М. Дулатовтың өмірі

Жоспар

I.Кіріспе.

II.Негізгі бөлім.
1.М.Дулатовтың өмірі.
2.М.Дулатовтың шығармашылығы.
3.М.Дулатовтың репрессияға ұшыраған себептері.

Әдебиеттер

Кіріспе
Қазақ жылдар бойы қатаң тыйым салынып келіп, енді ғана асыл мұраларымен халқына қайтып оралған ардақты есімдердің арасында Міржакып Дулатов аты — ерекше кұрметке лайық. Қиын-қыстау өмірінің өн бойында тынымсыз жалғасқан қарекетімен, тындырып кеткен ұлан-ғайыр істерімен халық жадында біржола сақталып калған бірегей тұлғалардың бірі.
М. Дулатовтың бүкіл өмірі осы ғасырдың бас кезіңде халқымыздың рухани көсемдерінің бірі ретінде танылған Ахмет Байтурсынов есімімен тығыз байланысты. Бұлда сондай, бойындағы барлық қайраты мен білімін туған халқының бостандығы мен бақыты жолына бағыттаған қоғамдық-саяси қайраткер, ойлы сөзімен халық даласын оятқан дарынды ақын, ағартушы ұстаз, жалынды публицист.
Міржакып Дулатов 1885 жылы қарашаның аяқ кезінде бұрынғы Торғай уезінің Сарықопа болысындағы № 1 ауылда, қазіргі Торғай облысының Жангелдин ауданына қарасты «Қызбел» совхозыныд жерінде туған.
Екі жасында шешеден, он екі жасында әкеден жетім қалған жае өспірімнің кейінгі тәрбие қамқорлығы Асқар дейтін оқыған ағасының мойнында болады. Бұған дейін ауылда қара танып қалған жас талап 1897 жылы Торғай қаласындағы екі кластық орыс-қазақ мектебіне түседі де, бес жыл окып, ауыл мұғалімі деген куәлік алып шығады. Содан алты-жеті жыл бойы ел ішінде, ауыл мектептерінде бала оқтады.
Әлі шәкірт жасындағы ұстаз жігіттің кейінгі өмірінде кеңінен өріс алған белсенді әлеуметтік, саяси, шығармашылық қызметі, міне, оеы кездерден басталады.
Бұл қай кез еді? Уақыт жағынан алсақ, талай халықтардың басынан небір сұрапыл дауылдарды соқтырып өткен XX ғасырдың басы. Ал, қазақ қауымының хал-жайына орайластыра ой жіберсек, ғасырлар бойы ұйқыда жатқан меңіреу даланың денесіне жан бітіп, қимылға келе бастаған кезі.
Әлеуметтік-саяси жағынан алғанда, бұл кезең — патшалықтың қазақ

Әдебиеттер.

1.М. Дулатовтың шығарасының көркемдік ерекшелігі. - Қазақ әдебиеті, 2001, 4 маусым.

2. 20-30 жылдардағы қазақ әдебиеті. - Алматы, 2004.

3.М. Дулатовтың өлеңдер жинағы. - Қазақ тілі мен әдебиеті, 2000, N4.

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

I.Кіріспе.
II.Негізгі бөлім.
1.М.Дулатовтың өмірі.
2.М.Дулатовтың шығармашылығы.
3.М.Дулатовтың репрессияға ұшыраған себептері.
Әдебиеттер

