыт жұмсайды да, еңбек нарығына тек
25 жастан кейін ғана араласа бастайды. Қазіргі күнде әйелдердің білімділік
деңгейі ерлердікіне қарағанда жоғары болып келеді. Жұмыссыз әйелдердің
ішінде 2006 жылы жоғары білімділер 11,8 %, ерлердің ішінде 8,9 %, орта
кәсіптік білімде 27,9 %, ерлерде %. Бірақ бұған қарамастан йелдердің
білімділік деңгейі әлі толық бағаланып отырған жоқ. Жас әйелдердің жұмысқа
тұрудағы кедергілерінің бірі – отбасы мен балалары болып табылады. Өкінішке
орай, Қазақстанның еңбек заңдылығы өзгерістерге ұшырап, соның нәтижесінде
аналық парыз бен отбасы міндеттеріне байланысты төленетін әлеуметтік
жәрдемақылар мемлекеттің міндетінде емес, енді жұмыс берушінің міндетінде
болатын болды. Осымен байланысты жұмыс берушілер әйелдерге пайдасыз жұмысы
ретінде қарайды да, оларды жұмысқа аз алуға немесе үлкендірек жастағы әйел
адамдарды жұмысқа алуға тырысады.
Жұмыссыздықтың негізгі себебі барлығына бірдей оқу бітіргеннен кейін
жұмыс ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.