Геодезиялық жұмыстарда қолданылатын аспаптар
КІРІСПЕ
I. КАЛАЛАРДЫ ЖОСПАРЛАУДА ЖӘНЕ САЛУДА ЖҮРГІЗІЛЕТІН ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТАР
1.1 Қала территориясын жобалау және жоспарлау
1.2 Қызыл сызықтарды құрастыру және жобаны есептеу
1.3 Қызыл сызықтарды, өтпел осьтерін, ғимараттар мен құрал . жабдықтарды белгілу немесе қорытындылау
1.4 Жер бедерінің жоспарын құрастыруды ұйымдастыру
1.5 Жер бетін ұйымдастырудың жобасын шынайылылыққа енгізу немесе түсіру
1.6. Азаматтық және өнеркәсіптік ғимараттар құрылысындағы геодезиялық жұмыстар
II. ЖОСПАРЛЫ ИНЖЕНЕРЛІК. ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ ЖҮЙЕЛЕР
2.1 Жүйелердің түрлері және тағайындалуы сонымен қатар олардың дәлдіктеріне қойылатын талаптар
2.2. Полигонометриялық түсірістермен желілерді жобалау
2,3 Инженерлік полигонометриядағы бұрыштық және сызықтық өлшеулердің ерекшелігі
III. ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТАРДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН АСПАПТАР
3.1. Қазіргі кездегі түсіру негіздерін GPS . технологияларды пайдалану арқылы құру
3.2. Тахеометрлер
3.3. Теодолиттер
IV. ОБЪЕКТІЛЕРДІҢ ГАЖ КАРТАЛАРЫНДАҒЫ КӨРІНІСІ
4.1 Геоақпараттық жүйелердің типтерге бөлінуі
4.2 Картографиялық түсірілімдерді талдаудың негізгі әдістері
V. MAPINFO ГЕОАҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕСІ. MAPINFO. ҒА КІРІСПЕ
5.1. MapInfo жобасы.
5.2. MapInfo 6.0 қабаттарымен жұмыс істеу
5.3. Расторлық бейне тіркеуіне кіріспе
5.4. Сұраныстар және MapInfo 6.0 . де картаны баспаға шығару.
ҚОРЫТЫНДЫ.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
I. КАЛАЛАРДЫ ЖОСПАРЛАУДА ЖӘНЕ САЛУДА ЖҮРГІЗІЛЕТІН ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТАР
1.1 Қала территориясын жобалау және жоспарлау
1.2 Қызыл сызықтарды құрастыру және жобаны есептеу
1.3 Қызыл сызықтарды, өтпел осьтерін, ғимараттар мен құрал . жабдықтарды белгілу немесе қорытындылау
1.4 Жер бедерінің жоспарын құрастыруды ұйымдастыру
1.5 Жер бетін ұйымдастырудың жобасын шынайылылыққа енгізу немесе түсіру
1.6. Азаматтық және өнеркәсіптік ғимараттар құрылысындағы геодезиялық жұмыстар
II. ЖОСПАРЛЫ ИНЖЕНЕРЛІК. ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ ЖҮЙЕЛЕР
2.1 Жүйелердің түрлері және тағайындалуы сонымен қатар олардың дәлдіктеріне қойылатын талаптар
2.2. Полигонометриялық түсірістермен желілерді жобалау
2,3 Инженерлік полигонометриядағы бұрыштық және сызықтық өлшеулердің ерекшелігі
III. ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТАРДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН АСПАПТАР
3.1. Қазіргі кездегі түсіру негіздерін GPS . технологияларды пайдалану арқылы құру
3.2. Тахеометрлер
3.3. Теодолиттер
IV. ОБЪЕКТІЛЕРДІҢ ГАЖ КАРТАЛАРЫНДАҒЫ КӨРІНІСІ
4.1 Геоақпараттық жүйелердің типтерге бөлінуі
4.2 Картографиялық түсірілімдерді талдаудың негізгі әдістері
V. MAPINFO ГЕОАҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕСІ. MAPINFO. ҒА КІРІСПЕ
5.1. MapInfo жобасы.
5.2. MapInfo 6.0 қабаттарымен жұмыс істеу
5.3. Расторлық бейне тіркеуіне кіріспе
5.4. Сұраныстар және MapInfo 6.0 . де картаны баспаға шығару.
ҚОРЫТЫНДЫ.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Пән: Геология, Геофизика, Геодезия
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:
КІРІСПЕ
Қазіргі таңда ғылым мен техниканың өте қарқынды дамыған сәтінде сандық
карталарды қолдану өте тиімді болып есептеледі. Себебі, сандық карталардан
бір уақытта бірнеше және нақты мәліметтерді алуға мүмкіндік бар.Ол үшін
геодезиялық түсірістер негізінде геоақпараттық технологияларды қолдана
отырып сандық карталарды құрастырады.
ГАЖ құруда ең негізгі және керекті ол жер бедері бетінің сипаттамасы
болып табылады. Түсірістер- территорияның дамуын, пайдалы кен орындарын
барлауды және игеруді, құрылыс объектілерін салу мен реконструкциялауда жер
және қала салушы кадастрларды, қорғанысты және т.б. ету үшін
халықшаруашылығына ірі масштабты топографиялық түсіріс материалдарының
қажеттілігі күннен күнге артуда. Топографиялық түсірістердің материалдарын
әрқашан қазіргі кездегі жағдайға сәйкестендіріп отыру қажет.
Географиялық ақпараттық жүйелердің ішіндегі MapInfo ең қолайлысы.
Себебі MapInfo- да адам мен компьютер арасындағы қарым- қатынас өте жақсы
дамыған.
Картографиялық ізденістердің әртүрлі білім салаларында қолданылуы
картаны талдаудың бірнеше әдістерінің пайда болуына алып келді. Мұнда
картографтар, географтар, геоглогтар, геофизик, математик және
экономистердің сіңірген еңбегі зор.
Геоақпараттық жүйелерде барлық объектілер картада төрт типке бөлінетін
кеңістіктік объект ретінде көрсетілген.
ГАЖ-ге мәліметтерді қашықтық зондтау арқылы да алуға болады. Бірақ та
ғарыштан алынған көптеген мәліметтер растрлы форматта алынады. Онда әрбір
ұяшық электромагнитті сәулеленуден алынған радиометрлік мағынаға ие.
Бұл дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты жаңа технологияларды яғни
геоақпараттық жүйелерді пайдалан отырып, сандық карталарды құрастырудың
негізгі әдістерін көрсету болып табылады.
Жұмыс көптеген кітапхана қорындағы ғылыми әдебиеттерді сонымен қатар
интернет материалдарын пайдалана отырып оған талдау барысында жазылды.
I. КАЛАЛАРДЫ ЖОСПАРЛАУДА ЖӘНЕ САЛУДА ЖҮРГІЗІЛЕТІН ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТАР
1. Қала территориясын жобалау және жоспарлау
Қала территориясы оның жоспарлы құрылымын және архитектуралық
кескінін анықтайтын функцияльды зоналармен қалыптасады. Қала зоналарының
мына түрлері бар:
- селитебті- оларға тұрғындар тұратын аудандар, мәдени орталықтар
(әкімшілік, ғылыми, оқу, медициналық, спорт кешендері және т.б.),
жалпы жұрттық пайдалану үшін жасыл желектер (бақшалар) жатады.
- өнеркәсіптік- оларға өнеркәсіп орындарының және онымен байланысты
объектілердің орналасуы үшін.
- Коммуналды қоймалар- оларға қоймалар, гараждар, троллейбус және
автобус парктерінің орналасуы үшін
- Сыртқы транспортқа – оларға транспорттық құрылшғылар мен
жүргіншілерге қажеттіліктер және жүк станциялары, порнттардың
орналасуы үшін жасалынады.
Ауыл тұрғындарының территроиясын селитебті және өндірістік зоналарға
бөлуге болады.
Қалаға жанасып жатқан территорияларды қаланың кейінгі дамуына резервке
алып қояды. Қала одан әрі дамитын болса, сол жерлерді шаруашылық қызмет
көрсету объектілері, халықтың дем алуы үшін жасыл желектер ретінде, қала
микроклиматының жақсаруы үшін қолданылады.
Селитебті зонаның негізгі жоспарлы элементі- микроаудандар болып
табылады. Онда магистальдар және тұрғын үй көшелері қызыл сызықтармен
шектелген. Қызыл сызықтар деп- түрлі көшелер арасындағы шекаралар мен
негізгі қаланы қалыптастырушы элементі сонымен қатар тұрғын үй зоналарын
және су бассейндерін, өнеркәсіптік, жасыл, техникалық зоналарды айтады [1].
Ғимарат құрылыс сызықтарына ұзына бойы орналасады. Қызыл сызықтар
микроаудан территориясында магистраль жолдарында 6 м, ал тұрғын үйлерде 3 м
арақашықтықта болады.
Қаланың жоспары және құрылысы геодезистердің территорияны жан- жақты
зерттеп, ол жерге тұрғын үйлер немесе ғимараттар салуға болатын не
болмайтындығы туралы шешім айтқан соң барып қана іске асады.
Қала құрылысының негізгі құжаты ол- қаланың басты жоспарлы болып
табылады. Ол жерде қалаға қатысты барлық функцияларының жұмыс істеуін,
қаланың одан әрі қарай дамуына жағдай жасайтындай жоспар болады. Атап айтар
болсақ, әлеуметтік және ғылыми техникалық орталықтар, жалпыға қызмет
көрсету желілері, көп қабатты үйлер мен қалалық транспорттар жүйесі ыңғайлы
орналасуы керек.
Қаланың генеральды жоспары мыналардан тұрады:
- бас жоспардың негізгі сызбасы;
- бұрынғы қаланың яғни, қасындағы қаланың негізгі жоспары;
- кеңістіктік- архитектура композициясының идеясын сипаттайтын
материалдар;
- табиғи жағдайларды, инженерлік құрылғыларды, территорияның
дайындығын анықтайтын сызбалар;
- бірінші реттік құрылыс жобасының орналасуы;
- қалалық және сыртқы транспорттардың сызбасы;
- мекемелер мен мәдени- тұрмыстық қызмет көрсету орындарының
огрналасу сызбалары;
- түсініктемелік хат.
500 мыңнан астам халқы бар қалалардың бас жоспары 1:10 000 масштабтағы
топографиялық жоспарда жасалынады. Ал басқа қалалар үшін – 1:5 000- 1:
2 000 масштабтар қолданылады.
Қаланың бас жоспары қаладағы өнеркәсіп орындарының, инженерлік
құрылғылардың, қала транспортының, көгалдандырудың негізі болып табылады.
Бөлшектеп жоспарлаудың және құрылыс нобайларының жобасы селитебті
территориялық жекелеген бөліктерінде жүргізіледі; тұрғын үй ждәне
микроаудандар, жалпықалалық орталықтар, қоғамдық кешендер, 3-5 жылда
болатын және де бастапқы басқа да жобалармен сәйкестендіріліп жасалынады.
Бөлшектік жоспарлау жобасы былай орындалады:
- қала жүйесіндегі жобалау ауданының орналасу сызбасы;
- қызыл сызық және құрылыс нобайларының жоспары;
- қызыл сызықтарды бөлетін сызбалар;
- көшелердің қиылысу нүктелеріндегі рельефті тегістеу және
территорияның инженерлік дайындық сұлбасы;
- жалпықалалық инженерлік желілердің орналасу сұлбасы;
- транспорт және жаяу жүргінші жолдарының қозғалысының сұлбасы;
- көшелердің көлденең кескіні.
Қызыл сызықтардың жоспары және құрылыс эскизі- 1: 500-
1: 1 000 масштабтағы топографиялық жоспарларда орындалады. Онда
- құрылыстың барлық түрлерінің бар болуы;
- жобадағы көше, жол, аллея және жасыл желектердің желісі;
- тұрғын үй және қоғамдық ғимараттардың орналасуының жобасы;
- қызыл сызықтар және көшенің көлденең элементтерінің жобасы;
Тірегіш ғимараттармен қызыл сызықтарды, жабдықтар мен геодезиялық
пунктерді біріктіретін бөлгіш сызықтар.
Территрияның инженерлік дайындық сұлбасы және рельефті ұйымдастыру
жоспардың көшірмесінде қызыл сызбалар арқылы орындалады. Сұлбада: шағын
аудандардың қиылысу бұрыштарының жобасы белгіленеді.
Көшелердің көлденең қимасы 1: 100- 1: 200 масштабтарында орындалады.
Онда жаяу жүргінші жолдары, жасыл желек жолдары, трамвай жолдары, тұрғын үй
топтары, сонымен қатар, қоғамдық кешендердің жобасы көрсетіледі.
Құрылыстың жобасы екі деңгейде өтеді: жоба және жұмыс құжаттары.
Жобада құрылыстың ситуациялық орналасу жоспары болады:
А) құрылыстың бас жоспары;
Б) құрылыс макеті;
В) рельефтің, инженерлік жүйенің, территорияны көгалдандырудың сызбасы
болады.
Жобадағы барлық материалдық 1:500 – 1: 1000 масштабында, ал
ситуациялық жоспарды 1:1000 – 1:5000 масштабы орындалады.
Жұмыс құжаттары бекітілген жоба негізінде жұмыс істеуі керек:
- құрылыс алаңындағы бас жоспардың масштабы 1:500 – 1:1000;
- бөлім сызбаларда масштаб 1:500 – 1:1000 болуы тиіс;
- ғимараттардың құрылыстарын бекітілген сызба бойынша бастау керек;
- сумен жабдықтау, канализация, жылу тарату құбырлары, электрмен
жабдықтау, газбен жабдықтау сызбалары 1:1500 масштабында
орындалады;
Қалалық өнеркәсіптің аудандардың жоспарын жобалау. Қаланың бас жоспары
негізінде және онда салынып жатқан құрылыс нысандарының негізінде іске
асады[1]..
Қалалық өнеркәсіптік ауданның жоспарын жобалау мынадай құрамда
орындалады:
- өнеркәсіптің ауданның негізгі сызбасын жоспарлау 1:2000 масштабында
орындалады;
- қала жоспарындағы ауданның орналасу сызбанұсқасы 1:5000 немесе
1:1000000 масштабында орындалады;
Инженерлік желілердің орналасуы рельефті ұйымдастыру және территорияны
инженерлік дайындау сызбанұсқасы 1:2000 масштабында орындалады.
- магистральдық көшелердің және жергілікті өткелдің көлденең қимасы
1:1000 – 1:200 масштабтарында орындалады;
Түсініктеме:
250 мыңнан астам халқы бар қалаларда, сонымен қатар куроттық қалалар
үшін қала шетіне арнайы зонаның жоспары жобаланады. 250 мыңнан аз халқы
бар қалалар санымен қатар қала типтес елді – мекендер үшін бас жоспардың
құрамында қалаға жақын жатқан елді – мекендердің жоспары жобалары.
Тұрғын үй құрылысының архитектуралық жобалық шешімі құрылыстың
материалдар төлқұжаты негізінде қабылданады.
Құрылыстың төлқұжаты (жер учаскесінің төлқұжаты) ол кешенді құжат
болып табылады. Төлқұжат құрамында мыналар болады: жалпы бөлім; құрылыс
учаскесі шекарасымен тарту туралы акті; архитектуралық - жоспарлық
ғимарат; учаскенің инженерлік геологиялық сипаттамасы; жобадағы ғимараттың
қалалық инженерлік жүйелерді жалғастыру немесе қосу шарттары; учаскедегі
жасыл желектер мен құрылысты сипаттау. Құрылыс төлқұжаты құжаттары көбінесе
1:500 масштабтағы топографиялық жоспар негізінде құрастырылады.
2. Қызыл сызықтарды құрастыру және жобаны есептеу
Қызыл сызықтар түзу сызықтар мен дөңгелек қисық сызықтардан тұрады.
Қызыл сызықтардың жобасы 1:500 – 1:2000 масштабтағы топографиялық
жоспарларда өқұрастырылады. Жобаның техникалық мазмұнын анықтайтын
элементтерге мыналар жатады: шағын аудандар шекаралары мен кварталдар
арасыгдағы қиылыстардың ұзын қызыл қызыл сызықтар арасындағы қызыл
сызықтардың ұзындығы,дөңгелектердің радиусы, қызыл сызық юойындағы қисық
элементтер, аудандардың көмегімен анықтайтын өлшегіштер және т.б.
Жобадағы геометриялық элементтердің өлшемі сол территоряның жер
бедеріне сәйкес жасалуы керек. М Бұған топографиялық жоспарда графикалық
бейнелеу және қызыл сызық жоспарындағы аналитикалық есеп беру арқылы жетуге
болады.
Бас архитектордың басшылығымен АКТ немесе қызыл сызықтарға өзгертулер
енгізуге болады.Оның топографиялық жоспары үшін 1:5000 немесе одан да кіші
масштабта қолданылады. Сызбаларды топографиялық жоспарларда 1:2000
масштабта, жеке түйіндер жоспарда 1:500 масштабта құратырылады. Сызбада
қызыл сызықтардың орналасуы, тіреуіш ғимараттардың көрсетілуі,
геометриялық элементтердің өлшемі, қисық сызықтардың жоспары көрсетіледі.
Аналитикалық дайындық кварталдар бұрыштарының координаттарын
есептеуден және қызыл сызықтар бойынша шағын аудандардың шекаралары,
өтпелдердің қиылысу нүктелерді анықтаудан басталады.
Осы белгіленген территорияда тұрақтану үшін теодолиттік қадамдар
пайдаланылады. Олар паолиногометриялық пунктер негізінде жұмыс жасайды.
Қаланың әлі салынып жолмаған бөліктерінде жер бедері үшін графикалық
түп нұсқа жоспардан алынған координаттар қолданылады. Осыған байланысты
графикалқы координатардың дәлдігін анықтау үшін координат торынан
квадраттың екі жағына қарай есептейді. Мынадай өлшемді екі рет жасап,
екеуінің ортақ мәнін алады.
Қызыл сызықтардың координат нүктелерін аналитикалық геометрияны
қолдана отырып шешеді. Ол жерде өткелдер мен сызық өлшемдері бұрышының
мәнін қолдана отырып шығарады. Қорытындысына өткелдерді қиып өтетін
координат нүктелерін табады.
Есептелген координаттар бойынша қызыл сызықтарды 1:2000 масштабтағы
қызыл сызықтар жоспары негізгі қорытынды құжат болып табылады. Ол жерде
қиылыстардың саны және олардың координаттарының мәні, сызықтардың өлшемімен
дирекциялық бұрыштар, қисық элементтер, жобалаудағы өтпелдің нөмері және
екі , жобалаудаңы зонаның аты және сонымен қатарқала құрылымы элементтері
белгіленеді. Тұтынушыға әдетте 1:500 - 1:2000 масштабтағы қызыл
сызықтардың жоспары беріледі.
3. Қызыл сызықтарды, өтпел осьтерін, ғимараттар мен құрал –
жабдықтарды белгілу немесе қорытындылау
Қызыл сызықтарды және өтпел осьтерін пунктен немесе қаланың
геодезиялық қалыптастыруы арқылы түсіреді
Қызыл сызықтардың жеке нүктелері мен өтпел осьтерін геодезиялық
қалыптасқан нүктелерге қарағанда мыналардан асып түспеу керек.
Көп қабатты құрылыс аудандарында 5 см;
Аз қабатты құрылыс аудандарында 8 см;
Ешқандай құрылыс жүрмеген жерлерде – 10см;
Қызыл сызықтардың жобасын жергілікті жерге түсіруден бұрын дайындық
жұмыстары жүргізіледі.
Ең алдымен қызыл сызықтардың бекітілегн жоспарға сәйкес келетінін
анықтайды және тексереді.
Қызыл сызықтардың түсіретін геодезиялық пунктерді тексереді жәгне
анықтайды.
Қызыл сызықтар мен жүргін жолдардың шынайы геодезиялық жобасын
жасайды. Бұл этапта жергілікті жердің орналасу және шарттарына байланысты
бөлу әдістерін анықтайды. Негізінде мынадай жағдайда полярлық әдіс
қолданылады.
Осы таңдалған әдіс үшін келесі бөлшектегіш элементтер қолданылады:
- полярлық бағыттың және сызықтың засечканың ұзындығы: негізінен кері
геодезиялық тапсырмалар формаулаларын қолодана отырып табылатын
дирекциялық бұрыштар және бағыттар арасындағы бұрыштар;
Есептеулер нәтижесінже көлденең масштабтағы бөлшектенген жұмыс сызбасы
құрастырылады. Онда бөлшектің сызбанұсқасы және бөлшектегіш элементтердің
керекті мәліметтердің, сонымен қатар бақылаушы өлшемдер бейнеленеді.
Далалық өлшемдер теодолиитің және болат рулетканың көмегімен
орындалады. Бұрыштар вертикальды шеңберде екі жағдайда кейін қалдырылады.
Сызықтың ұзындығы сызған кезде жергілікті жердік құлау бұрышына және
темперетурасына қарайды.
Жұмысты жеңілдету мақсатында кейде қызыл сызықты жобаға түсіру үшін
жобаланған және қолданыстағы жүргін жолдары өстерін шығарады. Ал олардан
қызыл сызықтарды шығарады. Келешектегі жер асты коммуникациялық құрылыс
жұмыстары үшін әдетте аралсқан параллель өстерін шығарады [1]..
Қисық дөңгелек арқылы қызыл сызықты түсіру тангенс сызығынан немесе
хордадан тікбұрыштық координат әдісімен жүзеге асады. Сонымен қатар поляр
әдісімен және кезектескен және жалғасты хорда арқылы да жүзеге асады.
Қисықтықты анықтайтын нүктелер жиынтығы жергілікті жердің сипатына,
радиустың үлкендігіне, құрылыс жұмыстарының талаптарына тәуелді. Көп
жағдайда олар 10 м құрайды.
Қызыл сызық нүктелерін және жүргінші жол өстерін уақытша белгілемен
бекітеді: ағаш әшекейлермен, балдақтармен, метал біздермен және рубкалармен
бекітеді.
Біз және трубкаларды жерге орналастыру бетондар арқылы жүргізіледі.
Құрылысы аяақтауға жақындағын территоряларда белгілерді бекітумен қатар
қызыл сызықтарды немесе қралстағы жүргінші жолдардың өсін және де
жергілікті жердегі басқа заттарды бөлу жүргізіледі.
Бояуды теодолит бойынша жағады. Ал құрылысы басталмаған
территорияларда бекіәту белгілері қалдырылып отырады.
Қызыл сызық және жүргінші жолдар өстернің бекітілген белгілерін
сызықтық балам арқылы табады. Байламның сызбанұсқасы абристе көрсетілуі
тиіс.
Шын мәнінде жобаға енгіділген қызыл сызықтармен жүргінші жолдадың
өстерін атқарушы жолдарға қояды. Егер де атқарушы қадам түсірілген нүктеге
жақын орналасса, онда оларды полярлық әдіспен анықтайды.
Қорытынды өлшемдерден кейін қызыл сызықтардың атқарушы сызбаларын
құрастырады. Түпкі қалыптасқан пункті; қызыл сызықты нүктелердің жоба
жоспарына кіруі; олардың арасындағы өлшемі; олардың жергілікті жердегі
заттарға байланымы;
Ғимараттар мен жабдықтар өстерін жобаға түсіру үшін қолданылатын түпті
құжаттарға мыналар жатады:
- құрылыс учаскесінің бекітілген бас жоспары;
- өстің бөлуші жоспары;
- бірінші қабаттың жоспары;
Ғимараттар өстерін жобаға түсіру оны жергілікті жерге және құрылыс мантажды
жұмыстарды түсіру мақсатында жүзеге асады. Бірінші жағдайда, ғимараттың
оған жақын жатқан контурларымен салыстырмалы жағдайы анықталады, ал екінші
жағдайда, құрылыс құрылыдарының өзара қарым қатынасы, яғни жағдайы
анықталады. Этап немесе деңгей бойынша өтетін құрылыс технологиясында
ғимарат өстерін бөлу 2 деңгей бойынша өтеді. Алдымен, жергілікті жерге
ғимараттың контурын (габаритін) анықтайтын негізгі өстер түсіріледі. Одан
соң олардан бөлшектік бөлімдер жүргізіледі. Егер ғимарат конфигурациясы
күрделі болса, онда жобаға ғимарат симметриясы (негізгі өстер) өстерін
немесе олардың жеке бөліктерін енгізеді.
Негізгі және бөлшектің өстердің бөлімдері өздерінің дәлдігімен
ерекшеленеді.
Негізгі немесе басты өстерді жобаға қалалық геодезиялық пунктерден
бастап түсіреді. Қорытынды негіз үшін қалалық триангуляция және
полигонометрия пунктері қолданылады.
Кішігірім ғимараттар немесе көптеген құрылыс жабдықтарын бөлуде
негізгі бөлуші болып қызыл сызықтар немесе арнайы қойылған теодалиттік
қадамдар болып табылады.
Ірі мөлшердегі немесе күрделі конфигурацияля ғимараттарды тұрғызуда
мынадай түрдегі жергілікті желілер дамиды: құрылыс торлары,
микротрангуляция, полигонометрия және т.б.
Шынайылыққа түсірілген өстер тұрғылықты және уақытша белгілермен
бекітіледі.
Тұрғылықты белгілермен негізінен екі өзара перпендикулярлы түрде қиып
өтетін базалық өстерді бекітеді. Егер құрылыс барысында барлық негізгі
өстерді қайта қалпына келтіру керек болғанда қажет. Тұрғылықты белгілер
үшін металл трубалардың қиындысы немесе рельстер ағаш дөңгелектер
қолданылады. Тұрғылықты белгілерді өте терең етіп бекітіп, оны бетондап
қояды.
Ал уақытша белгілер үшін ағаш әшекейлер, костыляляр, металл штырялар
мен трубкалар қолданылады. Бекіту белгілері жар асты жұмыстарынан алшақ
құрылыс материалдарын сақтайтын қоймалардан алшақ уақытша жабдықтар
орналасқан жерлерден алшақ орналасады. Жобаға түсірілген өстер кат бойынша
құрылысшыға немесе құрылыс ұйымына беріледі. Акте сонымен қатар сызбаның
атқарушы бөлімі және өсті бекіту қоса беріледі.
4. Жер бедерінің жоспарын құрастыруды ұйымдастыру
Жер бедерінің жоспарын құрастыруды ұйымдастырудың көмегімен қала
территорясының рельефін құрылысқа, инженерлік – транспорттық
қажеттіліктерге жаратуға көмектеседі. Жер бедерін ұйымдастыру алаңдарды,
көшелерді, жүргін жолдардықамтамасыз етеді: ғимараттардың, жабдықтардың
және жер асты коммуникацияларын, конолизацияның және еріген су ағысының
жергілікті жерге орналасуын қамтамасыз етеді.
Жобаны анықтаушы құжат жер бедерін ұйымдастырудың сызбанұсқасы болып
табылады. Ол 1:5000 немесе 1:2000 масштабында топографиялық жоспарда
құрастырылады.
Сызбанұсқада сонымен қатар өстердің қиылысу нүктелерінің арасындағы
арақашықтық, ауытқығандығын, еңістіктерді (промиледе) және сулардың ағыс
бағытын байқауға болады. Сызбанұсқада 1:100 -1:200
Масштабтардағы көшенің көлденең қимасының жобасы да қосылып бірігеді.
Бекітілген жер бедерін ұйымдастырудың сызбанұсқасы қала территорясын
салудағы негізгі құжат болып табылады.
Жер бедерін ұйымдастырудың жұмысшы жоспары 1:500 – 1:1000
масштабтарындағы топографиялық жоспарды құрастырады.
Топографиялық жоспарда қима әдісінде торларға бөліп қояды, олардағы
сызықтар бойына көлденең қималар түсіреді. Кварталдарды жоспарлағанда
қималар арасындағы айырмашылық 20 -50 м болады. Ал үлкен территориялардың
жоспарында - 100 – 200 м. Қима әдісі өте сирек кездеседі. Себебі оған
көптеген жұмастар жасалынуы керек.
Жобалық горизонтальдар әдісі – мұнда табиғи рельефтің эрозияға ұшырауы
әсерінен өзгерген рельефке жобалық горизонтальды жүргізеді. Майысқан
сызықтар арасындағы жобалық горизонтальдар бір бірінен қалып
отыратынпараллельдер арқылы бейнеленеді. Жобалық горизонтальдар үшін
қиылысу (h) табиғи рельефтің сипаттамасына байланысты 0,1 – 0,5 м болады.
1:500 масштабтағы жоспарлар үшін егер егер рельеф тегістеу болса, 0,1
метрдегі қөиылысуды таңдайды.
Жоспарда көршілес жобалық горизонтальдың арақашықтығы мына формула
бойынша есептелінеді:
мұндағы і – көлденең жобалық еңіс, м – сандық масштабтағы жоспарлардың
мәні.
Жер бедерінің жоспарын құрастыру көшелерден басталады, ең алдымен
горизонтальды жүргізуші жолдар бойына жобалайды, сосын оларды құрылыстың
фасад сызығына дейін дамытады немесе жалғастыралы. Мұндай жағдайда
жүргінші жолдардың көлденең еңістіктерін газондарды және тратуарларды,
сонымен қатарбордюр тастарының биіктігін есепке алып отырады.
Рельефті жобалауда ішкі кварталдық террирорияларда көше бойындағы
вертикаль жоспардағы белгілеу қорытынды жобалау болып табылады. Ішкі
кварталдың жүргінші жолдар мен жаяу жеүргінші өзенге жақын маңда жатқан
суламен немесе арнайы су жиналатын желілермен жоспарлы түрде орналасуы
керек. Квартал іші мен территориялардың жобалық табиғи рельеф жағдайына
байланысты жасалады. Мұндай жағдайларда жерді жөндеу жұмыстарының барынша
аз түрін таңдап алып отырады. Үлкен асулар мен үстірттерде жол жағасынан
онда жасыл желектер әр түрлі ескерткіштерді, сатыларды жасап, әрлеп қойған
ыңғайлы. Рельефті ұйымдастыру жоспарында бірінші қөабат таза еден болады.
Жерді ұйымдастырудың жоспарын қарай отырып, жер массасының жоспарын
құрайды. Ол мынадай құжаттарды қамтиды – жобалық құжат (жер массасының
көлемін анықтайтын құжат).
Жер массасының жоспары тор тәріздес болады. Жоспар масштабына
байланысты оның жоспары 5, 10 және 20 м болады. Әр бір квадрат бұрышына
жобанық белгілер жазылады. Ал табиғи рельефті өзіне сәйкес келетін белгілер
қойылады. Оны жұмыс белгісі деп атайды. Жұмыс белгілері және квадрат
аудандары арқылы жер жұмыстарының көлемін өлшейді.
Көз арқылы алғашқы нүктелі нөлдік жұмысты тауып алады. Көлдік
нүктелерді қоса отырып нөлдік сызықты құрайды.
Нөлдік жұмыс сызықтарына байланысты квадраттың көптеген типтерін
ажыратуға болады.
- тегі бір немесе бірдей;
- біртекті емес;
- жеке біртекті квадрат үшін жер массасының көлемін (V0) призма
көлемі ретінде анықтауғы болады.
мұндағы V0 – біртекті жер массасының квадраты, Р – ауданының негізі.
Жеке фигуралардағы жұмыс көлемі (VR) мына формулалармен анықталады:
мұндағы PR – жеке формуланың ауданы, hcp – осы фигураның орташа жұмыс
белгісі.
5. Жер бетін ұйымдастырудың жобасын шынайылылыққа енгізу немесе
түсіру
Жер бетін ұйымдастырудың жобасын енгізу мынадай кезектілікпен
орындалады:
- жергілікті жерге жүргінші жолдар рельефінің жобасын түсіреді;
- жергілікті жерге қызық сызық нүктелерінің жобалық белгілерін
түсіреді;
- жергілікті жерге кварталдар рельефінің жобасын түсіреді (ең
алдымен, кварталішілік жүргінші жолдарын, сосын кішігірім жолдарды
топтастыруды ғимараттардың құрылысы бітпеген бөліктің жобалық
рельефі)
Жер бетінің жобасын түсіру осыдан бастау алады. Ол үшін жүргінші
жолдар осы бойына барлық майыстыру нүктереріне белгілер қойылады. Ол
белгілер бағаналар немесе ағаш кольялардан жасалған болады.
Рейка бойындағы есеп беру b мына формуламен анықталады:
мұндағы Нисх – қорытынды репер белгісі, а – қорытынды репердің
рейкабойындағы есебі, Нпр – анықталатын нүктенің жобалық белгісі.
Жобалық кескіннің нүктелерін жүргізуші жол осы бойына әрбір 10 – 20
м сайын түсіріп отырады. Одан кейін бұл нүктелерден көлденең түсірілімдер
түсіріледі.
Кварталішілік территорияларды жобаға түсіру квадраттау торларын бөлу
арқылы жүзеге асады.
1.6. Азаматтық және өнеркәсіптік ғимараттар құрылысындағы геодезиялық
жұмыстар
Азаматтық ғимараттарға – тұрғын үйлер, қоғамдық және өндірістік
ғимараттар жатады.
Өндірістік ғимараттар қатарына денсаулықсақтау, денешынықтыру –
сауықтыру, спорттық (ашық – жабық алаңдар, сауықтыру алаңдары) жатады.
Тұрғын үй ғимараттарына әртүрлі қабатты пәтерлік үйлер жатады: қарт
адамдарға арналған үйлер, инволидтерге арналған үйлер, жатақханалар және
т.б. жатады. Тұрғын үй ғимараттарында адамдар тұрмайтын қабаттар да болуы
мүмкін. Тұрғын үй кешендерінде инженерлік құрылғыларын лифтер (жер бетінен
санағанда егер 14 м биіктікте орналасса), сумен жабдықтау, өртке қарсы және
ыстық сумен жабдықтау, канализация, жылу, электр техникалық құрылғылар
(электрмен жабдықтандыру, телефонмен, радиомен жабдықтау, теледидар
антенналары және т.б.) жатады.
Қоғамдық ғимараттарға білім беру, тәрбие және ғылыми – зерртеу,
жобалық, басқару және қоғамдық ұйымдар, денсаулық сақтау, мәдени – ағарту,
сауда, қоғамдық тамақтандыру және тұрмыстық қызметкөрсету, коммуналдық
қызмет түрлері жатады. Осы жоғарыда аталғандардан басқа өте ұсақ түрлері
де бар. Олар негізінен өздерінің конфигурациясы және и қабаттылығымен
ерекшеленеді.
Қоғамдық ғимараттардың инженерлік құрылғылары тұрғын үй кешендері
сияқты.
Конструкторлық қасиеттеріне байланысты ғимараттар мынадай болады:
- тас – кірпіштік;
- монолитті, монолитті темірбетоннан сырғанақ етіп жасалған;
- үлкенблокты индустриальды әдіспен жасалған блоктар;
- іріпанельді;
- каркасты, онда негізгі элементтерге колонналар жатады;
- көлемдік блоктық, бұл жерде ғимараттардың конструкциясы көлемді
ғңимараттардан , яғни дайын заводтық жабдықтардан тұрады
(бөлмелер);
Ғимараттардың конфигурациясы бойынша мынадай түрлерге бөлінеді:
бірсекциялық (1 подъезд), ұзартылған (екі секциядан жоғары) және күрделі
конфигурациялар, оған дөңгелек ғимараттар және түрлі түрдегі секциялы
ғимараттар жатады.
Геодезиялық жұмыс этаптарын келесідей бөліп қарастыруға болады:
1. Құрылысқа алаңды таңдау: жинау, талдау және материалдармен
жабдықтау;
2. Құрылыстық жобалау: топографиялық геодезиялық ізденістер, басқа
ізденістерді геодезиялық қамтамасыздандыру. Құрылыс жобасын қосымша
қорытынды мәліметтермен қамтамасыз ету;
3. Құрылыс конфигурациясын дайындау:
- құрылыс конфигурациялары қалыптасатын геометриялық параметр
элементтерін қадағалау;
- құрылыс конфигурациясының геометриялық параметрін статистикалық
қадағалау;
4. Құрылыстың дайындық кезеңі:
Геодезиялық негізді құру:
- территорияның инженерлік дайындығы, сонымен қатар жер асты
коммуникация және подъездік жолдардың инженерлік дайындығы;
- негізгі және басқа өстерді түсіру;
5. Құрылыстың негізгі кезеңі:
- конфигурациялық элементтер өсін түсіру;
- ғимараттың жер асты және жер үсті жұмыстарындағы құрылыс –
монтаждық жұмыстар;
- біткен құрылыс жэлементтерінің атқарушы түсірілімі және атқарушы
құжатты құру;
- атқарушы геодезиялық құжатты тапсыруға дайындау;
6. Құрылысты бітіру:
- құрылыс барысындағы геодезиялық жұмыстарға техникалық есеп беру;
- атқарушы басжоспарды, арнайы атқарушы инженерлік жоспарды, қиманы
құрастыру;
Ғимараттың жер астын құрудағы геодезиялық жұмыстар
Жобалық құжаттар терминологиясында 0,00 – ден жоғары құрылы көлемі –
ғимараттың жер бетілік бөлігі, ал осы көрсеткіштен төмен болса – ғимараттың
жерасты бөлігі деп аталады. Цокольды қабат – жерасты қабаты тәріздес
болады[1].
Жердегі жұмыстар – жер бетіндегі жасалғагн жұмыстар атқарушы
сызбанұсқалар туралы акт құрылады.
II. ЖОСПАРЛЫ ИНЖЕНЕРЛІК- ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ ЖҮЙЕЛЕР
2.1 Жүйелердің түрлері және тағайындалуы сонымен қатар олардың
дәлдіктеріне қойылатын талаптар
Инженерлік - геодезиялық жоспарлы және биіктік жүйелері
өнеркәсіптік, энергетикалық, тау – кен өндірісі объектілері
территорияларында құрылады. Жобалық – ізденіс және құрылыс жұмыстарының
геодезиялық негізі болып табылады. Жоспарлы инженерлік - геодезиялық
желілер трангуляция, полигометрия, сызықты – бұрыштық және геодезиялық
құрылыс торлары түрінде қалыптасады немесе құрылады.
Жоспарлы инженерлік-геодезиялық желілердің дәлдікке, тұрақтылыққа,
тығыздыққа деген талабы әртүрлі инженерлік - геодезиялық желілер, 1:500
масштабындағы топографиялық түсірілімдер мен бөлінім жұмыстарының одан әрі
қарай дамуы немесе сол жерден тоқтауы негізінде жобаланады. Құрылғылардың
өлшемі, ауданның физикалық – географиялық жағдайына байланысты осы осы
желілерді пайдалану ауқымы кеңейуде. Инженерлік - геодезиялық желілерді
құруда мемлекеттік тірек желілері пайдаланылады.
Мемлекеттік геодезиялық желілердің дамуы жалпыдан жекеге өту
принципінде жұмыс істейді. Мемлекеттік жоспарлы геодезиялық желі 1, 2, 3
және 4 кластарға бөлінеді. Олар бір бірінен бұрыштарды өлшеу дәлдігімен
және арақашықтығымен, желі жақтарының ұзындығымен, сонымен қатар дамудың
кезектілігінен ажыратылады.
Жоспарлы мемлекеттік желілердің дәлдігі ірі масштабтағы түсіру
жұмыстарына арналған.
Инженерлік- геодезиялық желілер алаңдарды іздеу мен құрылғыларды
жобалау, қалалардың және ауылдардың бас жоспарын құру, транспорт
құрылғыларын, гидротехникалық құрылғыларды және де тау – кен өндірісін
құру мақсатында жасалады. Жобалау ірі масштабтағы жоспарларда жасалынады.
1:1 000 және 1: 500 масштабтағы түсірілімдерде ггедезиялық желілердің
дәлдігіне деген талап жоғары деңгейде болады.
Төменде қалалардың, гидрологиялық құрылғылырдың және басқа да
объектілердің инженерлік- геодезиялық жүйелерін құру ерекшелігі
қарастырылған.
Қазіргі заманғы нормативтік құжаттар талаптарына байланысты қала
территорияларында арнайы желілер құрылмайды. Ал бас геодезиялық негіз болып
мемлекеттік геодезиялық желілер болып табылады. Олар бір перспективалық
жоспарда салынған. Қала территорияларында жоспарлы жүйелерді дамытуда
триангуляциялық жақтардың ұзындығы бір жарым немесе екі есе қысқарады,
себебі бір пункті 5-15 км 2 болуы үшін.
Құрылған және әлі құрылысы бітпеген қала, ауыл және өнеркәсіп
аудандары территорияларында тірекші геодезиялық жүйелер 1:500 масштабта
жобаланады[1].
Қала территорияларында 4 класты, 1 және 2 разрядты полигонометрия
кеңінен қолданылады. Жүйелерді көшіру үшін полигонометриялық қадамдарды
жүргінші жолдарға қояды, ал полигонометриялық пунктерді ғимарат
қабырғаларына бекіту геодезиялық белгілерді сақтауға көмектеседі.
1 кесте
Триангуляция класстары
Көрсеткіштер
2 3 4
Триангуляция жақтарының ұзындығы, км 7-20 5-8 2-5
Базистік жақтың салыстырмалы қателігі1: 300 0001: 200 0001:200 000
Өте әлсіз жердегі жақтардың 1: 200 0001: 120 0001: 70 000
салыстырмалы қателігі
Үшбұрыштағы бұрыштың ең аз мәні 300 200 200
Бұрыштың орташа квадраттық кателігі 4 6 8
4 класты полигонометриялық желілердің сипаттамасы
Қадамның шекті ұзындығы, км:
жеке
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 10
қорытынды пунк және түйін нүктелері аралығында ... ... ... ... ... .7
түйін нүктелері
аралығында ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..5
Полигонның шекті периметрі,
км ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
Қадам жақтарының ұзындығы , км
ең үлкені
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .2,00
ең
азы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..0,25
орташасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .0,50
Қадам жақтарының
саны ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..15
Түсірілімдерде және полигондарда бұрышты өлшеудің
Орташа квадраттық қателігі ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..2
Түсіріс немесе полигондардың бұрыштық
невязкасы ... ... ... ... ... ... . ... ...5
Мұндағы n – бұрыштар саны
2.2. Полигонометриялық түсірістермен желілерді жобалау
Жалғыз тұрған полиметриялық қадамды жобалау үшін пунктің тұрған
орнының қателігін және дирекциялық бұрыш қателігін табу керек.
Мұндай жағдайда есептейтін жалпыға мәлім формула
(1)
мұндағы М – соңғы пунк қадамының алғашқыға қарағандағы қателігі. Қадамдарды
теңестіріп болғаннан соң мына формуламен есептелінеді
(2)
мұндағы ms – жақтар өлшемдерінің орташа квадраттық қателігі; m - бұрыш
өлшемінің орташа квадарттық қателігі, - әрбір биіктіктің қадам
тартылыс орталығына арақашықтығы. Жақтардың ұзындығын мына формуламен
есептейді.
(3)
мұндағы және - сызықтық өлшемдердегі кездейсоқ және жүйелік
кездейсоқ коэффициент; [s] – периметр; L – шағылысатын қадамның ұзындығы.
Мұндай есептеулер өзінің қарапайымдылығын және кең ауқымда
қолданылуымен есептелінеді. Сонда да (1) және (2) формулалар дәл шешімді
шеше алмайды (қателіктер 100% немесе одан да көп болуы мүмкін). Себебі, mсл
және М арасындағы қателіктерде стандартты байланысы бар. Сонымен қатар
бұл формулаларда жүйелік қателіктердің қадамының орташа және соңғы
нүктелеріне әсер етуі айырмашылығымен есепке алынған. Полигонометриялық
қадамның дәлдігін есептеуге бұдан басқа формулаларды қолданса да болады.
Қадамның ең әлсіз бөлігі болып әрқашанда оның ортасы есептелінеді.
Сызықтың өлшеулердегі жүйелік қателіктері бар болса, онда ол барынша
дәлдікпен анықталады.
Қадамның орташа нүктесінін қателігін табу үшін келесі әдісті
қолданады. Көп жағдайда сыған қадам екі түзусызықты бұтақтардан тұратын
симметриялық қадаммен ауысуы мүмкін. Бірақ та ауысқан қадамның барлық
техникалық сипаттамалары қалады. Осындай мақсатта қадам жобаланып қойған
сызбанұсқа немесе карталарда қадам орталығына жақын жатқан С нүктесінен СА
және СВ нүктелеріне сызық жүргізеді. Содан соң және
бұрыштарын өлшейді. Бұрышты былай табады:
.
Одан соң а,в және с параметрлерін мына форуламен есептейді
(4)
мұндағы [s] – қадам периметрі, n – қадамдағы жақтардың саны. Қадам
жақтарының ұзындығының орташа квадраттық қателігін өлшеу мына формуламен
есептелінеді:
а) салмағы бар құралдармен өлшегенде
б) жарық пен қашықты өлшеуде
мұндағы - паралактикалық бұрыштың үлкендігі, - оның орташа
квадратының қателігі.
Квадраттау әдісімен теңестіруде қадамның орта нүктесінің бойлау және
көлденең қателіктері, сонымен қатар сызықтық өлшеудегі жүйелік қателіктер
мына формуламен есептелінеді:
(5)
мұндағы mt және mu – қадамның орташа пунктіндегі бойлау және көлденең
орташа квадраттық қателігі және - өлшемдердің жүйелік
қателіктері, және - қорытынды мәліметтерден туатын қателіктер;
және - орташа квадраттық қателіктер қадамның жалпы бойлау
және қателіктерін мына формуламен шығарады:
(6)
Жалпы қателік мынаған тең
(7)
а, в, с, және басқа да анықтау үшін арнайы қателіктер
жасалған. Өлшенген бұрыштың орташа кавдраттық қателігі мынаған тең
(8)
Сызықтық өлшемдер мен қорытынды мәліметтер қателігінде жүйелік
қателіктер бар болса, онда мына формулаға саламыз
(9)
Егер жалғыз полигонометриялық қадамды жеке теңестіру керек болса,
онда қадамның аналогтық элементтер қателігі мына формуламен есептелінеді:
(10)
Орташа нүктенің жалпы қателігі мынаған тең
(11)
мұнда
Дерекциялық бұрыштың қателегін мына формуламен анықтайды:
(12)
мұндағы - бүкіл қадамдағы сызықтардың саны.
Коэффициенттің ұзындығы мына формуламен анықталады:
(13)
мұндағы а және b мына формула бойынша есептелінеді
Бұдан
(14)
шығады. Бұл жерде q сыну коэффициентінің үлкендігі 1,2-1,4 асып кетпеуін
қадағалап отыру керек. q коэффициенты мына формула бойынша анықталады:
(15)
мұндағы [s] –қадам периметрі.
Полиметриялық жүйелердің дәлдігін профессор Б.А.Литвиновтың формуласы
бойынша есептейді.
Түйін нүктелері мен дирекциялық бұрыштағы түйін сызықтардың
қателігін мына формуламен анықтайды:
; (16)
мұндағы m –орташа квадраттық қателік, n – бір нүктеден шығатын қадамдар
саны.
Желіге кіретін теңестірілген қадамдар элементтерінің қателегін мына
формуламен анықтаймыз:
(17)
мұндағы дирекциялық бұрыштың орташа квадратттық қателігі. -
дирекциялық бұрыштан дирекциялық бұрышқа берілетін орташа квадраттық
қателігі. - басты түйін ------------- орташа квадраттық қателігі.
- қадамның басты түйінін салыстырғандағы орташа квадраттық қателігі.
Түйіннің орташа квадраттық қателігін мына формуламен анықтаймыз:
(17)
ІІ түйіндік нүктенің орташа квадраттық қателігі
(17)
формуласымен анықталады.
І және ІІ қорытынды қателігі (17) және (17) формулаларымен
анықталады. Одан соң
ІІ нүктеге
қолданылады.
Есептеулер екі жақын жатқан нүктелердің мәні жақындағанша жалғаса
береді.
2.3. Инженерлік полигонометриядағы бұрыштық және сызықтық өлшеулердің
ерекшелігі
Полигонометрия қадамдарындағы бұрыштық өлшемдер қала
территорияларында ішкі жағдайларға байланысты күрделене түседі. Оларға
мыналар кіреді:
а) жақтардың ұзындығын шектейтін кедергілердің бар болуы;
б) шеткі рефракция;
в) құралдардық тұрақсыздығы;
Полигонометриялық желілерде қысқа жақтардың бар болуы теодолитті өте
дәлдікпен орталыққа қоюға көмектеседі. Орталықтандыру қателігінің орташа
мәні 0,5 – 0,7 мм асып кетпеуі керек. Мұндай дәлдікке өте жақсы орнатылған
оптикалық теодолит комегімен жетуге болады[1].
Егер А және В нүктелердің арасы көрінбейтін болса, онда Q көмекші
нүктені алады және арақашықтықты – l, бұрыштарды өлшейді.
Анықталатын бұрышты мына формуламен есептеуге болады:
(18)
Одан мынадай формула шығады:
(19)
мұндағы s1 және s2 – қадамның өлшенген жақтары.
Егер де арақашықтық l өте аз болса, онда (19) формуласын мына
формуламен алмастыруға болады:
(20)
Инженерлік полигонометрияда сызықтық өлшемдерді көбіне арақашықты
анықтауда қосымша әдістер және жарықпен өлшегіштерді қолданады.
Инженерлік – геодезиялық жұмыстарда отандық және шетелдік жарық пен
ұзындықты өлшеуіш құралдары кеңінен қолданылады. Онда сызықтық өлшемнің
дәлдігі 5 – 10 мм тең.
Полигонометриялық желілердегі сызықтардың ұзындығын өлшеуде
қысқабазисті практикалық әдіс қолданылады.
Анықталатын сызықтың ұзындығы АВ мына формуламен есептелінеді
Қысқа базис ретінде 2-3 метрлік жезлдер қолданылады. Жезлдер
штативтерге горизонталь жағдайда, ал сызықтарда перпендикуляр
орналастырылады. Одан соң мына формуланы қолданамыз:
(21)
және қолдана отырып мына формуланы шығарамыз:
(22)
(23)
ал, сызық ұзындығын өлшеудегі орташа кадраттық қателік мына формуламен
анықталады:
(23)
(23)
мұндағы базистің ұзындығын өлшеудегі салыстырмалы орташа квадраттық
қателік; және - және бұрыштарының өлшеудегі
салыстырмалы орташа квадраттық қателік; l – көмекші базистің ұзындығы.
(24)
Соңғы уақытта сызық ұзындығын өлшеуге жарма-қысқабазалық әдіс
қолданылуда. Мұнда әрбір қиындының ұзындығы мынадай фрмуламен
есептелінелі:
(25)
ал жақтардың қателігі S
мұндағы n 50-60 метрлік бөліктердің саны.
(26)
немесе
(27)
Мысалы, s=240 м; b=2м; si=60; n=4; үшін
мм
немесе салыстырмалы түрде есептегенде
Теңдеулерге қарай отырып мыналарды шешуге болады:
бұдан мынаны табады
немесе
бұдан
b жезла ұзындығы мынаны түзеді:
.
Бұдан
III. ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТАРДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН АСПАПТАР
3.1. Қазіргі кездегі түсіру негіздерін GPS – технологияларды пайдалану
арқылы құру.
Геодезиялық GPS өлшеулердің концепциясы.
Геодезиялық GPS өлшеулер үшін төрт (одан да көп) бірыңғай жер
сілкіністерін бір уақытта бақылау, ең аз дегенде екі GPS қабылдағыштармен.
Екі қабылдағыштардан артық қабылдағыштар қолдануға болатын болса да, бұл
жолы екі қабылдағыштарды: базалық қабылдағышты және қабылдағыш- роверды
пайәдалануды талқылаймыз. Базалық қабылдауыш барлық өлшеу процесі бойы
координаттары белгілі геодезиялық негіз пунктерінде орналасады. Ровер
анықталған нүктелер бойы жылжиды және нүктелерді жер бетіне шығару
процессіне қатысады. Осы екі қабылдағыштармен алған деректердің
біріктірілген нәтижесі- база мен ровер аралығындағы кеңістіктік вектор. Бұл
вектор базалық сызық деп аталады. Базадан есептегендегі ровердың орнын
анықтау үшін әртүрлі өлшеу әдістерін қолдануыңызға болады. Бұл әдістер
өлшеулерді жүргізу ұзақтығымен айрықша: нақты уақытта өлшеулер жүргізу үшін
радиомодем қолданылады, ол база деректерін роверге жібереді. Нәтижелері
далалық жағдайда белгілі болады. Өлшенген өлшеулерді кейін өңдеу тәсілі
далалық деректерді жазып алуды және кейін офистік компьютерде өңдеуді талап
етеді. Негізінен тәсілдерді таңдау келесі факторларға байланысты болады:
қабылдағыштың конфигурациясына, керекті дәлдікте, уақыттың тығыздығына және
нәтижелерді алудың нақты уақытына[10].
GPS өлшеу тәсілдері.
Кинематикалық және дифференциялдық әдістер тек нақты уақытта немесе
кейін өңдеу өлшеулеріне жарамды. Тез статистика кейін өңдеу өлшеулеріне
жарамды.
Кинематикада Stop&Go ровер мен базаға ортақ төрт немесе одан да көп
жер серіктерімен фазалық өлшеулер жүргізіледі. Сантиметр деңгейінде
дәлдікке жету үшін ең басты өлшеулерді инициализациялау керек.
Инициализацияға әртүрлі тәсілдермен жетуге болады.
Бір жиілік қабылдағыштарды пайдалануда өлшеулерді инициализациялайды,
роверді координаттары белгілі пунктіде орналастыру арқылы, немесе
анықталатын нүктеде немесе инициализациялауға арналған арнайы
штангілермен. Инициализациялауға арналған штанг жасанды қатты базалық сызық
береді.
Нақты уақытта өлшеуде екіжиілік қабылдағышты пайдалануда ровер
анықталатын нүктенің немесе координаттары белгілі пунктінің үстіне
орналастырылады. Егер роверды On- The- Fly (үзілмей) инициализациялау
мүмкіндігі болса және антеннаның көру өрісінде аз дегенде бес ортақ жер
серіктері болатын болса, инициализация ровердің жылжу процесінде
орындалады. Егер сіз екі жиілік қабылдағыштарды кейңн өңдеу өлшеулерінде
пайдалансаңыз. On- The- Fly инициализациялау қабылданады, қабылдағышта
бұл мүмкіншілік орналастырылған ба әлде орналастырылмаған ба, оған
байланыссыз.
Егер өлшеу уақытында жалпы жер серігінің саны төрттен төмен болса,
кейін төрт немесе одан да көп жер серіктерінің пайда болғандарынан кейін
өлшеулер қайта инициализацияланады.
Дифференциаль өлшеу әдістері координаттарды анықтауда кодтық GPS
өлшеулерді пайдаланылады. Дифференциалдық өлшеулер үшін инициализация
немесе жер серіктерін үздіксіз бақылау керек емес. Нәтижелері көбіне 1 м
дәлдікке жетеді.
Түсірістер- территорияның дамуын, пайдалы кен орындары барлауды және
игеруді құрылыс объектілерін салу мен реконструкциялауда жер және қала
салушы кадастрларды, қорғанысты және т,б, ету үшін халықшаруашылығына ірі
масштабты топографиялық түсіріс материалдарының қажеттілігі күннен күнге
артуда. Топографиялық түсірістердің материалдарын әрқашан қазіргі кездегі
жағдайға сәйкестендіріп отыру қажет.
Арақашықтықтарды өлшеу қиынға түсетін жерлерде түсіру, пунктері
үшбұрыштар тізбегін құру тура және кері қиылыстыру әдістері арқылы немесе
геодезиялық төртбұрыштар көмегімен ал, ойлы – қырлы, орманды жерлерде
түсіру пунктері координаттары теодолиттік түсірістер арқылы анықталады.
Stratus L1
Stratus геодезиялық жүйесі бір корпуста GPS қабылдағы және дәл
антеннасы бар. Бұл жүйе геодезиялық жүйелерді құру, сонымен қатар
сатистикалық және пинематикалық жерді пайдалану шекараларын анықтайды (Step
8 60). Li – lon аккумулыторы 30 сағат бойына үздіксіз түсірілім жасауға
көмектеседі.
1-сурет
Геодезиялық қосчастотты жүйесі GSR 2600 модельдік вариантта әртүрлі
қиындықтағы геодезиялық жұмыстарды орындауға көмектеседі. Мысалы,
геодезиялық желілерді құрастыру және өшіру, жердің пайдалану шекараларынын
түсіру үшін, жол құрылысын құруға көмектеседі.
Қабылдағыш корпусындағы сұйықкристалды дисплей ешқандай бақылаусыз GPS
түсырілімдерін басқаруға көмектеседі. Мәліметтердің жазбасы Compact Flash
түріндегі түсірілім картасында орындалады[10].
GPS қабылдағышы GSR 2600 қалалық құрылыс жағдайында да түсірілім
жасауға көмектеседі.
□ жоғарғы өнімділік;
□ аз уақыт аралығындағы жоғарғы дәлдік;
□ қабылдағыш және ЖК – дисплейлерінің қолайлы панелі;
□ Compact Flash түріндегі түсірілім картасының ауысқыш көлемі;
□ Түсірілімдердің дыбыстық сигнализациясы;
□ КТК режиміндегі түсірілімдерді GSМ каналдарын қолдану
мүмкіндіктері;
□ өте қолайлы рюкзак - сумка
□ SDR бағдарламасын қолдану мүмкіндігініңм бар екендігі;
GSR 2700 IS ISX
Қабылдағыш, Compact Flash жобасының көлемі – 16 Мб, антеннасы SK –
702, антендік кабелі бар, антеннаның биіктігі элементтерін рулеткасы бар,
қорабы бар (1-сурет).
Геодезиялық қосчастоты GPS GLONASS жүйесі уақытты үнемдеуге өте
қолайлы.
Түсірілімді тез әрі сапалы түсіруге көмектеседі, түсірілімді басқару
бақылаушымен басқарылады. Ішкі жадысы 500 сағаттың үздіксіз түсірілім
жасауға мүмкіндік береді.
□ Жоғарғы өнімділігін;
□ Салмағы өте аз;
□ Bluetooth технологиясы;
□ Дыбыстық хабарлама;
□ Мықты немесе шыдамды корпус;
□ RTK және статистика режимынде жұмыс істеуге тез үйренуі;
□ Басқарудың қөарапайымдылығы;
□ Жадысын 2Гб-қа дейінгі ұлғайтуға мүмкіндігі;
□ GMS GPRS модемін қолдануға мүмкіндігі;
Стандартты комплектісі
Қабылдағыш, екі аккумуляторлы батарея BDC46A, зарядтау құралы СDC68
екі батареяға арналған, антеннаның биіктігін өлшейтін рулеткасы,
қолданушының басқаруы, шпаргалка- карточкасы, сумка.
Техникалық сипаттамасы
2-кесте
Stratus L1
Каналдар саны 12 канал, L1 СА код және толық фазалы
тасығыш
Мәліметтер жазу Ішкі сақтау 4МБ;
10сек. аралығымен 55сағ. (8 спутник)
2сек. аралығымен 11сағ. (8 спутник)
Коммуникациялық порттары 1 инфрақызыл, 1 қайталанбалы
Интерфейстер Жоқ
Статик және тез статикте планда 5мм + 1ммкм
5 және одан да көп биіктік бойынша 10мм + 2ммкм
спутниктегі дәлдік
Кинематикамен өңдеу планда 12мм + 2,5ммкм
орнындағы дәлдік биіктік бойынша 15мм + 2,5ммкм
Нақты уақыт режиміндегі қарастырылмаған
дәлдік
SBAS қолданудағы дәлдік, м қарастырылмаған
Соққыға төзімділігі (қанша 2,2м вешка биіктігі
биіктіктен құлағанда құралдың
төзімділігі), м
Шаңнан және судан қорғаныс IPX4
Жұмыс уақытындағы -40° - +65°
температура, °С
Электрлік қорек көзі екі аккумуляторлы батарея BDC46, 30 сағат
бойы тоқтаусыз (20°С-да)
Қабылдағыштың көлемі, см 12,5 х 15,5
Қабылдағыштың салмағы, кг 0,8 батареямен бірге
Антенна кірістірілген
Антенна көлемі, см Жоқ
Кепілдеме уақыт 2 жыл
3.2. Тахеометрлер
Жаңа REDtech EX бірегей дальномері, IACS автоматты калибровка жүйесі,
Bluetooth құрылғысы арқылы сымсыз басқару, Auto-Pointing мүлтіксіз іздеу
жүйесі, Auto-Tracking нысананы қадағалау жүйесі бар Sokkia-ның соңғы үлгіде
шығарған тахеометр сериялары. Олардың қатарына: SRX, NET, 030R3, 130R,
30RK30RK3, 30R30R3, CEBEP, 10, 10K (2-сурет).
Мысалға осылардың ішінде SRX сериясының жалпы өзіне тән қасиеттері:
Бір оператордың ғана жұмыс істеуін қажет ететін жабдықталған SRX электронды
тахеометр сериясы. Ең азы екі адам орындайтын тахеометрлік жұмыстарда,
мысалға, топографиялық түсірістер немесе жер бөлу жұмыстарын бұл құрылғымен
бір оператор 300метр қашықтықтан-ақ орындай алады. RC-PR3 дистанциондық
бақылау құрылғысында магниттік бағдар негізінде арнайы көрсеткіш
орналасқан[11]. Ол көрсеткіш көмегімен жоғалтып алынған нысананы тез арада
анықтауға болады. Windows CE қолданбалы программалар негізінде көптеген
жағдайда, мысалға, құрылыста, жер өлшеуде, топографияда және т.б. кең
көлемді есептеулерді шешуге арналған (3-сурет).
SRX сериясы
• Жаңа дальномер REDtech EX
• Екі нұсқалы конфигурация Auto-Pointing және Auto-Tracking
• Bluetooth арқылы бір оператор 300метр
қашықтықта тахеометрді басқару
• Шағылу пленкасы мен призмаға автоматты түрде қарату
• Өте алысты шағылысусыз өлшеу (500метрден жоғары)
• Екі жүйелі компенсатор.
• Бұрыштарды диаметрлі қарама-қарсы бағытта, кодты көлденең және тік
дисктарды оқуға арналған жүйе. (барлық модельдерде бірдей)
2-сурет
• IACS Бұрыштарды автоматты жүйеде калибрлеу
• Кірістірген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазіргі таңда ғылым мен техниканың өте қарқынды дамыған сәтінде сандық
карталарды қолдану өте тиімді болып есептеледі. Себебі, сандық карталардан
бір уақытта бірнеше және нақты мәліметтерді алуға мүмкіндік бар.Ол үшін
геодезиялық түсірістер негізінде геоақпараттық технологияларды қолдана
отырып сандық карталарды құрастырады.
ГАЖ құруда ең негізгі және керекті ол жер бедері бетінің сипаттамасы
болып табылады. Түсірістер- территорияның дамуын, пайдалы кен орындарын
барлауды және игеруді, құрылыс объектілерін салу мен реконструкциялауда жер
және қала салушы кадастрларды, қорғанысты және т.б. ету үшін
халықшаруашылығына ірі масштабты топографиялық түсіріс материалдарының
қажеттілігі күннен күнге артуда. Топографиялық түсірістердің материалдарын
әрқашан қазіргі кездегі жағдайға сәйкестендіріп отыру қажет.
Географиялық ақпараттық жүйелердің ішіндегі MapInfo ең қолайлысы.
Себебі MapInfo- да адам мен компьютер арасындағы қарым- қатынас өте жақсы
дамыған.
Картографиялық ізденістердің әртүрлі білім салаларында қолданылуы
картаны талдаудың бірнеше әдістерінің пайда болуына алып келді. Мұнда
картографтар, географтар, геоглогтар, геофизик, математик және
экономистердің сіңірген еңбегі зор.
Геоақпараттық жүйелерде барлық объектілер картада төрт типке бөлінетін
кеңістіктік объект ретінде көрсетілген.
ГАЖ-ге мәліметтерді қашықтық зондтау арқылы да алуға болады. Бірақ та
ғарыштан алынған көптеген мәліметтер растрлы форматта алынады. Онда әрбір
ұяшық электромагнитті сәулеленуден алынған радиометрлік мағынаға ие.
Бұл дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты жаңа технологияларды яғни
геоақпараттық жүйелерді пайдалан отырып, сандық карталарды құрастырудың
негізгі әдістерін көрсету болып табылады.
Жұмыс көптеген кітапхана қорындағы ғылыми әдебиеттерді сонымен қатар
интернет материалдарын пайдалана отырып оған талдау барысында жазылды.
I. КАЛАЛАРДЫ ЖОСПАРЛАУДА ЖӘНЕ САЛУДА ЖҮРГІЗІЛЕТІН ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТАР
1. Қала территориясын жобалау және жоспарлау
Қала территориясы оның жоспарлы құрылымын және архитектуралық
кескінін анықтайтын функцияльды зоналармен қалыптасады. Қала зоналарының
мына түрлері бар:
- селитебті- оларға тұрғындар тұратын аудандар, мәдени орталықтар
(әкімшілік, ғылыми, оқу, медициналық, спорт кешендері және т.б.),
жалпы жұрттық пайдалану үшін жасыл желектер (бақшалар) жатады.
- өнеркәсіптік- оларға өнеркәсіп орындарының және онымен байланысты
объектілердің орналасуы үшін.
- Коммуналды қоймалар- оларға қоймалар, гараждар, троллейбус және
автобус парктерінің орналасуы үшін
- Сыртқы транспортқа – оларға транспорттық құрылшғылар мен
жүргіншілерге қажеттіліктер және жүк станциялары, порнттардың
орналасуы үшін жасалынады.
Ауыл тұрғындарының территроиясын селитебті және өндірістік зоналарға
бөлуге болады.
Қалаға жанасып жатқан территорияларды қаланың кейінгі дамуына резервке
алып қояды. Қала одан әрі дамитын болса, сол жерлерді шаруашылық қызмет
көрсету объектілері, халықтың дем алуы үшін жасыл желектер ретінде, қала
микроклиматының жақсаруы үшін қолданылады.
Селитебті зонаның негізгі жоспарлы элементі- микроаудандар болып
табылады. Онда магистальдар және тұрғын үй көшелері қызыл сызықтармен
шектелген. Қызыл сызықтар деп- түрлі көшелер арасындағы шекаралар мен
негізгі қаланы қалыптастырушы элементі сонымен қатар тұрғын үй зоналарын
және су бассейндерін, өнеркәсіптік, жасыл, техникалық зоналарды айтады [1].
Ғимарат құрылыс сызықтарына ұзына бойы орналасады. Қызыл сызықтар
микроаудан территориясында магистраль жолдарында 6 м, ал тұрғын үйлерде 3 м
арақашықтықта болады.
Қаланың жоспары және құрылысы геодезистердің территорияны жан- жақты
зерттеп, ол жерге тұрғын үйлер немесе ғимараттар салуға болатын не
болмайтындығы туралы шешім айтқан соң барып қана іске асады.
Қала құрылысының негізгі құжаты ол- қаланың басты жоспарлы болып
табылады. Ол жерде қалаға қатысты барлық функцияларының жұмыс істеуін,
қаланың одан әрі қарай дамуына жағдай жасайтындай жоспар болады. Атап айтар
болсақ, әлеуметтік және ғылыми техникалық орталықтар, жалпыға қызмет
көрсету желілері, көп қабатты үйлер мен қалалық транспорттар жүйесі ыңғайлы
орналасуы керек.
Қаланың генеральды жоспары мыналардан тұрады:
- бас жоспардың негізгі сызбасы;
- бұрынғы қаланың яғни, қасындағы қаланың негізгі жоспары;
- кеңістіктік- архитектура композициясының идеясын сипаттайтын
материалдар;
- табиғи жағдайларды, инженерлік құрылғыларды, территорияның
дайындығын анықтайтын сызбалар;
- бірінші реттік құрылыс жобасының орналасуы;
- қалалық және сыртқы транспорттардың сызбасы;
- мекемелер мен мәдени- тұрмыстық қызмет көрсету орындарының
огрналасу сызбалары;
- түсініктемелік хат.
500 мыңнан астам халқы бар қалалардың бас жоспары 1:10 000 масштабтағы
топографиялық жоспарда жасалынады. Ал басқа қалалар үшін – 1:5 000- 1:
2 000 масштабтар қолданылады.
Қаланың бас жоспары қаладағы өнеркәсіп орындарының, инженерлік
құрылғылардың, қала транспортының, көгалдандырудың негізі болып табылады.
Бөлшектеп жоспарлаудың және құрылыс нобайларының жобасы селитебті
территориялық жекелеген бөліктерінде жүргізіледі; тұрғын үй ждәне
микроаудандар, жалпықалалық орталықтар, қоғамдық кешендер, 3-5 жылда
болатын және де бастапқы басқа да жобалармен сәйкестендіріліп жасалынады.
Бөлшектік жоспарлау жобасы былай орындалады:
- қала жүйесіндегі жобалау ауданының орналасу сызбасы;
- қызыл сызық және құрылыс нобайларының жоспары;
- қызыл сызықтарды бөлетін сызбалар;
- көшелердің қиылысу нүктелеріндегі рельефті тегістеу және
территорияның инженерлік дайындық сұлбасы;
- жалпықалалық инженерлік желілердің орналасу сұлбасы;
- транспорт және жаяу жүргінші жолдарының қозғалысының сұлбасы;
- көшелердің көлденең кескіні.
Қызыл сызықтардың жоспары және құрылыс эскизі- 1: 500-
1: 1 000 масштабтағы топографиялық жоспарларда орындалады. Онда
- құрылыстың барлық түрлерінің бар болуы;
- жобадағы көше, жол, аллея және жасыл желектердің желісі;
- тұрғын үй және қоғамдық ғимараттардың орналасуының жобасы;
- қызыл сызықтар және көшенің көлденең элементтерінің жобасы;
Тірегіш ғимараттармен қызыл сызықтарды, жабдықтар мен геодезиялық
пунктерді біріктіретін бөлгіш сызықтар.
Территрияның инженерлік дайындық сұлбасы және рельефті ұйымдастыру
жоспардың көшірмесінде қызыл сызбалар арқылы орындалады. Сұлбада: шағын
аудандардың қиылысу бұрыштарының жобасы белгіленеді.
Көшелердің көлденең қимасы 1: 100- 1: 200 масштабтарында орындалады.
Онда жаяу жүргінші жолдары, жасыл желек жолдары, трамвай жолдары, тұрғын үй
топтары, сонымен қатар, қоғамдық кешендердің жобасы көрсетіледі.
Құрылыстың жобасы екі деңгейде өтеді: жоба және жұмыс құжаттары.
Жобада құрылыстың ситуациялық орналасу жоспары болады:
А) құрылыстың бас жоспары;
Б) құрылыс макеті;
В) рельефтің, инженерлік жүйенің, территорияны көгалдандырудың сызбасы
болады.
Жобадағы барлық материалдық 1:500 – 1: 1000 масштабында, ал
ситуациялық жоспарды 1:1000 – 1:5000 масштабы орындалады.
Жұмыс құжаттары бекітілген жоба негізінде жұмыс істеуі керек:
- құрылыс алаңындағы бас жоспардың масштабы 1:500 – 1:1000;
- бөлім сызбаларда масштаб 1:500 – 1:1000 болуы тиіс;
- ғимараттардың құрылыстарын бекітілген сызба бойынша бастау керек;
- сумен жабдықтау, канализация, жылу тарату құбырлары, электрмен
жабдықтау, газбен жабдықтау сызбалары 1:1500 масштабында
орындалады;
Қалалық өнеркәсіптің аудандардың жоспарын жобалау. Қаланың бас жоспары
негізінде және онда салынып жатқан құрылыс нысандарының негізінде іске
асады[1]..
Қалалық өнеркәсіптік ауданның жоспарын жобалау мынадай құрамда
орындалады:
- өнеркәсіптің ауданның негізгі сызбасын жоспарлау 1:2000 масштабында
орындалады;
- қала жоспарындағы ауданның орналасу сызбанұсқасы 1:5000 немесе
1:1000000 масштабында орындалады;
Инженерлік желілердің орналасуы рельефті ұйымдастыру және территорияны
инженерлік дайындау сызбанұсқасы 1:2000 масштабында орындалады.
- магистральдық көшелердің және жергілікті өткелдің көлденең қимасы
1:1000 – 1:200 масштабтарында орындалады;
Түсініктеме:
250 мыңнан астам халқы бар қалаларда, сонымен қатар куроттық қалалар
үшін қала шетіне арнайы зонаның жоспары жобаланады. 250 мыңнан аз халқы
бар қалалар санымен қатар қала типтес елді – мекендер үшін бас жоспардың
құрамында қалаға жақын жатқан елді – мекендердің жоспары жобалары.
Тұрғын үй құрылысының архитектуралық жобалық шешімі құрылыстың
материалдар төлқұжаты негізінде қабылданады.
Құрылыстың төлқұжаты (жер учаскесінің төлқұжаты) ол кешенді құжат
болып табылады. Төлқұжат құрамында мыналар болады: жалпы бөлім; құрылыс
учаскесі шекарасымен тарту туралы акті; архитектуралық - жоспарлық
ғимарат; учаскенің инженерлік геологиялық сипаттамасы; жобадағы ғимараттың
қалалық инженерлік жүйелерді жалғастыру немесе қосу шарттары; учаскедегі
жасыл желектер мен құрылысты сипаттау. Құрылыс төлқұжаты құжаттары көбінесе
1:500 масштабтағы топографиялық жоспар негізінде құрастырылады.
2. Қызыл сызықтарды құрастыру және жобаны есептеу
Қызыл сызықтар түзу сызықтар мен дөңгелек қисық сызықтардан тұрады.
Қызыл сызықтардың жобасы 1:500 – 1:2000 масштабтағы топографиялық
жоспарларда өқұрастырылады. Жобаның техникалық мазмұнын анықтайтын
элементтерге мыналар жатады: шағын аудандар шекаралары мен кварталдар
арасыгдағы қиылыстардың ұзын қызыл қызыл сызықтар арасындағы қызыл
сызықтардың ұзындығы,дөңгелектердің радиусы, қызыл сызық юойындағы қисық
элементтер, аудандардың көмегімен анықтайтын өлшегіштер және т.б.
Жобадағы геометриялық элементтердің өлшемі сол территоряның жер
бедеріне сәйкес жасалуы керек. М Бұған топографиялық жоспарда графикалық
бейнелеу және қызыл сызық жоспарындағы аналитикалық есеп беру арқылы жетуге
болады.
Бас архитектордың басшылығымен АКТ немесе қызыл сызықтарға өзгертулер
енгізуге болады.Оның топографиялық жоспары үшін 1:5000 немесе одан да кіші
масштабта қолданылады. Сызбаларды топографиялық жоспарларда 1:2000
масштабта, жеке түйіндер жоспарда 1:500 масштабта құратырылады. Сызбада
қызыл сызықтардың орналасуы, тіреуіш ғимараттардың көрсетілуі,
геометриялық элементтердің өлшемі, қисық сызықтардың жоспары көрсетіледі.
Аналитикалық дайындық кварталдар бұрыштарының координаттарын
есептеуден және қызыл сызықтар бойынша шағын аудандардың шекаралары,
өтпелдердің қиылысу нүктелерді анықтаудан басталады.
Осы белгіленген территорияда тұрақтану үшін теодолиттік қадамдар
пайдаланылады. Олар паолиногометриялық пунктер негізінде жұмыс жасайды.
Қаланың әлі салынып жолмаған бөліктерінде жер бедері үшін графикалық
түп нұсқа жоспардан алынған координаттар қолданылады. Осыған байланысты
графикалқы координатардың дәлдігін анықтау үшін координат торынан
квадраттың екі жағына қарай есептейді. Мынадай өлшемді екі рет жасап,
екеуінің ортақ мәнін алады.
Қызыл сызықтардың координат нүктелерін аналитикалық геометрияны
қолдана отырып шешеді. Ол жерде өткелдер мен сызық өлшемдері бұрышының
мәнін қолдана отырып шығарады. Қорытындысына өткелдерді қиып өтетін
координат нүктелерін табады.
Есептелген координаттар бойынша қызыл сызықтарды 1:2000 масштабтағы
қызыл сызықтар жоспары негізгі қорытынды құжат болып табылады. Ол жерде
қиылыстардың саны және олардың координаттарының мәні, сызықтардың өлшемімен
дирекциялық бұрыштар, қисық элементтер, жобалаудағы өтпелдің нөмері және
екі , жобалаудаңы зонаның аты және сонымен қатарқала құрылымы элементтері
белгіленеді. Тұтынушыға әдетте 1:500 - 1:2000 масштабтағы қызыл
сызықтардың жоспары беріледі.
3. Қызыл сызықтарды, өтпел осьтерін, ғимараттар мен құрал –
жабдықтарды белгілу немесе қорытындылау
Қызыл сызықтарды және өтпел осьтерін пунктен немесе қаланың
геодезиялық қалыптастыруы арқылы түсіреді
Қызыл сызықтардың жеке нүктелері мен өтпел осьтерін геодезиялық
қалыптасқан нүктелерге қарағанда мыналардан асып түспеу керек.
Көп қабатты құрылыс аудандарында 5 см;
Аз қабатты құрылыс аудандарында 8 см;
Ешқандай құрылыс жүрмеген жерлерде – 10см;
Қызыл сызықтардың жобасын жергілікті жерге түсіруден бұрын дайындық
жұмыстары жүргізіледі.
Ең алдымен қызыл сызықтардың бекітілегн жоспарға сәйкес келетінін
анықтайды және тексереді.
Қызыл сызықтардың түсіретін геодезиялық пунктерді тексереді жәгне
анықтайды.
Қызыл сызықтар мен жүргін жолдардың шынайы геодезиялық жобасын
жасайды. Бұл этапта жергілікті жердің орналасу және шарттарына байланысты
бөлу әдістерін анықтайды. Негізінде мынадай жағдайда полярлық әдіс
қолданылады.
Осы таңдалған әдіс үшін келесі бөлшектегіш элементтер қолданылады:
- полярлық бағыттың және сызықтың засечканың ұзындығы: негізінен кері
геодезиялық тапсырмалар формаулаларын қолодана отырып табылатын
дирекциялық бұрыштар және бағыттар арасындағы бұрыштар;
Есептеулер нәтижесінже көлденең масштабтағы бөлшектенген жұмыс сызбасы
құрастырылады. Онда бөлшектің сызбанұсқасы және бөлшектегіш элементтердің
керекті мәліметтердің, сонымен қатар бақылаушы өлшемдер бейнеленеді.
Далалық өлшемдер теодолиитің және болат рулетканың көмегімен
орындалады. Бұрыштар вертикальды шеңберде екі жағдайда кейін қалдырылады.
Сызықтың ұзындығы сызған кезде жергілікті жердік құлау бұрышына және
темперетурасына қарайды.
Жұмысты жеңілдету мақсатында кейде қызыл сызықты жобаға түсіру үшін
жобаланған және қолданыстағы жүргін жолдары өстерін шығарады. Ал олардан
қызыл сызықтарды шығарады. Келешектегі жер асты коммуникациялық құрылыс
жұмыстары үшін әдетте аралсқан параллель өстерін шығарады [1]..
Қисық дөңгелек арқылы қызыл сызықты түсіру тангенс сызығынан немесе
хордадан тікбұрыштық координат әдісімен жүзеге асады. Сонымен қатар поляр
әдісімен және кезектескен және жалғасты хорда арқылы да жүзеге асады.
Қисықтықты анықтайтын нүктелер жиынтығы жергілікті жердің сипатына,
радиустың үлкендігіне, құрылыс жұмыстарының талаптарына тәуелді. Көп
жағдайда олар 10 м құрайды.
Қызыл сызық нүктелерін және жүргінші жол өстерін уақытша белгілемен
бекітеді: ағаш әшекейлермен, балдақтармен, метал біздермен және рубкалармен
бекітеді.
Біз және трубкаларды жерге орналастыру бетондар арқылы жүргізіледі.
Құрылысы аяақтауға жақындағын территоряларда белгілерді бекітумен қатар
қызыл сызықтарды немесе қралстағы жүргінші жолдардың өсін және де
жергілікті жердегі басқа заттарды бөлу жүргізіледі.
Бояуды теодолит бойынша жағады. Ал құрылысы басталмаған
территорияларда бекіәту белгілері қалдырылып отырады.
Қызыл сызық және жүргінші жолдар өстернің бекітілген белгілерін
сызықтық балам арқылы табады. Байламның сызбанұсқасы абристе көрсетілуі
тиіс.
Шын мәнінде жобаға енгіділген қызыл сызықтармен жүргінші жолдадың
өстерін атқарушы жолдарға қояды. Егер де атқарушы қадам түсірілген нүктеге
жақын орналасса, онда оларды полярлық әдіспен анықтайды.
Қорытынды өлшемдерден кейін қызыл сызықтардың атқарушы сызбаларын
құрастырады. Түпкі қалыптасқан пункті; қызыл сызықты нүктелердің жоба
жоспарына кіруі; олардың арасындағы өлшемі; олардың жергілікті жердегі
заттарға байланымы;
Ғимараттар мен жабдықтар өстерін жобаға түсіру үшін қолданылатын түпті
құжаттарға мыналар жатады:
- құрылыс учаскесінің бекітілген бас жоспары;
- өстің бөлуші жоспары;
- бірінші қабаттың жоспары;
Ғимараттар өстерін жобаға түсіру оны жергілікті жерге және құрылыс мантажды
жұмыстарды түсіру мақсатында жүзеге асады. Бірінші жағдайда, ғимараттың
оған жақын жатқан контурларымен салыстырмалы жағдайы анықталады, ал екінші
жағдайда, құрылыс құрылыдарының өзара қарым қатынасы, яғни жағдайы
анықталады. Этап немесе деңгей бойынша өтетін құрылыс технологиясында
ғимарат өстерін бөлу 2 деңгей бойынша өтеді. Алдымен, жергілікті жерге
ғимараттың контурын (габаритін) анықтайтын негізгі өстер түсіріледі. Одан
соң олардан бөлшектік бөлімдер жүргізіледі. Егер ғимарат конфигурациясы
күрделі болса, онда жобаға ғимарат симметриясы (негізгі өстер) өстерін
немесе олардың жеке бөліктерін енгізеді.
Негізгі және бөлшектің өстердің бөлімдері өздерінің дәлдігімен
ерекшеленеді.
Негізгі немесе басты өстерді жобаға қалалық геодезиялық пунктерден
бастап түсіреді. Қорытынды негіз үшін қалалық триангуляция және
полигонометрия пунктері қолданылады.
Кішігірім ғимараттар немесе көптеген құрылыс жабдықтарын бөлуде
негізгі бөлуші болып қызыл сызықтар немесе арнайы қойылған теодалиттік
қадамдар болып табылады.
Ірі мөлшердегі немесе күрделі конфигурацияля ғимараттарды тұрғызуда
мынадай түрдегі жергілікті желілер дамиды: құрылыс торлары,
микротрангуляция, полигонометрия және т.б.
Шынайылыққа түсірілген өстер тұрғылықты және уақытша белгілермен
бекітіледі.
Тұрғылықты белгілермен негізінен екі өзара перпендикулярлы түрде қиып
өтетін базалық өстерді бекітеді. Егер құрылыс барысында барлық негізгі
өстерді қайта қалпына келтіру керек болғанда қажет. Тұрғылықты белгілер
үшін металл трубалардың қиындысы немесе рельстер ағаш дөңгелектер
қолданылады. Тұрғылықты белгілерді өте терең етіп бекітіп, оны бетондап
қояды.
Ал уақытша белгілер үшін ағаш әшекейлер, костыляляр, металл штырялар
мен трубкалар қолданылады. Бекіту белгілері жар асты жұмыстарынан алшақ
құрылыс материалдарын сақтайтын қоймалардан алшақ уақытша жабдықтар
орналасқан жерлерден алшақ орналасады. Жобаға түсірілген өстер кат бойынша
құрылысшыға немесе құрылыс ұйымына беріледі. Акте сонымен қатар сызбаның
атқарушы бөлімі және өсті бекіту қоса беріледі.
4. Жер бедерінің жоспарын құрастыруды ұйымдастыру
Жер бедерінің жоспарын құрастыруды ұйымдастырудың көмегімен қала
территорясының рельефін құрылысқа, инженерлік – транспорттық
қажеттіліктерге жаратуға көмектеседі. Жер бедерін ұйымдастыру алаңдарды,
көшелерді, жүргін жолдардықамтамасыз етеді: ғимараттардың, жабдықтардың
және жер асты коммуникацияларын, конолизацияның және еріген су ағысының
жергілікті жерге орналасуын қамтамасыз етеді.
Жобаны анықтаушы құжат жер бедерін ұйымдастырудың сызбанұсқасы болып
табылады. Ол 1:5000 немесе 1:2000 масштабында топографиялық жоспарда
құрастырылады.
Сызбанұсқада сонымен қатар өстердің қиылысу нүктелерінің арасындағы
арақашықтық, ауытқығандығын, еңістіктерді (промиледе) және сулардың ағыс
бағытын байқауға болады. Сызбанұсқада 1:100 -1:200
Масштабтардағы көшенің көлденең қимасының жобасы да қосылып бірігеді.
Бекітілген жер бедерін ұйымдастырудың сызбанұсқасы қала территорясын
салудағы негізгі құжат болып табылады.
Жер бедерін ұйымдастырудың жұмысшы жоспары 1:500 – 1:1000
масштабтарындағы топографиялық жоспарды құрастырады.
Топографиялық жоспарда қима әдісінде торларға бөліп қояды, олардағы
сызықтар бойына көлденең қималар түсіреді. Кварталдарды жоспарлағанда
қималар арасындағы айырмашылық 20 -50 м болады. Ал үлкен территориялардың
жоспарында - 100 – 200 м. Қима әдісі өте сирек кездеседі. Себебі оған
көптеген жұмастар жасалынуы керек.
Жобалық горизонтальдар әдісі – мұнда табиғи рельефтің эрозияға ұшырауы
әсерінен өзгерген рельефке жобалық горизонтальды жүргізеді. Майысқан
сызықтар арасындағы жобалық горизонтальдар бір бірінен қалып
отыратынпараллельдер арқылы бейнеленеді. Жобалық горизонтальдар үшін
қиылысу (h) табиғи рельефтің сипаттамасына байланысты 0,1 – 0,5 м болады.
1:500 масштабтағы жоспарлар үшін егер егер рельеф тегістеу болса, 0,1
метрдегі қөиылысуды таңдайды.
Жоспарда көршілес жобалық горизонтальдың арақашықтығы мына формула
бойынша есептелінеді:
мұндағы і – көлденең жобалық еңіс, м – сандық масштабтағы жоспарлардың
мәні.
Жер бедерінің жоспарын құрастыру көшелерден басталады, ең алдымен
горизонтальды жүргізуші жолдар бойына жобалайды, сосын оларды құрылыстың
фасад сызығына дейін дамытады немесе жалғастыралы. Мұндай жағдайда
жүргінші жолдардың көлденең еңістіктерін газондарды және тратуарларды,
сонымен қатарбордюр тастарының биіктігін есепке алып отырады.
Рельефті жобалауда ішкі кварталдық террирорияларда көше бойындағы
вертикаль жоспардағы белгілеу қорытынды жобалау болып табылады. Ішкі
кварталдың жүргінші жолдар мен жаяу жеүргінші өзенге жақын маңда жатқан
суламен немесе арнайы су жиналатын желілермен жоспарлы түрде орналасуы
керек. Квартал іші мен территориялардың жобалық табиғи рельеф жағдайына
байланысты жасалады. Мұндай жағдайларда жерді жөндеу жұмыстарының барынша
аз түрін таңдап алып отырады. Үлкен асулар мен үстірттерде жол жағасынан
онда жасыл желектер әр түрлі ескерткіштерді, сатыларды жасап, әрлеп қойған
ыңғайлы. Рельефті ұйымдастыру жоспарында бірінші қөабат таза еден болады.
Жерді ұйымдастырудың жоспарын қарай отырып, жер массасының жоспарын
құрайды. Ол мынадай құжаттарды қамтиды – жобалық құжат (жер массасының
көлемін анықтайтын құжат).
Жер массасының жоспары тор тәріздес болады. Жоспар масштабына
байланысты оның жоспары 5, 10 және 20 м болады. Әр бір квадрат бұрышына
жобанық белгілер жазылады. Ал табиғи рельефті өзіне сәйкес келетін белгілер
қойылады. Оны жұмыс белгісі деп атайды. Жұмыс белгілері және квадрат
аудандары арқылы жер жұмыстарының көлемін өлшейді.
Көз арқылы алғашқы нүктелі нөлдік жұмысты тауып алады. Көлдік
нүктелерді қоса отырып нөлдік сызықты құрайды.
Нөлдік жұмыс сызықтарына байланысты квадраттың көптеген типтерін
ажыратуға болады.
- тегі бір немесе бірдей;
- біртекті емес;
- жеке біртекті квадрат үшін жер массасының көлемін (V0) призма
көлемі ретінде анықтауғы болады.
мұндағы V0 – біртекті жер массасының квадраты, Р – ауданының негізі.
Жеке фигуралардағы жұмыс көлемі (VR) мына формулалармен анықталады:
мұндағы PR – жеке формуланың ауданы, hcp – осы фигураның орташа жұмыс
белгісі.
5. Жер бетін ұйымдастырудың жобасын шынайылылыққа енгізу немесе
түсіру
Жер бетін ұйымдастырудың жобасын енгізу мынадай кезектілікпен
орындалады:
- жергілікті жерге жүргінші жолдар рельефінің жобасын түсіреді;
- жергілікті жерге қызық сызық нүктелерінің жобалық белгілерін
түсіреді;
- жергілікті жерге кварталдар рельефінің жобасын түсіреді (ең
алдымен, кварталішілік жүргінші жолдарын, сосын кішігірім жолдарды
топтастыруды ғимараттардың құрылысы бітпеген бөліктің жобалық
рельефі)
Жер бетінің жобасын түсіру осыдан бастау алады. Ол үшін жүргінші
жолдар осы бойына барлық майыстыру нүктереріне белгілер қойылады. Ол
белгілер бағаналар немесе ағаш кольялардан жасалған болады.
Рейка бойындағы есеп беру b мына формуламен анықталады:
мұндағы Нисх – қорытынды репер белгісі, а – қорытынды репердің
рейкабойындағы есебі, Нпр – анықталатын нүктенің жобалық белгісі.
Жобалық кескіннің нүктелерін жүргізуші жол осы бойына әрбір 10 – 20
м сайын түсіріп отырады. Одан кейін бұл нүктелерден көлденең түсірілімдер
түсіріледі.
Кварталішілік территорияларды жобаға түсіру квадраттау торларын бөлу
арқылы жүзеге асады.
1.6. Азаматтық және өнеркәсіптік ғимараттар құрылысындағы геодезиялық
жұмыстар
Азаматтық ғимараттарға – тұрғын үйлер, қоғамдық және өндірістік
ғимараттар жатады.
Өндірістік ғимараттар қатарына денсаулықсақтау, денешынықтыру –
сауықтыру, спорттық (ашық – жабық алаңдар, сауықтыру алаңдары) жатады.
Тұрғын үй ғимараттарына әртүрлі қабатты пәтерлік үйлер жатады: қарт
адамдарға арналған үйлер, инволидтерге арналған үйлер, жатақханалар және
т.б. жатады. Тұрғын үй ғимараттарында адамдар тұрмайтын қабаттар да болуы
мүмкін. Тұрғын үй кешендерінде инженерлік құрылғыларын лифтер (жер бетінен
санағанда егер 14 м биіктікте орналасса), сумен жабдықтау, өртке қарсы және
ыстық сумен жабдықтау, канализация, жылу, электр техникалық құрылғылар
(электрмен жабдықтандыру, телефонмен, радиомен жабдықтау, теледидар
антенналары және т.б.) жатады.
Қоғамдық ғимараттарға білім беру, тәрбие және ғылыми – зерртеу,
жобалық, басқару және қоғамдық ұйымдар, денсаулық сақтау, мәдени – ағарту,
сауда, қоғамдық тамақтандыру және тұрмыстық қызметкөрсету, коммуналдық
қызмет түрлері жатады. Осы жоғарыда аталғандардан басқа өте ұсақ түрлері
де бар. Олар негізінен өздерінің конфигурациясы және и қабаттылығымен
ерекшеленеді.
Қоғамдық ғимараттардың инженерлік құрылғылары тұрғын үй кешендері
сияқты.
Конструкторлық қасиеттеріне байланысты ғимараттар мынадай болады:
- тас – кірпіштік;
- монолитті, монолитті темірбетоннан сырғанақ етіп жасалған;
- үлкенблокты индустриальды әдіспен жасалған блоктар;
- іріпанельді;
- каркасты, онда негізгі элементтерге колонналар жатады;
- көлемдік блоктық, бұл жерде ғимараттардың конструкциясы көлемді
ғңимараттардан , яғни дайын заводтық жабдықтардан тұрады
(бөлмелер);
Ғимараттардың конфигурациясы бойынша мынадай түрлерге бөлінеді:
бірсекциялық (1 подъезд), ұзартылған (екі секциядан жоғары) және күрделі
конфигурациялар, оған дөңгелек ғимараттар және түрлі түрдегі секциялы
ғимараттар жатады.
Геодезиялық жұмыс этаптарын келесідей бөліп қарастыруға болады:
1. Құрылысқа алаңды таңдау: жинау, талдау және материалдармен
жабдықтау;
2. Құрылыстық жобалау: топографиялық геодезиялық ізденістер, басқа
ізденістерді геодезиялық қамтамасыздандыру. Құрылыс жобасын қосымша
қорытынды мәліметтермен қамтамасыз ету;
3. Құрылыс конфигурациясын дайындау:
- құрылыс конфигурациялары қалыптасатын геометриялық параметр
элементтерін қадағалау;
- құрылыс конфигурациясының геометриялық параметрін статистикалық
қадағалау;
4. Құрылыстың дайындық кезеңі:
Геодезиялық негізді құру:
- территорияның инженерлік дайындығы, сонымен қатар жер асты
коммуникация және подъездік жолдардың инженерлік дайындығы;
- негізгі және басқа өстерді түсіру;
5. Құрылыстың негізгі кезеңі:
- конфигурациялық элементтер өсін түсіру;
- ғимараттың жер асты және жер үсті жұмыстарындағы құрылыс –
монтаждық жұмыстар;
- біткен құрылыс жэлементтерінің атқарушы түсірілімі және атқарушы
құжатты құру;
- атқарушы геодезиялық құжатты тапсыруға дайындау;
6. Құрылысты бітіру:
- құрылыс барысындағы геодезиялық жұмыстарға техникалық есеп беру;
- атқарушы басжоспарды, арнайы атқарушы инженерлік жоспарды, қиманы
құрастыру;
Ғимараттың жер астын құрудағы геодезиялық жұмыстар
Жобалық құжаттар терминологиясында 0,00 – ден жоғары құрылы көлемі –
ғимараттың жер бетілік бөлігі, ал осы көрсеткіштен төмен болса – ғимараттың
жерасты бөлігі деп аталады. Цокольды қабат – жерасты қабаты тәріздес
болады[1].
Жердегі жұмыстар – жер бетіндегі жасалғагн жұмыстар атқарушы
сызбанұсқалар туралы акт құрылады.
II. ЖОСПАРЛЫ ИНЖЕНЕРЛІК- ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ ЖҮЙЕЛЕР
2.1 Жүйелердің түрлері және тағайындалуы сонымен қатар олардың
дәлдіктеріне қойылатын талаптар
Инженерлік - геодезиялық жоспарлы және биіктік жүйелері
өнеркәсіптік, энергетикалық, тау – кен өндірісі объектілері
территорияларында құрылады. Жобалық – ізденіс және құрылыс жұмыстарының
геодезиялық негізі болып табылады. Жоспарлы инженерлік - геодезиялық
желілер трангуляция, полигометрия, сызықты – бұрыштық және геодезиялық
құрылыс торлары түрінде қалыптасады немесе құрылады.
Жоспарлы инженерлік-геодезиялық желілердің дәлдікке, тұрақтылыққа,
тығыздыққа деген талабы әртүрлі инженерлік - геодезиялық желілер, 1:500
масштабындағы топографиялық түсірілімдер мен бөлінім жұмыстарының одан әрі
қарай дамуы немесе сол жерден тоқтауы негізінде жобаланады. Құрылғылардың
өлшемі, ауданның физикалық – географиялық жағдайына байланысты осы осы
желілерді пайдалану ауқымы кеңейуде. Инженерлік - геодезиялық желілерді
құруда мемлекеттік тірек желілері пайдаланылады.
Мемлекеттік геодезиялық желілердің дамуы жалпыдан жекеге өту
принципінде жұмыс істейді. Мемлекеттік жоспарлы геодезиялық желі 1, 2, 3
және 4 кластарға бөлінеді. Олар бір бірінен бұрыштарды өлшеу дәлдігімен
және арақашықтығымен, желі жақтарының ұзындығымен, сонымен қатар дамудың
кезектілігінен ажыратылады.
Жоспарлы мемлекеттік желілердің дәлдігі ірі масштабтағы түсіру
жұмыстарына арналған.
Инженерлік- геодезиялық желілер алаңдарды іздеу мен құрылғыларды
жобалау, қалалардың және ауылдардың бас жоспарын құру, транспорт
құрылғыларын, гидротехникалық құрылғыларды және де тау – кен өндірісін
құру мақсатында жасалады. Жобалау ірі масштабтағы жоспарларда жасалынады.
1:1 000 және 1: 500 масштабтағы түсірілімдерде ггедезиялық желілердің
дәлдігіне деген талап жоғары деңгейде болады.
Төменде қалалардың, гидрологиялық құрылғылырдың және басқа да
объектілердің инженерлік- геодезиялық жүйелерін құру ерекшелігі
қарастырылған.
Қазіргі заманғы нормативтік құжаттар талаптарына байланысты қала
территорияларында арнайы желілер құрылмайды. Ал бас геодезиялық негіз болып
мемлекеттік геодезиялық желілер болып табылады. Олар бір перспективалық
жоспарда салынған. Қала территорияларында жоспарлы жүйелерді дамытуда
триангуляциялық жақтардың ұзындығы бір жарым немесе екі есе қысқарады,
себебі бір пункті 5-15 км 2 болуы үшін.
Құрылған және әлі құрылысы бітпеген қала, ауыл және өнеркәсіп
аудандары территорияларында тірекші геодезиялық жүйелер 1:500 масштабта
жобаланады[1].
Қала территорияларында 4 класты, 1 және 2 разрядты полигонометрия
кеңінен қолданылады. Жүйелерді көшіру үшін полигонометриялық қадамдарды
жүргінші жолдарға қояды, ал полигонометриялық пунктерді ғимарат
қабырғаларына бекіту геодезиялық белгілерді сақтауға көмектеседі.
1 кесте
Триангуляция класстары
Көрсеткіштер
2 3 4
Триангуляция жақтарының ұзындығы, км 7-20 5-8 2-5
Базистік жақтың салыстырмалы қателігі1: 300 0001: 200 0001:200 000
Өте әлсіз жердегі жақтардың 1: 200 0001: 120 0001: 70 000
салыстырмалы қателігі
Үшбұрыштағы бұрыштың ең аз мәні 300 200 200
Бұрыштың орташа квадраттық кателігі 4 6 8
4 класты полигонометриялық желілердің сипаттамасы
Қадамның шекті ұзындығы, км:
жеке
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 10
қорытынды пунк және түйін нүктелері аралығында ... ... ... ... ... .7
түйін нүктелері
аралығында ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..5
Полигонның шекті периметрі,
км ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
Қадам жақтарының ұзындығы , км
ең үлкені
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .2,00
ең
азы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..0,25
орташасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .0,50
Қадам жақтарының
саны ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..15
Түсірілімдерде және полигондарда бұрышты өлшеудің
Орташа квадраттық қателігі ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..2
Түсіріс немесе полигондардың бұрыштық
невязкасы ... ... ... ... ... ... . ... ...5
Мұндағы n – бұрыштар саны
2.2. Полигонометриялық түсірістермен желілерді жобалау
Жалғыз тұрған полиметриялық қадамды жобалау үшін пунктің тұрған
орнының қателігін және дирекциялық бұрыш қателігін табу керек.
Мұндай жағдайда есептейтін жалпыға мәлім формула
(1)
мұндағы М – соңғы пунк қадамының алғашқыға қарағандағы қателігі. Қадамдарды
теңестіріп болғаннан соң мына формуламен есептелінеді
(2)
мұндағы ms – жақтар өлшемдерінің орташа квадраттық қателігі; m - бұрыш
өлшемінің орташа квадарттық қателігі, - әрбір биіктіктің қадам
тартылыс орталығына арақашықтығы. Жақтардың ұзындығын мына формуламен
есептейді.
(3)
мұндағы және - сызықтық өлшемдердегі кездейсоқ және жүйелік
кездейсоқ коэффициент; [s] – периметр; L – шағылысатын қадамның ұзындығы.
Мұндай есептеулер өзінің қарапайымдылығын және кең ауқымда
қолданылуымен есептелінеді. Сонда да (1) және (2) формулалар дәл шешімді
шеше алмайды (қателіктер 100% немесе одан да көп болуы мүмкін). Себебі, mсл
және М арасындағы қателіктерде стандартты байланысы бар. Сонымен қатар
бұл формулаларда жүйелік қателіктердің қадамының орташа және соңғы
нүктелеріне әсер етуі айырмашылығымен есепке алынған. Полигонометриялық
қадамның дәлдігін есептеуге бұдан басқа формулаларды қолданса да болады.
Қадамның ең әлсіз бөлігі болып әрқашанда оның ортасы есептелінеді.
Сызықтың өлшеулердегі жүйелік қателіктері бар болса, онда ол барынша
дәлдікпен анықталады.
Қадамның орташа нүктесінін қателігін табу үшін келесі әдісті
қолданады. Көп жағдайда сыған қадам екі түзусызықты бұтақтардан тұратын
симметриялық қадаммен ауысуы мүмкін. Бірақ та ауысқан қадамның барлық
техникалық сипаттамалары қалады. Осындай мақсатта қадам жобаланып қойған
сызбанұсқа немесе карталарда қадам орталығына жақын жатқан С нүктесінен СА
және СВ нүктелеріне сызық жүргізеді. Содан соң және
бұрыштарын өлшейді. Бұрышты былай табады:
.
Одан соң а,в және с параметрлерін мына форуламен есептейді
(4)
мұндағы [s] – қадам периметрі, n – қадамдағы жақтардың саны. Қадам
жақтарының ұзындығының орташа квадраттық қателігін өлшеу мына формуламен
есептелінеді:
а) салмағы бар құралдармен өлшегенде
б) жарық пен қашықты өлшеуде
мұндағы - паралактикалық бұрыштың үлкендігі, - оның орташа
квадратының қателігі.
Квадраттау әдісімен теңестіруде қадамның орта нүктесінің бойлау және
көлденең қателіктері, сонымен қатар сызықтық өлшеудегі жүйелік қателіктер
мына формуламен есептелінеді:
(5)
мұндағы mt және mu – қадамның орташа пунктіндегі бойлау және көлденең
орташа квадраттық қателігі және - өлшемдердің жүйелік
қателіктері, және - қорытынды мәліметтерден туатын қателіктер;
және - орташа квадраттық қателіктер қадамның жалпы бойлау
және қателіктерін мына формуламен шығарады:
(6)
Жалпы қателік мынаған тең
(7)
а, в, с, және басқа да анықтау үшін арнайы қателіктер
жасалған. Өлшенген бұрыштың орташа кавдраттық қателігі мынаған тең
(8)
Сызықтық өлшемдер мен қорытынды мәліметтер қателігінде жүйелік
қателіктер бар болса, онда мына формулаға саламыз
(9)
Егер жалғыз полигонометриялық қадамды жеке теңестіру керек болса,
онда қадамның аналогтық элементтер қателігі мына формуламен есептелінеді:
(10)
Орташа нүктенің жалпы қателігі мынаған тең
(11)
мұнда
Дерекциялық бұрыштың қателегін мына формуламен анықтайды:
(12)
мұндағы - бүкіл қадамдағы сызықтардың саны.
Коэффициенттің ұзындығы мына формуламен анықталады:
(13)
мұндағы а және b мына формула бойынша есептелінеді
Бұдан
(14)
шығады. Бұл жерде q сыну коэффициентінің үлкендігі 1,2-1,4 асып кетпеуін
қадағалап отыру керек. q коэффициенты мына формула бойынша анықталады:
(15)
мұндағы [s] –қадам периметрі.
Полиметриялық жүйелердің дәлдігін профессор Б.А.Литвиновтың формуласы
бойынша есептейді.
Түйін нүктелері мен дирекциялық бұрыштағы түйін сызықтардың
қателігін мына формуламен анықтайды:
; (16)
мұндағы m –орташа квадраттық қателік, n – бір нүктеден шығатын қадамдар
саны.
Желіге кіретін теңестірілген қадамдар элементтерінің қателегін мына
формуламен анықтаймыз:
(17)
мұндағы дирекциялық бұрыштың орташа квадратттық қателігі. -
дирекциялық бұрыштан дирекциялық бұрышқа берілетін орташа квадраттық
қателігі. - басты түйін ------------- орташа квадраттық қателігі.
- қадамның басты түйінін салыстырғандағы орташа квадраттық қателігі.
Түйіннің орташа квадраттық қателігін мына формуламен анықтаймыз:
(17)
ІІ түйіндік нүктенің орташа квадраттық қателігі
(17)
формуласымен анықталады.
І және ІІ қорытынды қателігі (17) және (17) формулаларымен
анықталады. Одан соң
ІІ нүктеге
қолданылады.
Есептеулер екі жақын жатқан нүктелердің мәні жақындағанша жалғаса
береді.
2.3. Инженерлік полигонометриядағы бұрыштық және сызықтық өлшеулердің
ерекшелігі
Полигонометрия қадамдарындағы бұрыштық өлшемдер қала
территорияларында ішкі жағдайларға байланысты күрделене түседі. Оларға
мыналар кіреді:
а) жақтардың ұзындығын шектейтін кедергілердің бар болуы;
б) шеткі рефракция;
в) құралдардық тұрақсыздығы;
Полигонометриялық желілерде қысқа жақтардың бар болуы теодолитті өте
дәлдікпен орталыққа қоюға көмектеседі. Орталықтандыру қателігінің орташа
мәні 0,5 – 0,7 мм асып кетпеуі керек. Мұндай дәлдікке өте жақсы орнатылған
оптикалық теодолит комегімен жетуге болады[1].
Егер А және В нүктелердің арасы көрінбейтін болса, онда Q көмекші
нүктені алады және арақашықтықты – l, бұрыштарды өлшейді.
Анықталатын бұрышты мына формуламен есептеуге болады:
(18)
Одан мынадай формула шығады:
(19)
мұндағы s1 және s2 – қадамның өлшенген жақтары.
Егер де арақашықтық l өте аз болса, онда (19) формуласын мына
формуламен алмастыруға болады:
(20)
Инженерлік полигонометрияда сызықтық өлшемдерді көбіне арақашықты
анықтауда қосымша әдістер және жарықпен өлшегіштерді қолданады.
Инженерлік – геодезиялық жұмыстарда отандық және шетелдік жарық пен
ұзындықты өлшеуіш құралдары кеңінен қолданылады. Онда сызықтық өлшемнің
дәлдігі 5 – 10 мм тең.
Полигонометриялық желілердегі сызықтардың ұзындығын өлшеуде
қысқабазисті практикалық әдіс қолданылады.
Анықталатын сызықтың ұзындығы АВ мына формуламен есептелінеді
Қысқа базис ретінде 2-3 метрлік жезлдер қолданылады. Жезлдер
штативтерге горизонталь жағдайда, ал сызықтарда перпендикуляр
орналастырылады. Одан соң мына формуланы қолданамыз:
(21)
және қолдана отырып мына формуланы шығарамыз:
(22)
(23)
ал, сызық ұзындығын өлшеудегі орташа кадраттық қателік мына формуламен
анықталады:
(23)
(23)
мұндағы базистің ұзындығын өлшеудегі салыстырмалы орташа квадраттық
қателік; және - және бұрыштарының өлшеудегі
салыстырмалы орташа квадраттық қателік; l – көмекші базистің ұзындығы.
(24)
Соңғы уақытта сызық ұзындығын өлшеуге жарма-қысқабазалық әдіс
қолданылуда. Мұнда әрбір қиындының ұзындығы мынадай фрмуламен
есептелінелі:
(25)
ал жақтардың қателігі S
мұндағы n 50-60 метрлік бөліктердің саны.
(26)
немесе
(27)
Мысалы, s=240 м; b=2м; si=60; n=4; үшін
мм
немесе салыстырмалы түрде есептегенде
Теңдеулерге қарай отырып мыналарды шешуге болады:
бұдан мынаны табады
немесе
бұдан
b жезла ұзындығы мынаны түзеді:
.
Бұдан
III. ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТАРДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН АСПАПТАР
3.1. Қазіргі кездегі түсіру негіздерін GPS – технологияларды пайдалану
арқылы құру.
Геодезиялық GPS өлшеулердің концепциясы.
Геодезиялық GPS өлшеулер үшін төрт (одан да көп) бірыңғай жер
сілкіністерін бір уақытта бақылау, ең аз дегенде екі GPS қабылдағыштармен.
Екі қабылдағыштардан артық қабылдағыштар қолдануға болатын болса да, бұл
жолы екі қабылдағыштарды: базалық қабылдағышты және қабылдағыш- роверды
пайәдалануды талқылаймыз. Базалық қабылдауыш барлық өлшеу процесі бойы
координаттары белгілі геодезиялық негіз пунктерінде орналасады. Ровер
анықталған нүктелер бойы жылжиды және нүктелерді жер бетіне шығару
процессіне қатысады. Осы екі қабылдағыштармен алған деректердің
біріктірілген нәтижесі- база мен ровер аралығындағы кеңістіктік вектор. Бұл
вектор базалық сызық деп аталады. Базадан есептегендегі ровердың орнын
анықтау үшін әртүрлі өлшеу әдістерін қолдануыңызға болады. Бұл әдістер
өлшеулерді жүргізу ұзақтығымен айрықша: нақты уақытта өлшеулер жүргізу үшін
радиомодем қолданылады, ол база деректерін роверге жібереді. Нәтижелері
далалық жағдайда белгілі болады. Өлшенген өлшеулерді кейін өңдеу тәсілі
далалық деректерді жазып алуды және кейін офистік компьютерде өңдеуді талап
етеді. Негізінен тәсілдерді таңдау келесі факторларға байланысты болады:
қабылдағыштың конфигурациясына, керекті дәлдікте, уақыттың тығыздығына және
нәтижелерді алудың нақты уақытына[10].
GPS өлшеу тәсілдері.
Кинематикалық және дифференциялдық әдістер тек нақты уақытта немесе
кейін өңдеу өлшеулеріне жарамды. Тез статистика кейін өңдеу өлшеулеріне
жарамды.
Кинематикада Stop&Go ровер мен базаға ортақ төрт немесе одан да көп
жер серіктерімен фазалық өлшеулер жүргізіледі. Сантиметр деңгейінде
дәлдікке жету үшін ең басты өлшеулерді инициализациялау керек.
Инициализацияға әртүрлі тәсілдермен жетуге болады.
Бір жиілік қабылдағыштарды пайдалануда өлшеулерді инициализациялайды,
роверді координаттары белгілі пунктіде орналастыру арқылы, немесе
анықталатын нүктеде немесе инициализациялауға арналған арнайы
штангілермен. Инициализациялауға арналған штанг жасанды қатты базалық сызық
береді.
Нақты уақытта өлшеуде екіжиілік қабылдағышты пайдалануда ровер
анықталатын нүктенің немесе координаттары белгілі пунктінің үстіне
орналастырылады. Егер роверды On- The- Fly (үзілмей) инициализациялау
мүмкіндігі болса және антеннаның көру өрісінде аз дегенде бес ортақ жер
серіктері болатын болса, инициализация ровердің жылжу процесінде
орындалады. Егер сіз екі жиілік қабылдағыштарды кейңн өңдеу өлшеулерінде
пайдалансаңыз. On- The- Fly инициализациялау қабылданады, қабылдағышта
бұл мүмкіншілік орналастырылған ба әлде орналастырылмаған ба, оған
байланыссыз.
Егер өлшеу уақытында жалпы жер серігінің саны төрттен төмен болса,
кейін төрт немесе одан да көп жер серіктерінің пайда болғандарынан кейін
өлшеулер қайта инициализацияланады.
Дифференциаль өлшеу әдістері координаттарды анықтауда кодтық GPS
өлшеулерді пайдаланылады. Дифференциалдық өлшеулер үшін инициализация
немесе жер серіктерін үздіксіз бақылау керек емес. Нәтижелері көбіне 1 м
дәлдікке жетеді.
Түсірістер- территорияның дамуын, пайдалы кен орындары барлауды және
игеруді құрылыс объектілерін салу мен реконструкциялауда жер және қала
салушы кадастрларды, қорғанысты және т,б, ету үшін халықшаруашылығына ірі
масштабты топографиялық түсіріс материалдарының қажеттілігі күннен күнге
артуда. Топографиялық түсірістердің материалдарын әрқашан қазіргі кездегі
жағдайға сәйкестендіріп отыру қажет.
Арақашықтықтарды өлшеу қиынға түсетін жерлерде түсіру, пунктері
үшбұрыштар тізбегін құру тура және кері қиылыстыру әдістері арқылы немесе
геодезиялық төртбұрыштар көмегімен ал, ойлы – қырлы, орманды жерлерде
түсіру пунктері координаттары теодолиттік түсірістер арқылы анықталады.
Stratus L1
Stratus геодезиялық жүйесі бір корпуста GPS қабылдағы және дәл
антеннасы бар. Бұл жүйе геодезиялық жүйелерді құру, сонымен қатар
сатистикалық және пинематикалық жерді пайдалану шекараларын анықтайды (Step
8 60). Li – lon аккумулыторы 30 сағат бойына үздіксіз түсірілім жасауға
көмектеседі.
1-сурет
Геодезиялық қосчастотты жүйесі GSR 2600 модельдік вариантта әртүрлі
қиындықтағы геодезиялық жұмыстарды орындауға көмектеседі. Мысалы,
геодезиялық желілерді құрастыру және өшіру, жердің пайдалану шекараларынын
түсіру үшін, жол құрылысын құруға көмектеседі.
Қабылдағыш корпусындағы сұйықкристалды дисплей ешқандай бақылаусыз GPS
түсырілімдерін басқаруға көмектеседі. Мәліметтердің жазбасы Compact Flash
түріндегі түсірілім картасында орындалады[10].
GPS қабылдағышы GSR 2600 қалалық құрылыс жағдайында да түсірілім
жасауға көмектеседі.
□ жоғарғы өнімділік;
□ аз уақыт аралығындағы жоғарғы дәлдік;
□ қабылдағыш және ЖК – дисплейлерінің қолайлы панелі;
□ Compact Flash түріндегі түсірілім картасының ауысқыш көлемі;
□ Түсірілімдердің дыбыстық сигнализациясы;
□ КТК режиміндегі түсірілімдерді GSМ каналдарын қолдану
мүмкіндіктері;
□ өте қолайлы рюкзак - сумка
□ SDR бағдарламасын қолдану мүмкіндігініңм бар екендігі;
GSR 2700 IS ISX
Қабылдағыш, Compact Flash жобасының көлемі – 16 Мб, антеннасы SK –
702, антендік кабелі бар, антеннаның биіктігі элементтерін рулеткасы бар,
қорабы бар (1-сурет).
Геодезиялық қосчастоты GPS GLONASS жүйесі уақытты үнемдеуге өте
қолайлы.
Түсірілімді тез әрі сапалы түсіруге көмектеседі, түсірілімді басқару
бақылаушымен басқарылады. Ішкі жадысы 500 сағаттың үздіксіз түсірілім
жасауға мүмкіндік береді.
□ Жоғарғы өнімділігін;
□ Салмағы өте аз;
□ Bluetooth технологиясы;
□ Дыбыстық хабарлама;
□ Мықты немесе шыдамды корпус;
□ RTK және статистика режимынде жұмыс істеуге тез үйренуі;
□ Басқарудың қөарапайымдылығы;
□ Жадысын 2Гб-қа дейінгі ұлғайтуға мүмкіндігі;
□ GMS GPRS модемін қолдануға мүмкіндігі;
Стандартты комплектісі
Қабылдағыш, екі аккумуляторлы батарея BDC46A, зарядтау құралы СDC68
екі батареяға арналған, антеннаның биіктігін өлшейтін рулеткасы,
қолданушының басқаруы, шпаргалка- карточкасы, сумка.
Техникалық сипаттамасы
2-кесте
Stratus L1
Каналдар саны 12 канал, L1 СА код және толық фазалы
тасығыш
Мәліметтер жазу Ішкі сақтау 4МБ;
10сек. аралығымен 55сағ. (8 спутник)
2сек. аралығымен 11сағ. (8 спутник)
Коммуникациялық порттары 1 инфрақызыл, 1 қайталанбалы
Интерфейстер Жоқ
Статик және тез статикте планда 5мм + 1ммкм
5 және одан да көп биіктік бойынша 10мм + 2ммкм
спутниктегі дәлдік
Кинематикамен өңдеу планда 12мм + 2,5ммкм
орнындағы дәлдік биіктік бойынша 15мм + 2,5ммкм
Нақты уақыт режиміндегі қарастырылмаған
дәлдік
SBAS қолданудағы дәлдік, м қарастырылмаған
Соққыға төзімділігі (қанша 2,2м вешка биіктігі
биіктіктен құлағанда құралдың
төзімділігі), м
Шаңнан және судан қорғаныс IPX4
Жұмыс уақытындағы -40° - +65°
температура, °С
Электрлік қорек көзі екі аккумуляторлы батарея BDC46, 30 сағат
бойы тоқтаусыз (20°С-да)
Қабылдағыштың көлемі, см 12,5 х 15,5
Қабылдағыштың салмағы, кг 0,8 батареямен бірге
Антенна кірістірілген
Антенна көлемі, см Жоқ
Кепілдеме уақыт 2 жыл
3.2. Тахеометрлер
Жаңа REDtech EX бірегей дальномері, IACS автоматты калибровка жүйесі,
Bluetooth құрылғысы арқылы сымсыз басқару, Auto-Pointing мүлтіксіз іздеу
жүйесі, Auto-Tracking нысананы қадағалау жүйесі бар Sokkia-ның соңғы үлгіде
шығарған тахеометр сериялары. Олардың қатарына: SRX, NET, 030R3, 130R,
30RK30RK3, 30R30R3, CEBEP, 10, 10K (2-сурет).
Мысалға осылардың ішінде SRX сериясының жалпы өзіне тән қасиеттері:
Бір оператордың ғана жұмыс істеуін қажет ететін жабдықталған SRX электронды
тахеометр сериясы. Ең азы екі адам орындайтын тахеометрлік жұмыстарда,
мысалға, топографиялық түсірістер немесе жер бөлу жұмыстарын бұл құрылғымен
бір оператор 300метр қашықтықтан-ақ орындай алады. RC-PR3 дистанциондық
бақылау құрылғысында магниттік бағдар негізінде арнайы көрсеткіш
орналасқан[11]. Ол көрсеткіш көмегімен жоғалтып алынған нысананы тез арада
анықтауға болады. Windows CE қолданбалы программалар негізінде көптеген
жағдайда, мысалға, құрылыста, жер өлшеуде, топографияда және т.б. кең
көлемді есептеулерді шешуге арналған (3-сурет).
SRX сериясы
• Жаңа дальномер REDtech EX
• Екі нұсқалы конфигурация Auto-Pointing және Auto-Tracking
• Bluetooth арқылы бір оператор 300метр
қашықтықта тахеометрді басқару
• Шағылу пленкасы мен призмаға автоматты түрде қарату
• Өте алысты шағылысусыз өлшеу (500метрден жоғары)
• Екі жүйелі компенсатор.
• Бұрыштарды диаметрлі қарама-қарсы бағытта, кодты көлденең және тік
дисктарды оқуға арналған жүйе. (барлық модельдерде бірдей)
2-сурет
• IACS Бұрыштарды автоматты жүйеде калибрлеу
• Кірістірген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz