Алматы облысы Көксу ауданы «Үйгентас» ЖШС топырақтары және оларды ауылшаруашылығында пайдалану

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Қазақ ұлттық аграрлық университеті

Рүстемқызы Айзада

Алматы облысы Көксу ауданы «Үйгентас» ЖШС топырақтары және оларды ауылшаруашылығында пайдалану

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

мамандығы 050808 - Топырақтану және агрохимия

Алматы 2011

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

факультеті

кафедрасы

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы:

Беттер саны

Сызбалар мен көрнекі

материалдар саны

Қосымшалар

Орындаған

(аты-жөні)

20 ___ ж. “” қорғауға жіберілді

Кафедра меңгерушісі (қолы) (аты-жөні)

Жетекші

(қолы) (аты-жөні)

Арнайы тараулар кеңесшілері:

(тарау) (қолы) (аты-жөні)

(тарау) (қолы) (аты-жөні)

Норма бақылау

(қолы) (аты-жөні)

Сарапшы

(қолы) (аты-жөні)

Алматы - 20__ ж.

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

факультеті

мамандығы

кафедрасы

Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау

ТАПСЫРМАСЫ

Студент

(аты-жөні)

Жұмыс (жоба) тақырыбы

Университет бойынша 20___ж «» № бұйрығымен бекітілген

Дайын жұмысты (жобаны) тапсыру мерзімі 20___ж «»

Жұмыстың (жобаның) бастапқы деректері

Дипломдық жобада /жұмыста/ қарастырылатын сұрақтардың тізімі

Графикалық материалдардың тізімі (қажетті жағдайда)

Ұсынылатын негізгі әдебиеттер

Жұмыстын (жобаның) арнайы тараулары бойынша кеңесшілері

Кафедра меңгерушісі

(қолы) (аты, жөні)

Жұмыс (жоба) жетекшісі

(қолы) (аты, жөні)

Тапсырманы орындауға

қабылдадым, студент

қолы) (аты, жөні)

Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау

ГРАФИГІ

Кафедра меңгерушісі

(қолы) (аты, жөні)

Жұмыс (жоба) жетекшісі

(қолы) (аты, жөні)

Тапсырманы орындауға

қабылдадым, студент

(қолы) (аты, жөні)

Мазмұны

Бет.

КІРІСПЕ

Қазақстан елінің ата заңына сәйкес 26-шы бабында келтірілген әрбір азаматтың кәсіпкерлігіне айналысуына толық мүмкіндіктер жасалған. Жер байлығына сәйкес, табиғат мүмкіндіктерін пайдалана отырып ауыл шаруашылығы өнімдерін сұранысқа сәйкес өндіріп, пайда табуға толық мүмкіндіктер бар.

Агроөнеркәсіп комплексі халық шаруашылығының ең басты саласы болып саналады. Сондықтан да елімізде, әсіресе біздің республикада оны әрі қарай дамыту мәселелеріне зор назар аударылып келеді және келе де бермек .

Ауыл шаруашылығы өндірісінің алдында тұрған басты міндеттер болып халықты жеткілікті мөлшерде сапалы азық-түлікпен, өнеркәсіпті шикізат қорымен қамтамасыз ету, мал шаруашылығына тиісті азық қорын жасау болып табылады. Осы аталған міндеттерді жүзеге асыру үшін елімізде талай - талай ірі шаралар жүзеге асырылады.

Бүгінгі күн талабына сай алда тұрған басты міндеттердің бірі - әр аймақтың табиғи климат - топырақ ерекшеліктерін ескере отырып, өндіріске ауыл шаруашылық дақылдарын өсірудің интенсивті технологиясын және басқа прогресивтік агротехникалық шараларды енгізу арқылы егіннің шығындылығын молайту, материалдық - техникалық базасын нығайту, мамандықты жетілдіру, қызмет ету жүйесін барынша жақсарту, әр гектар жердің берекесін арттыру.

Алдағы уақытта ауыл шаруашылығы шикізатын өндіру мен өңдеу саласында кластерлік бастамашылықты іске асыру арқылы аграрлық өндірісті индустрияландыруға айрықша назар аудару қажет екендігі ел басының Қазақстан халқына жолдауында айқын көрініс тапты. Сондықтан да ауыл шаруашылықтарының тиімді жұмыс істеуіне жан - жақты ойластыру керек.