Кіріспе
Қазақ жылдар бойы қатаң тыйым салынып келіп, енді ғана асыл мұраларымен
халқына қайтып оралған ардақты есімдердің арасында Міржакып Дулатов аты —
ерекше кұрметке лайық. Қиын-қыстау өмірінің өн бойында тынымсыз жалғасқан
қарекетімен, тындырып кеткен ұлан-ғайыр істерімен халық жадында біржола
сақталып калған бірегей тұлғалардың бірі.
М. Дулатовтың бүкіл өмірі осы ғасырдың бас кезіңде халқымыздың рухани
көсемдерінің бірі ретінде танылған Ахмет Байтурсынов есімімен тығыз
байланысты. Бұлда сондай, бойындағы барлық қайраты мен білімін туған
халқының бостандығы мен бақыты жолына бағыттаған қоғамдық-саяси қайраткер,
ойлы сөзімен халық даласын оятқан дарынды ақын, ағартушы ұстаз, жалынды
публицист.
Міржакып Дулатов 1885 жылы қарашаның аяқ кезінде бұрынғы Торғай уезінің
Сарықопа болысындағы № 1 ауылда, қазіргі Торғай облысының Жангелдин
ауданына қарасты Қызбел совхозыныд жерінде туған.
Екі жасында шешеден, он екі жасында әкеден жетім қалған жае өспірімнің
кейінгі тәрбие қамқорлығы Асқар дейтін оқыған ағасының мойнында болады.
Бұған дейін ауылда қара танып қалған жас талап 1897 жылы Торғай қаласындағы
екі кластық орыс-қазақ мектебіне түседі де, бес жыл окып, ауыл мұғалімі
деген куәлік алып шығады. Содан алты-жеті жыл бойы ел ішінде, ауыл
мектептерінде бала оқтады.
Әлі шәкірт жасындағы ұстаз жігіттің кейінгі өмірінде кеңінен өріс алған
белсенді әлеуметтік, саяси, шығармашылық қызметі, міне, оеы кездерден
басталады.
Бұл қай кез еді? Уақыт жағынан алсақ, талай халықтардың басынан небір
сұрапыл дауылдарды соқтырып өткен XX ғасырдың басы. Ал, қазақ қауымының хал-
жайына орайластыра ой жіберсек, ғасырлар бойы ұйқыда жатқан меңіреу даланың
денесіне жан бітіп, қимылға келе бастаған кезі.
Әлеуметтік-саяси жағынан алғанда, бұл кезең — патшалықтың қазақ даласында
отаршылдықгы күрт күшейтіп, онсыз да қағажу елге тізесін батыра түскен
жылдары еді. Өткен ғасырдың аяқ кезінде қауымнан босатьшған орыс шаруалары
жаппай қазақ өлкесіне көшіріліп, патша әкімшілігінің зорлығымен жергілікті
халықтың оты-суы мол, ең шұрайлы жерлері қоныстанушыларға тартып әперілді.
Бұл жағдай сол кезде ұлттық сана-сезімдері оянып, туған халқының қамын
ойлай бастаған қазақтың зиялы азаматтарына қозғау салды. Олар адамзаттың
тарихи көшінен қаға беріс қалып, қалың ұйқыда марғау жатқан қараңғы елдің
тығырықтан шығар жолын іздестіріп шарқ ұрды. Сол қапаотан құтылудың ең
бірінші қадамы — надандықтан арылу, ілгері елдердің қатарына қосылып, өнер-
білімге тартылу деп білді де, олар осы бағытта насихат жұмысын өрістетті.
Міне, осындай тарихи ахуалда ел ішінде жас ұрпаққа білім ұрығын сеуіп
жүрген Міржақып сияқты көзі ашық, көкірегі ояу жас мүғалім халықтың
тағдырына байланысты саяси-әлеуметтік мәселелерден оқшауланып кала алмады.
Қалың қазақы ортадан шығып, айналасы 4-5 жылдың ішіңде уездік мектепте
дүниелік пәндерден жалпы мағлұмат алып шыққан жас жігіттің алдынан күрескер
азаматтық жолы осылай ашылып еді.
Өрелі ой мен әршіл Талап өз бойынан сәтті ұштастық тапқан жайсаң жас,
алыс қияндарды аңсаған алғыр қырандай, өмірден кең
еріс іздейді, игі мақсаттар мен ізгі мұраттар жолында қүлаш жая қймыл
жасайтын кен. даңғылды аңсайды. Осындай талапқа бекінген
мүғалім жігіт 1904 жылы Арқадағы қазақ оқығандарының бас қосатын бір
орталығы — Омбы қаласына аттанады.
Осы сапарында өзінің болашақ ұстазы Ахмет Байтұрсыновпен кездеседі. Соған
еріп Қарқаралы барады, ондағы ұлттық-демократиялық қозғалысқа белсене
араласады. Отты сөзімен, орнықты ісі-мен көзге түскен жиырмадағы жас жігіт
сол жердегі зиялы топтың өкілі ретінде қазақ конституциялық-демократиялық
партиясының Оралдағы съезіне қатысады да, соның делегаттары қатарында 1906
жылы Петербургке барады.
Кеше ғана Торғай топырағынан аттанған ауыл мұғалімінің әлеуметтік-саяси
көзқарасының қалыптасуында, ой өрісінің кеңейіп, ішкі сенімдерінің беки
түсуінде — бұл сапардың шешуші маңызы болады. Саяси күрескерліктің алғашқы
сабақтарын Омбы бен Қар-қаралыда Ахаң мектебінен алған Міржақып астанаға
барғанда одан әрі кеңейтіп, пысықтай түседі.
1907 жылы Петербургте жалғыз ғана нөмірі шыққан Серке газетінде
Міржақыптың Жастарға деген өлеңі басылады- Ал, осы газеттің жарық кере
алмай кеткен екінші санына Дулатов Біздің мақсаттарымыз атты бас мақала
жазған екен, газеттің шықпай жатып тұншықтырылуына басты бір себеп болған
осы мақала екен деген де деректер бар.
Бұл кезде Міржақып белсенді қайраткер, саяси күрескер ғана емес, сонымен
бірге шабытты ақын ретінде де таныла бастаған. Оның тұңғыш өлеңдер жинағы
1909 жылы Қазан қаласындағы Шарқ баспасынан Оян, қазақ! деген атпеи
басылып шығады.
Жаңа ғана оқу-білімге тартылып, ана тіліндегі алғашқы басылымдарға ынта-
ықыласы арта түскен қазақ оқырмандары арасында бұл кітаптың әсері өте күшті
болады. Ауыл арасында қолдан-қолға, ауыздан-ауызға тарап, аз уақыттың
ішінде ақынның атақ-данқы өте алыс қияндарға танымал болады.
Бірақ, бұл кітап жас авторға халық арасындағы абырой-беделмен бірге патша
әкімдерінің тарапынан қуғын-сүргінді ала келеді. Мұғалім жігіт тергеу
органдарының бақылауына алынады. Ақыры, ол туған жерден тайғақтап, өзі
көрген Омбы жаққа, Ақмола облысындағы Қызылжар қаласына қарай жылыстап
кетеді. Осының артынша Оян, қазақ! та кәмпіскеленеді.
Қызылжарға барғаннан кейін бақылауда жүрген Міржақыптың ресми орындарда
еркін жұмыс істеуіне мүмкіндігі болмайды. Сот кеңсесінде там-тұмдап
тілмәштық қызмет атқарып, күн көрістік қаражат тауып жүреді. Жеке адамдарға
жалданып,- мүғалімдік қызметін де жалғастырады. Қазақ балаларына орыс
тілінде сабақ береді. Сол кезде одан біраз уақыт Мағжан да дәріс алған.
Революция толқыны күшиен басылып, ел ішін реакцияның қара түнегі қайта
торлаған кезде, әрбір қадамы санаулы болған саяси сенімсіз жігіт белсенді
қоғамдық қаракетке бара алмай, көбінесе көркем шығармашылыққа шоғырланады.
Поэзияда қаламы төселіп қалған автор енді жаңа бір шабыттпен проза
саласында, күрделі жанрда күш сынап көрмек болады. Ол дереу роман жазуға
кіріседі. Шығарма тез жазылады да, 1910 жылы Қазандағы Қаримовтар
баспасынан Бақытсыз Жамал деген атпен жарықкөреді. Қазақ әдебиеті
тарихындағы тұңғыш роман дүниеге осылай келеді.
Бұл кезде Міржақып өз шығармашылығын өлең мен проза жанрында қатар
дамытады. Әр жерде шығатын қазақ басылымдарына, әсіресе, Аиқап журналына
үзбей жазып түрады. Сонымен бірге қағілез жігіт қазақ даласындағы
әлеуміеттік өмірден де қол үзбей, жіті құлақ түріп, халық тұрмысының жай-
жапсарын қадағалап отырады.
Әр өлкедегі ел тұрмысын өз көзімен көріп-білгісі келеді. Осындай ниетпен
1911 жылы қазақ ауылдарын аралап, Қызылжардан Семей облысына қарай саяхатқа
шығады. Бірақ, бүл кезде патша тыңшыларының қатты аңдуына алынған азамат
Семей қаласына келгенде полицияның қолына түседі. Осында бір жарым жыл
қамауда отырады.
Абақтыдан шыққан бойда Міржақып ел шетінен жер аударылған Ахаңның ізімен
Орынборға қарай беттейді. Мұнда келгеннен кейін осындағы азғана топ қазақ
зиялылары ақыл қосып, ел санасын оята беру, бәсеңсіп қалған жұртшылық
қозғалысына қайтадан дем салу мақсатымен, баспасөз қызметін қолға алуды
ұйғарады. Қыр өлкесінің ағартушылық демократияшылдық бағыттағы тұңғыш
биресми басылымы — айтулы Қазақ газетін шығару жөніндегі Байтұрсынов пен
Дулатовтың бірлескен қызметі басталады.
Әдепкідіе баепахана жалдап, ақыға шығарылған газет көп ұзамай өзігндік
баспаханасы, қағаз қоры, айналым қаржысы, шағын кітапханасы, тағы басқа
керек-жарағы бар әжептәуір кеңселі мекеме дәрежесіне көтеріледі. Алғашқыда
3 мың дана болып басылған газет тиражы аз уақыттың ішінде 8 мыңға жетеді.
Оян, қазақ! кітабынан соңғы кезеңде жазылған өлеңдерін 1913 жылы осы
Орынборда Азамат деген атпен жинақ етіп шығарып, 1914 жылы Бақытсыз
Жамалды Қазанда қайтадан бастырып, 1915 жылы Терме атты жинақпен Оян
қазақтағы өлеңдерің Орынборда тағы бір жаңғыртып шығарады да, өзінің ақын-
жазушылық қалпын нығайтып, Міржақып осы жылдары журналистік, публицистік
дарынын да мейлінше аша түседі.
Қазақ газеті 1913 жылдың бас кезінен 1918 жылдың наурызына дейін шығып
тұрды. Алғашында айқын ағартушылық, дәйекті демократияшылдық бағытта болған
бұл басылым Ақпан революциясын мойындап, ал Қазан революциясын қабылдай
алмады.
Бірақ, оқиғалардың кейінгі аяқ алысында Алаш басшылары, оның ішінде М.
Дулатов та, жаңа құрылыс жағына шығып, қалған өмірін түгелдей туған
халқының мәдениетін көркейту мақсатына арнауға бекінеді.
Әлбетте, аумалы-төкпелі заманның аласапыраны кезінде жасалған бұл батыл
кадамнық қатерлі тәуекелі де жоқ емес еді. Осының айғағындай, алғашында
Ташкентке барып, аз уақыт ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.