Сақтардың көрші мемлекеттермен қарым-қатынасы

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 36 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Кез келген бір елдің ежелгі дәуіріне көз жүгіртер болсақ, олардың әрқайсысының өзіндік қайталанбас құндылықтары бар екендігі белгілі. Мәселен, Мысыр елі өзінің әйгілі пирамидаларымен мақтанса, Италия мен Греция көне өркениеттерін үлгі тұтады, Ирак пен Сирия тәрізді елдер өздерінің Қосөзендік мәдениетімен масаттанады. Көршілес Қытай сан мыңжылдық салт-дәстүрімен ерекшеленсе, біз, қазақ халқы, кезінде бүкіл әлемді ат дүбірімен үркітіп, Еуразиялық кеңістікте ат тұяғы жеткен жерді өз иелігі деп санайтын, «ұлы көшпелілік өркениетті» қалыптастырған өзіміздің ата-бабаларымызбен мақтанамыз. Олар өздерінің жауынгерлік қасиеттерінің арқасында ежелгі деректердің бәрінен де орын алды десе де болады. Қазақ даласының ежелгі көшпенділері әлемдік өркениет тұрғысында өздерінің өшпес іздерін қалдырды деп айтуға тұратындай. Айталық, көшпелілер жылқыны қолға үйретті, зергерлік тұрғысынан келгенде теңдесі жоқ «аң бейнелі стилді» қалыптастырды, батыс пен шығысты байланыстыратын «Ұлы жібек жолын» сыйлады, қайталанбас қорғандар архитектурасын қалдырды.

Қазақстан жерін мекендеген сақ, ғұн, үйсін, қаңлы, т. б. тайпалық бірлестіктер өз заманына сай тарихи оқиғаларға белсене араласты. Олардың кейбірі көршілес елдердің саяси жағдайын өзгертуге септіктерін тигізіп отырды. Жоғарыда аталған тайпалардың ішінде сақ тайпалық одағы біздің тарихымызда сан қыр жағынан танылды. Олардың мәдениеті, тарихы, әдет-ғұрпы, қоғамдық құрылыстары сол кездің өзінде-ақ көптеген авторлардың еңбектеріне арқау болды. Міне, сол замандағы зерттеушілердің мәліметтері негізінде сақтардың халықаралық қатынастардағы рөліне назар аударып көрейік.

Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан тарихындағы сақ заманы әлемдік тарихқа қосылған мол мұра екендігін жоғарыда атап өттік. Осы дәуірдің тарихын зерттей отырып, біршама кейінгі кезеңдердегі тарихи мәселелерді талдауға, әрі оларға қатысты обьективті тарихи көзқарас қалыптастыруға мүмкіндік аламыз. Сақ тайпалары сол заманда-ақ көршілес елдермен саяси және мәдени байланыстарға түсіп, өз дәуірлерінің деректерінде есімдерін қалдырып кетті. Кейінгі зерттеушілердің еңбектерінде сақтардың көршілес елдермен байланыстары аталғанда, олардың тек соғыстарына мән беріліп, саяси қатынастардың барысы мен мәні, қорытындысы жөнінде нақты дәлелдер айтыла қойған жоқ.

Дүниежүзілік тарихқа көз салсақ ежелгі дәуірдегі халықтар мен елдердің даму деңгейі біркелкі болмағанын көреміз. Мәселен, бұл кезең Еуропа тарихы үшін парсы-грек қатынастарының сипатымен ерекшеленді. Ал, отандық тарихымызда бұл кезеңдегі даму басқаша сипат алды. Ұлан-байтақ аумақты алып жатқан сақ тайпалық бірлестігі отырықшы көрші елдермен тығыз саяси-экономикалық, сондай-ақ, мәдени байланыстар орната бастады. Сақтардың тарихында тек саяси-экономикалық қана емес, мәдени дамудың жаңа кезеңі басталды. Жалпы сол кезеңдегі көшпенділер құрған мемлекеттердің немесе тайпалардың аты өзгеріп отырғанымен негізгі мазмұны, яғни, саяси, экономикалық, әскери құрылымы, әсіресе, этникалық құрамы мен мәдени дәстүрлік құндылықтары онша өзгеріске түсе қойған жоқ. Бұлай дегеніміз көшпелілердің мәдениеті мен рухани дүниесінде айтарлықтай өзгеру, даму болған жоқ дегендік емес. Тарихшы және археолог ғалымдарымыздың «Дала өркениеті» деп атаған көшпелілер мәдениеті өзінің мәдени дәстүрлерінің тарихи тамырларын сақтай отырып, көрші халықтардың мәдени жетістіктерін шығармашылықпен игерді.

Отандық тарихымызда өзіндік сипат алған сақ кезеңін көршілес елдердің көне тарихымен байланыстыра қарау, көп мәселенің бет-пердесін анықтауда үлес қосары анық. Мемлекет болып қалыптасқан кез келген халықтың көршілерімен түптің түбінде саяси, мәдени немесе экономикалық қатынастарға түсетіндігі табиғи заңдылық. Осы тұрғыдан келгенде сақтардың көрші халықтармен саяси-экономикалық байланыстарының тарихын ғана баяндаумен шектелмей, керісінше сол қарым-қатынастардың себеп-салдары мен барысын, кемшіліктері мен жетістіктерін зерделеу ең басты өзектілік болып табылады.

Бітіру жұмысының хронологиялық шеңбері. Жұмыс б. з. д. ҮІІ- IV ғасырлар аралығында тарих төсіне шығып, Еуразия кеңістігінде көшпелі мәдениет қалыптастыруда үлестерін қосқан сақтардың көрші мемлекеттермен қарым-қатынасына арналған. Бітіру жұмысында әр түрлі авторлардың деректері мен кейінгі зерттеулердің негізінде, сақ тайпаларының сол кездегі алып державалар санатындағы Ахемендіктер және ежелгі гректермен саяси-мәдени байланыстары қарастырылады.

Тақырыптың зерттелу деңгейі. Сақтардың халық аралық қатынастардағы рөлін анықтауда біз сол заманғы деректерден бөлек, қарастырылып отырған тақырыпқа тікелей қатысты зерттеулерге жүгінеміз. Ал ол зерттеулерді біз хронологиялық шеңбер бойынша Қазан төңкерісіне дейінгі, Кеңес дәуіріндегі және тәуелсіз Қазақстан уақытындағы деп үш кезеңге бөлеміз.

Қарастырылып отырған тақырыпқа қатысты Қазан төңкерісіне дейін қалам тартқан зерттеушілер еңбектері ішіндегі ең құндысы В. В. Григорьевтің «О скифском народе саках» атты монографиясы (1) . Зерттеушінің сақ тайпаларына қатысты жасаған кейбір қорытындыларының кемшіліктеріне қарамастан, еңбек өзінің құндылығын жоймайды. В. В. Григорьев алғашқылардың бірі болып «сақ» этнониміне талдау жасап, грек-парсы деректеріне сүйеніп, сақ тайпаларының қоныстану ареалын айқындауға тырысады. Оның бұл еңбегі кейінгі сақтанушы ғалымдардың зерттеулеріне таптырмас олжаға айналды.

Қазан төңкерісінен кейін сақ дәуірін зерттеудің жаңа кезеңі басталды. Еуразиялық кеңістікте көптеген археологиялық қазбалар жүргізіліп, олар жазба деректермен салыстырылып ғылыми айналымға көптеген жаңа көзқарастар келді. Кеңестік дәуірде сақ тайпаларына қатысты зерттеулердің жарық көргені соншалық, оларды санамалаудың өзі бір бітіру жұмысының көлемінен асып кетері анық. Сондықтан да біз зерттеуіміздің негізі болып отырған тақырыпқа тікелей қатысты еңбектерге шолу жасаймыз. Кеңес заманында сақтардың көрші мемлекеттермен байланыстары жайында біршама зерттеулер жарық көрді.

Солардың ішінде біздің тақырыпқа қатысты зерттеудің қатарына академик В. В. Струвенің көлемді еңбегін алуға болады (2) . Ғалым өзінің зерттеуін толығымен сақтардың парсы билеушісі Дарий І қарым-қатынасына арнаған. Автор Бехистун жазбасына сүйеніп сақ-парсы соғыстарының барысын және олардың сипатын анықтауға тырысады. Алайда В. В. Струве Дарийдің сақтарға жасаған жорығының уақытын, Бехистун жазбасын дұрыс оқымағанның салдарынан, қателесіп береді.

Келесі бір зерттеуші С. П. Толстов өз еңбегінде сақтардың парсы мемлекетімен байланысқа баруларының себептерін анықтауға тырысқан (3, 4) . Біз қарастырып отырған мәселенің кейбір қырларын ашуда М. А. Дандамаевтің ғылыми мойындалған мақаласы үлкен септігін тигізді (5) . Ирантанушы ғалым өзінің бұл мақаласында Бехистун жазбасындағы сақтарға байланысты мәтіндерге талдау жасап, өзінің жоғары деңгейдегі тіл маманы екендігін көрсете білген.

И. В. Пьянковтың мақаласында Кир ІІ сақ тайпасы массагеттерге жасаған жорығының бағыты жөнінде өте пәрменді ойлар айтылған. Зерттеуші әртүрлі деректерді талдай отырып, парсы әскері мен сақтардың қақтығыстары өткен жерлерді анықтауға қатысты жасаған тұжырымдары массагет тайпасының орналасуын анықтау үшін де маңызға ие болды (6) .

Ежелгі көшпелілер тарихымен белсенді түрде айналысқан Б. А. Литвинскийдің (7) іргелі еңбегі біздің қарастырып отырған мәселелер бойынша көптеген тұңғиықтарды айқындауға көмегін тигізеді. Зерттеушінің бұл еңбекті әр түрлі деректерді шұқшия талдап, терең ғылыми талдаудан өткізіп барып жариялағандығы көрініп тұр. Ғалымның «сақ» атауының пайда болуы мен этнониміне қарасты жасаған тың ойлары және сақ тайпаларының қоныстануы бойынша дайындаған кестесі бүгінгі күнге дейін ғылыми құндылығын жойған жоқ.

Бітіру жұмысындағы кейбір мәселелер қазақсатандық кейбір ғалымдардың ғылыми шығармаларында көрініс табады. Мәселен, К. Акишев пен Г. Кушаевтің бірігіп жазған салиқалы еңбектерінде қазақ жеріндегі ежелгі көшпелілердің болмысы барынша үлгілі сипатталған (8) . Олардың бұл еңбектері отандық тарихтағы бірегей жетістіктердің бірі болып табылады. Міне осыдан кейін қазақ ғалымы К. Ақышевтің сақ тайпаларына байланысты кеңес одағының азулы зерттеушілері мойындаған еңбектері жарық көрді (9) .

Қазақстан өз тәуелсіздігін алғанан кейін, тарих ғылымына деген жаңаша бетбұрыс жасалды. Мәселен, арнайы «тарих жылы» жарияланды. Ендігі жердегі зерттеулер кеңестік бұғаудың ықпалымен емес, ұлттық-патриоттық тұрғыда жазыла бастады. Бұрын белгісіз болған ақтаңдақтарымыз тарих сахнасына көтеріліп, жоғымыз түгенделу үстінде. Тәуелсіздік алысымен қазақстандық ғалымдар қазақ тарихын ұлттық идеяға сай жүйелеуге кірісті. Содан бері жарық көрген еңбектерде біз қарастырып отырған мәселелер арнайы зерттелмесе де, бірен-саран пікірлер айтылды.

Егеменді Қазақстанның тарих ғылымында жазылған алғашқы еңбектердің бірі «Қазақстан тарихы очеркетері» болып табылады (10) . Мұнда бүкіл қазақ тарихының келелі мәселелері әрине қарастырыла қоймады, бірақ біздің талдап отырған мәселелеріміз қысқаша баяндалған.

Бітіру жұмысының бірінші тарауына қатысты мәселелер белгілі ғалымдар С. Г. Кляшторный мен Т. И. Сұлтановтың біріккен құнды еңбектерінде (11) және қазақ тарихшыларының тыңғылықты зерттеулері барысында жарық көрген «Қазақстан тарихы» Академиялық баспасында (12) өте жақсы ашылған.

Зерттеуіміздің негізі болып табылатын сақтардың көрші елдермен саяси қарым-қатынастары А. Ш. Қадырбаев (13) пен К. Аманжоловтардың (14) іргелі еңбектерінде ауыз толтырып айтарлықтай қамтылған. Аталмыш авторлардың зерттеулері біздің тарихымызда сақ-парсы және сақ-македон қатынастарын ашудағы алғашқы тұжырымдамалар болып табылады деуге болады.

Зерттеу жұмысымыздың тарихнамалық негізін қорытындылай келгенде аталмыш тақырыпты толығымен ашуға көмектесетін еңбектің әлі жүйеленбегенін байқаймыз. Бұның себебін тақырыпқа байланысты деректердің аздығы және осы аз деректердің түпнұсқасымен жұмыс істейтін мамандардың саусақпен санарлығынан көреміз.

Жұмыстың деректік қоры. Тақырыптың деректік қорын ежелгі грек авторларының шығармалары мен парсы билеушілерінің әмірімен Бехистун тасына қашалған жазбалар құрайды. Осы деректердің ішінде уақытының ертерегімен және мәліметінің түпнұсқалығымен Бехистун жазбалары ерекшеленеді (15) .

Бұл жазба парсы патшасы Дарий І бұйрығымен б. з. д. 518 жылы тасқа түсіріледі. Жазбаның құндылығы онда «сақ» сөзі аталып, сақ тайпалық бірлестігінің тайпалары жеке-жеке аталады.

ХІХ ғасырда Бехистун жазбаларының оқыла бастауымен ғалымдардың белгісіз «сақ» тайпасына деген қызығушылығы пайда болып, сақтанудың негізі қалана бастайды. Осы жазба мәліметтері көптеген ғалымдардың зерттеулеріне арқау болып, бірталай пікірталастар туғызды. Деректе тек қана сақтардың саяси тарихы мен этникалық құрамына қатысты мәліметтер ғана емес, сонымен қатар сақтардың антропологиялық сипатын анықтауға көмекетесетін мағлұматтар бар. Олай дейтініміз, Бехистун жазбасында Дарий І тұтқындаған сақ патшасы Скунха және парсы сарайына салық әкелген «шошақ бөрікті» сақтар бейнеленген.

Грек тарихшыларының еңбектері арасында «тарих атасы» Геродоттың шығармасы біз үшін аса мол мәлімет көзі (16) . Алайда, кітапта сақ тайпаларының орналасуы, әдет-ғұрпы мен саяси тарихы жөнінде аса құнды мәліметтер берілгенімен, тарихшы ретінде бұл мағлұматтарға аса сақтықпен қарау керек. Себебі Геродот құрлықтың сақтар мекендеген жерінде болған емес және олар туралы тек естігендерін жазған.

Бітіру жұмысының мазмұнын ашуда Страбонның (17), Полиеннің, т. б. авторлардың еңбектері қолданылды. Полиен Дарий І мен сақтардың соғысы кезіндегі қарапайым жылқышы Шырақтың ерлігін мәңгілік етіп, сақтардың болашақ ұрпақтарына үлгі етіп қалдырады (18) .

Сақтардың грек-парсы қатынастарына қатысуы жөнінде Аррианнан (19) және Курций Руфтан (18) білеміз. Бұл авторлар сақтар туралы мәліметтерді грек-парсы соғыстарының ең алғашқы сатысынан, яғни, Марафон шайқасынан бастап А. Македонскийдің Орта Азияға жорығына дейін береді.

Сақтардың көрші елдермен мәдени қатынасын анықтау үшін археологиялық экспедициялардың материалдары пайдаланылды.

Зороастризм дінің қасиетті кітабы Авеста арқылы сақтардың діни наным-сенімдерінің кейбір негіздірін байқауға болады.

Бір сөзбен айтқанда осы тақырыпқа байланысты қолда бар деректер аса көп болмағанымен, бізді қызықтыратын мәселені қайтадан қалпына келтіруге аз да болса мүмкіндік бере алады.

Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Жұмыстың негізгі мақсаты ежелгі тарихымыздың қалыптасуында елеулі қызмет атқарған сақ тайпалық бірлестігінің көрші елдермен байланыстарын ашып көрсету. Және де сол мәселелердің кеңестік және отандық тарихнамада зерттелінуінің негізгі бағыттарын қарастыра отырып, өзіндік ой-тұжырымдамалар арқылы тақырыптың толық ашылуына қадам жасау. Анықталған мақсатқа байланысты алдымызға мынадай міндеттер қойдық:

«сақ» атауының шығу тегі мен мәнін тарихнамалық жүйе арқылы айқындау;
сақ тайпалық одағындағы тайпаларға сипаттама беру және әр түрлі деректер мен зерттеулер негізінде олардың топтасу ареалын көрсету;
сақ-парсы қатынастарының қалыптасуы мен барысын талдау;
А. Македонскийдің сақтармен болған қақтығыстарын қорытындылау;
сақтардың көрші халықтармен мәдени байланыстарын көрсету.

Зерттеудің нысаны ретінде сақ тайпаларының көрші мемлекеттермен саяси-мәдени байланыстары алынды.

Бітіру жұмысының ғылыми жаңалығы. Тақырып бойынша әдебиеттерді қамтуда тілдік, хронологиялық, ұлттық, мемлекеттік шектеулердің болмауында; мәселенің жаңа методологиялық тұрғыда пайымдалуында; теориялық мәселелерге назар аударылуында; сақ дәуіріндегі мемлекеттік дамудың өзіндік ерекшеліктері мен дәстүрлері ұлттық-мәдени тарихымыздың қалыптасуымен тығыз байланыстылығы туралы методологиялық принципті ұстануда.

Сонымен бірге жұмыста:

сақтардың көрші халықтармен саяси-мәдени байланыстары тарихи принцип бойынша жаңа жүйеге түсірілген;
сақтардың көршілес мемлекеттермен қарым-қатынастарын зерттеудің жетістіктері мен кемшіліктері нақты түгенделді.

Ғылыми-практикалық құндылығы. Жұмыс сақтардың көрші халықтармен өзара саяси-мәдени байланыстарын қарастыра отырып, тәуелсіз Қазақстанның тарихи дәстүрлерін берік ұстанған бейбіт мемлекет ретіндегі халықаралық қатынастардағы рөлін бағалауға, ұлттық мәдениетіміздің дәстүрлері мен сабақтастығы туралы ғылыми көзқарастарды нақтылай түсуге, болашақ ұрпақты өз мемлекетіміздің жарқын тарихи үрдістері арқылы қазақстандық патртотизмге тәрбиелейді.

Бітіру жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспе, қорытынды және қосымшамен қатар екі бөлімнен (біріншісінде екі, екіншісінде үш тарауша) және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 Сақ тайпаларының орналасуы және оған байланысты көзқарастар

1. 1 «Сақ» атауының шығуына байланысты пікірталастар.

Б. з. д. І мыңжылдықта қазақ даласында қаншама тайпалық одақтар тарих сахнасына көтерілді. Олардың саяси-мәдени және экономикалық дәуірлеуі ғылымда «ерте темір дәуірі» немесе «ежелгі көшпелілердің заманы» деген терминдерді қалыптастырды. Ол тайпалық одақтардың ішіндегі ең ежелгісі және кең ауқымда таралғандары сақ тайпалық бірлестіктері болды. Қазақстандық кейбір зерттеушілердің пікірлері бойынша сақтар андрон мәдениетінің тікелей жалғастырушылары болып есептеледі. Мұны археологиялық, антропологиялық және генетикалық зерттеулер дәлелдеп отыр (8, 121-136) .

Жалпы алғанда біз өзіміздің ата-бабаларымыздың бірі деп санайтын сақтар жөнінде әлі күнге дейін ғылымда нақты тұжырымдар қалыптаса қоймады. Мәселен, «сақ» атауы жөнінде, сақтар бірлестігіндегі тайпалар жайында, сақтардың орналасуы мен топтасуы турасында жүйеге негізделген пікірлер ғылыми айналым үстінде.

Әрине біз бұл жерде жоғарыда аталған мәселе бойынша мүлде зерттеулер жасалмады деуден мүлде аулақпыз. Ежелгі антик авторлардың шығармалары мен археологиялық мәліметтер негізінде тұжырымдамалар жасалуда, және де жалғаса бермек. Осы күнге дейін сақтарға қатысты жарық көрген әртүрлі деректерге сүйеніп, жоғарыда аталған сақ мәселелерінің ішіндегі ең күрделісі де, қызықтысы «сақ» атауының шығуына талдау жасап көрейік.

«Сақ» атауы төңірегіндегі пікірлер ежелгі заманда-ақ қалыптаса бастады десе де болады. Оны сақ атауының ежелгі жазба деректерде кездесуі және осы турасында сол кездегі ғалымдардың айтқан көзқарастары дәлелдей түседі. Жалпы «сақ» атауының өзі кейбір ассириятанушылардың пікірінше б. з. д. 641-640 жылдары ассирия анналдарында ұшырасады. Онда сақ патшасы Тугдамға қарсы соғыс жөнінде баяндалады. Бұл жағдай б. з. д. ҮІІІ-ҮІІ ғасырларда Алдыңғы Азияға келген көшпенділірде «сақ» этнонимінің болғандығын көрсетеді (20, 143) Одан кейінгі мәліметтерді Геродоттан кездестіреміз. Геродроттың дерегі бойынша сақтар дегеніміз скифтер, парсылар барлық скифтерді сақтар деп атаған.

Геродоттың мәліметтерін Плиний де қайталап, парсылар скифтерді жалпылама сақтар деп атағандығы жөнінде өз еңбегінде келтірген (21, 12-13) . Ежелгі үнді жазбаларында «сақ» сөзі үнді тілінің негізінде аударылып, «мықты», «күшті болу» тәрізді сөздерге сәйкестендірілген (7, 157) .

Диодор былай деп жазды: «Скифтер тайпасы көп болып өсті және олардың қайталанбас тұлғалары болды. Сол тұлғалардың есімдерімен кейіннен сақ, массагет, аримаспа, т. б., тайпалары атала бастады» (22, 122) . Автордың мәліметіне қарағанда «сақ» сөзі белгілі бір тайпаның атауы емес, керісінше, адам есімі. Мұның өзі, қазақ халқын құрап отырған тайпаларды шежірелік негізде адам есімімен байланыстыру мәселесіне жетелейді. Бірақ, әриен біз аталған автордың ойын қолдай салудан аулақпыз, қайткенде де оны жоққа да шығаруға болмайтындай.

Мұнымен қатар «сақ» этнонимін ежелгі грек салты «қалқанмен» байланыстырады. Бұның түсіндірмесін Стефан Византийский былайша береді: «Сақ халқы сауытты ойлап тапқандықтан оларды осылайша атады» (23, 43) . Мәліметке қарағанда «сақ» атауы олардың кәсібіне байланысты пайда болған. Біздіңше мұның шындыққа бір қадам жақындай қоюы күмәнді. Әйтсе де, ғылыми ізденісті қажет етпегендігі анық.

Ғалымдардың бір тобы мұнымен шектелмей, «сақ» этимологиясын итпен байланыстырады. Сақ тайпасына өзінің көлемді зерттеуін арнаған орыс шығыстанушы ғалымы В. В. Григорьев «сақ» сөзінің түп тамырын ежелгі парсы және славян тілдері негізінде «ит» атауымен байланыстыруға тырысады (1, 37) .

Ғалымның сөзіне сүйенсек «сақ» сөзінің парсыша немесе славянша баламасы «ит» дегенді білдіреді. Яғни, сақтар атауы «иттер» дегенге саяды. Парсылар сақтарды «сақа», оларды «ит» деп қорлаған деп түйеді және бұл ойының дұрыстығына көшпелілерде өздерін «ит» деп атау дәстүрінің ежелден барлығын, оның тіпті де қорлық атау еместігін, мысалы, түрік халқының бір бөлегінің қазірде «ноғай» деп атайтындығын, ал моңғолдың «нохой» деген сөзі түрікше «ит» деген ұғымды беретінін дәлел етеді.

Алайда, атақты ғалымның бұл пайымдауымен де келісу қиын сияқты. Себебі, пікірімізді оның соңғы ойынан бастасақ, «ноғай» деген халықтық атау моңғолдың «нохой» сөзінен емес, Алтын Орданың әйгілі бегілер бегі Ноғай сұлтанның атынан шыққан. Соған орай «ноғай сөзінің тұп төркіні, тіпті, моңғолдың сол «нохойынан» деген күннің өзінде де ол бүкіл халақтық түсінікте ит емес, кісі аты.

Біздің түсінігімізде сақ - букіл «азиялық скифтерге» көне парсылардың берген атауы. Сақтарды гректеніп кеткен скифтерден бөлу керек болғанда, грек тарихшысы Страбон оларды «азиялық скифтер» деп атайды. Рим жазушысы Үлкен Плиний де осылай ерекшелейді.

Мұндай ерекшелеудің Геродотта бар екендігі де белгілі. Демек, сақ - тым ерте замандардан бар, көне парсылар үшін өзіндік мағынаға ие, қалыптасқан, орныққан атау. Сондықтан В. В. Грегорьевтің осы қалыптасқан атауды кейін жаңа парсы тілінде өзгеріске ұшырап «сек» аталуы деуі көңілге қонбайды. Оның үстіне көне парсыша ит деген ұғымды «спако» деген сөз берсе керек еді. Өйткені парсы мемлекетінің негізін қалаған атақты Кир патшаның асыраған өгей шешесі, бақташы Митридаттың әйелі Спаконың атын тарихшылардың «ит» деп түсіндіретіне баршаға белгілі.

Зерттеушінің көзқарасы осы ұстанымда қатып қалған тәрізді. В. В. Григорьев «сақ» атауының ежелгі парсы тіліндегі «ит» сөзін білдіреді деген дәлелдеуімен қоса, сақтарды славян халқы деп есептейді. Бұған байланысты ғалымның өзіндік ойы толғамы болған шығар, бірақ сақтарды «ит» сөзімен салғастыру және ежелгі славяндар деп баса атап өту орынсыз. Қалай дегенде В. В. Григорьевтің пікірін қолдайтын зерттеушілер табылып, олар аталған ғалымның түсіндірмесін одан ары дамытқан еді. Олардың қатарында Ван Виндекс 1949 жылы Х. Шелдтің зерттеулеріне сүйеніп, «сақ» атауының мағынасы жай ғана «ит» емес, «күзетші ит» дегенді білдіреді деген ұсыныс тастады. Аталған зерттеушілердің басты аргументтері «сақ» сөзі ежелгі парсы және тәжік тілдерінде «ит» атауына сәйкес келеді (7, 157) .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.