Ауыл шаруашылығында өндірілетін өнімдердің сапасын және өнімділігін арттыру қажеттілігі туып отыр. Алдағы уақытта Бүкіл дүниежүзілік сауда ұйымына кіруіміз бұл мәселе жайлы талай мәрте талқылаулар жүргізілуде, осыған сәйкес отандық ауыл шаруашылығы өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігіне айрықша талаптар қоятын болады.

Жер - ауыл шаруашылықтарының ең басты өзгермейтін құрамы болып табылады. Оның бірегей қасиеті - дұрыс пайдаланғанда өзінің құнарлығын арттырады. Ауыл шаруашылығында тірі организмдер агробиологиялық ғылымның талаптарын орындауда жоғарғы нәтижелерді қамтамасыз ете алатын мәдени өсімдіктер мен жануарлар өндіріс құрал жабдығымен, еңбек заттарымен құралдары ретінде жердің, өсімдіктер мен жануарлардың ерекшеліктеріне негізделеді.

Осыған орай, өндіріс ресурстарын, резервтерін нақтылы бағалауға және шаруашылықпен аудан табиғи-климат ерекшеліктеріне сай салаларды дамытудың барынша тиімді жолдары анықталды. (1 сурет)

1 сурет Алматы облысының схемалық картасы

Алматы облысы ауыл шаруашылық өндірісін дамыту саласында Қазақстанда жетекші облыстың бірі болып саналады. Мұнда егін шаруашылығы мен мал шаруашылығының маңызды салалары тарихи қалыптасып, өркендеген.

Егіншілікте астық шаруашылығы және қант қызылшасын өсіру кең тараған. Алматы облысы қант қызылшасының көлемі жағынан Қазақстанда бірінші орын алады. Облыста бұл дақылдан алынатын өнім, республика бойынша өндірілетін өнім деңгейінің жартысынан көбіне тең.

1 Әдебиетттерге шолу

Бұл территориялардың топырақ жамылғысы туралы алғашқы мағлұматтарды біз XIX-шы ғасырда қазақтың Жоңғар Алатауының бөлігінде зерттеу жұмыстарымен айналысқан орыстың көрнекті ғалымдарының еңбектерінен аламыз. Оның ішінде ботаник, географ, зоолог және Томск университетінің профессорларының еңбектерінен табамыз [1-5] .

Топырақ жамылғысын ғылыми негізінде, жүйелі зерттеу бұл жерлерде 1907-ші жылдан басталды. Ол Семей - Верный темір жолын бойлап, жағалап отырып жүргізілді. Оны орыстың топырақтану мектебінің көрнекті өкілдері жүргізді. Осы зерттеу жұмыстары аяқталған соң, олар «О почвенных условиях вдоль проектируемой трассы железно-дорожной линий Семипалатинск-Верный» атты жұмыстарын жазды. Бұл зерттеу жұмысы одан кейін жүргізілген зерттеу жұмыстарына үлкен ықпалын тигізді.

1908-ші жылы Переселендік басқарманың колонизацияланған Ресейлік азиат жерінің топырақ және өсімдік зерттеу жұмыстары басталды. Осы зерттеу жұмыстарына Докучаев мектебінің, сол кездегі ең жақсы білімді деген өкілдері тартылды және зерттеу жұмыстарын жүргізді. Басқарушы болып Докучаевтің ең жақын оқушысы және көмекшісі болды [6-7] . Ал 1947-ші жылғы экспедиция қазіргі облыстың бүкіл Солтүстік-Шығыс бөлігін қамтыды. Осы жылғы жұмыстың жекелеген аудандарын зерттеуге көптеген ғалымдар қатысты [8-9] . 1928-ші жылы сондай-ақ Қазақстанның наркомземінің ұйымдастыруымен бұрынғы Алматының өңіріне экспедиция басталды. Ол топырақ зерттеу жұмыстарын жүргізді, осы зерттеу жұмыстары қазіргі Панфилов ауданының территориясын қамтып, оның қазіргі шекарасына дейін жүргізіліп, топырақ картасын жасады [10] .

1931-1937 жыл аралығында айтарлықтай топырақ зерттеу жұмыстары жүргізілген жоқ, бірақ аз көлемді территориялардың нақтылы карталары

жасалды.

1941-ші жылы Солтүстік және Оңтүстік Балқаш өңірінің топырақ және өсімдік жамылғысы туралы құрама жинағы шықты. 1944-ші жылы Алматы облысының құрама картасы, яғни топырақ картасы жасалды.

1949-шы жылы ҚазССР-нің топырақтану институтының топырақтанушысы солтүстік Балқаш өңірінің аз ғана бөлігіне зерттеу жұмыстарын жүргізді. Соның нәтижесінде топырақ картасы жасалынды және топырақ жамылғысына түрлі анықтамалар берілді [11] .

1953-1955-ші жылы жасаған топырақ картасы негізінен қазіргі Талдықорған қаласының барлық жерін қамтыды. Міне, осы материалдар толық өңделіп облыстың топырақ жамылғысы туралы кітапқа енді [12] .

Алматы облысы топырақтары-облыс аумағы-11. 4 млн. га төрт бөліктен тұрады: оңтүстік‭-шығыс және шығыста Жоңғар Алатауы, солтүстікте Балқаш-Алакөл өңірі жатыр, ал солтүстік-батысы ұсақ шоқылы болып келеді. Оңтүстікте Іле ойпаңы жатыр. Егіндік жер 850 мың га, шабындық 350 мың га, жайылым 7. 9 млн га. Облыстың топырақ жамылғысы тік белдеулікке бағынады, яғни Жоңғар Алатауынан Балқаш көліне қарай түскенде мына өсімдік -топырақтық белдеулерден өтуге болады: қар, мұзарт пен тастар /4-5 мың м теңіз деңгейінен/; таулық шалғынды топырақтар /4-2, 5мың м/, ормандық күңгірт түсті, күңгірт сұр топырақтар /2. 5-1. 5 мың м/, таулы даланың аз гумусты қара топырағы мен күңгірт және ашық қара-қоңыр топырағы /1500-750 м т. д. /. Шөлді белдеудің сұр-қоңыр, қоңыр, құба және тақырлау топырақтары /750-350 м т. д. /. Егіншілікте /суармалы/ қара-қоңыр және құба мен шабындық құба топырақтар пайдаланылады, қант қызылшасы мен жүгері күздік бидай мен беде өсіріледі; күңгірт, қара-қоңыр топырақта көкөніс егісі, қара топырақта бау орналасқан. Іле, Қаратал, Тентек/ Балпық ата мен Қибала ана суаралығы/, Көксу т. б. өзендер жайылмаларының алювийлі-шабындық топырағы өте құнарлы келеді, сондықтан оларға суармалы егіншілік пен сүт өндірілетін мал шаруашылығы негізделген. 1997 жылдан бастап Талдықорған облысы, Алматы облысына біріккен [12] . Таулы облыстардың топырақ жамылғысы, тік белдеулікке сүйенеді. Тік аймақтық /зональдық/ деп, тау жоталары беткейлерінде климат пен өсімдік жамылғысы өзгеруіне сәйкес, топырақ алмасуын айтады. Кейбір жағдайда құрлық биіктігі өскен сайын, бірден-бірге топырақ алмасуы да бұзылады. Топырақ типтерінің дұрыс емес орналасу құбылысын топырақ аймағы инверсиясы дейді. Көп жағдайда бір топырақ аймағы екінші аймаққа еніп кетеді, бұл қапталдардың орналасу ретіне немесе тау өзендерінің аңғарлары мен топырақ аймақтарының кіруіне байланысты болады. Міне мұндай бір аймақ топырағының екінші аймаққа енуін миграция дейді. Кейбір таулы жерлерде бір қалыпты топырақтық аймақ құрылымынан бір белдеу түсіп қалады, яғни кездеспейді, мұндай құбылысты аймақтар интерференциясы деп атайды.

Таулы жерде топырақ құраушы табиғи жағдайлардың көптеген ерекшеліктері бар. Мұнда климат, жазықтыққа қарағанда, өзгеше қалыптасқан, яғни жылдық температура төмен жауын‬-шашын мөлшері мен ауа ылғалдылығы жоғары болады, күн /радияциясы/ да артық. Ғылыми анықтауларша, жота беткейімен жоғары көтерілген сайын әрбір 100 м биіктікке дейін жауын-шашын мөлшері артып, инцоляция /жарық/ үдейді.

Таулық климаттың /жазықтыққа қарағанда / тәулік және маусымдық өзгешелігі артық / күн мен түн, жыл мезгілі /, сондай-ақ жыл бойындағы ылғалдану мөлшері де біркелкі. Топырақ құралу үрдісі тауда өте тілімденген бедерде жүреді де, топырақ жамылғысы алаланған және біркелкі құралуы және эрозия дамуы да жер бедеріне байланысты. Таулы аудандарда топырақты су-жылу құбылымы қапталдар экспозициясына /беталысқа/ қарай өзгереді. Қорыта келгенде, таулы облыстарда жер бедері-топырақ тағдырын шешуші жағдай.

Таулы жерде топырақ жамылғысы күн сәулесі мен жел экспозициялық бағытта. Оңтүстік беткей, солтүстікке қарағанда жылы әрі құрғақ келеді. Атмосфералық ылғал мен жылу құбылымдары айырмашылығы өсімдіктердің өсіп-өнуіне, сол арқылы, топыраққа әсер етеді. Экспозиция әсері барлық тауларда бірдей емес. Қапталдардағы топырақ айырмашылығы бір қалыпты немесе ылғалы тапшы таулы аймақтарда жақсы байқалады. Ал өте ылғалды және құрғақ таулы жерлерде, экспозицияның әсері бәсеңдейді. Топырақ жамылғысы алалығы қапталдардың құрғақ немесе ылғалды, ыстық немесе суық жел өтінде орналасуына да байланысты.

Таулы аймақтарда топырақ құраушы жыныстар құрылымы әртүрлі және үгілудің жас азықтарынан тұрады. Көбінесе мұнда бор, әк, құм, тақта тас және магма жыныстары басым кездеседі. Тау аралық жазықтар мен ойпаңдарда негізгі жыныстар, қалыңдығы және гранулометриялық құрамы әртүрлі, төрттік дәуірдің шөгінділерімен көмкерілген. Кейбір топырақ құраушы жыныстар құрамында жеңіл еритін тұздар кездеседі.

Таулы облыстардың өсімдік жамылғысы атмосфералық түсім мен температураға байланысты және белдеулік бағытта өзгереді. Әр белдеулік пен беткейлер беталысына сәйкес биогидротермиялық жағдайлар мен топырақ түрлері де өзгереді. Бұл топырақтардың, тау қапталдарында қалыптасуына байланысты құралуында өздеріне тән ерекшеліктері бар.

Мұнда, ішкі ағын мен үстірттің шайылу әсерінен, бүйірден келетін ағынды заттар мөлшері жоғары болады. Таулық топырақтар, кескіні жұқа элювий-делювийлік шөгінділерде дамитындықтан және табиғи денудация /қырылу/ артық болғандықтан, ылғи жаңарып отырады. Сонымен, топырақтар туралы білім, топырақтану ғылымының саласы; жер шары құрылығында топырақтар таралу заңдылықтарын географиялық ортамен байланыстыра зерттейді, олардың жіктелуі мен жаратылысы және қасиеттерімен шұғылданады. Жер қоныстары сапасын анықтағанда, жерді мемлекеттік есептеуде, ауыл шаруашылығының жүйелі жүргізуде оның практикалық маңызы өте зор.

Іле Алатауы биік болғандықтан мұнда табиғаттың белдеулік аймақтары толық кездеседі. Бұл жайындағы алғашқы толық мәлімет Ленинградта шыққан «Балхаш өңірінің шөл даласынан Хан тәңірінің қарлы биіктігіне дейін» деген классикалық еңбегінде келтірілген [13] .

1938-1943 жылдары Іле Алатауы топырақтары зерттелініп, осы өңірдің топырақтық және ауылшаруашылығында пайдалану карталары жасалды [14] .

1950-ші жылдан Іле Алатауы тау алды суармалы топырақтарын [15] нақтылы зерттеді.

1953 және 1954 жылдары бұл зерттеулер Қаскелен және Жамбыл аудандарында жүргізілді [16] .

Осы жылдары, ірі масштабты Алматы облысының картасы жасалып, «Алматы облысының топырақтары» атты очерк жарық көрді [17-18] .

Қазіргі уақытта Іле Алатауы алды жазықтығының топырақтары нақтылы және толық зерттелген және осы өңірдің топырақ құнарлығын көтеру мақсатында ғылыми зерттеу жұмыстары жүргізілуде[19-20] . Республикамыздын жері қаншалықты кең болғанымен оның егіншілікке жарамдысы мен ылғалмен қамтамассыз етілгені аса көп емес. Сондықтан жыртылған егістікке айналған жердің әрбір гектарын тиімді пайдалану бүгінгі күннің басты мақсаты. Ғылыми тұрғыдан жасалған тыңайтқыш қолдану жүйесі тек өнімділік пен оның сапасын ғана жоғарылатып қоймай, топырақ құнарлығының жоғарлауына да әсерін тигізеді. Қазіргі егіншілік жағдайында, кей жерлерде тыңайтқыштарды дұрыс қолданбаудың әсерінен топырақ, ауа және өндірілген өнім нитраттармен ластануда. Сондықтан, ауыл шаруашылық дақылдарының қоректендіруін қолайландыра отырып, оларға тыңайтқыш қолдану жүйесінің экологиялық жағынан залалсыз түрін жасау қажеттілігі туып отыр [21] . Соңғы жылдардың ғылыми ізденістері нәтижесінде топырақтың құнарлығын сақтау, арттыру, қайта жандандыру және ауыл шаруашылығы дақылдарының сапасын жақсарту мен өнімділігін арттыру проблемалары қорытындыланып, көкөніс дақылдарының ауыспалы егіс танаптарындағы өнімі мен оның сақталуы, топырақ құнарлығына тыңайтқыштар жүйесінің әсері, тыңайтқыштардың топырақтағы айналымы олардың түрлері мен әр түрлі формаларының тигізетін әсерлері қарастырылады [22] .

Іле және Жоңғар Алатауы тау алды жазықтықтарының суармалы топырақтарында су эрозиясы кең орын алған. Ирригациялық эрозияға байланысты топырақтың жоғарғы құнарлы қабаты шайылып, ауыл шаруашылығы өнімінің 20-30%-ы жоғалады [23] . Топырақтың су эрозиясы суармалы егіншілік дамыған Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан облыстарының тау баурайындағы аймақтарда орын алған. Оған бұл жерлердің тым еңістігі, топырақ бетінің және оның төменгі қабаттарының су эрозиясына өте берілгіш ұнтақ жыныстардан (лөс тәріздес) құралуы септігін тигізеді. [24] мәліметі бойынша Қазақстан Республикасының 18 млн гектарынан астамы су эрозиясына берілгіш. Олардың жартысына жуығы егістікке жарамды жерлер. Су эрозиясы бұл аймақтарда топырақтың құнарлы қабатын шайып қана қоймай, сонымен қатар жылына 2, 5 млн тоннаға жуық азот, фосфор, калийді ағызып әкетеді. Жоғарыда келтірілген ғылыми зерттеулерге шолу мәліметтеріне қарағанда, топырақтың құнарлығын сақтау және ары қарай арттыру, экологиялық жағынан сапасы таза көкөніс дақылдарының өнімін арттыру үшін олардың минералдық қоректенуін жақсартып минералдық және органикалық тыңайтқыштардың тиімді (рационалды) нормаларын қолдану керек, су эрозиясынан сақтайтын агротехникалық шараларды дамыту керек. Бұл дипломдық жұмыс Алматы облысы, Көксу ауданы «Үйгентас» жеке шаруашылығының топырақтарын зерттеу нәтижелерін пайдалана отырып жазылды.

2 Шаруашылық туралы жалпы мағлұмат

«Үйгентас» кеңшары 1969-шы жылы 6-шы мамырда құрылған. Бұл Шаруашылықтың облыс және аудан орталықтарымен транспорт қатынасы асфальттанған, жақсы жол арқылы жүреді. Ал шаруашылық электр энергиясын Алматы энерго жүйесіне қарасты Жетісу ауданының электр көзімен қамтамасыз етілген. Шаруашылық облыс және аудан орталығымен телефон байланысы тартылған. Шаруашылықтың өндірісі негізінен 3 бөлімшеге топталған. Шаруашылықтың орталығы аудан орталығы Балпық биден 4 км қашықтықта орналасқан. Кеңшар Көксу ауданының территориясында орналасқан және ол екі басқа шаруашылықтар мен аралас бөліктен тұрады. Бірінші бөлімшенің орталығы Қабылиса, ал екінші бөлімше орталығы Талапты. Кеңшар территориясының формасы созылыңқы болып келеді. Ол солтүстік-батыстан оңтүстік- шығысқа қарай созылып жатыр. Ұзындығы 29 км-ге жуық, солтүстігінде Алғабас ауылымен шекараласады да, ал шығысында Мәмбет ауылымен шекараласады. Ал шаруашылықтың оңтүстігінде Кербұлақ ауданымен шекараласады.

«Үйгентас» кеңшарының жалпы жер көлемінің 64, 5 %-ы егіншілікте қолданылады, оның ішінде 10, 2 %-ы ғана суармалы. Шаруашылықтың негізгі бағыты ет-сүт өндіру. Шаруашылық территориясы таулы-далалы топырақты-климатты аймақта орналасқан. Шаруашылықта +10 С-тан жоғары болатын кезеңнің ұзақтығы 162 күнге жуық болып келеді.

Ауаның жылдық орташа температурасы 0. 9 С, ал ең төменгі жылдық температурасы 0. 7 С болса, ал орташа жылдық температураның ең жоғарғы мөлшері +40 ⁰ С, орташа жылдық жауын-шашын мөлшері 689 мм. Шаруашылықтың жер бедері негізінен таулы және Жоңғар Алатауының жоталы бөліктерінен тұрады. Таулы бөлігі айқын сатылы құрылым түзеді. Жоталардың су айрықтары және тау аралық құламалар әсерінен әлсіз төбелердің теңелуіне әкеп соғады. Шаруашылықтың оңтүстік-шығыс бөлігін Көксу өзенінің құлама жайылмасы алып жатыр. Теңіз деңгейінен абсолюттік биіктігі шаруашылық бойынша 690-700 м-ден 1100 м-ге дейінгі аралықта.

Шаруашылыққа ең жақын темір жол станциясы 67 км қашықтықта орналасқан Көксу ауданына қарасты Көксу станциясын атауға болады.

1-ші бөлімше: шаруашылық орталығы Қабылиса.

2-ші бөлімше: шаруашылық орталығынан 13 км шығыста орналасқан, Амангелді.

3-ші бөлімше: шаруашылық орталығынан 29 км қашықтықта орналасқан Талапты. Шаруашылық орталығынан басқа бөлімшелерге қатынас жолы асфальттанған.

... жалғасы

Талдықорған облысының ландшафтық, геоэкологиялық жағдайлары

Топырақ үлгілерін алу

Экскурсиызық іс-әрекеттің теориялық астары мен жүргізу әдістеріне талдау

АЛМАТЫ ОБЛЫСЫ ОРМАН ШАРУАШЫЛЫҒЫ

1990 жылдан бастап Қазақстанның әкімшілік-аймақтық даму тарихы

Талдықорған мен Жаркент орналақан орны мен табиғаты

Алматы облысының көлік инфрақұрылымы мен коммуникациясының қазіргі жағдайы мен келешектегі даму жобалары мен олардың негізгі болашақ экономикалық, сондай-ақ саяси тенденцияларын анализдеу

СУ ҚОРЛАРЫН ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ТИІМДІ ПАЙДАНУ

Ауыл шаруашылығы жерлерін тиімді пайдаланудың теориялық негіздері

Алматы облысының жер ресурстарын пайдалану ерекшеліктері

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс