Қазақстан Республикасындағы инфляциялық жағдайды талдау

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 56 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ 5

1. ИНФЛЯЦИЯНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 8

Инфляцияның экономикалық мазмұны 8
Инфляцияның формалары мен түрлері 10
Инфляцияның даму факторлары және оның әлеуметтік-экономикалық салдарлары 17

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ИНФЛЯЦИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙДЫ ТАЛДАУ 20ҚР-да инфляция процестерін себептері және зардаптары 20Инфляцияны тежеу шаралары мен әдістері 25Инфляцияға қарсы саясат 26

3. 2008 ЖЫЛҒЫ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ПРЕЗИДЕНТІ Н. Ә. НАЗАРБАЕВТІҢ ҚАЗАҚСТАН ХАЛҚЫНА ЖОЛДАУЫ 30

Қазақстан Республикасындағы инфляцияға қарсы күрес саясатына баға беру 45
Қазақстан Республикасындағы инфляцияның алдын алу шаралары 48

ҚОРЫТЫНДЫ 53

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 57

ҚОСЫМША 59

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі: Инфляциялық үдеріс барлық елдерде бар, ал мәселе соның қандай дәлізде жүріп өтеріне байланысты. Әсіресе, елімізде жылдың басында инфляция қарқын алды. Бірақ, соған қарамай Үкімет аталған шаруаны уысында ұстап тұрарын мәлімдеуде. Инфляцияны тоқтатудың екі жолы болса, соның бірі монетарлық тәсіл. Ұлттық банк бұл міндетін жақсы атқарып келеді. Дей тұрғанмен, соңғы кезде әлемде шикізатқа деген сұраныс, тиісінше баға да артып, шикізат сатудан түсетін валюта массасының көбейіп кетуіне алып келді. Сонымен қатар, әлеуметтік төлемдер мен жалақының өсуі де кері ықпал етуде

Дүниежүзілік сауда ұйымына мүше болу уақыты таяған сайын ұлттық экономикалық қауіпсіздікті сақтау еліміз үшін өзекті маңызға ие бола түсуде. Ұлттық экономикалық қауіпсіздік тиімді де, бәсекеге сай экономикасы бар елдің ғана маңдайына жазылатыны туралы сарапшылар да көп айтады. Ол мемлекеттік және шаруашылық субъектілердің мүддесін ұлттық дәстүрлер мен құндылықтарды сақтай отырып, ұлттық және халықаралық құқықтық нормаға сәйкес қорғауда саяси, құқықтық және экономикалық институттардың қызметіне қатаң талап қоюды қажет етеді. Сонымен бірге сыртқы және ішкі экономикалық қауіпсіздікке төніп келе жатқан қатерді анықтап, оны болдырмауға немесе зардабын азайтуға арналған шараларды қабылдау пәрменіне де тікелей байланысты екенінде дау жоқ.

Біз тұрақты инфляцияның пайда болу себебін, оның шығысын көрсетіп және оның динамикасына қалай әсер ететінін түсінгіміз келеді. Көп ғалымдар алдарына мынадай сұрақтар қояды: неге инфляцияны бақылау өте қиын, неге жоспарлар мен үкіметтердің есептеулеріне қарамастан инфляция бар, неге біз инфляция туралы уайымдауымыз керек, инфляция қандай зиян немесе пайда алып келеді, инфляциядан айрылу үшін экономика құрылғыларын біз өзгерте аламыз ба, мәселен алтын стандартына оралып, яғни қағаз ақшаларды алтынға ауыстырып немесе инфляция кезінде бізге өмір сүруге оңай болу үшін экономиканы қайта қөру керек пе?

Біздің елімізде ресми ғылымдар мен насихаттаумен социализм кезеңінде инфляция болуы мүмкін деген пікірдің мойындалмағанына көп уақыт да болған жоқ. Ал инфляция жасырын нысанда кішкене өлшемде болса да болды. Созылмалы тауар тапшылығы кезінде, тұрақты баға кезеңінде де ақшалар өз маңыздылығын жоғалтты.

Қазір инфляция үйреншікті болып, оның масштабы өсуде. Бірақ тек халықтың кең қабаты ғана емес, оның қағидалы механизмдері, түсінігі және ол туралы ақпараттармен мамандардың өздері де жетік иемденбеген.

Өзіміздің сарапшылардың да, халықаралық сарапшылардың да зерттеулері экономикалық қауіпсіздікке төнген қатердің әлеуметтік-экономикалық жағдайға жан-жақты әсер ететін өзіне тән кешенді сипаттамасы болатынын көрсетеді. Cол сипаттамалардың бірі әрі негізгісі болып елдегі инфляция жағдайы.

Дипломдық жұмыстың мақсаты: Инфляция түсінігін анықтау, жалпы сипаттама беру, Қазақстан Республикасындағы инфляцияны бағалау, инфляцияның себептері мен зардаптарын анықтау, оның даму қарқынын бақылау, Қазақстан Республикасындағы инфляцияға қарсы күрес саясатына баға беру, Қазақстан Республикасындағы инфляцияның алдын алу шараларын зерттеу.

Зерттеліп отырған дипломдық жұмыс негізінен: кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытындыдан және қосымшалардан тұрады.

Бірінші бөлім, «Инфляция: себептері, түрлері, салдары» деп аталып, теориялық негізге сүйенген. Онда инфляция ұғымына тоқталып, оның пайда болу себептері мен көрінісі, түрлері мен формалары, сондай-ақ инфляцияның даму факторлары және оның әлеуметтік-экономикалық салдарлары туралы баяндалған. Және де инфляцияны реттеу және ақша айналымын тұрақтандыру әдістері көрсетілген.

Екінші бөлім, «Қазақстан Республикасындағы инфляциялық жағдай» туралы. Бұл тарауда Қазақстан Республикасындағы инфляция ерекшеліктері мен елдегі инфляцияның даму қарқыны мен себептері мен зардаптары жайлы мәліметтер келтірілген. Қазақстан Республикасында антиинфляциялық саясатқа баға берілген, сонымен қатар инфляция жағдайына байланысты статистикалық мағлұматтар көрсетілген.

Үшінші бөлімді, «Қазақстан Республикасындағы инфляцияның алдын алу шараларын зерттеу» деп алып, Қазақстан Республикасында қазіргі кезде нақты жүргізіліп жатқан антиинфляциялық шараларға баға беру.

Баға өсуі және факторлары Қазақстанда реформаның алғашқы жылдары бағаның қозғалысы көптеген факторлармен айқындалды, олардың басымдары мыналар болды: азық-түлік тауарларына және кейбір тауарларға арналған бағаның белгіленген шекті деңгейін біртіндеп алып тастау, энергия ресурстарына арналған бағаны ырықтандыру және ұлттық валютаның құнсыздануы.

Бүгінгі таңдағы инфляцияның өсуі көп себептерге негізделген және тиісті органдар мен нарық субъектілерінің нақты іс-әрекеттеріне байланысты күрделі көп факторлы құбылыс.

Қазақстан Республикасындағы инфляция қарқыны, оның пайда болу себептері мен алдын алу шаралары. Антиинфляциялық саясат пен инфляцияның әкелетін зардаптарын қарастыру - курстық жұмыстың басты объектілері болып табылады.

Тұтастай алғанда 1996-2007 жылдары инфляция мынадай болды:

1996 жылы - 60, 3 %; 1997 жылы - 28, 7 %; 1998 жылы - 11, 2 %; 1999 жылы - 1, 9 %2000 жылы - 17, 8 %; 2001 жылы - 9, 8 %; 2002 жылы - 6, 4 %; 2003 жылы - 6, 6 %; 2004 жылы - 6, 8 %; 2005 жылы - 6, 7 %; 2006 жылы - 7, 6 %; 2007 жылғы қаңтар-шілдеде - 5, 1 %. 2007 жылғы қаңтар-шілдеде 2006 жылғы осындай кезеңмен салыстырғанда тұтыну тауарлары мен қызмет көрсетулерге арналған бағалар мен тарифтер 8, 7 %-ға, азық-түлік тауарлары - 9, 4 %, ақылы қызмет көрсетулер - 9, 8 %-ға өскен. /12/

Жұмыстың жазу барысында белгілі экономистердің еңбектері пайдаланылады, жұмыста ұйымның қаржылық жағдайы анализінің әдістері пайдаланылған.

Сөйтіп, жұмыстың теориялық негізін отандық және шетелдік экономистері Жүнісов. Б. А., Мәмбетов. Ұ. Е., Байжомартов. Ү. С. «Нарықтық экономиканың негіздері», Мәуленова С. С., Бекмолдин С. Қ., Құдайбергенов Е. Қ. «Экономикалық теория», Әкімбеков С., Баймұхаметова А. С., Жанайдаров У. А. «Экономикалық теория» атты оқулықтары.

«Қазақстан Республикасындағы 2007 жылғы инфляциялық шолу» (Дерек көзі: Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі) материалдары.

1. ИНФЛЯЦИЯНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

1. 1. Инфляцияның экономикалық мазмұны

Экономикалық құбылыс ретінде инфляция ұзақ уақыт өмір сүруде. Оның пайда болуын ақшаның шығуы қызметімен байланыстырады. Инфляция термині латын тілінен - inflatio - қампаю, ісіну, көтерілу деген мағына береді. Инфляция -бұл бағаның өсуінен, тауарлар тапшылығынан, тауарлар және қызметтер сапасының төмендеуінен туындайтын ақшаның құнсыздануы, сондай-ақ оның сатып алу қабілетінің төмендеуін түсіндіреді. Инфляция бұл кез келген экономикалық даму үлгісіне тән объективті құбылыс. Шынында да қауырт жағдайларда, мысалы, соғыс, революция және сол сияқты кездейсоқ жағдайларда экономиканы дамыту үшін мемлекеттік шығындарды қағаз ақша шығарумен қаржыландыру ақша айналымының күрт “көтеріліп”, қағаз ақшаның құнсыздануына әкеп соғады. Оны әр елдегі соғыс жылдарындағы ақша айналымынан көруге болады. Тұңғыш рет Солтүстік Америкада 1861-1865 жылдары Азамат соғысы кезінде “инфляция” термині пайда болды. Оның соңғы екі жылында доллардың сатып алу мүмкіндігі 60% дейін төмендеген; XIX ғасырдың бас кезіндегі Англияның Наполеонға қарсы соғысы; 1789-1791ж. ж. Француз революциясы; әсіресе дүниежүзілік соғыстан кейін Германияда инфляция жоғары қарқынға жетті. Осы келтірілген мәселелер инфляцияның бұрыннан келе жатқан айрықша құбылыс екенін дәлелдейді. Инфляция тауар бағаларының өсуінен көрінгенімен, ол тек ақшаға тән құбылыс емес. Ол күрделі әлеуметтік-экономикалық құбылыс, оны тудырушы рынок шаруашылығының түрлі саласындағыұұдайы өндіріс сәйкестілігінің бұзылуы. Инфляция-дүниежүзіндегі көптеген елдердің экономикалық өміріндегі ең өткір проблемалардың бірі.

Инфляция сұраныс пен ұсыныс баланссыздығын, бағаның өсуінде көрінетін басқа да ұлттық шаруашылық пропорцияларын түсіндіреді. Бірақ инфляция кезінде барлық бағалар өседі деп айтуға болмайды. Бір тауарлардың бағасы өсуі мүмкін, басқа тауарлардың бағалары тұрақты болып қалуы мүмкін, бір тауарлар мен қызметтердің бағалары басқаларына қарағанда тез өсуі мүмкін. Осы пропорция негіздерінде сұраныс пен ұсыныс арасында әр түрлі арақатынас пен әр түрлі икемділік жатыр.

Инфляцияның мазмұнын әр автор әр түрлі жазып жүр. Мысалы, “Ақша, несие, банктер” деген, 1998 жылы, Мәскеуден шыққан көлемді оқулықта (орыс тілінде), : “инфляция, бағаның жоғарлағанын, тауардың жетіспеушілігінен және тауармен көрсетілген қызметтің сапасыздығынан шыққан ақшаның құнсыздануы, оның сатып алу мүмкіншілігінің төмендеуі болып көрінеді” делінген.

Бұл анықтаманың басты кемшілігі, айналымдағы ақша белгілерінің аса көбейіп кетуінің инфляцияға тигізетін әсері көрінбейді.

1999 жылы, Алматыда шыққан “Толық экономикалық орысша-қазақша сөздікте” инфляция былай сипатталады: “Ақшалай табыстың тауарлармен көрсетілетін қызметтерден асып түсуі, рынокта қаржы активтерінің көбеюі салдарынан тауарлармен көрсетілетін қызметтер бағасының өсуі”.

Мұндай анықтамадан байқайтынымыз, ең басты мәселе табыстың өсуінде сияқты. Соның салдарынан айналымда ақша көбейіп кетеді деген ой туады. Бірақ, бұл да теріс түсінік. Әңгіме табыста емес. Ол өскен жоқ, ал тауарлар мен қызмет жетпегендіктен, олардың сапалары төмен болғандықтан, ұсыным азайып, сұраным көбейгеннен кейін, айналымда ақша көбейген сияқты болып көрінеді.

Енді инфляция дегеніміз не, осы сөздің басын ашып алайық. Инфляция - қағаз ақшаның құнсыздануына байланысты болатын әлеуметтік-экономикалық құбылыстар жиынтығы, басқаша айтқанда айналыстағы ақша өлшемдері мөлшерінің тауарлар бағаларының қосындысынан артып кетіп, осының нәтижесінде тауарлар қамтамасыз етілмеген ақшаның пайда болуы инфляцияны білдіреді. Оның мәнін түсіну үшін мынадай мысал келтірелік. Айталық, тауар айналымы үшін 10 млрд. Алтын доллар керек екен, ал қағаз ақша 20 млрд. доллар шамасында шығарылды делік. Мұның өзі қағаз доллардың екі есе құнсыздануына әкеліп соқтырады. Инфляция жұмысшылардың тұрмыс жағдайына зардапты ықпалын тигізеді. Себебі тауар бағасы бірнеше есе өседі, ал мемлекет жалақыны бұрынғы дәрежесінен арттырмауға тырысады. Ақшаның құнсыздануы халықтың әл-ауқатының дәрежесін төмендетуге әкеп соқтырады.

Инфляциядан өндірісте біраз зардап шегеді. Инфляцияның деңгейінің көтерілуіне байланысты еңбекке деген ынта та бұзылады. Инфляция тауар тапшылығының басты себебі бола тұрып тауар мен азық-түлікті белгіленген норма бойынша бөлуге мәжбүр етеді.

Инфляция кешенде себептерінің негізінде пайда болады және оның маңыздылары болып мыналар саналады: мемлекеттік бюджеттің тапшылығы, оны азайту мақсатында мемлекеттік бағалы қағаздар немесе жай қағаз ақшалар шығарылады. Тұтыну игіліктерінің көбеюіне айналмайтын, адамзат еңбегінің мақсатынсыз шығындарына жол беретін мемлекеттің өндірістік емес шығындары (әскери әскери шығындар)

Сұранымды ұсынымнан алшақтататын тауар тапшылығы және соның негізінде бағаның өсуі, бірқатар өндірушілердің өз өнімдеріне, олардың тұтыну сапасын арттырмайтын-ақ жоғары баға қою және негізінен қымбат тұратын өнім шығаруға мүмкіндік беретін монополиялық үстемдік жағдайы, жалақының өсуінің еңбек өнімділігінің өсуінен алшақтауы және басқа себептер. Бұл себептер мемелекеттік бюджеттің тапшылығының тұрақты ұдайы өндірілуіне және жиі-жиі артық ақша эмиссиясына (эмиссия-айналысқа ақша және бағалы қағаздар шығару) жағдай жасайды.

Жұмыссыздықпен инфляцияның өсу қарқыны арасында тұрақты өзара байланыс болады. Экономикалық ғылымда бұл құбылыс Филипс қисық сызығы деп аталады. (ағылшын экономисі А. В. Филипстің атымен аталған және жұмыссыздықты қысқарту салдарынан болатын бағаның жедел өсуінің «заңдылығын» ол алғаш рет 1958 жылы график түрінде бейнелеген болатын) .

Бұл Филипс қисық сызығы график түрінде былай көрінеді:

Филипс қисық сызығы экономикадағы жұмыссыздықпен инфляция деңгейінің өзара өзгеруін көрсетеді: Бұндай қисық сызық нысаны, жоғары жұмыссыздық жағдайында инфляция төмен болатыннын білдіреді. Және керісінше, жұмыссыздықтың азаюы жиынтық сұранымды арттырады, бағаның өсуін итермелейді. [2]

Батыс елдерінде жұмыссыздық деңгейімен инфляция деңгейінің арасындағы өзара байланысты талдау негізінде жиынтық сұранымды реттеудің экономикалық саясатымен оларды азайтудың шаралар жүйесі (салықтар нарқы мен басқа тұтқалар) жасалып шығарылады. Швед экономист-ғалымдары Еста Рен (1913 ж. туған) және Рудольф Мейднер (1914 ж. туған) 50-жылдпры жұмыссыздыққа қарсы әрекет етумен инфляцияны ұстаудың экономикалық моделін ұсынды. Ол тарихта «Рен-Мейднер моделі» деген атпен белгілі. Бірақ Филипс қисық сызығындағы қалыптасқан экономикалық байланыстар жағдайында, барынша көп еңбекпен қамтуға қол жеткізу инфляциясыз мүмкін емес. [1]

1. 2. Инфляцияның формалары мен түрлері

Бағаның өсу қарқынына байланысты инфляцияны үш түрге бөледі:

Баяу немесе сұлама инфляция;
Қарқынды немесе секірмелі инфляция;
Ұшқыр инфляция немемсе гиперинфляция.

Баяу инфляция кезінде баға жай өседі де (жылына 10-20 %-тен аз) ақша негізінде өз құнын сақтап қалады. Мұндай кезде халықта да, мемлекетте төтенше жағдайда тап болмайды. Нарықтық экономикада инфляция 2-3 % деңгейінде қалыпты құбылыс деп есептелінеді. Мысалы, 1992 жылы % Францияда - 2, 7 %, Германия мен АҚШ-та - 3, 8 % құрады. Қарқынды инфляция кезінде баға жылына 10-20 %-тен 200-300 %-ке дейін өседі. Соның салдарынан жалақы өсіп ол бағаның одан әрі өсуіне әкеп соқтырады. Ал ұшқыр инфляция кезінде ақшаның саны мен баға астрономиялық қарқынмен (500-1000 %-тен жоғары) өседі. Баға мен жалақының арасы алшақтап, бай адамдардың да тұрмыс тіршілігі қиындай бастайды. Экономикалық тарих ұшқыр инфляцияның таңқаларлық мысалдарын келтіреді. Инфляция 1985 жылы Боливияда - 3400 %, 1990 жылы Аргентинада - 2000 % құрады. [2]

Инфляция процестің сипатына қарай бөлінуі:

Ашық инфляция;
Жабық инфляция;
Инфляциялық шок.

Еркін баға белгілеу экономикасына тән ашық инфляция бағаның тауарлар мен қызметтерге созылмалы артуы түрінде көрінеді. Ашық инфляция кейбір тауар нарығындағы бағаның оқтын-оқтын төмендеуімен немесе оның өсуінің баяулауымен сыйыса береді. Ал ол ашық инфляцияның нарық механизмін едәуір бұрмалағанымен, әйтсе де оны толық бүлдіре алмайтынын көрсетеді. Яғни бағаға ешқандай да кедергі болмайды, оның еркін өсуі байқалады.

Жасырын немесе жабық инфляция деп аталатын басылыңқы инфляция реттелмелі бағалар қолданылатын экономикаға тән, ол тауар тапшылығында, өнімнің сапасының нашарлауында, амалсыздан ақша жинақтауда, астыртын экономикада, бартерлік айырбастың дамуында көрінеді. Жабық инфляция, ақшаның жалпылама төлем қабілеті бар құрал және тауарлар мен қызметтерді бөлу өлшемі қызметін атқара алмаған жағдайда тауар бағасын сұраным мен ұсынымның тепе-теңдік бағасынан төмен ұстап отыруды мемлекетпен қолдау нәтижесінде пайда болады. Бұндай жағдай ұзақ уақыттан бері біздің экономикамызға тән болып отыр. Немемсе басқаша айтқанда, тауар тапшылығы жағдайында бағаға мемлекет қатаң бақылау жасап отырады.

Зерттеу объектісіне байланысты инфляция:

Ұлттық;
Аймақтық;
Әлемдік болып бөлінеді.

Ұлттық және аймақтық масштабта талдау объектісін көтерме және бөлшек сауда бағаларының динамикасы, кейбір елдердегі, елдер бірлестігінің дәрежесіндегі, халықаралық нарықтағы ЖҰӨ-нің дефляторы құрайды.

Ішкі және сыртқы факторлар тудыратын жүйеге ықпал ететін инфляциялық импульстарға байланысты:

Импортталған;
Экспортталған.

Елдің валюта курсы қатаң сақталып тұрған жағдайда импорттық тауарлардың бағасының қандай болмаса да өсуі, елге инфляцияны импорттайды.

Экономиканың бағаның өсу қарқынына ұтымды бейімделуіне байланысты инфляция:

Балансталған (теңестірілген) ;
Баланстандырылмаған (теңдестірілмеген) .

Біріншіде бағалар орташа және тұрақты өсіп отырады. Басқа макрокөрсеткіштер сәйкестікте өзгеріп отырады. Екіншіде тауарлардың бағасы секіріп өседі және бұл бір мезгілде жүрмейді, ал экономика өзгермелі жағдайға бейімделуге үлгере алмайды.

Мемлекеттің инфляциялық процеске әсер ету қабілетіне байланысты, инфляция:

Бақылаудан шықпаған;
Бақылауға көнбейтін.

ЖҮӨ-нің көрсеткішінің өзгеруіне байланысты, экономикада сұраныстың өскен жағдайында:

Ақиқат инфляция;
Жалған инфляция.

Бағананың болашақтағы өсу қарқыны және оған үйлесімді бейімделу дәрежесі туралы болжамның дәлме-дәл болуына-болмауына байланысты:

болжауға болатын инфляция;
болжауға келмейтін инфляция;

Инфляциялық процесті тудыратын және оған дем беретін факторларға байланысты:

«сұраныс» инфляциясы;
«шығын» инфляциясы;

Сұраным инфляциясының мәнін бір сөзбен былай деп сипаттауға болады: «Тым көп ақшалар тым аз тауарларды аулайды». «Сұраныс» инфляциясынарықтық байланыстарды монополизм мен әкімшілдік-әміршілдік басқару жүйесінің ұсақ үстемдігі болған жағдайда да орын алады. Олар айрықша нысан сипатында болады. Мысал ретінде біздің экономиканы алсақ, онда ұзақ жылдар бойы жасанды түрде төмен жұмыссыздық деңгейі сақталды. Оған табыссыз жұмыс жасайтын бірталай кәсіпорындардың санын және артық жұмыс орнын, ең көп еңбек шығынын қажет ететін өндірісті сақтау арқылы қол жетті, ал ол еңбек өнімділігіне кері әсер етті. Ал жалақының еңбексіз табылған табысқа айналуы, оны «сұраныс» инфляциясына айналдырады, бағаны өсіреді. [5]

Сұраным инфляциясын график түрінде 1 - суретте көрсетілген.

Жоғарыда келтірілген себептерге байланысты ақша массасының өсуі жалпы сұраным сызығын солдан оңға қарай жылжытады (AD ₁ - AD ₂ ) және, экономика жалпы ұсыным қисығының аралық (2) немесе классикалық (3) үзіндісінде болса, бұл баға деңгейін арттырады (Р ₁ - Р ₂ ), яғни инфляция қалыптасады.

«Шығын» инфляциясы ұсыным мен шығындарды өзгерту нәтижесінде болуы мүмкін. «Шығын» инфляциясының екі түрі бар:

жалақының өсуі әсерінен болатын инфляция;
ұсыным экономикасы механизмінің бұзылуы нәтижесінде пайда болатын инфляция.

Шығындар инфляциясы график түрінде 2 - суретте көрсетілген:

Айтылған себептерге байланысты өндіріс шығындары өседі, жалпы ұсыным қисығы солға қарай жилжыды (AS ₂ - AS ₁ ), баға даңгейі өседі (Р ₁ -Р ₂ ) өндіріс көлемі қысқарады (Q ₂ - Q ₁ ), яғни ЖҰӨ-нің нақты көлемі қысқарады. [1]

Дүниежүзілік тәжірибе инфляцияны мына шартты түрлерге бөледі:

экономикадағы қамтитын аумағына байланысты -;
жүру қарқынына байланысты -біркелкі(баға үнемі төмен қарқынмен өседі), ;
даму қарқынына байланысты - жылжымалы инфляция - онда бағаның өсу қарқыны жылына орташа 5-10 проценттен аспайды; қарқынды инфляция - онда бағаның өсуі жылына орташа 10 проценттен 50 процентке дейін (ал кейде 100 процентке) жетеді; ұшқыр инфляция - онда бағаның өсуі жылына 100 проценттен асады; Халықаралық валюта қоры баға айына 50 процентке өссе, оны ұшқыр инфляцияның ішіндегі аса ұшқыр инфляция (супергиперинфляция) деп аталады. Егер инфляция өндірістің құлдырауымен ұштаса оны стагфляция деп атайды;
әсер ететін факторлар бойынша - сұраныс инфляциясы және шығын инфляциясы.

Сұраныс инфляциясы ақшалы факторларға байланысты туындайды, яғни айналыстағы ақша массасы “көтеріліп”, соның салдарынан төлем қабілеті бар сұраныста жоғары болады. Ал сол кездегі бірқалыпты баға жағдайында өндірістің оралымсыздығы сұранысты қанағаттандыра алмайды. Сөйтіп жиынтық сұраныс экономиканың өндірістік мүмкіндіктерінен жоғарылап, бағаның көтерілуіне соқтырады.

Ақша массасының “көтерілуі” себептерінің ең негізгісі - әскери шығындардың өсуі, яғни шығарылған әскери техника күнбе-күнгі өмірде қолдануға жарамайтындықтан оның ақшалы эквиваленті бюджеттің тапшылығын тудырады. Тапшылықты жою үшін айналымға қосымша ақша массасы шығарылады, немесе ақша нарығына мемлекеттік зайымдар орналастырылады. Бюджет тапшылығын жоюдың бірінші жолы өркендеген мемлекеттерге тән. Айналысқа қосымша ақша массасын шығарудың алғашқы сатысында өндірістің дамуы, жұмыссыздықтың азаюы және бағаның төмендеуі тепе-теңдік орнайды. Сондықтан аз мөлшерлі инфляция пайдалы деген қорытынды шығады, себебі ондай инфляция артық өндіру дағдарысынан және жұмыс орындарының қысқаруынан сақтандырады. Одан әрі бүкіл экономикада бос жұмыс орны болмаған және дамыған сұранысқа өнімді қосымша шығара алмаған жағдайда баға өседі. Осыдан кейін өндірістің құлдырауына, оның тиімділігінің төмендеуіне және инфляцияның қарқындауына себепші факторлар әсер ете бастайды.

Сөйтіп, сұраныс инфляциясы кезінде шектелуі ұсыныспен салыстырғанда айналыста артық ақша массасының болуы бағаларды жоғарылатады және ақшаны құнсыздандырады.

Шығын инфляциясы өндіріс шығынының көбеюіне байланысты әсіресе еңбек ақының көбеюіне байланысты бағаның өсуі. Бұл жағдай №1 сұлбада көрсетілген. өнімге баға белгілеуде әсер ететін ақшасыз факторларға байланысты туындайды. Ол - ең алдымен жалақы төлеуге шығындардың өсуі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.