Экономикалық басқаруда ақпарат жүйесін құру
Мазмұны
Кіріспе
1. Ақпарат жүйесін құрудың функционалды ториялық негіздері
1.1. Кәсіпорын қызметіне сипаттама
1.2. Кәсіпорындағы автоматтандырылған жұмыс жағдайы және АЖ құрудың болашағы
1.3. АЖ экономикалық мәселелер комплексінің мінездемесі
1.4.Ақпарат жүйесінің техникалық базасы және жобалық шешімге негіздеу
2. Экономикалық басқаруда ақпарат жүйесін құру
2.1.Математикалық жабдықталуы
2.2.Ақпаратпен жабдықталуы және мәліметтер базасы
2.3.Объектілік.бағыттаушы орталығында программалық жабдықталуы. Delphi 7
2.4.Қолданушы интерфейсін құрастыру
3. Нәтижелердің жалпы талдауы және автоматтандырудың экономикалық эффекті
3.1.Кәсіпорынды автоматтандыру процесінің экономикалық эффекті
3.2.Автоматтандырудың техникалық қауіпсіздігі және еңбекті қорғау іс шаралары
3.3. Кәсіпорында стратегиялы дамуының ақпарат жүйесін құруды болашақта пайдалану туралы практикалық ұсыныстар
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
1. Ақпарат жүйесін құрудың функционалды ториялық негіздері
1.1. Кәсіпорын қызметіне сипаттама
1.2. Кәсіпорындағы автоматтандырылған жұмыс жағдайы және АЖ құрудың болашағы
1.3. АЖ экономикалық мәселелер комплексінің мінездемесі
1.4.Ақпарат жүйесінің техникалық базасы және жобалық шешімге негіздеу
2. Экономикалық басқаруда ақпарат жүйесін құру
2.1.Математикалық жабдықталуы
2.2.Ақпаратпен жабдықталуы және мәліметтер базасы
2.3.Объектілік.бағыттаушы орталығында программалық жабдықталуы. Delphi 7
2.4.Қолданушы интерфейсін құрастыру
3. Нәтижелердің жалпы талдауы және автоматтандырудың экономикалық эффекті
3.1.Кәсіпорынды автоматтандыру процесінің экономикалық эффекті
3.2.Автоматтандырудың техникалық қауіпсіздігі және еңбекті қорғау іс шаралары
3.3. Кәсіпорында стратегиялы дамуының ақпарат жүйесін құруды болашақта пайдалану туралы практикалық ұсыныстар
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 57 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 57 бет
Таңдаулыға:
Қазақстан РеспубликасыныңБілім және Ғылым министрлігі
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы Кәсіпорынның стратегиялық дамуының ақпараттық жүйесін жобалау.
Жұмыс көлемі_____________________________ ____________
Графикалық бөлім______________беттер
Түсініктеме қағаз ______________бет
Қорғаушы _____________________(_____________ ________)
Консультанттар
___________________________(_______ __________________)
___________________________(_______ __________________)
___________________________(_______ __________________)
Жұмыстың жетекшісі_____________________
Кафедра менгерушісі______________________
Факультеті___________________Кафедр асы________________
Бекітемін
Кафедра
мен.___________
____________________2008ж.
Студенттің дипломдық жұмыс бойынша тапсырма
___________________________________ ______________________
(аты, жөні)
1. Жұмыс тақырыбы
___________________________________ ______________________
___________________________________ ______________________
2. Студенттің біткен жұмысты тапсырған уақыты_________
3. Жұмыстың жобаға берілгендері
___________________________________ _____________________
___________________________________ _____________________
___________________________________ _____________________
4. Есептің түсініктеме хаты (сұрақтарды өндеу)
___________________________________ _________________
___________________________________ _____________________
___________________________________ _____________________
___________________________________ _____________________
___________________________________ _____________________
5. Графиктік материалдардың көрсетілімі (міндетті сызбалардың нақты
көрсетілімі)
___________________________________ _____________________
___________________________________ _____________________
___________________________________ _____________________
___________________________________ _____________________
6. Жұмыс консультанттары (жұмыстағы жобаның бөлімдеріне қатысты
көрсетілімі)
Бөлім Консультант Қолы, күні
Тапсырма берді Тапсырма
қабылданды
7. Тапсырма берілген күні_______________________________
Жетекші ___________________________________ _________
(қолы)
Тапсырманың орындалуын қабылдау ___________________
(қолы)
КАЛЕНДАРЛЫҚ ЖОБА
№ Дипломдық жұмыстың этаптықЖұмыстың этапты Ескерту
аты орындалған күні
Дипломдық жұмыс қорғаушы_________________
Диплом жұмысының жетекшісі_________________
АННОТАЦИЯ
На дипломную работу по теме: “ИС разработки стратегии развития
предприятии”
В первой главе дипломной работы описывается технико-экономическая
характеристика предприятия, ставится комплекс, решаемых задач, цель
создания ИС разработки стратегии развития предприятия, а также
проектируется техническая база информационной системы и обосновывается
проектное решение комплекса задач.
Во второй главе описывается модельное обеспечение информационной
системы. Формируется информационное обеспечение: инфологическая модель,
перечных входных и выходных документов, база данных; программное
обеспечение с характеристикой общесистемного программного обеспечения,
характеристикой специального программного обеспечения, описанием
программных модулей; технологическое обеспечение: с описанием организации
пользовательского интерфейса и инструкции по выполнению технологических
операций.
В третьей главе дипломной работы производится оценка затрат по
созданию ИС разработки стратегии развития предприятия, рекомендации по
совершенствованию решения комплекса задач.
Дипломная работа состоит из___ страниц печатного текста, ___
рисунков,
___ таблиц, приложение.
АННОТАЦИЯ
Дипломдық жұмыстың тақырыбы бойынша: Кәсіпорынның стратегиялық
дамуының ақпараттық жүйесін жобалау.
Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінде автоматтандырылған есеп
теориялық негіздері және функционалды комплексті есебінің қойылымы
қарастырылған.
Екінші бөлімінде Жасулан және К формацефтикалық кәсіпорынының
стратегиялы дамуының АЖ ұйымдастырылу процесі көрсетілген. Бөлім ішіне
келесі тармақтар кіргізілген: ақпаратты программалық қамтамасыздандыру,
математикалық қойылым, программалық қамтамасыздандыру, техникалық
қамтамасыздандыру.
Үшінші бөлімде нәтижелердің жалпы талдауы және автоматтандырудың
экономикалық эффекті әдісі көрсетілген.
Дипломдық жұмыс__беттен печатталған текст,__ сурет, __таблица,
қосымша.
THE SUMMARY
On diplomas the work on tem: The Investigation of the automatic
Information system in the - POSH
In the first chapters diploma of work are considered the theoretical
bases of automation of tasks supplying logistics and is carried out the
post.
In second chapters is described the creation of information system
the legal order. The chapter on parts information supplying, mathematics
supplying, programs supplying and technical supplying.
In fourth chapter are considered of measure on safety living.
Diploma the work consists of___ the pages of printed texts,___ of
drawings,__ of tables, appendix.
Мазмұны
Кіріспе
1. Ақпарат жүйесін құрудың функционалды ториялық негіздері
1.1. Кәсіпорын қызметіне сипаттама
1.2. Кәсіпорындағы автоматтандырылған жұмыс жағдайы және АЖ құрудың
болашағы
1.3. АЖ экономикалық мәселелер комплексінің мінездемесі
1.4.Ақпарат жүйесінің техникалық базасы және жобалық шешімге негіздеу
2. Экономикалық басқаруда ақпарат жүйесін құру
2.1.Математикалық жабдықталуы
2.2.Ақпаратпен жабдықталуы және мәліметтер базасы
2.3.Объектілік-бағыттаушы орталығында программалық жабдықталуы. Delphi 7
2.4.Қолданушы интерфейсін құрастыру
3. Нәтижелердің жалпы талдауы және автоматтандырудың экономикалық эффекті
3.1.Кәсіпорынды автоматтандыру процесінің экономикалық эффекті
3.2.Автоматтандырудың техникалық қауіпсіздігі және еңбекті қорғау іс
шаралары
3.3. Кәсіпорында стратегиялы дамуының ақпарат жүйесін құруды болашақта
пайдалану туралы практикалық ұсыныстар
Кіріспе
Қазіргі қатты бәсекелестік заманында және фирмалар жағдайының
тез өзгеру кезеңінде жұмыстың ішкі хал-жайына ғана көңіл бөлмей, қоршаған
ортаның өзгерісіне үлгеріп отырып, ұзақ мерзімді стратегия істеп шығару
қажет.
Стратегия-бұл ұзақ мерзімді мақсаттың негізгі анықтамасы және
кәсіпорын мәселелері, қимыл бағыттарын бекіту және осы мақсаттарға жету
үшін қажетті қорларды тарату.
Бұрын көп фирмалар негізінен күнделікті жұмысына, ағымдық
қызметінде қорларды пайдаланудың эффектілігін көтерумен байланыстыратын
ішкі проблемаларына көңіл бөліп табысты жұмыс істеген.
Қазір ағымдық қызметте потенциалды рационалды түрде пайдалану
мәселесі қала береді, бірақ тез өзгеруші бизнесжағдайында фирмалардың
үйренуін қалыптастыратын мүлде қажетті басқаруды іске асыру керек. Қоршаған
ортада өзгерісті тездету, техникалардың және ғылыми жетістіктер негізінде
ашылған бизнестегі жаңа күтпеген мүмкіндіктердің пайда болуы, ақпараттар
алу және бірден таралу мүмкіндігін болдыратын ақпараттық желілердің дамуы,
қазіргі заманға сай технологиаларға кең көлемде қол жетерлік, адамзат
қорларының маңызыныңөзгеруі, басқа да себептер стратегиялық басқару мәнінің
тез өзгеруіне әкеліп соқтырды.
Барлық компаниаларға бірдей стратегиялар табылмайды, сонымен
қатар бірдей жан-жақты стратегиялы басқару да болмайды. Әр бір фирма өз
саласында бірегей, сондықтан әр фирмаға стратегияны өңдеу процесі бірегей,
себебі жарықтық заманда фирманың позициясына, оның даму динамикасына, оның
потенциалына, бәсекелестер мінез-құлқына, олардың өндірілген өнімдерінің
характеристикасына немесе олардың көрсететін қызметіне, экономикасының
жағдайына, мәдениет ортасына және де басқа көптеген факторларына
байланысты.
Стратегияны іске асыру процесі екі үлкен кезеңге бөлінуі
мүмкін:
• стратегиялық жоспарлау процесі-кәсіпорынның базалық стратегиясынан
бастап және жеке жобалармен және функцилналды стратегиялармне
аяқталатын, стратегиялар жиынтығын жасап шығару;
• стратегиялық басқару процесі – жаңа жағдайда стратегияны қайта
формулировка жасау, уақытқа сай анық стратегияны іске асыру.
Стратегияны жоспарлау негізінен рационалды ойлауға
негізделген жүйеленген және логикалық процес. Сонымен қатар ол
болжам жасау шеберлігі, зертеу жүргізу, есептеу және таңдау альтернативі.
Стратегияны басқару ұйым қызметтерінің жалпы
эффективтілігі көтеру және ұйымды басқаруда кризиске ұшырамауын қорғауды
іске асыру және өңдеуге уақытты қысқарту мақсатымен ұйымның өзінің
процесіне паралель бағытталған болуы қажет.
Дипломдық жұмыста зерттеу объектісі ретінде “Жасұлан және
К” формацефтикалық кәсіпорыны алынған.
Бірінші бөлімде кәсіпорынның техника-экономикалық
мінездемесі сипатталады, шешілетін мәселер комплексі қойылады, кәсіпорынның
стратегиялы дамуын өңдеудің ақпарат жүйесін құру мақсаты көрсетіледі,
сонымен қатар ақпарат жүйесінің техникалық базасы жоспарланады және
мәселелер комплексінің жоспарлы шешімі дәлелденеді.
Екінші бөлімде, яғни дипломдық жұмыстың негізгі бөлімінде
ақпарат жүйесінің модельдерімен жабдықталуы сипатталады. Ақпаратпен
жабдықталу құрылады: инфологиялық модель енетін жәнешығатын документтер
тізімі, мәліметтер базасы; жалпы жүйелік программалармен қамтамасыздандыру
негізінде, арнайы программалармен қамтамасыздандыру негізінде программалық
модльдерді сипаттай отырып программалармен жабдықтау; технологиялық
жабдықталуы; технологиялық операциялар орындау инструкциясымен және
пайдаланушы интерфейсі ұйымдастырылып сипатталады.
Дипломдық жұмыстың үшінші бөлімінде кәсіпорынның
стратегиялық дамуын өңдеудегі АЖ құруға жұмсалатын шығын бағаланады,
мәселелер комплексін шешуді жетілдірілуі сипатталады, жәнеде ақпаратты
қорғау, қоршаған ортаны қорғау шаралары қарастырылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты заттың сатылу көлемін
көтеруге қалыптастыратын, осының негізінде таза табысты көбейтуге
және ақша ағымын жақсартуға мүмкіндік туғызатын, басқарушыға басқару
шешімін қабылдауға көмектесетін, кәсіпорынды стратегиялыдамыту
ақпарат жүйесін құру.
1. АҚПАРАТ ЖҮЙЕСІН ҚҰРУДЫҢ ФУНКЦИОНАЛДЫ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Кәсіпорын қызметіне сипаттама
Шектелген жауапкершілікті жолдастық “Жасулан және К” компаниясы 1993
жылы 15 желтоқсанда құрылды. Директоры Омарова Жұмагүл Сагимбекқызы, ол ШЖЖ
“Жасулан және К” компаниясының барлық мүлкінің 100% - нің қожасы
(қозғалмалы және қозғалыссыз). Қызметкерлер саны 70 адамды құрайды.
Бұл компания шетел фирмаларымен тікелей байланыста және қатынастарын
бір-біріне қызмет ету арқылы жалғастыруда. Сонымен қатар ЖШШ “Жасулан және
К” компаниясы маркетингке көп мән беретін бірден – бір компания.
1-ші қараша 1997 жылдан бастап ЖШШ “Жасулан және К” компаниясы өз
еріктерімен келесі мөлшерде жеңілдіктер енгізді:
10% - зейнеткерлер мен 1-ші және 2-ші группалы мүгедектерге,
15% - тәжірибеленіп жүрген дәрігерлерге.
1996 жылдың қарашасынан бастап Фирма жоғаргыэкономикалы қызметте.
Келесі шетелфирмаларымен көпуақытқа келісім шарттқа отырған:
АҚ “Бермен - Хеми ” Германия, “Аста – медика АГ” Германия, “Санофи –
Хиноин – Винтроп” Франция, “Бристол – Майерс - Сквибб” США, “Медэкспорт
”Италия, “Эли Лилли” США, “Геоден Рихтер” Венгрия.
Бір жолғы контрактілер:
“Лаборатория УПСА” Франция, “Смит Кляйн” Бичем Англия, “Миддл Джонсон”
США, “Шеринг Плау” США, “Анджон” Бельгия.
Шетелдің фармацевтикалық компанияларымен қызмет ету келесі салалар
бойынша:
• ұзақ мерзім негізінде дәрі – дәрмектерді екі жақа тиімді сату;
• өзіміздің фирмалар базасында дәрі – дәрмектерді өндіруді
ұйымдастыру.
Қазіргі кезде фирма жоғарғы деңгейге көтерілді және қатайды, сонымен
қатар Қазахстандағы ірі фармацевтикалық фирмалар қатарына көтерілуге әбден
мүмкіншілікшіліктері бар. Өкінішке орай, фирманың дамуына өзінің қаржысының
жетіспейтігінде. Ал Қазахстан банктері кредитті орташа есеппен 26% жылдық
процентпен береді және ең көн дегенде 6 айға ғана – осы жағдайлар себебінде
фирма өзінің ұзақ мерзімге дамыту бағдарламасын құра алмайды.
1-ші суретте ЖШШ “Жасулан және К” компаниясының басқару құрылымы
көрсетілген. Осы құрылым негізінде кәсіпорынның бастығы басқару шешімдерін
жасайтын директор болып саналады. Бұл шешімдер келешекте осы шешімдерді
жүзеге асыратын орынбасарларымен келісіледі.
Қайбір кәсіпорын болмасын өзінен-өзі тіршілік ете алмайды, ол жалпы
экономикамен тікелей байланысты, бірінші жағынан - өндіріс факторы рыногы,
екінші жағынан - өткізу рыногы арқылы. Сондықтан да кәсіпорын экономикасы
жеке кәсіпорындардың басқа шаруашылық құрылымдарымен қатынасатын рынокпен
зерделеуге тиіс. Сонымен ол шаруашылық процесін жалпы және де жеке
кәсіпорынның мүддесі ретіндегі көзқарасты қарайды.
Кәсіпорын экономикасы микро және макроэкономикамен тығыз байланысты.
Микроэкономика – бұл сала, кәсіпорындар, отбасылар, яғни жекелеген
экономикалық құбылыстарды қамтитын экономикалық ғылымның бір бөлігі. Осы
салалардағы тауарлар және қаржы рыноктарын, банкілерді, түрлі фирмалар мен
кәсіпорындарды тағы басқаларды зерттейді. Микроэкономика сол сияқты
жекелеген тауарларды өндірудің көлемін қалай тағайындайтынын және олардың
бағаларын, халықтың жинақ ақшаларына салықтар қалай ықпал ететінін т.б.
зерделейді. Ол кәсіпкерлік қызметінің экономикасы мен ұйымдастыру
мәселелерін де зерттейді.
Нарықтық қатынастар көптеген адамдардың өз ісіне деген табиғи
ұмтылуды тудырып, өздерінің меншіктерін арттыра түседі. Ең соңында бұл
қызметтің ерекше түрі – кәсіпкерлік қайраткерлерліктің пайда болуына әкеп
соғады.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың ақпараттық негізі қаржылық
есеп беру болып табылады.
ҚР Президентіміздің 1995 жылғы 26 желтоқсанындағы № 2732
“Бухгалтерлік есеп туралы” заң күші бар жарлығына сәйкес, 1998 жылдан
бастап қаржылық есеп беруге мыналар жатады:
1. Бухгалтерлік баланс;
2. қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп;
3. ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп;
Онда сонымен қатар түсіндірме хат болады, сондай ақ қаржылық есеп беруге
негізделген немесе қаржылық есептен алынған материалдармен толықтырылуы
мүмкін және материалдар солармен бірге оқылады. Түсіндірме хатта, берілген
субъектінің есеп және есеп берудің қандай саясатын ұстап отырғандығы және
қаржылық есепті пайдаланушылардың талаптарына сай басқа да ақпараттар
жазылуы тиіс. Мысалы оған субъектілерге әсер етуші тәуекел мен белгісіздік
туралы, қаржылық есепте жазылған міндеттемелер туралы түсініктерді жазуға
болады. Нарықтағы географиялық сегменттер, салалық еркшеліктер, қызмет
түрлері туралы ақпараттар, баға өзгерісінің әсері туралы мәлімдемелер және
басқалары қосымша ақпарат ретінде қарастырылады.
Субъектілерге қаржылық есепті бухгалтерлік есеп, стандартында
анықталған жеңілдетілген түрде толтырып, көрсетуге рұқсат етіледі. Бұл егер
де төмендегі көрсетілген 3-шарттың кез келген екеуі орындалғанда ғана
маңызға ие болады:
1. Зейнетақыны, жәрдем ақша мен басқа әлеуметтік төлемдерді есептеу,
сондай-ақ айыппұл санкцияларын, салық және басқа ҚР төлемдерін салу
үшін жылдық табыс ҚР заңымен көрсетліген 10000 есе есептік
көрсеткіштен аспайды;
2. қаржылық жыл бойы қызметкерлердің орташа саны 50-ден аспайды;
3. активетрдің жалпы құны 60000 еселік есептік көрсеткіштен аспайды;
Қазіргі кезде бізде қолданылып жүрген отандық қаржылық есеп негізгі
шамалары бойынша халықаралық есеп стандартының талаптарына сай келеді,
себебі ҚР-да соңғы жылдары бухгалтерлік есепті халықаралық тәжірбиеге
бейімдей отырып реформалау процесі белсенді жүргізіледі, ол біріншіден,
негізін құраушы нарықтық қатынастар болып табылатын жаңа әкономикалық
жүйенің қалыптасуымен, екіншіден, біздің еліміздің әлемдік экономикалық
кеңістікте кіруімен байланысты.
ҚР-да бухгалтерлік есепті рефомалау процесі барысныда есеп беруді
құру мақсаттарына жаңа көзқарастар пайда болды және оның бағыты өзгереді.
Кәсіпорынның іс-әрекетіндегі басты көрсеткіштердің бірі - өнімнің
өзіндік құны. Бұл өнімді өндіруге және оны сатудағы ақшалай нысанында
көрсетілетін шығындардың жиынтығы. Сөйтіп, жалпы өндірістік тиімділігін
анықтайды.
Өзіндік құнның экономикалық құны – жұмсалған шығындардың орнын
толтыру және соның есебінен өндірілетін барлық элементтердегі жай ұдайы
өндірісті өнімдік қорларды және жұмыс күштерін қамтамасыз ету. Осы арада,
кәсіпорынның өзіндік құнының маңызды элементтері: амортизация, жұмсалған
материалдық ресурстардың құны, еңбек ақы – бұл шығындардың басты
статьялары. Сонымен, қатар, кәсіпорын бір уақытта басқа да шығындарды іске
асырады: өздерінің қызметкерлеріне сыйлық, банктік несиеге процент төлеу,
әлеуметтік объектілерді ұстау, бюджеттен тыс қорларға аударым жарлықтарын
жасау – бұл шығындар кәсіпорынның қосымша шығындарын құрайды.
Өзіндік құн тиімділіктің мынадай маңызды көрсеткіштері: пайда және
пайдалылығының деңгейі мен серіктестіктерін анықтайды. Өзіндік құнның
маңызы оның орындау функцияларымен анықталады.
1.Өзіндік құн өнім құнының кең бөлігі болып табылады. Мұның мәнісі,
өнімнің өзіндік құны арқылы өндіріс қаражаттарын жұмсауды қамтамасыз етеді.
2.Өзіндік құн көтерме сауда бағасын қалыптастырудың негізгі болып
табылады, оның есепсіз жүргізілуі бағаның құрылуына негіздеме бола алмайды.
3.Өзіндік құнның негізінде пайданы, кейбір бұйымдардың пайдалылығын,
яғни оларды шығарудың мақсатқа сай екендігін есептеу.
Кәсіпорынның өзіндік құны, жалпы табысы және пайдасы
Жалпы табыс
Материалдық шығындар Еңбекақы Пайда
Өндірістің шығындары (өзіндік құн) Таза табыс
Ө т к і з у к ө л е м і
Өнімнің өзіндік құнын құрайтын шығындар негізгі белгілермен
топтастырылады:
❖ Шығындардың бастапқы элементтерімен;
❖ Пайда болу және міндет жүктеу сипатымен;
Экономикалық элементтердің шығыстарын топтастыру өндіріс шығындар
системасын дайындағанда қолданылады. Бұл топтсатырудың мәні - әрбір
шығынның элемент өнімнің өзіндік құнының жиынтығына қосылады, Сонымен, мына
төмендегі шығын элементері бөлінеді:
➢ Материалдық шығындар (қайтарылма қалдықтар құрамынан шегеру);
➢ Еңбекақыға жұмсалған шығындар;
➢ Әлеуметтік сақтандыруға аударым;
➢ Зейнетақы қорына аударым;
➢ Жұмыспен қамтылу қорына аударым;
➢ Амортизация
➢ Басқа да шығындар.
Шығындарды жүйелі түрде төмендету – кәсіпорындардың жұмыс істеу
тиімділгін арттырудың негізгі құралы болып табылады. Нарықтық экономика
жағдайында залалды кәсіпорындарды қаржылай қолдау қағидаға жатпайды.
Ұлттық экономиканың барлық салаларында өндіріс шығындарын
төмендетудің мына төмендегі негізгі бағыттарын айтуға болады:
➢ ғылыми-техникалық прогресстің жетістіктерін пайдалану;
➢ өндіріс және еңбекті ұйымдастыруды жетілдіру;
➢ экономикалық процестерді мемлекет тарапынан реттеу;
Ғылми-техникалық прогресстің жетістіктерін іске асыру – бұл бір жағынан
өндіріс қуатын, шикізат және материалдар, оның ішінде отын-энергия
ресурстарын көптен- көп пайдалану, ал екінші жағынан тиімді жаңа
машиналарды, жаңа технологиялық процесстерді іске асыру.
Шығынның белгілі бір мөлшерін мейлінше тиімді ету – шаруашылықты
жүргізудің әр түрлі мәселелерін шешуге келгенде басты талап осы болып отыр.
Тек қанша өнім өндірілгендігінің ғана емес, оны өндіруге қанша еңбек
жұмсалғандағының да маңызы зор. Мәселенің бұлайша қойылуы мынаны аңғартады:
шикізат пен материалдардың құрылымы.
“Қаржылық есептің мақсаты-бухгалтерлік есепті” №2 “Бухгалтерлік
баланс және қаржылық есептегі негізгі ашулар” деген стандартында
көрсетілгендей, бұл қолданушыны заңды тұлғаның қаржылық жағдайы және оның
қызметінің нәтижелері мен есепті кезеңдегі қаржылық жағдайында болған
өзгерістер туралы пайдалы, маңызды әрі дәл ақпараттармен қамтамасыз ету
болып табылады.
Қаржылық есеп негізінен өтелген жағдайлардың қаржылық нәтижелерін
және де кәсіпорын үшін инвестициялық шешімдер мен несие беру бойынша
шешімдерді шешу үшін, сондай-ақ субъектінің болашақтағы ақша ағымдарын және
осы субъектіге сеніп тапсырылған ресурстар мен басқарушы органдардың
жұмыстарымен байланысты ресурстар мен міндеттемелерді бағалау үшін қажетті
пайдалы ақпарттарды сипаттайды. Алайда қаржылық есеп қолданушыларға
экономикалық шешімдерді қабылдау үшін қажетті барлық ақпараттарды
қамтымайды. Қаржы есебін пайдаланушылар қабылдайтын экономикалық шешімдер
субъектінің ақша қаржаттарын айналдыру мүмкіндігі бағалаудағы, сондай-ақ
оларды айналдыру уақытын есептеу және нәтижеге сенімді болуын талап етеді.
Бұл нәтижесінде, субъектінің өз жұмысшыларына және жабдықтаушыларына, ақы
төлеу, пайызды төлеу, несиені қайтару және табысты тарату қабілетін
анықтайды. Бірақ коммерциялық құпияны қорғау туралы заң қолданушылар алатын
қаржылық ақпаратқа шек қояды, дегенмен олардың ішінде кейбіреулері (тергеу
органдары, ревизорлар, аудиторлар) өкілдігі болған жағдайда қаржылық есепте
көрсетілген ақпараттарды талап ете алады. Қолданушылардың көпшілігі
қаржылық есепке қаржылық ақпараттың басты көзі ретінде сенуі тиіс.
Кәсіпорынның жағдайын талдаудың негізгі ақпарат көзі қызметін -
бухгалтерлік баланс атқарады.
Баланс – есепті жылдың басындағы және соңындағы кәсіпорынның қаржылық
жағдайын сипаттайды және маңызды қызметтер атқарады. Баланс ақпараттары
негізінде сыртқы қолданушылар берілген кәсіпорынмен өзінің серіктесі
ретінде жұмыс жүргізудің мақсатқа сәйкестігі және оның шарттары туралы
шешімдер қабылдай алады; өз салымдарының мүмкін болатын тәуекелдіктерін
және берілген кәсіпорынның акцияларын иеленудің орындалынғанын және басқа
шешімдерді бағалайды.
Бухгалтерлік баланс – қаржылық есептің негізгі түрі бола отырып, ол
есепті кезеңдегі кәсіпорын мүлкінің құрамы мен құрылымын ағымдағы
активтердің айналымдылығы активтердің айналымдылығы мен өтімділігін,
меншікті капитал мен міндеттеменің қолда барын, дебиторлық және кредиторлық
борыштың динамикасы мен жағдайын және кәсіпорынның несие қабілеттілігі мен
төлеу қабілеттілігін анықтауға мүмкіндік береді.
Баланс көрсеткіштері кәсіпорынның капиталын орналастыру тиімділігін,
оның ағымдағы және алдағы кезеңдегі шаруашылық қызметке жетуі, қарыз
көздерінің көлемі мен құрылымын, сондай-ақ оларды ынталандыру тиімділігін
бағалауға мүмкіндік береді. Осылайша, бухгалтерлік балансты талдау үшін
және кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалауды ақпараттың ең қажетті түрі
болып табылады.
1997 жылға дейін бухгалтерлік баланс екі бөліктен: актив пен
пассивтен тұратын кесте түрінде құрылып келеді. Активтер, баланс
кәсіпорынның есепті кезеңде бақылап, таратып отыратын мүмкіндік және
қарыздық құқық құны ретінде көрсетіледі. Пассивтер кәсіпорынның заемдер мен
кредиторлық қарыздар бойынша міндеттемелері болып табылады, оларды өтеу
мүлік құнының немесе келіп түсетін табыстың төмендеуіне әкеліп соқтырады.
Актив пен пассивтегі бұндай жеке элементтер қорытындылаған көрсеткіштер
баланс баптары деп аталады. Баланста ұзақ мерзімді және ағымдағы
міндеттемелердің жиынтық сомасы анықталады. Баланста ағымдағы активтер мен
міндеттемелерді және олардың жиынтық соммасын анықтау, қаржылық есепті
пайдаланушылардың кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалауда және дәлелді
басқарушылық шешімдер қабылдауда қажет болатын ақпараттармен қамтамсыз
етеді.
Кәсіпорынның ағымдағы активтерінің құрамы мен құрылымы
Жыл басында Жыл соңында
Өсуі (+)
Көрсеткіштер Кемуі
№ (-)
Сомасы Үлес Сомасы Үлес
мың тг салмағы %мың тг салмағы %
1 2 3 4 5 6 7
1 2 3 4 5 6 7
1 Ағымдағы активтер, 13781 100 21956 100 +59.3
соның ішінде:
1.1.Тауарлы – 11153 80.93 17617 80.24 +57.9
материалдық қорлар 1165 8.45 1671 7.61 +43.4
1.2. Дебиторлық борыш
1.3. Ақша қаражаттары1463 10.62 1425 6.49 -2.6
және қысқа мерзімді
қаражатық
инвесициялар - - 1243 5.66 +5.66
1.4. Басқада ағымдағы
активтер
Келтірілген мәліметтерге кәсіпорын активтерінің жалпы алғанда жағымды
динамикасын көрсетеді. Оларды жеке элементтер тұрғысынан зерттеу келесідей
қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Ең мобильдік активтер – яғни
қаражаттары мен қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар бір жылда 38 мың
теңгеге немесе 2.6%- ға азайған.
Кәсіпорынның материалдық айналым қаражаттары есепті жылы 57.9%-ға
өсті және ол жыл аяғында 17667 мың теңгені құрады.
Қаржылық жағдайды ішкі талдау әдістемесі, әрбір кәсіпорын үшін тек
потенциалды әріптестіктерімен бағалау мақсатында ғана емес, сонымен қатар
қаржылық есепті сыртқы пайдаланушылардың көзқарасы тұрғысынан алғандағы
өзін-өзі бағалау үшін де қажет.
Қаржылық талдаудың тәжірбиесі қаржылық есепті оқудың негізгі
ережелерін қалыптастырады. Олардың ішінен алты негізгі әдісті бөліп
қарстыруға болады:
1. Көлденең талдау;
2. Тікелей талдау;
3. Трендік талдау;
4. Салыстырмалы талдау;
5. Факторлық талдау
6. Қаржылық коэффициенттер әдісі.
Кәсіпорындағы автоматтандырылған жұмыс жағдайы және автоматтандырылған
жұмыс орнын құру
Шектелген жауапкершілікті жолдастық “Жасулан және К” компаниясы 1993
жылы 15 желтоқсанда құрылды. Директоры Омарова Жұмагүл Сагимбекқызы, ол ШЖЖ
“Жасулан және К” компаниясының барлық мүлкінің 100% - нің қожасы
(қозғалмалы және қозғалыссыз). Қызметкерлер саны 70 адамды құрайды.
100% - кәсіпорынның экономикалық қызметі улы және наркотиктерден
басқа, барлық формакологиялық группаларда дәрі – дәрмектерді көтерме
бөлшектеп іске асыру. Жылдық 1999 жылдағы сату көлемі 3200000$ АҚШ
долларын құрайды
Басты өндірісі жүнді сорттауды, жууды, кептіруді және престеуді жүзеге
асырады. Сорттау цехы – жүнді алғашқы өңдеуде ең негізгі процесс болып
табылады. Осының нәтижесінен жуылған жүннің бағасы, дәрежесі бағаланады.
Бұл бөлімде жүннің барлық түрлері сортталады. Сорттау цехында 5-6 адам
жұмыс істейді. Сортталған жүндер жуылу алдында лабаздарда сақталынады.
Жуылған жүн кептіру бөліміне түсіп кептіріледі. Жуу, кептіру цехында 3 жүн
жуу машинасы бар. 1 машина 1-тәулікте 30 т жүн жуады. Жуылған жүн 1-тәулік
кептіріледі де, престеу бөліміне түседі. Престеу бөлімінде жүн кип-кип
болып престеледі.
Престелген жүн қаптау цехына өтеді де, кип-кип жүндер қапталады да,
сыртына жүннің аты, сортына қарай стандартты қойылады.
Электрондық есептеу машиналарын бағдарламалармен жабдықтау
технологиясы
Компьютер командаларға бағынып жұмыс істейді. Біздер бұл командаларды
перне тақтаның көмегімен командалық жолға теріп ендіреміз.
Бағдарламаушының шеберлігінің көмегімен құпиялары бар, бірақ олардың
бәрі мына төмендегідей екі нәрсені пайдаланады:
-Бағдарламалау саймандары
-Бағдарламалар кітапханасы
Бағдарламалау саймандары
Бағдарламалаушы пайдаланатын сайманның өзі бағдарлама болып табылады.
Басқаша айтқанда жаңа бағдарламаның өзін сайманның ролін атқаратын басқа
бағдарламаның көмегімен жасайды. Бағдарламалушылардың қолында ешқандай
бағдарлама болмайды, ол тек оның орнына белгілі сандық кодтарды ғана
түсінетін поцессор болады. Мұндай кодтарды машиналық кодтар деп атайды.
Процессордың түсінетін және орындайтын кодтарының жиынтығын
командалар жүйесі деп атайды.
INTEL фирмасының үйлесімді процессордың командалар жүйесінде бірнеше
жүз түрлі командалар бар. Компьютердің бағдарламалары осы командалардан
жасалады.
Бағдарламалау саймандары бұл шын мәнінде бағдарламалаушының өзіне
ыңғайлы түрде жазғандарын оқитын және оны процессорге қажетті машиналық
кодқа аударып беретін арнайы бағдарлама. Бағдарламаның қандайда бір
бөлігін процессорға түсінікті машиналық кодтың өзімен де жазылады.
Бағдарламалау жүйесі
Бағдарламалау жүйесі компьютердің бағдарламалық қамтамасыздандырудың
құрамына жатады және ол бағдарламаларды жасау және оларды жөндеу жұмыстарын
автоматтандырады, қамтамасыз ететін құралдардың жиыны болып табылады.
Бағдарламалушылар бағдарламалуды автоматтандыру тәсілдерін пайдалана
отырып әрбір машина үшін бағдарламаларды жасау процессінде пайдалануға
болатын компьютердің көмегімен әртүрлі жұмыстарды орындауға арналаған
құралына транслятор мен бірге бірнеше басқа арнайы бағдарламалар енетін
әдістермен құралдар кешенін жасады. Осы бағдарламалар кешеннің жеке қараушы
бөліктері өзара тығыз байланыс жасай отырып, жұмыс істеуге есептеліп
жасалған, соның арқасында олар бағдарламалар жүйесі деп аталатын жүйені
құрайды.
Бағдарламалау процесі үш кезеңге бөлінеді:
-есепті шешудің алгоритмін құру;
-бағдарлама құру;
-жасалған бағдарламаны жасау;
Екінші кезеңдегі, яғни бағдарлама құрудағы қиындық адамның тек машина
тілінде ғана бағдарлама жасауына байланысты болады. Компьютерді
пайдаланудың алғашқы жылдарында әрқайсысының өзінің машина тілі бар (басқа
компьютердің машина тілінен өзгеше) әртүрлі компьютерлердің пайда болуы бұл
қиындықты тереңдетіп жібереді. Сондықтан нәтижесінде бір компьютерге арнап
жасаған бағдарламаның басқа компьютерге пайдалануға болмайтын болды. Бұл
алгоритмнің өзін әртүрлі компьютерлерде орындау үшін әрқайсысына жеке-жеке
бағдарлама құрады.
Әрбір компьютер үшін жасалған бағдарламаның дұрыс және ұтымды
жасалғандығын тексеру қажет. Қателік кеткендегі және басқа да кемістіктері
бар екендігі анықталса, онда ол бағдарламаға түзетулер мен өзгерістер
енгізіледі. Автоматтандыру бағдарлама жасаушы мамандардың жұмысын
жеңілдетеді, оны жасауға кететін қателіктердің санын азайтуды, ең соңында
есептің қойылуынан бастап нәтиже алғанға дейін кететін уақытты қысқартуды
көздейді. Бағдарламалауды автоматтандырудағы ең көп тараған түрлері.
- қолмен бағдарламалаудың жеке жұмыстарын автоматтандыру тәсілдері;
- бағыныңқы бағдарламалар кітапханасын құру;
- бағдарламалаудың әртүрлі тәсілдерін пайдалану;
Қолмен бағдарламалаудың жеке жұмыстарын автоматтандыру тәсілдері.
Қолмен бағдарламалаудағы жұмыстарды автоматтандыруда жұмыс бағдарламаларын
түзетуді негізгі назарда ұстау керек.
Бағдарламаны жөңдеу процессі бірнеше әмбебап жөнеуші бағдарламаларды
жасау және компьютердің өзін пайдалану арқылы автоматтандырылады. Бұл
бағдарламалар командалардың қалай орындалып жатқаны туралы информацияны
баспаға бере отырып жөнделіп жатқан бағдарламаның кез келген бөлігінің
жұмысын қадағалап бақылауға мүмкіндік береді. Бағдарламаны автоматты түрде
жөндеу бағдарламаушыны қызықтырып барлық информация құжатқа жазылады, соның
арқасында ол компьютерді пайдаланбай-ақ есептің компьютерде шешілу
процесінің дұрыстығын бақылай алады.
Бағдарламалау тілдері
Жалпы жағдайда бағдарламалық тіл деп информацияның жазылуын және оның
түрленуін белгілі ережелер бойынша формальді етіп беруші құралдарды
түсінеміз.
Тілдің құрамында информацияның негізгі элементтерін құрудың құралдары
және осы элементтерден әртүрлі мазмұнды құрылымды құруға арналған ережелер
жүйесі бар.
Бағдарламалау тілі деп - деректерді жазуға және оларды белгілі
ережелер бойынша өңдеуге арналған адаммен компьютерді байланыстыратын
формальді тілді айтамыз.
Бағдарламалудың әртүрлі тәсілдерін пайдалану.
Әр түрлі белгілері бойынша жіктеуге болатын бірнеше жүздеген
бағдарламалу тілдері бар. Ең жалпысы тілдің машинаға жақындық дәрежесі
бойынша жіктеу болып табылады. Осы белгісі бойынша бағдарламалау тілдері
екі топқа бөлінеді:
-машинаға тәуелді тілдер;
-машинаға тәуелсіз тілдер.
Машинаға тәуелді тілдер өз кезеңінде былай бөлінеді:
-машина тілі;
-машинаға бағдарланған тілдер.
Машинаға бағдарланған тілдер кейде автокодтар деп те аталады.
Машианаға бағдарланған тілдердің екі деңгейі бар:
-символдық кодтау тілдері, басқаша айтқанда мнемокодттар;
-макротілдер.
Макротілдер машина тілдің командаларына тікелей ұқсастығы жоқ. Макро
командалар пайдалануға рұқсат етеді. Макро тілдерді пайдалану бағдарламаны
қысқартады әрі тілді жасау құралдарының жиынын кеңейте отырып
бағдарламалаушының еңбегінің өнімділігін арттырады.
Машина тәуелсіз тілдер бағдарлмаларды бөлшектеу дәрежесіне қарай екі
топқа бөлінеді:
-процедуралы-бағдарланған тілдер;
-проблемалы-бағдарланған тілдер.
Процедуралы-бағдарланған тілдер есепті шешу алгоритімін сипаттауға
арналған, сондықтан да оларды кейде алгоритмдік тілдер деп те атайды.
Алгоритмдік тіл деген ұғым бағдарламалау тіл деген ұғыммен сәйкес келмейді.
Егер алгоритмдік тілде жазылған алгоритмдік жазу компьютерге ендіруге
тікелей жарамды және дайын жұмысшы бағдарламаға түрленетін болса, онда
мұндай алгоритмдік тіл бағдарламалау тілі де бола алады.
Кейбір алгоритмдік тілдер тек оларға кейбір құралдарды қосқаннан
кейін ғана бағдарламалау тілі болады.
Пробелемалы-бағдарланған тілдер есептерді сипаттау үшін қызмет
атқарады.
Бірақ алгоритмдік тілдер өздігінен барлық проблеманы, тіптен
бағдарлама жасаудың екінші кезеңінде тұрған проблеманы да шеше алмайды.
Мұндай тілде жазылған бағдарлама компьютерде тікелей орындалмайды, ол
орындалу үшін алдын-ала сол компьютердің машина тіліне аударылуы керек.
Мұндай бағдарламаның машина тіліне аудару жеткілікті мәселе болып табылады.
Алгоритмдік тілден бағдарламаны машина тіліне аудару жұмысын компьютердің
әмбебебаптығы, оның өзіне жүктеуге болады. Бұл үшін әрбір алгоритмдік
тілдің машина тіліне формальді аударуға яғни аударудың ережесін алгоритм
түрінде тұжырымдауға мүмкндік беретіндей болуы керек. Егер, осы алгоритмді
бір рет машина түріне келтіріп алсақ, онда одан кейін осы бағдарламаның
көмегімен компьютердің өзі берілген алгоритмдік тілде жазылған кез-келген
бағдарламаны нықтылы компьютердің машина тіліне аударып бере алады. Мұндай
арнайы аудармашы-бағдарлама жоғарыда айтқанымыздай транслятор деп аталады.
Бағдарламаны жасақтаудың негізгі кезеңдері
Бағдарламаны жасақтау процесін мынадай формуламен өрнектеуге болады;
Бағдарламаны жасақтау=даярлау+тексеру және жөндеу.
Жаңадан ғана жасалған бағдарламада қателіктің болуы бұл қалыпты және
заңды құбылыс. Іс жүзінде нақты және жеткілікті дәрежеде күрделі
бағдарламаны қателіксіз құру мүмкін емес.
Бағдарламаны компьютердің қабылдауына және оның нәтижесін беруіне
қарап оны дұрыс құрылған деген қорытынды жасауға болмайды. Өйткені берілген
жағдайда дұрыс болмаса да қандайда бір нәтиже алуға қолымыз жетті. Осының
өзіне бағдарламада көптеген логикалық қателіктер болуы мүмкін. Кеткен
қателіктерді анықтау үшін бағдарламаны компьютерге ендіріп, іске қосқанға
дейін былай тексереміз.
Бағдарлама мәтінін қолымен қарап шығу, тексеру және айналдыру арқылы
тексеруге болады.
Бағдарлама мәтінін қарап шығу. Бағдарлама мәтінін жазуда кеткен
қателіктерді және бағдарламаның алгоритімінен алшақтығын анықтау үшін қарап
шығады. Атап айтқанда итерация санын беруші операторлардың дұрыстығына көз
жеткізу үшін барлық циклдердің ұйымдастырылуын қарап шығу өте маңызды.
Шартты операторлардағы шарттарды бағыныңқы бағдарламаларға қатынас
жасаудағы аргументерді тексеріп шығу пайдалы.
Бағдарламаны тексеру. Бағдарламалаушы бағдарламаны тексергенде оның
мәтіні бойынша бағдарламаны анықтайтын есептелу процессін ойша қалпына
келтіруге тырысады, осыдан кейін оны талап етілетін процесспен салыстырады.
Тексеру кезінде бағдарламаның не істейтіндігі ұмытпау және ол туралы
тексеру барысында білу керек. Тек бағдарламаны тексеру аяқталғаннан кейін
ғана оның не істейтіндігін еске түсіруге және бағдарламаның нақты әрекетін
талап ететін әрекеттермен салыстыруға болады.
Ақпарат жүйесінің экономикалық мәселелер комплексінің мінездемесі
Автоматтандыру процесіндегі экономикалық мәселелер комплекстің
мінездемесін сипаттайды. ШЖЖ “Жасулан және К” жұмысын экономикалық
мәселелер қамтиды. Комплекс автоматтандыру процесіндегі комплекс
мінездемесін автоматтандыру жұмысын қанағаттандыру арқылы мінезделінеді.
Дипломдық жұмыста негізгі 3-мәселе қойылған.
1. Қажетті документтерді өңдеу.
2. Кәсіпорындағы өндірістік программаның болашағы.
3. Кәсіпорындағы таза пайда көлемін көтеру.
Ақпарат жүйесінің техникалық базасы және жобалық шешімге негіздеу
Техникалық қамтамасыз ету- бұл техникалық комплекстің қажеттілігі
(ТКЖ), информациялық жүйенің функционалдауы үшін қолданылады.
ТКЖ дұрыс таңдалу варианты және оның құрамындағы техникалық
қажетілікті ақпараттық жүйенің эффектісі келесі түрдегі мәселелерді
шешуін қамтамасыз етеді:
- алгоритмнің ең оңайын үлкен ақпараттармен өңдеу;
- ақпаратты қиын көлемде үлкендеуін өңдеу, алгоритмдерін логикалық
түрінде;
- осы кездегі уақыт масштабының қатардың есебін шешу
- енгізу және шығару алфавитті- сандық ақпаратты енгізу,сызба, схема,
графиктер және таблица;
- программамен автономды жұмыстың мүмкіндігі, машиналық таратуларда
жазылған;
- масштабтың өзгеруі мүмкіншілігі және көрінуінің орналасуы.
ТКЖ жасау кезінде синтезді есепті шешу керек, яғни: ТКЖ берілген
элементтерден құру, яғни олар компьютерлік жүйенің берілгендерін
критериясын қанағаттандыратындай етуі керек. Осы арқылы, ТКЖ құрылымы есебі
анықтауының көп вариантты және оптимизациондық класстың кіреді. Оптимальды
критерия құрамы мыналарды қолданады:
➢ минимальды бағасы;
➢ минимальды ТКЖ бағасын қанағаттандыруы керек;
Техникалық комплекстің қажеттілгі толығымен техникалық қажетілікті
максимальды эффектісінің комплексін шарттарының жүйе ішіндегі процессі
ақпаратты қанағаттандырады.
Мекемеде серверлік локальді есептеуіш торабы мен негізгі бөлімшенің
құрылымы жасалады және олардың тиісті программалық- аппараттық өніммен
жабдықтау, орталық сервермен байланысты локальді есептеуіш торабын
басқаруда қолданады және автоматтандырылған банк мәліметтерін
ұйымдастырады. Мұндай жағдайда бөлімнің мәселесін шешуде электронды офис
құрылады. Электронды офистің дербес компьютерлерінде негізгі қосымшаларын
орналастыру, ал мәліметтер базасының ақпараты ереже бойынша, бөлімнің
орталық серверінде орналастырады, бұл арқылы сыртқы ортаға шығуға мүмкіндік
бар.
Көптеген мақсатқа сәйкес ұйымдарда мұндай локальді есептеуіш торабы
“Клиент- сервер” архитектурасы болып табылады, программалық жабдықтауда
хабардар тек ақпараттық ресурстарды ұжымдық қолдануда ғана емес, сондай-ақ
оларды өңдейді. Мұндай архитектураның программалық жүйелері екі бөлімнен
тұрады:
1. Сервердің программалық жабдықталуы
2. Клиент- қолданушының программалық жабдықталуы.
Бұл жүйемен жұмыс істеуде программа- клиент электронды офистің дербес
компьютерінде орындалады және программа- серверге сұраныстар жібереді,
серверде жұмыс істейтін жалпы доступқа жібереді. Негізгі ақпарат сервермен
өңделеді, электронды офистің дербес компьютеріне тек орындалған сұраныстар
нәтижесі жіберіледі.
Ұсынылып отырған ақпарат жүйе процесінде Жұлдызша топологиялық
желілерді қолдану ұтымды.
Компьютерлік тораптар
Екі немесе одан көп компьютерді физикалық қоссақ онда компьютерлік
торап болады. Шындығында компьютерлік желі жасау үшін арнайы аппаратура
және программалық жабдық қажет. Екі компьютер қарапайым қосылған деректер
алмасу үшін біз тікелей байланыс дейміз. Windows-та операциялық жүйесінде
тікелей қосу үшін ештене қажет емес ол үшін Пуск-программа-стандартные-
связь-прямое кабельное соеденения. Физикалық ақпарат тарату ортасы болып
байланыс құралдары немесе кеністік болуы керек. Бұл жерде электр сигналдары
таралады. Цифрлік ақпарат беру үшін электр сигналдары амплетудалық, жүйелік
және фазалық моделяция жасалады.
Ақпараттық құралдар оларға мыналар жатады. Арнайы техникалық
құрылымдар компьютерлерді байланыс құралымен қосатын адаптер немесе жүйелік
адаптер. Бір адаптер бір компьютерде байланыс каналымен қосады.
Коммуникация жасайтын торап сипаттары:
Деректерді байланыс канал арқылы беру жылдамдығы ол бит секундтпен
есептеледі. Канал 100Мбит, 100000Мбит.
Байланыс каналының өткізу мүмкіндігі знак сикунд. Ақпарат беру сенімділігі-
ол акте знак болып есептеледі. Байланыс каналдардың және модельдердің
біріктілігі. Бұзылмай істеу ортақ уақыты 100 000 сағат бұзылмай істеу.
Компьютерлік торап жасау негізгі мақсаты ол құралдарды бір-бірімен
электрлік және механикалық сипаттары бойынша сәйкестендәру және оданда
маңызды нәрсе ақпараттық жабдықты программа және деректерді кодтар бойынша
форматтар бойынша сәйкестендіру. Бұл мәселені шешу үшін арнайы модельдер
жасалған стандарт кеністігінде OSI- ашық жүйелердің қарым-қатынас
модельдері. Бұл халықаралық стандарттар институты (ISO)
негізінде жасалған ISOOSI модель бойынша компьютер торабы архитектурасы 7
деңгейде қарастырылады. Ең жоғарғы деңгейі қолданбалы деңгей- бұл жерде
қолданушы компьютерлік тораппен қарым-қатынас жасайды. Ең төменгі деңгей ол
физикалық. Байланыс жүйесінде деректер алмасу жоғарғы деңгейден төменге
қарай түсу тасмалдау кері қарай төменнен жоғарға қарай жүргізу арқылы
жүргізіледі.
Компьютерлік тораптың әр деңгейінде қажетті сәйкестік жасау үшін
арнайы стандарттар бар оларды протокол деп аталады. Ол протоколдар егер
ақпараттық қарым-қатынасты анықтайтын болса онда ақпараттық протокол деп
аталады. Ал егер программа және деректер қарым-қатынас анықтайтын ол
программалык протокол деп аталады. Физикалық түрде ақпараттық құрылымдарды
байланыстыратын құралдарды интерфейс дейміз. Ал программалық құралдар ол
программалық протоколдан тұрады.
Машина ішіндегі жүйелік интерфейс
Ол дербес компьютердің блоктарын және құрылымдарын байланыстыратын және бір-
біріне сәйкестендіретін жүйе.Басқаша айтқанда, ол электірлік
байланыстыратын проваттор. Жүйелік интерфейс ретінде жүйелік шина
қолданылады , яғни кенейту шинасы ISA (Industry Standard Architecture)
өндірістік стандарт архитектурасы 16-разрядты деректер және 24-разрыдты
адрес шинасы, такт жиілігі 8МГц жұмыс істеу жақсартылған. Қазіргі шнаннын
аты EISA (Extended ISA) бул шинада 32-разрядты деректер бар. Бұл шинаның
адрес кенестігі 4Гбайт, өткізу мүмкіндігі 33МБс.
Локальды компьютер жүйесі барлық қолданушыларға бірдей протокол
қолданады олар әдетте бір кәсіпорын қызмет мекемелеріне жасалады локальды
тораптар біріктірілік регионалды торап болады. Регионалдыны біріктерсек
глобальды дүниежүзілік торап. Енди кез-келген торап мынандай екі функция
орындайды:
“Жұлдызша” топологиясы
Ол дербес компьютердің блоктарын және құрылымдарын байланыстыратын
және бір-біріне сәйкестендіретін жүйе.Басқаша айтқанда, ол электірлік
байланыстыратын проваттор. Жүйелік интерфейс ретінде жүйелік шина
қолданылады , яғни кенейту шинасы ISA (Industry Standard Architecture)
өндірістік стандарт архитектурасы 16-разрядты деректер және 24-разрыдты
адрес шинасы, такт жиілігі 8МГц жұмыс істеу жақсартылған. Қазіргі шнаннын
аты EISA (Extended ISA) бул шинада 32-разрядты деректер бар. Бұл шинаның
адрес кенестігі 4Гбайт, өткізу мүмкіндігі 33МБс.
Локальды компьютер жүйесі барлық қолданушыларға бірдей протокол
қолданады олар әдетте бір кәсіпорын қызмет мекемелеріне жасалады локальды
тораптар біріктірілік регионалды торап болады. Регионалдыны біріктерсек
глобальды дүниежүзілік торап. Енди кез-келген торап мынандай екі функция
орындайды:
▪ Тораптын және сетьтің ресурстарын аппараттық программалық бірге
пайдалану
▪ Деректер ресурстарын бірге пайдалану.
Локальды торап мүшелері бір принтер тораптық принтер қолдануы мүмкін
немесе бір компьютердің қатты дискісін бірге қолданады ондай компьютерлерді
файлдық сервер деп атайды. Сол сияқты программалық, ақпараттық жиынтықты
бірге қолданады. Егер тораптағы барлық компьютерлер бір-бірімен бірдей
құқықта деректер алмасса онда оларды бір рангалық дейді. Локальды торапта
бір жоба бойынша жұмыс істейтін қызметкерлерді жұмысшы топ деп атаймыз. Бір
локальды торапта бірнеше жұмыс тобы жұмыс істеу мүмкін солардың құқықтарын
бөлу үшін арнайы әдістер жиынтығын торап политикасы дейді. Сол жұмысты
ұйымдастыратын адамды адменистротор дейді.
Компьютердің техникалық әдістер
№ Процессор Тактикалық ЖСК ПСК Қосымша құрылғы
түрі түрі
1 Pentium 166 Mhz 32 Mb 2.1 Gb
2 Celeron 466 Mhz 64 Mb 4.3 Gb EpsonLQ-1050
3 AMD K6 750 Mhz 128 Mb 10 Gb AccorpFaxModem
56Kbs
4 Pentium IV 1.4 Ghz 512 Mb 80 Gb Hp 1200 LaserJet
Жұмыс орнын қамтамасыздандыру үшін керекті программалар
1. Windows 98, 2000, XP
2. Oracle
3. AVP Kaspersky
4. WINRAR
5. Office 2000.
Сыртқы орта
Ішкі орта Ішкі байланыс
Экономикалық объектінің информациялық жүйесі
АЖА объектісі
информациялық потоктар
Экономикалық объектінің Ішкі ортасы
Сыртқы орта
Материлальді поток, энергетикалық
және басқада ресурстар
Сурет2. АЖ құрылымы және “Жасұлан және К” қамтамсыздандыру.
Есептің алгоритмі және шешімі
Блок схемасы
-
- +
-
+
-
+
-
+
+
+
-
+
-
+
-
+ -
+
-
-
+
-
+
-
-
+
-
+
-
+
-
+
Есептің формалді қойылуы
1. ЭКОНОМИКАЛЫҚ БАСҚАРУДА АҚПАРАТ ЖҮЙЕСІН ҚҰРУ
4. Математикалық жабдықталуы
Кәсіпорынға, нарықтық шартпен жұмыс істеуі, экономикалық жағдайда
көбінесе орын алады, өндірістің қуатын жүктеумен, өнімдерді реализациялау
және көлемді өзгеруіне әкеліп соқтырады, ал бұл ең алдымен өнімнің өзіндік
құнына , финанстық нәтижелеріне әсер береді.
Қарым-қатынасты көлемді сатудың нәтижесін талдау, өзіндік құнының және
пайданың зиянсыздық моделін құрастыру анализ жасауға болады. Шешімдерінің
мысалы ретінде сұрақтарға жауап беру: бұйымның көбісін сандарын сатуға
жоғарғы бағаға байланысты көп бұйымдарды сату және жеке пайдаланудағы
сұраныстар жағдайында жөн сілтеу, сатып алушыларға төмен бағамен
алатындықтарына бағыт-бағдар беру, сатушы шығасын өтеуге қандай көлем
керектігі жайлы.
Модельдің өзара байланысының кәсіпорынның көлемін құрастыру өзіндік
құнын және пайданы шығыс пен тұрақты және ауыспалы бөлуге тура келеді, ол
үшін аз мөлшердегі квадраттық математикалық әдісті қолданамыз. Осы әдіске
байланысты a және b коэффициенттерін теңдеуімен есептейді.
Теңдеудегі бос мүше тұрақты шығысты көрсетеді, ал коэффициент Х- аусыпалы
шығыс бірлік есептесу өнімді шығару.
Осы бағытта толық ішкі резервтердің арзандату өнімдік тауардың
өзіндік құнында ол статья бойынша талданады.
Шығындардың статья бойынша өзіндік құнына талдауын көрсетеді, яғни
салмағы көбінің шығасы мағынасыз. Осы шығындар келешектегі шығасы 0.001%-ін
құрайды, жергілікті налог- 0.002%, инвестфонд-1,681, дорфонд – 1,69, фонд
жұмыстары– 0,36, табиғатты қорғау фондына – 0,449, суға –0.79, банк
проценті – 0.0 (0,042). Осы шығындарды “бірнеше” статьясына 3.758 %
салмағын біріктіреміз.
Модельдің құрылуының бірінші этапында логикалық түрде келесі
факторлар таңдалып алынған: Х1- шикізат, Х2 – шикізат концентрациясы, Х3 –
тара, Х4 –материалдар, Х5- энергия, Х6-жалақы, Х7- өзара цехтың шығыны, Х8-
өзара заводтың шығыны, Х9- ремонт фонды, Х10- басқада шығындар (жер
налогы, жергілікті жүру фонды, табиғатты қорғау фонды, банк проценті).
Сандық мінездемесі талдаудың көрсеткіштері таблицада көрсетілген.
Регрессиялық талдаудың нәтижесі және регрессия теңдеуінің бағалау
көрсеткіштерін көрсетеді, яғни функцияның 88 %-тік функцияның өзгеруі
таңдалған факторлық – аргумент вариациясы, яғни детерминациялардың
корректияланған коэффициент.
мұндағы R=0.965 көптік корреляцияланған коэффициент, бұл толық өзіндік және
таңдалған факторлардың өзара қарым-қатынасы.
Регрессияның теңдеуін статистикалық талдауын
көрсетеді, яғни ол мағыналы :фактикалыцқ мағына Фишердің F-критерйі 17.87
тең, F-табл=2.97 көтереді. F- критерйдің таблицалық мәні (p=0,95) берілген
мүмкіндіктен табуға болады және кең мағыналы таблица (m-1)=(11-1), ал
жолдар таблицасы (p-m)=(24-11).
Дарбин Уотсон коэффициенті мыналардан тұрады: DW=2.44, e(t) қателігін
автокорреляцияның көмегімен жоқ болады. Толық өзіндік құнының динамикасы
таблицада көрініп тұр, бұл жердегі модель адекватты түрде нәтиженің мәнін
интервалдарда 1 кв. көрсеткіштерін анықтайды.
Бірақ-та, статистикалық мағынасы байланыстың тұрақтылығы,
корреляцияның коэффициентінің тұрғылықты түрде, t- критерйі Стьюденттің
таблицалық және расчеттік мағынасы арқылы тексеріледі. Төмендегі формула
бойынша анықталады:
T*=r*p-21-r
Мұндағы r- тұрғылықты корреляцияның коэффициенті, p=0.005 және 22 теңдік
кең сатысы, t табл=2.074.
Болжау зерттеудің K(t-1) процесс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы Кәсіпорынның стратегиялық дамуының ақпараттық жүйесін жобалау.
Жұмыс көлемі_____________________________ ____________
Графикалық бөлім______________беттер
Түсініктеме қағаз ______________бет
Қорғаушы _____________________(_____________ ________)
Консультанттар
___________________________(_______ __________________)
___________________________(_______ __________________)
___________________________(_______ __________________)
Жұмыстың жетекшісі_____________________
Кафедра менгерушісі______________________
Факультеті___________________Кафедр асы________________
Бекітемін
Кафедра
мен.___________
____________________2008ж.
Студенттің дипломдық жұмыс бойынша тапсырма
___________________________________ ______________________
(аты, жөні)
1. Жұмыс тақырыбы
___________________________________ ______________________
___________________________________ ______________________
2. Студенттің біткен жұмысты тапсырған уақыты_________
3. Жұмыстың жобаға берілгендері
___________________________________ _____________________
___________________________________ _____________________
___________________________________ _____________________
4. Есептің түсініктеме хаты (сұрақтарды өндеу)
___________________________________ _________________
___________________________________ _____________________
___________________________________ _____________________
___________________________________ _____________________
___________________________________ _____________________
5. Графиктік материалдардың көрсетілімі (міндетті сызбалардың нақты
көрсетілімі)
___________________________________ _____________________
___________________________________ _____________________
___________________________________ _____________________
___________________________________ _____________________
6. Жұмыс консультанттары (жұмыстағы жобаның бөлімдеріне қатысты
көрсетілімі)
Бөлім Консультант Қолы, күні
Тапсырма берді Тапсырма
қабылданды
7. Тапсырма берілген күні_______________________________
Жетекші ___________________________________ _________
(қолы)
Тапсырманың орындалуын қабылдау ___________________
(қолы)
КАЛЕНДАРЛЫҚ ЖОБА
№ Дипломдық жұмыстың этаптықЖұмыстың этапты Ескерту
аты орындалған күні
Дипломдық жұмыс қорғаушы_________________
Диплом жұмысының жетекшісі_________________
АННОТАЦИЯ
На дипломную работу по теме: “ИС разработки стратегии развития
предприятии”
В первой главе дипломной работы описывается технико-экономическая
характеристика предприятия, ставится комплекс, решаемых задач, цель
создания ИС разработки стратегии развития предприятия, а также
проектируется техническая база информационной системы и обосновывается
проектное решение комплекса задач.
Во второй главе описывается модельное обеспечение информационной
системы. Формируется информационное обеспечение: инфологическая модель,
перечных входных и выходных документов, база данных; программное
обеспечение с характеристикой общесистемного программного обеспечения,
характеристикой специального программного обеспечения, описанием
программных модулей; технологическое обеспечение: с описанием организации
пользовательского интерфейса и инструкции по выполнению технологических
операций.
В третьей главе дипломной работы производится оценка затрат по
созданию ИС разработки стратегии развития предприятия, рекомендации по
совершенствованию решения комплекса задач.
Дипломная работа состоит из___ страниц печатного текста, ___
рисунков,
___ таблиц, приложение.
АННОТАЦИЯ
Дипломдық жұмыстың тақырыбы бойынша: Кәсіпорынның стратегиялық
дамуының ақпараттық жүйесін жобалау.
Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінде автоматтандырылған есеп
теориялық негіздері және функционалды комплексті есебінің қойылымы
қарастырылған.
Екінші бөлімінде Жасулан және К формацефтикалық кәсіпорынының
стратегиялы дамуының АЖ ұйымдастырылу процесі көрсетілген. Бөлім ішіне
келесі тармақтар кіргізілген: ақпаратты программалық қамтамасыздандыру,
математикалық қойылым, программалық қамтамасыздандыру, техникалық
қамтамасыздандыру.
Үшінші бөлімде нәтижелердің жалпы талдауы және автоматтандырудың
экономикалық эффекті әдісі көрсетілген.
Дипломдық жұмыс__беттен печатталған текст,__ сурет, __таблица,
қосымша.
THE SUMMARY
On diplomas the work on tem: The Investigation of the automatic
Information system in the - POSH
In the first chapters diploma of work are considered the theoretical
bases of automation of tasks supplying logistics and is carried out the
post.
In second chapters is described the creation of information system
the legal order. The chapter on parts information supplying, mathematics
supplying, programs supplying and technical supplying.
In fourth chapter are considered of measure on safety living.
Diploma the work consists of___ the pages of printed texts,___ of
drawings,__ of tables, appendix.
Мазмұны
Кіріспе
1. Ақпарат жүйесін құрудың функционалды ториялық негіздері
1.1. Кәсіпорын қызметіне сипаттама
1.2. Кәсіпорындағы автоматтандырылған жұмыс жағдайы және АЖ құрудың
болашағы
1.3. АЖ экономикалық мәселелер комплексінің мінездемесі
1.4.Ақпарат жүйесінің техникалық базасы және жобалық шешімге негіздеу
2. Экономикалық басқаруда ақпарат жүйесін құру
2.1.Математикалық жабдықталуы
2.2.Ақпаратпен жабдықталуы және мәліметтер базасы
2.3.Объектілік-бағыттаушы орталығында программалық жабдықталуы. Delphi 7
2.4.Қолданушы интерфейсін құрастыру
3. Нәтижелердің жалпы талдауы және автоматтандырудың экономикалық эффекті
3.1.Кәсіпорынды автоматтандыру процесінің экономикалық эффекті
3.2.Автоматтандырудың техникалық қауіпсіздігі және еңбекті қорғау іс
шаралары
3.3. Кәсіпорында стратегиялы дамуының ақпарат жүйесін құруды болашақта
пайдалану туралы практикалық ұсыныстар
Кіріспе
Қазіргі қатты бәсекелестік заманында және фирмалар жағдайының
тез өзгеру кезеңінде жұмыстың ішкі хал-жайына ғана көңіл бөлмей, қоршаған
ортаның өзгерісіне үлгеріп отырып, ұзақ мерзімді стратегия істеп шығару
қажет.
Стратегия-бұл ұзақ мерзімді мақсаттың негізгі анықтамасы және
кәсіпорын мәселелері, қимыл бағыттарын бекіту және осы мақсаттарға жету
үшін қажетті қорларды тарату.
Бұрын көп фирмалар негізінен күнделікті жұмысына, ағымдық
қызметінде қорларды пайдаланудың эффектілігін көтерумен байланыстыратын
ішкі проблемаларына көңіл бөліп табысты жұмыс істеген.
Қазір ағымдық қызметте потенциалды рационалды түрде пайдалану
мәселесі қала береді, бірақ тез өзгеруші бизнесжағдайында фирмалардың
үйренуін қалыптастыратын мүлде қажетті басқаруды іске асыру керек. Қоршаған
ортада өзгерісті тездету, техникалардың және ғылыми жетістіктер негізінде
ашылған бизнестегі жаңа күтпеген мүмкіндіктердің пайда болуы, ақпараттар
алу және бірден таралу мүмкіндігін болдыратын ақпараттық желілердің дамуы,
қазіргі заманға сай технологиаларға кең көлемде қол жетерлік, адамзат
қорларының маңызыныңөзгеруі, басқа да себептер стратегиялық басқару мәнінің
тез өзгеруіне әкеліп соқтырды.
Барлық компаниаларға бірдей стратегиялар табылмайды, сонымен
қатар бірдей жан-жақты стратегиялы басқару да болмайды. Әр бір фирма өз
саласында бірегей, сондықтан әр фирмаға стратегияны өңдеу процесі бірегей,
себебі жарықтық заманда фирманың позициясына, оның даму динамикасына, оның
потенциалына, бәсекелестер мінез-құлқына, олардың өндірілген өнімдерінің
характеристикасына немесе олардың көрсететін қызметіне, экономикасының
жағдайына, мәдениет ортасына және де басқа көптеген факторларына
байланысты.
Стратегияны іске асыру процесі екі үлкен кезеңге бөлінуі
мүмкін:
• стратегиялық жоспарлау процесі-кәсіпорынның базалық стратегиясынан
бастап және жеке жобалармен және функцилналды стратегиялармне
аяқталатын, стратегиялар жиынтығын жасап шығару;
• стратегиялық басқару процесі – жаңа жағдайда стратегияны қайта
формулировка жасау, уақытқа сай анық стратегияны іске асыру.
Стратегияны жоспарлау негізінен рационалды ойлауға
негізделген жүйеленген және логикалық процес. Сонымен қатар ол
болжам жасау шеберлігі, зертеу жүргізу, есептеу және таңдау альтернативі.
Стратегияны басқару ұйым қызметтерінің жалпы
эффективтілігі көтеру және ұйымды басқаруда кризиске ұшырамауын қорғауды
іске асыру және өңдеуге уақытты қысқарту мақсатымен ұйымның өзінің
процесіне паралель бағытталған болуы қажет.
Дипломдық жұмыста зерттеу объектісі ретінде “Жасұлан және
К” формацефтикалық кәсіпорыны алынған.
Бірінші бөлімде кәсіпорынның техника-экономикалық
мінездемесі сипатталады, шешілетін мәселер комплексі қойылады, кәсіпорынның
стратегиялы дамуын өңдеудің ақпарат жүйесін құру мақсаты көрсетіледі,
сонымен қатар ақпарат жүйесінің техникалық базасы жоспарланады және
мәселелер комплексінің жоспарлы шешімі дәлелденеді.
Екінші бөлімде, яғни дипломдық жұмыстың негізгі бөлімінде
ақпарат жүйесінің модельдерімен жабдықталуы сипатталады. Ақпаратпен
жабдықталу құрылады: инфологиялық модель енетін жәнешығатын документтер
тізімі, мәліметтер базасы; жалпы жүйелік программалармен қамтамасыздандыру
негізінде, арнайы программалармен қамтамасыздандыру негізінде программалық
модльдерді сипаттай отырып программалармен жабдықтау; технологиялық
жабдықталуы; технологиялық операциялар орындау инструкциясымен және
пайдаланушы интерфейсі ұйымдастырылып сипатталады.
Дипломдық жұмыстың үшінші бөлімінде кәсіпорынның
стратегиялық дамуын өңдеудегі АЖ құруға жұмсалатын шығын бағаланады,
мәселелер комплексін шешуді жетілдірілуі сипатталады, жәнеде ақпаратты
қорғау, қоршаған ортаны қорғау шаралары қарастырылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты заттың сатылу көлемін
көтеруге қалыптастыратын, осының негізінде таза табысты көбейтуге
және ақша ағымын жақсартуға мүмкіндік туғызатын, басқарушыға басқару
шешімін қабылдауға көмектесетін, кәсіпорынды стратегиялыдамыту
ақпарат жүйесін құру.
1. АҚПАРАТ ЖҮЙЕСІН ҚҰРУДЫҢ ФУНКЦИОНАЛДЫ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Кәсіпорын қызметіне сипаттама
Шектелген жауапкершілікті жолдастық “Жасулан және К” компаниясы 1993
жылы 15 желтоқсанда құрылды. Директоры Омарова Жұмагүл Сагимбекқызы, ол ШЖЖ
“Жасулан және К” компаниясының барлық мүлкінің 100% - нің қожасы
(қозғалмалы және қозғалыссыз). Қызметкерлер саны 70 адамды құрайды.
Бұл компания шетел фирмаларымен тікелей байланыста және қатынастарын
бір-біріне қызмет ету арқылы жалғастыруда. Сонымен қатар ЖШШ “Жасулан және
К” компаниясы маркетингке көп мән беретін бірден – бір компания.
1-ші қараша 1997 жылдан бастап ЖШШ “Жасулан және К” компаниясы өз
еріктерімен келесі мөлшерде жеңілдіктер енгізді:
10% - зейнеткерлер мен 1-ші және 2-ші группалы мүгедектерге,
15% - тәжірибеленіп жүрген дәрігерлерге.
1996 жылдың қарашасынан бастап Фирма жоғаргыэкономикалы қызметте.
Келесі шетелфирмаларымен көпуақытқа келісім шарттқа отырған:
АҚ “Бермен - Хеми ” Германия, “Аста – медика АГ” Германия, “Санофи –
Хиноин – Винтроп” Франция, “Бристол – Майерс - Сквибб” США, “Медэкспорт
”Италия, “Эли Лилли” США, “Геоден Рихтер” Венгрия.
Бір жолғы контрактілер:
“Лаборатория УПСА” Франция, “Смит Кляйн” Бичем Англия, “Миддл Джонсон”
США, “Шеринг Плау” США, “Анджон” Бельгия.
Шетелдің фармацевтикалық компанияларымен қызмет ету келесі салалар
бойынша:
• ұзақ мерзім негізінде дәрі – дәрмектерді екі жақа тиімді сату;
• өзіміздің фирмалар базасында дәрі – дәрмектерді өндіруді
ұйымдастыру.
Қазіргі кезде фирма жоғарғы деңгейге көтерілді және қатайды, сонымен
қатар Қазахстандағы ірі фармацевтикалық фирмалар қатарына көтерілуге әбден
мүмкіншілікшіліктері бар. Өкінішке орай, фирманың дамуына өзінің қаржысының
жетіспейтігінде. Ал Қазахстан банктері кредитті орташа есеппен 26% жылдық
процентпен береді және ең көн дегенде 6 айға ғана – осы жағдайлар себебінде
фирма өзінің ұзақ мерзімге дамыту бағдарламасын құра алмайды.
1-ші суретте ЖШШ “Жасулан және К” компаниясының басқару құрылымы
көрсетілген. Осы құрылым негізінде кәсіпорынның бастығы басқару шешімдерін
жасайтын директор болып саналады. Бұл шешімдер келешекте осы шешімдерді
жүзеге асыратын орынбасарларымен келісіледі.
Қайбір кәсіпорын болмасын өзінен-өзі тіршілік ете алмайды, ол жалпы
экономикамен тікелей байланысты, бірінші жағынан - өндіріс факторы рыногы,
екінші жағынан - өткізу рыногы арқылы. Сондықтан да кәсіпорын экономикасы
жеке кәсіпорындардың басқа шаруашылық құрылымдарымен қатынасатын рынокпен
зерделеуге тиіс. Сонымен ол шаруашылық процесін жалпы және де жеке
кәсіпорынның мүддесі ретіндегі көзқарасты қарайды.
Кәсіпорын экономикасы микро және макроэкономикамен тығыз байланысты.
Микроэкономика – бұл сала, кәсіпорындар, отбасылар, яғни жекелеген
экономикалық құбылыстарды қамтитын экономикалық ғылымның бір бөлігі. Осы
салалардағы тауарлар және қаржы рыноктарын, банкілерді, түрлі фирмалар мен
кәсіпорындарды тағы басқаларды зерттейді. Микроэкономика сол сияқты
жекелеген тауарларды өндірудің көлемін қалай тағайындайтынын және олардың
бағаларын, халықтың жинақ ақшаларына салықтар қалай ықпал ететінін т.б.
зерделейді. Ол кәсіпкерлік қызметінің экономикасы мен ұйымдастыру
мәселелерін де зерттейді.
Нарықтық қатынастар көптеген адамдардың өз ісіне деген табиғи
ұмтылуды тудырып, өздерінің меншіктерін арттыра түседі. Ең соңында бұл
қызметтің ерекше түрі – кәсіпкерлік қайраткерлерліктің пайда болуына әкеп
соғады.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың ақпараттық негізі қаржылық
есеп беру болып табылады.
ҚР Президентіміздің 1995 жылғы 26 желтоқсанындағы № 2732
“Бухгалтерлік есеп туралы” заң күші бар жарлығына сәйкес, 1998 жылдан
бастап қаржылық есеп беруге мыналар жатады:
1. Бухгалтерлік баланс;
2. қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп;
3. ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп;
Онда сонымен қатар түсіндірме хат болады, сондай ақ қаржылық есеп беруге
негізделген немесе қаржылық есептен алынған материалдармен толықтырылуы
мүмкін және материалдар солармен бірге оқылады. Түсіндірме хатта, берілген
субъектінің есеп және есеп берудің қандай саясатын ұстап отырғандығы және
қаржылық есепті пайдаланушылардың талаптарына сай басқа да ақпараттар
жазылуы тиіс. Мысалы оған субъектілерге әсер етуші тәуекел мен белгісіздік
туралы, қаржылық есепте жазылған міндеттемелер туралы түсініктерді жазуға
болады. Нарықтағы географиялық сегменттер, салалық еркшеліктер, қызмет
түрлері туралы ақпараттар, баға өзгерісінің әсері туралы мәлімдемелер және
басқалары қосымша ақпарат ретінде қарастырылады.
Субъектілерге қаржылық есепті бухгалтерлік есеп, стандартында
анықталған жеңілдетілген түрде толтырып, көрсетуге рұқсат етіледі. Бұл егер
де төмендегі көрсетілген 3-шарттың кез келген екеуі орындалғанда ғана
маңызға ие болады:
1. Зейнетақыны, жәрдем ақша мен басқа әлеуметтік төлемдерді есептеу,
сондай-ақ айыппұл санкцияларын, салық және басқа ҚР төлемдерін салу
үшін жылдық табыс ҚР заңымен көрсетліген 10000 есе есептік
көрсеткіштен аспайды;
2. қаржылық жыл бойы қызметкерлердің орташа саны 50-ден аспайды;
3. активетрдің жалпы құны 60000 еселік есептік көрсеткіштен аспайды;
Қазіргі кезде бізде қолданылып жүрген отандық қаржылық есеп негізгі
шамалары бойынша халықаралық есеп стандартының талаптарына сай келеді,
себебі ҚР-да соңғы жылдары бухгалтерлік есепті халықаралық тәжірбиеге
бейімдей отырып реформалау процесі белсенді жүргізіледі, ол біріншіден,
негізін құраушы нарықтық қатынастар болып табылатын жаңа әкономикалық
жүйенің қалыптасуымен, екіншіден, біздің еліміздің әлемдік экономикалық
кеңістікте кіруімен байланысты.
ҚР-да бухгалтерлік есепті рефомалау процесі барысныда есеп беруді
құру мақсаттарына жаңа көзқарастар пайда болды және оның бағыты өзгереді.
Кәсіпорынның іс-әрекетіндегі басты көрсеткіштердің бірі - өнімнің
өзіндік құны. Бұл өнімді өндіруге және оны сатудағы ақшалай нысанында
көрсетілетін шығындардың жиынтығы. Сөйтіп, жалпы өндірістік тиімділігін
анықтайды.
Өзіндік құнның экономикалық құны – жұмсалған шығындардың орнын
толтыру және соның есебінен өндірілетін барлық элементтердегі жай ұдайы
өндірісті өнімдік қорларды және жұмыс күштерін қамтамасыз ету. Осы арада,
кәсіпорынның өзіндік құнының маңызды элементтері: амортизация, жұмсалған
материалдық ресурстардың құны, еңбек ақы – бұл шығындардың басты
статьялары. Сонымен, қатар, кәсіпорын бір уақытта басқа да шығындарды іске
асырады: өздерінің қызметкерлеріне сыйлық, банктік несиеге процент төлеу,
әлеуметтік объектілерді ұстау, бюджеттен тыс қорларға аударым жарлықтарын
жасау – бұл шығындар кәсіпорынның қосымша шығындарын құрайды.
Өзіндік құн тиімділіктің мынадай маңызды көрсеткіштері: пайда және
пайдалылығының деңгейі мен серіктестіктерін анықтайды. Өзіндік құнның
маңызы оның орындау функцияларымен анықталады.
1.Өзіндік құн өнім құнының кең бөлігі болып табылады. Мұның мәнісі,
өнімнің өзіндік құны арқылы өндіріс қаражаттарын жұмсауды қамтамасыз етеді.
2.Өзіндік құн көтерме сауда бағасын қалыптастырудың негізгі болып
табылады, оның есепсіз жүргізілуі бағаның құрылуына негіздеме бола алмайды.
3.Өзіндік құнның негізінде пайданы, кейбір бұйымдардың пайдалылығын,
яғни оларды шығарудың мақсатқа сай екендігін есептеу.
Кәсіпорынның өзіндік құны, жалпы табысы және пайдасы
Жалпы табыс
Материалдық шығындар Еңбекақы Пайда
Өндірістің шығындары (өзіндік құн) Таза табыс
Ө т к і з у к ө л е м і
Өнімнің өзіндік құнын құрайтын шығындар негізгі белгілермен
топтастырылады:
❖ Шығындардың бастапқы элементтерімен;
❖ Пайда болу және міндет жүктеу сипатымен;
Экономикалық элементтердің шығыстарын топтастыру өндіріс шығындар
системасын дайындағанда қолданылады. Бұл топтсатырудың мәні - әрбір
шығынның элемент өнімнің өзіндік құнының жиынтығына қосылады, Сонымен, мына
төмендегі шығын элементері бөлінеді:
➢ Материалдық шығындар (қайтарылма қалдықтар құрамынан шегеру);
➢ Еңбекақыға жұмсалған шығындар;
➢ Әлеуметтік сақтандыруға аударым;
➢ Зейнетақы қорына аударым;
➢ Жұмыспен қамтылу қорына аударым;
➢ Амортизация
➢ Басқа да шығындар.
Шығындарды жүйелі түрде төмендету – кәсіпорындардың жұмыс істеу
тиімділгін арттырудың негізгі құралы болып табылады. Нарықтық экономика
жағдайында залалды кәсіпорындарды қаржылай қолдау қағидаға жатпайды.
Ұлттық экономиканың барлық салаларында өндіріс шығындарын
төмендетудің мына төмендегі негізгі бағыттарын айтуға болады:
➢ ғылыми-техникалық прогресстің жетістіктерін пайдалану;
➢ өндіріс және еңбекті ұйымдастыруды жетілдіру;
➢ экономикалық процестерді мемлекет тарапынан реттеу;
Ғылми-техникалық прогресстің жетістіктерін іске асыру – бұл бір жағынан
өндіріс қуатын, шикізат және материалдар, оның ішінде отын-энергия
ресурстарын көптен- көп пайдалану, ал екінші жағынан тиімді жаңа
машиналарды, жаңа технологиялық процесстерді іске асыру.
Шығынның белгілі бір мөлшерін мейлінше тиімді ету – шаруашылықты
жүргізудің әр түрлі мәселелерін шешуге келгенде басты талап осы болып отыр.
Тек қанша өнім өндірілгендігінің ғана емес, оны өндіруге қанша еңбек
жұмсалғандағының да маңызы зор. Мәселенің бұлайша қойылуы мынаны аңғартады:
шикізат пен материалдардың құрылымы.
“Қаржылық есептің мақсаты-бухгалтерлік есепті” №2 “Бухгалтерлік
баланс және қаржылық есептегі негізгі ашулар” деген стандартында
көрсетілгендей, бұл қолданушыны заңды тұлғаның қаржылық жағдайы және оның
қызметінің нәтижелері мен есепті кезеңдегі қаржылық жағдайында болған
өзгерістер туралы пайдалы, маңызды әрі дәл ақпараттармен қамтамасыз ету
болып табылады.
Қаржылық есеп негізінен өтелген жағдайлардың қаржылық нәтижелерін
және де кәсіпорын үшін инвестициялық шешімдер мен несие беру бойынша
шешімдерді шешу үшін, сондай-ақ субъектінің болашақтағы ақша ағымдарын және
осы субъектіге сеніп тапсырылған ресурстар мен басқарушы органдардың
жұмыстарымен байланысты ресурстар мен міндеттемелерді бағалау үшін қажетті
пайдалы ақпарттарды сипаттайды. Алайда қаржылық есеп қолданушыларға
экономикалық шешімдерді қабылдау үшін қажетті барлық ақпараттарды
қамтымайды. Қаржы есебін пайдаланушылар қабылдайтын экономикалық шешімдер
субъектінің ақша қаржаттарын айналдыру мүмкіндігі бағалаудағы, сондай-ақ
оларды айналдыру уақытын есептеу және нәтижеге сенімді болуын талап етеді.
Бұл нәтижесінде, субъектінің өз жұмысшыларына және жабдықтаушыларына, ақы
төлеу, пайызды төлеу, несиені қайтару және табысты тарату қабілетін
анықтайды. Бірақ коммерциялық құпияны қорғау туралы заң қолданушылар алатын
қаржылық ақпаратқа шек қояды, дегенмен олардың ішінде кейбіреулері (тергеу
органдары, ревизорлар, аудиторлар) өкілдігі болған жағдайда қаржылық есепте
көрсетілген ақпараттарды талап ете алады. Қолданушылардың көпшілігі
қаржылық есепке қаржылық ақпараттың басты көзі ретінде сенуі тиіс.
Кәсіпорынның жағдайын талдаудың негізгі ақпарат көзі қызметін -
бухгалтерлік баланс атқарады.
Баланс – есепті жылдың басындағы және соңындағы кәсіпорынның қаржылық
жағдайын сипаттайды және маңызды қызметтер атқарады. Баланс ақпараттары
негізінде сыртқы қолданушылар берілген кәсіпорынмен өзінің серіктесі
ретінде жұмыс жүргізудің мақсатқа сәйкестігі және оның шарттары туралы
шешімдер қабылдай алады; өз салымдарының мүмкін болатын тәуекелдіктерін
және берілген кәсіпорынның акцияларын иеленудің орындалынғанын және басқа
шешімдерді бағалайды.
Бухгалтерлік баланс – қаржылық есептің негізгі түрі бола отырып, ол
есепті кезеңдегі кәсіпорын мүлкінің құрамы мен құрылымын ағымдағы
активтердің айналымдылығы активтердің айналымдылығы мен өтімділігін,
меншікті капитал мен міндеттеменің қолда барын, дебиторлық және кредиторлық
борыштың динамикасы мен жағдайын және кәсіпорынның несие қабілеттілігі мен
төлеу қабілеттілігін анықтауға мүмкіндік береді.
Баланс көрсеткіштері кәсіпорынның капиталын орналастыру тиімділігін,
оның ағымдағы және алдағы кезеңдегі шаруашылық қызметке жетуі, қарыз
көздерінің көлемі мен құрылымын, сондай-ақ оларды ынталандыру тиімділігін
бағалауға мүмкіндік береді. Осылайша, бухгалтерлік балансты талдау үшін
және кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалауды ақпараттың ең қажетті түрі
болып табылады.
1997 жылға дейін бухгалтерлік баланс екі бөліктен: актив пен
пассивтен тұратын кесте түрінде құрылып келеді. Активтер, баланс
кәсіпорынның есепті кезеңде бақылап, таратып отыратын мүмкіндік және
қарыздық құқық құны ретінде көрсетіледі. Пассивтер кәсіпорынның заемдер мен
кредиторлық қарыздар бойынша міндеттемелері болып табылады, оларды өтеу
мүлік құнының немесе келіп түсетін табыстың төмендеуіне әкеліп соқтырады.
Актив пен пассивтегі бұндай жеке элементтер қорытындылаған көрсеткіштер
баланс баптары деп аталады. Баланста ұзақ мерзімді және ағымдағы
міндеттемелердің жиынтық сомасы анықталады. Баланста ағымдағы активтер мен
міндеттемелерді және олардың жиынтық соммасын анықтау, қаржылық есепті
пайдаланушылардың кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалауда және дәлелді
басқарушылық шешімдер қабылдауда қажет болатын ақпараттармен қамтамсыз
етеді.
Кәсіпорынның ағымдағы активтерінің құрамы мен құрылымы
Жыл басында Жыл соңында
Өсуі (+)
Көрсеткіштер Кемуі
№ (-)
Сомасы Үлес Сомасы Үлес
мың тг салмағы %мың тг салмағы %
1 2 3 4 5 6 7
1 2 3 4 5 6 7
1 Ағымдағы активтер, 13781 100 21956 100 +59.3
соның ішінде:
1.1.Тауарлы – 11153 80.93 17617 80.24 +57.9
материалдық қорлар 1165 8.45 1671 7.61 +43.4
1.2. Дебиторлық борыш
1.3. Ақша қаражаттары1463 10.62 1425 6.49 -2.6
және қысқа мерзімді
қаражатық
инвесициялар - - 1243 5.66 +5.66
1.4. Басқада ағымдағы
активтер
Келтірілген мәліметтерге кәсіпорын активтерінің жалпы алғанда жағымды
динамикасын көрсетеді. Оларды жеке элементтер тұрғысынан зерттеу келесідей
қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Ең мобильдік активтер – яғни
қаражаттары мен қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар бір жылда 38 мың
теңгеге немесе 2.6%- ға азайған.
Кәсіпорынның материалдық айналым қаражаттары есепті жылы 57.9%-ға
өсті және ол жыл аяғында 17667 мың теңгені құрады.
Қаржылық жағдайды ішкі талдау әдістемесі, әрбір кәсіпорын үшін тек
потенциалды әріптестіктерімен бағалау мақсатында ғана емес, сонымен қатар
қаржылық есепті сыртқы пайдаланушылардың көзқарасы тұрғысынан алғандағы
өзін-өзі бағалау үшін де қажет.
Қаржылық талдаудың тәжірбиесі қаржылық есепті оқудың негізгі
ережелерін қалыптастырады. Олардың ішінен алты негізгі әдісті бөліп
қарстыруға болады:
1. Көлденең талдау;
2. Тікелей талдау;
3. Трендік талдау;
4. Салыстырмалы талдау;
5. Факторлық талдау
6. Қаржылық коэффициенттер әдісі.
Кәсіпорындағы автоматтандырылған жұмыс жағдайы және автоматтандырылған
жұмыс орнын құру
Шектелген жауапкершілікті жолдастық “Жасулан және К” компаниясы 1993
жылы 15 желтоқсанда құрылды. Директоры Омарова Жұмагүл Сагимбекқызы, ол ШЖЖ
“Жасулан және К” компаниясының барлық мүлкінің 100% - нің қожасы
(қозғалмалы және қозғалыссыз). Қызметкерлер саны 70 адамды құрайды.
100% - кәсіпорынның экономикалық қызметі улы және наркотиктерден
басқа, барлық формакологиялық группаларда дәрі – дәрмектерді көтерме
бөлшектеп іске асыру. Жылдық 1999 жылдағы сату көлемі 3200000$ АҚШ
долларын құрайды
Басты өндірісі жүнді сорттауды, жууды, кептіруді және престеуді жүзеге
асырады. Сорттау цехы – жүнді алғашқы өңдеуде ең негізгі процесс болып
табылады. Осының нәтижесінен жуылған жүннің бағасы, дәрежесі бағаланады.
Бұл бөлімде жүннің барлық түрлері сортталады. Сорттау цехында 5-6 адам
жұмыс істейді. Сортталған жүндер жуылу алдында лабаздарда сақталынады.
Жуылған жүн кептіру бөліміне түсіп кептіріледі. Жуу, кептіру цехында 3 жүн
жуу машинасы бар. 1 машина 1-тәулікте 30 т жүн жуады. Жуылған жүн 1-тәулік
кептіріледі де, престеу бөліміне түседі. Престеу бөлімінде жүн кип-кип
болып престеледі.
Престелген жүн қаптау цехына өтеді де, кип-кип жүндер қапталады да,
сыртына жүннің аты, сортына қарай стандартты қойылады.
Электрондық есептеу машиналарын бағдарламалармен жабдықтау
технологиясы
Компьютер командаларға бағынып жұмыс істейді. Біздер бұл командаларды
перне тақтаның көмегімен командалық жолға теріп ендіреміз.
Бағдарламаушының шеберлігінің көмегімен құпиялары бар, бірақ олардың
бәрі мына төмендегідей екі нәрсені пайдаланады:
-Бағдарламалау саймандары
-Бағдарламалар кітапханасы
Бағдарламалау саймандары
Бағдарламалаушы пайдаланатын сайманның өзі бағдарлама болып табылады.
Басқаша айтқанда жаңа бағдарламаның өзін сайманның ролін атқаратын басқа
бағдарламаның көмегімен жасайды. Бағдарламалушылардың қолында ешқандай
бағдарлама болмайды, ол тек оның орнына белгілі сандық кодтарды ғана
түсінетін поцессор болады. Мұндай кодтарды машиналық кодтар деп атайды.
Процессордың түсінетін және орындайтын кодтарының жиынтығын
командалар жүйесі деп атайды.
INTEL фирмасының үйлесімді процессордың командалар жүйесінде бірнеше
жүз түрлі командалар бар. Компьютердің бағдарламалары осы командалардан
жасалады.
Бағдарламалау саймандары бұл шын мәнінде бағдарламалаушының өзіне
ыңғайлы түрде жазғандарын оқитын және оны процессорге қажетті машиналық
кодқа аударып беретін арнайы бағдарлама. Бағдарламаның қандайда бір
бөлігін процессорға түсінікті машиналық кодтың өзімен де жазылады.
Бағдарламалау жүйесі
Бағдарламалау жүйесі компьютердің бағдарламалық қамтамасыздандырудың
құрамына жатады және ол бағдарламаларды жасау және оларды жөндеу жұмыстарын
автоматтандырады, қамтамасыз ететін құралдардың жиыны болып табылады.
Бағдарламалушылар бағдарламалуды автоматтандыру тәсілдерін пайдалана
отырып әрбір машина үшін бағдарламаларды жасау процессінде пайдалануға
болатын компьютердің көмегімен әртүрлі жұмыстарды орындауға арналаған
құралына транслятор мен бірге бірнеше басқа арнайы бағдарламалар енетін
әдістермен құралдар кешенін жасады. Осы бағдарламалар кешеннің жеке қараушы
бөліктері өзара тығыз байланыс жасай отырып, жұмыс істеуге есептеліп
жасалған, соның арқасында олар бағдарламалар жүйесі деп аталатын жүйені
құрайды.
Бағдарламалау процесі үш кезеңге бөлінеді:
-есепті шешудің алгоритмін құру;
-бағдарлама құру;
-жасалған бағдарламаны жасау;
Екінші кезеңдегі, яғни бағдарлама құрудағы қиындық адамның тек машина
тілінде ғана бағдарлама жасауына байланысты болады. Компьютерді
пайдаланудың алғашқы жылдарында әрқайсысының өзінің машина тілі бар (басқа
компьютердің машина тілінен өзгеше) әртүрлі компьютерлердің пайда болуы бұл
қиындықты тереңдетіп жібереді. Сондықтан нәтижесінде бір компьютерге арнап
жасаған бағдарламаның басқа компьютерге пайдалануға болмайтын болды. Бұл
алгоритмнің өзін әртүрлі компьютерлерде орындау үшін әрқайсысына жеке-жеке
бағдарлама құрады.
Әрбір компьютер үшін жасалған бағдарламаның дұрыс және ұтымды
жасалғандығын тексеру қажет. Қателік кеткендегі және басқа да кемістіктері
бар екендігі анықталса, онда ол бағдарламаға түзетулер мен өзгерістер
енгізіледі. Автоматтандыру бағдарлама жасаушы мамандардың жұмысын
жеңілдетеді, оны жасауға кететін қателіктердің санын азайтуды, ең соңында
есептің қойылуынан бастап нәтиже алғанға дейін кететін уақытты қысқартуды
көздейді. Бағдарламалауды автоматтандырудағы ең көп тараған түрлері.
- қолмен бағдарламалаудың жеке жұмыстарын автоматтандыру тәсілдері;
- бағыныңқы бағдарламалар кітапханасын құру;
- бағдарламалаудың әртүрлі тәсілдерін пайдалану;
Қолмен бағдарламалаудың жеке жұмыстарын автоматтандыру тәсілдері.
Қолмен бағдарламалаудағы жұмыстарды автоматтандыруда жұмыс бағдарламаларын
түзетуді негізгі назарда ұстау керек.
Бағдарламаны жөңдеу процессі бірнеше әмбебап жөнеуші бағдарламаларды
жасау және компьютердің өзін пайдалану арқылы автоматтандырылады. Бұл
бағдарламалар командалардың қалай орындалып жатқаны туралы информацияны
баспаға бере отырып жөнделіп жатқан бағдарламаның кез келген бөлігінің
жұмысын қадағалап бақылауға мүмкіндік береді. Бағдарламаны автоматты түрде
жөндеу бағдарламаушыны қызықтырып барлық информация құжатқа жазылады, соның
арқасында ол компьютерді пайдаланбай-ақ есептің компьютерде шешілу
процесінің дұрыстығын бақылай алады.
Бағдарламалау тілдері
Жалпы жағдайда бағдарламалық тіл деп информацияның жазылуын және оның
түрленуін белгілі ережелер бойынша формальді етіп беруші құралдарды
түсінеміз.
Тілдің құрамында информацияның негізгі элементтерін құрудың құралдары
және осы элементтерден әртүрлі мазмұнды құрылымды құруға арналған ережелер
жүйесі бар.
Бағдарламалау тілі деп - деректерді жазуға және оларды белгілі
ережелер бойынша өңдеуге арналған адаммен компьютерді байланыстыратын
формальді тілді айтамыз.
Бағдарламалудың әртүрлі тәсілдерін пайдалану.
Әр түрлі белгілері бойынша жіктеуге болатын бірнеше жүздеген
бағдарламалу тілдері бар. Ең жалпысы тілдің машинаға жақындық дәрежесі
бойынша жіктеу болып табылады. Осы белгісі бойынша бағдарламалау тілдері
екі топқа бөлінеді:
-машинаға тәуелді тілдер;
-машинаға тәуелсіз тілдер.
Машинаға тәуелді тілдер өз кезеңінде былай бөлінеді:
-машина тілі;
-машинаға бағдарланған тілдер.
Машинаға бағдарланған тілдер кейде автокодтар деп те аталады.
Машианаға бағдарланған тілдердің екі деңгейі бар:
-символдық кодтау тілдері, басқаша айтқанда мнемокодттар;
-макротілдер.
Макротілдер машина тілдің командаларына тікелей ұқсастығы жоқ. Макро
командалар пайдалануға рұқсат етеді. Макро тілдерді пайдалану бағдарламаны
қысқартады әрі тілді жасау құралдарының жиынын кеңейте отырып
бағдарламалаушының еңбегінің өнімділігін арттырады.
Машина тәуелсіз тілдер бағдарлмаларды бөлшектеу дәрежесіне қарай екі
топқа бөлінеді:
-процедуралы-бағдарланған тілдер;
-проблемалы-бағдарланған тілдер.
Процедуралы-бағдарланған тілдер есепті шешу алгоритімін сипаттауға
арналған, сондықтан да оларды кейде алгоритмдік тілдер деп те атайды.
Алгоритмдік тіл деген ұғым бағдарламалау тіл деген ұғыммен сәйкес келмейді.
Егер алгоритмдік тілде жазылған алгоритмдік жазу компьютерге ендіруге
тікелей жарамды және дайын жұмысшы бағдарламаға түрленетін болса, онда
мұндай алгоритмдік тіл бағдарламалау тілі де бола алады.
Кейбір алгоритмдік тілдер тек оларға кейбір құралдарды қосқаннан
кейін ғана бағдарламалау тілі болады.
Пробелемалы-бағдарланған тілдер есептерді сипаттау үшін қызмет
атқарады.
Бірақ алгоритмдік тілдер өздігінен барлық проблеманы, тіптен
бағдарлама жасаудың екінші кезеңінде тұрған проблеманы да шеше алмайды.
Мұндай тілде жазылған бағдарлама компьютерде тікелей орындалмайды, ол
орындалу үшін алдын-ала сол компьютердің машина тіліне аударылуы керек.
Мұндай бағдарламаның машина тіліне аудару жеткілікті мәселе болып табылады.
Алгоритмдік тілден бағдарламаны машина тіліне аудару жұмысын компьютердің
әмбебебаптығы, оның өзіне жүктеуге болады. Бұл үшін әрбір алгоритмдік
тілдің машина тіліне формальді аударуға яғни аударудың ережесін алгоритм
түрінде тұжырымдауға мүмкндік беретіндей болуы керек. Егер, осы алгоритмді
бір рет машина түріне келтіріп алсақ, онда одан кейін осы бағдарламаның
көмегімен компьютердің өзі берілген алгоритмдік тілде жазылған кез-келген
бағдарламаны нықтылы компьютердің машина тіліне аударып бере алады. Мұндай
арнайы аудармашы-бағдарлама жоғарыда айтқанымыздай транслятор деп аталады.
Бағдарламаны жасақтаудың негізгі кезеңдері
Бағдарламаны жасақтау процесін мынадай формуламен өрнектеуге болады;
Бағдарламаны жасақтау=даярлау+тексеру және жөндеу.
Жаңадан ғана жасалған бағдарламада қателіктің болуы бұл қалыпты және
заңды құбылыс. Іс жүзінде нақты және жеткілікті дәрежеде күрделі
бағдарламаны қателіксіз құру мүмкін емес.
Бағдарламаны компьютердің қабылдауына және оның нәтижесін беруіне
қарап оны дұрыс құрылған деген қорытынды жасауға болмайды. Өйткені берілген
жағдайда дұрыс болмаса да қандайда бір нәтиже алуға қолымыз жетті. Осының
өзіне бағдарламада көптеген логикалық қателіктер болуы мүмкін. Кеткен
қателіктерді анықтау үшін бағдарламаны компьютерге ендіріп, іске қосқанға
дейін былай тексереміз.
Бағдарлама мәтінін қолымен қарап шығу, тексеру және айналдыру арқылы
тексеруге болады.
Бағдарлама мәтінін қарап шығу. Бағдарлама мәтінін жазуда кеткен
қателіктерді және бағдарламаның алгоритімінен алшақтығын анықтау үшін қарап
шығады. Атап айтқанда итерация санын беруші операторлардың дұрыстығына көз
жеткізу үшін барлық циклдердің ұйымдастырылуын қарап шығу өте маңызды.
Шартты операторлардағы шарттарды бағыныңқы бағдарламаларға қатынас
жасаудағы аргументерді тексеріп шығу пайдалы.
Бағдарламаны тексеру. Бағдарламалаушы бағдарламаны тексергенде оның
мәтіні бойынша бағдарламаны анықтайтын есептелу процессін ойша қалпына
келтіруге тырысады, осыдан кейін оны талап етілетін процесспен салыстырады.
Тексеру кезінде бағдарламаның не істейтіндігі ұмытпау және ол туралы
тексеру барысында білу керек. Тек бағдарламаны тексеру аяқталғаннан кейін
ғана оның не істейтіндігін еске түсіруге және бағдарламаның нақты әрекетін
талап ететін әрекеттермен салыстыруға болады.
Ақпарат жүйесінің экономикалық мәселелер комплексінің мінездемесі
Автоматтандыру процесіндегі экономикалық мәселелер комплекстің
мінездемесін сипаттайды. ШЖЖ “Жасулан және К” жұмысын экономикалық
мәселелер қамтиды. Комплекс автоматтандыру процесіндегі комплекс
мінездемесін автоматтандыру жұмысын қанағаттандыру арқылы мінезделінеді.
Дипломдық жұмыста негізгі 3-мәселе қойылған.
1. Қажетті документтерді өңдеу.
2. Кәсіпорындағы өндірістік программаның болашағы.
3. Кәсіпорындағы таза пайда көлемін көтеру.
Ақпарат жүйесінің техникалық базасы және жобалық шешімге негіздеу
Техникалық қамтамасыз ету- бұл техникалық комплекстің қажеттілігі
(ТКЖ), информациялық жүйенің функционалдауы үшін қолданылады.
ТКЖ дұрыс таңдалу варианты және оның құрамындағы техникалық
қажетілікті ақпараттық жүйенің эффектісі келесі түрдегі мәселелерді
шешуін қамтамасыз етеді:
- алгоритмнің ең оңайын үлкен ақпараттармен өңдеу;
- ақпаратты қиын көлемде үлкендеуін өңдеу, алгоритмдерін логикалық
түрінде;
- осы кездегі уақыт масштабының қатардың есебін шешу
- енгізу және шығару алфавитті- сандық ақпаратты енгізу,сызба, схема,
графиктер және таблица;
- программамен автономды жұмыстың мүмкіндігі, машиналық таратуларда
жазылған;
- масштабтың өзгеруі мүмкіншілігі және көрінуінің орналасуы.
ТКЖ жасау кезінде синтезді есепті шешу керек, яғни: ТКЖ берілген
элементтерден құру, яғни олар компьютерлік жүйенің берілгендерін
критериясын қанағаттандыратындай етуі керек. Осы арқылы, ТКЖ құрылымы есебі
анықтауының көп вариантты және оптимизациондық класстың кіреді. Оптимальды
критерия құрамы мыналарды қолданады:
➢ минимальды бағасы;
➢ минимальды ТКЖ бағасын қанағаттандыруы керек;
Техникалық комплекстің қажеттілгі толығымен техникалық қажетілікті
максимальды эффектісінің комплексін шарттарының жүйе ішіндегі процессі
ақпаратты қанағаттандырады.
Мекемеде серверлік локальді есептеуіш торабы мен негізгі бөлімшенің
құрылымы жасалады және олардың тиісті программалық- аппараттық өніммен
жабдықтау, орталық сервермен байланысты локальді есептеуіш торабын
басқаруда қолданады және автоматтандырылған банк мәліметтерін
ұйымдастырады. Мұндай жағдайда бөлімнің мәселесін шешуде электронды офис
құрылады. Электронды офистің дербес компьютерлерінде негізгі қосымшаларын
орналастыру, ал мәліметтер базасының ақпараты ереже бойынша, бөлімнің
орталық серверінде орналастырады, бұл арқылы сыртқы ортаға шығуға мүмкіндік
бар.
Көптеген мақсатқа сәйкес ұйымдарда мұндай локальді есептеуіш торабы
“Клиент- сервер” архитектурасы болып табылады, программалық жабдықтауда
хабардар тек ақпараттық ресурстарды ұжымдық қолдануда ғана емес, сондай-ақ
оларды өңдейді. Мұндай архитектураның программалық жүйелері екі бөлімнен
тұрады:
1. Сервердің программалық жабдықталуы
2. Клиент- қолданушының программалық жабдықталуы.
Бұл жүйемен жұмыс істеуде программа- клиент электронды офистің дербес
компьютерінде орындалады және программа- серверге сұраныстар жібереді,
серверде жұмыс істейтін жалпы доступқа жібереді. Негізгі ақпарат сервермен
өңделеді, электронды офистің дербес компьютеріне тек орындалған сұраныстар
нәтижесі жіберіледі.
Ұсынылып отырған ақпарат жүйе процесінде Жұлдызша топологиялық
желілерді қолдану ұтымды.
Компьютерлік тораптар
Екі немесе одан көп компьютерді физикалық қоссақ онда компьютерлік
торап болады. Шындығында компьютерлік желі жасау үшін арнайы аппаратура
және программалық жабдық қажет. Екі компьютер қарапайым қосылған деректер
алмасу үшін біз тікелей байланыс дейміз. Windows-та операциялық жүйесінде
тікелей қосу үшін ештене қажет емес ол үшін Пуск-программа-стандартные-
связь-прямое кабельное соеденения. Физикалық ақпарат тарату ортасы болып
байланыс құралдары немесе кеністік болуы керек. Бұл жерде электр сигналдары
таралады. Цифрлік ақпарат беру үшін электр сигналдары амплетудалық, жүйелік
және фазалық моделяция жасалады.
Ақпараттық құралдар оларға мыналар жатады. Арнайы техникалық
құрылымдар компьютерлерді байланыс құралымен қосатын адаптер немесе жүйелік
адаптер. Бір адаптер бір компьютерде байланыс каналымен қосады.
Коммуникация жасайтын торап сипаттары:
Деректерді байланыс канал арқылы беру жылдамдығы ол бит секундтпен
есептеледі. Канал 100Мбит, 100000Мбит.
Байланыс каналының өткізу мүмкіндігі знак сикунд. Ақпарат беру сенімділігі-
ол акте знак болып есептеледі. Байланыс каналдардың және модельдердің
біріктілігі. Бұзылмай істеу ортақ уақыты 100 000 сағат бұзылмай істеу.
Компьютерлік торап жасау негізгі мақсаты ол құралдарды бір-бірімен
электрлік және механикалық сипаттары бойынша сәйкестендәру және оданда
маңызды нәрсе ақпараттық жабдықты программа және деректерді кодтар бойынша
форматтар бойынша сәйкестендіру. Бұл мәселені шешу үшін арнайы модельдер
жасалған стандарт кеністігінде OSI- ашық жүйелердің қарым-қатынас
модельдері. Бұл халықаралық стандарттар институты (ISO)
негізінде жасалған ISOOSI модель бойынша компьютер торабы архитектурасы 7
деңгейде қарастырылады. Ең жоғарғы деңгейі қолданбалы деңгей- бұл жерде
қолданушы компьютерлік тораппен қарым-қатынас жасайды. Ең төменгі деңгей ол
физикалық. Байланыс жүйесінде деректер алмасу жоғарғы деңгейден төменге
қарай түсу тасмалдау кері қарай төменнен жоғарға қарай жүргізу арқылы
жүргізіледі.
Компьютерлік тораптың әр деңгейінде қажетті сәйкестік жасау үшін
арнайы стандарттар бар оларды протокол деп аталады. Ол протоколдар егер
ақпараттық қарым-қатынасты анықтайтын болса онда ақпараттық протокол деп
аталады. Ал егер программа және деректер қарым-қатынас анықтайтын ол
программалык протокол деп аталады. Физикалық түрде ақпараттық құрылымдарды
байланыстыратын құралдарды интерфейс дейміз. Ал программалық құралдар ол
программалық протоколдан тұрады.
Машина ішіндегі жүйелік интерфейс
Ол дербес компьютердің блоктарын және құрылымдарын байланыстыратын және бір-
біріне сәйкестендіретін жүйе.Басқаша айтқанда, ол электірлік
байланыстыратын проваттор. Жүйелік интерфейс ретінде жүйелік шина
қолданылады , яғни кенейту шинасы ISA (Industry Standard Architecture)
өндірістік стандарт архитектурасы 16-разрядты деректер және 24-разрыдты
адрес шинасы, такт жиілігі 8МГц жұмыс істеу жақсартылған. Қазіргі шнаннын
аты EISA (Extended ISA) бул шинада 32-разрядты деректер бар. Бұл шинаның
адрес кенестігі 4Гбайт, өткізу мүмкіндігі 33МБс.
Локальды компьютер жүйесі барлық қолданушыларға бірдей протокол
қолданады олар әдетте бір кәсіпорын қызмет мекемелеріне жасалады локальды
тораптар біріктірілік регионалды торап болады. Регионалдыны біріктерсек
глобальды дүниежүзілік торап. Енди кез-келген торап мынандай екі функция
орындайды:
“Жұлдызша” топологиясы
Ол дербес компьютердің блоктарын және құрылымдарын байланыстыратын
және бір-біріне сәйкестендіретін жүйе.Басқаша айтқанда, ол электірлік
байланыстыратын проваттор. Жүйелік интерфейс ретінде жүйелік шина
қолданылады , яғни кенейту шинасы ISA (Industry Standard Architecture)
өндірістік стандарт архитектурасы 16-разрядты деректер және 24-разрыдты
адрес шинасы, такт жиілігі 8МГц жұмыс істеу жақсартылған. Қазіргі шнаннын
аты EISA (Extended ISA) бул шинада 32-разрядты деректер бар. Бұл шинаның
адрес кенестігі 4Гбайт, өткізу мүмкіндігі 33МБс.
Локальды компьютер жүйесі барлық қолданушыларға бірдей протокол
қолданады олар әдетте бір кәсіпорын қызмет мекемелеріне жасалады локальды
тораптар біріктірілік регионалды торап болады. Регионалдыны біріктерсек
глобальды дүниежүзілік торап. Енди кез-келген торап мынандай екі функция
орындайды:
▪ Тораптын және сетьтің ресурстарын аппараттық программалық бірге
пайдалану
▪ Деректер ресурстарын бірге пайдалану.
Локальды торап мүшелері бір принтер тораптық принтер қолдануы мүмкін
немесе бір компьютердің қатты дискісін бірге қолданады ондай компьютерлерді
файлдық сервер деп атайды. Сол сияқты программалық, ақпараттық жиынтықты
бірге қолданады. Егер тораптағы барлық компьютерлер бір-бірімен бірдей
құқықта деректер алмасса онда оларды бір рангалық дейді. Локальды торапта
бір жоба бойынша жұмыс істейтін қызметкерлерді жұмысшы топ деп атаймыз. Бір
локальды торапта бірнеше жұмыс тобы жұмыс істеу мүмкін солардың құқықтарын
бөлу үшін арнайы әдістер жиынтығын торап политикасы дейді. Сол жұмысты
ұйымдастыратын адамды адменистротор дейді.
Компьютердің техникалық әдістер
№ Процессор Тактикалық ЖСК ПСК Қосымша құрылғы
түрі түрі
1 Pentium 166 Mhz 32 Mb 2.1 Gb
2 Celeron 466 Mhz 64 Mb 4.3 Gb EpsonLQ-1050
3 AMD K6 750 Mhz 128 Mb 10 Gb AccorpFaxModem
56Kbs
4 Pentium IV 1.4 Ghz 512 Mb 80 Gb Hp 1200 LaserJet
Жұмыс орнын қамтамасыздандыру үшін керекті программалар
1. Windows 98, 2000, XP
2. Oracle
3. AVP Kaspersky
4. WINRAR
5. Office 2000.
Сыртқы орта
Ішкі орта Ішкі байланыс
Экономикалық объектінің информациялық жүйесі
АЖА объектісі
информациялық потоктар
Экономикалық объектінің Ішкі ортасы
Сыртқы орта
Материлальді поток, энергетикалық
және басқада ресурстар
Сурет2. АЖ құрылымы және “Жасұлан және К” қамтамсыздандыру.
Есептің алгоритмі және шешімі
Блок схемасы
-
- +
-
+
-
+
-
+
+
+
-
+
-
+
-
+ -
+
-
-
+
-
+
-
-
+
-
+
-
+
-
+
Есептің формалді қойылуы
1. ЭКОНОМИКАЛЫҚ БАСҚАРУДА АҚПАРАТ ЖҮЙЕСІН ҚҰРУ
4. Математикалық жабдықталуы
Кәсіпорынға, нарықтық шартпен жұмыс істеуі, экономикалық жағдайда
көбінесе орын алады, өндірістің қуатын жүктеумен, өнімдерді реализациялау
және көлемді өзгеруіне әкеліп соқтырады, ал бұл ең алдымен өнімнің өзіндік
құнына , финанстық нәтижелеріне әсер береді.
Қарым-қатынасты көлемді сатудың нәтижесін талдау, өзіндік құнының және
пайданың зиянсыздық моделін құрастыру анализ жасауға болады. Шешімдерінің
мысалы ретінде сұрақтарға жауап беру: бұйымның көбісін сандарын сатуға
жоғарғы бағаға байланысты көп бұйымдарды сату және жеке пайдаланудағы
сұраныстар жағдайында жөн сілтеу, сатып алушыларға төмен бағамен
алатындықтарына бағыт-бағдар беру, сатушы шығасын өтеуге қандай көлем
керектігі жайлы.
Модельдің өзара байланысының кәсіпорынның көлемін құрастыру өзіндік
құнын және пайданы шығыс пен тұрақты және ауыспалы бөлуге тура келеді, ол
үшін аз мөлшердегі квадраттық математикалық әдісті қолданамыз. Осы әдіске
байланысты a және b коэффициенттерін теңдеуімен есептейді.
Теңдеудегі бос мүше тұрақты шығысты көрсетеді, ал коэффициент Х- аусыпалы
шығыс бірлік есептесу өнімді шығару.
Осы бағытта толық ішкі резервтердің арзандату өнімдік тауардың
өзіндік құнында ол статья бойынша талданады.
Шығындардың статья бойынша өзіндік құнына талдауын көрсетеді, яғни
салмағы көбінің шығасы мағынасыз. Осы шығындар келешектегі шығасы 0.001%-ін
құрайды, жергілікті налог- 0.002%, инвестфонд-1,681, дорфонд – 1,69, фонд
жұмыстары– 0,36, табиғатты қорғау фондына – 0,449, суға –0.79, банк
проценті – 0.0 (0,042). Осы шығындарды “бірнеше” статьясына 3.758 %
салмағын біріктіреміз.
Модельдің құрылуының бірінші этапында логикалық түрде келесі
факторлар таңдалып алынған: Х1- шикізат, Х2 – шикізат концентрациясы, Х3 –
тара, Х4 –материалдар, Х5- энергия, Х6-жалақы, Х7- өзара цехтың шығыны, Х8-
өзара заводтың шығыны, Х9- ремонт фонды, Х10- басқада шығындар (жер
налогы, жергілікті жүру фонды, табиғатты қорғау фонды, банк проценті).
Сандық мінездемесі талдаудың көрсеткіштері таблицада көрсетілген.
Регрессиялық талдаудың нәтижесі және регрессия теңдеуінің бағалау
көрсеткіштерін көрсетеді, яғни функцияның 88 %-тік функцияның өзгеруі
таңдалған факторлық – аргумент вариациясы, яғни детерминациялардың
корректияланған коэффициент.
мұндағы R=0.965 көптік корреляцияланған коэффициент, бұл толық өзіндік және
таңдалған факторлардың өзара қарым-қатынасы.
Регрессияның теңдеуін статистикалық талдауын
көрсетеді, яғни ол мағыналы :фактикалыцқ мағына Фишердің F-критерйі 17.87
тең, F-табл=2.97 көтереді. F- критерйдің таблицалық мәні (p=0,95) берілген
мүмкіндіктен табуға болады және кең мағыналы таблица (m-1)=(11-1), ал
жолдар таблицасы (p-m)=(24-11).
Дарбин Уотсон коэффициенті мыналардан тұрады: DW=2.44, e(t) қателігін
автокорреляцияның көмегімен жоқ болады. Толық өзіндік құнының динамикасы
таблицада көрініп тұр, бұл жердегі модель адекватты түрде нәтиженің мәнін
интервалдарда 1 кв. көрсеткіштерін анықтайды.
Бірақ-та, статистикалық мағынасы байланыстың тұрақтылығы,
корреляцияның коэффициентінің тұрғылықты түрде, t- критерйі Стьюденттің
таблицалық және расчеттік мағынасы арқылы тексеріледі. Төмендегі формула
бойынша анықталады:
T*=r*p-21-r
Мұндағы r- тұрғылықты корреляцияның коэффициенті, p=0.005 және 22 теңдік
кең сатысы, t табл=2.074.
Болжау зерттеудің K(t-1) процесс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz