Шығыс Қазақстан облыстық мұражайлар тарихы
КІРІСПЕ 3
1 ШЫҒЫС МҰРАЖАЙЛАРЫ 6
1.1 Шығыс Қазақстан обылыстық өлкетану мұражайы тарихынан 6
1.2 Облыстық этнографиялық мұражай тарихы 13
2 2 БҰРЫНҒЫ СЕМЕЙ ОБЛЫСЫНЫҢ МҰРАЖАЙЛАРЫНЫҢ ТАРИХЫ 25
2.1 Сырға толы Семей жері 25
2.2 Өлкелік мұражайлар 33
ҚОРЫТЫНДЫ 46
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 47
1 ШЫҒЫС МҰРАЖАЙЛАРЫ 6
1.1 Шығыс Қазақстан обылыстық өлкетану мұражайы тарихынан 6
1.2 Облыстық этнографиялық мұражай тарихы 13
2 2 БҰРЫНҒЫ СЕМЕЙ ОБЛЫСЫНЫҢ МҰРАЖАЙЛАРЫНЫҢ ТАРИХЫ 25
2.1 Сырға толы Семей жері 25
2.2 Өлкелік мұражайлар 33
ҚОРЫТЫНДЫ 46
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 47
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
РЕСПУБЛИКАЛЫҚ МЕМЛЕКЕТТІК ҚАЗЫНАЛЫҚ КӘСІПОРНЫ
С. АМАНЖОЛОВ АТЫНДАҒЫ ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
ТАРИХ, ПЕДАГОГИКА ЖӘНЕ ПСИХОЛОГИЯ ФАКУЛЬТЕТІ
Тарих және география мамандығы
БІТІРУ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСТЫҚ МҰРАЖАЙЛАР ТАРИХЫ
Ғылыми жетекшісі
оқытушы
____ _____________ 2006 ж. Ж.А. Қалимолдина
Қазақстан және шет елдер кафедрасының
меңгерушісі, т.ғ.д., профессор
____ _____________ 2006 ж.
З.О Дүкенбаева
Орындаған 5ТГ –2 тобының
студенті
____ _____________ 2006 ж. С. Қалымбекова
Норма бақылаушы
____ _____________ 2006 ж.
Қ.Р.Жириндинова
Өскемен, 2006
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 ШЫҒЫС МҰРАЖАЙЛАРЫ 6
1.1 Шығыс Қазақстан обылыстық өлкетану мұражайы тарихынан 6
1.2 Облыстық этнографиялық мұражай тарихы 13
2 2 БҰРЫНҒЫ СЕМЕЙ ОБЛЫСЫНЫҢ МҰРАЖАЙЛАРЫНЫҢ ТАРИХЫ 25
2.1 Сырға толы Семей жері 25
2.2 Өлкелік мұражайлар 33
ҚОРЫТЫНДЫ 46
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 47
Қосымша А 50
Қосымша Ә 51
Қосымша Б 52
Қосымша В 53
Қосымша Г 54
Қосымша Д 55
Қосымша Е 56
КІРІСПЕ
Бірер сәт қана елестетіп, байқаңызшы... Туған бала анасын, әкесін
танымайды. Бірге туған бауырларын, бала күнде ойнаған бірге оқыған достарын
танымайды. Туған жерін, туған ауылын, оқыған мектебін де ұмытқан. Бәрі де
есінен шығып кеткен. Бала есінен айырылған. Адам үшін бұдан өткен ауыр
қасірет болуы мүмкін бе? Орны толмас өкініш, жан- жүйеңді үгілтер аянышты
хал демей не дерсің, мұны? Баласы ондай халге ұшыраған, ондай бала өсірген
ата- ана да, ел сормаңдай дей беріңіз.
Адамның ес де адам баласына табиғат берген, ешнәрсе теңдесе
алмайтындай ең асыл, керемет қасиеттердің бірі. Ес жоқ болса ол бір
меңіреу, мылқау, бейшаралық, айуаннан да әрмен сансыз, Сорлы тірлік дей
беріңіз. Ондай тірлікті басы жұмыр пенде көрмесін, мақұлық атаулының
еншісінде қала берсін, ондай мәңгүрттік. Шыңғыс Айтматовтың “Ғасырдан да
ұзақ күн” романдағы мәңгүртті еске алыңыз.
Есің болса мынау байтақ дүниені, жаратылыстың керемет құбылыстарны,
әдемілікті түсініп, қабылдаудың да басқаша қоршаған ортамен, айналадағы
адамдармен қарым – қатынасың, өткен кеткен мен болашаққа көзқарасың, ниетің
мен қаректің де басқаша.
Адамның есі де тұнығы мен тұңғиығына көз жетіп болмайтындай, қат –
қат, ұшы – қиырсыз мұрат реуішті асыл қазына, керек кезінде тиісті пұшпаған
толғап қалсаң, өткен дүние, көрген дүние егжей – тегжейімен есіңе түсіп,
көз алдына келе қояды.
Мұражай халықтың есі іспетті ештеңеге теңгеруге келмейтіндей кереме
қазына. Туған ата- анасына, туыстары мен достарына, туған Отанына деген
әсте бір айнымас, ыстық жүрегі бар, зерделі азамат мұрағат қазыналарына
әсте көзжұмбайлық жасай алмайды, оны ескерусіз қалдырмайды. Қайта ең асыл
қанына ескерткішіне балап, ерекеше қастерлейді.
Мұражай дегеніміз тарихи материал, өткен өмірдің деректі ескерткіш.
Ол өткен өмірдің деректі ескерткіш. Ол өткен өмір құбылыстарын, бастап
кешкен тарихты, дипломатиялық қарым – қаынастарды, саяси- қоғамдық,
экономикалық өмірдің алуан – алуан құбылыстарын зерттеу үшін сақталады.
Бір қарағанда мұражай – жанды тірліктің жансыз дерегі сынды көрінері де
бекер емес. Бірақ та бұл сырт көзге ғана. Асылында, мұражай әлемі тереңіне
бойлап, жіті үңілетін зерделі иесіне кезіксе, бір кереметі оған да тіл
бітіп сөйлейді, жан дірілі мен айғақты сырын айқара ашып тілдеседі. Мұражай
шежіре – кеніш, шежіре – сыр дейтініміз содан.
Олай болса, ел тарихының тамыры болатны мұражай ісі туралы ойлар,
мәліметтер іздеу бойында рухани қазынасы бар әрбір адамды қызықтырары
сөзсіз. Осы бағытта оқып, көңіл бөліп, зерттей келе тікелей қазқсатндағы
мұражай ісінің өткен жолы мен қазіргі деңгейі жайында жүйелі пікір
қозғайтын еңбектердің аз екенін байқаймыз. Сондықтан да өз өлкеміздің
шежірісін білу жолында Шығыс Қазақстан мемлекеттік мұражай тарихына
қарлығаштың қанатымен су сепкендей болса да баға беріп, ой елегінен өткізіп
көрейік деп отырмыз.
Шығыс Қазақстан мемлекеттік мұражайларының тарихы тереңнен бастау
алады.
Өскемен қаласының Шығыс Қазақстан облысының негізгі әкімшілік
бөлігінің орталық болып саналуы 1939 жылдың қазанынан басталады. Бұған
дейін облысымыздың территориясы Семей губерниясының қарамағында болатын.
Сондықтан да Өскеменде бұл кезде мұражай болған жоқ еді. 1940 жылы 17
сәуірде Шығыс қазақстан облыстық мемлекеттік мұражай құрылады. Оған НКВД –
ның мұражай бөлімінің бастығы Н.И. Чичевскийді басқарушы етіп тағайындайды.
Осылайша басталған мұражай тарихы әртүрлі кезеңдерді басынан өткерді.
1960-70 жылдары мұражайға жоғарғы гуманитарлық білімдері бар тарихшы
мамандар келе бастайды. Олар: С.Е. Черных., Ф.А. Сайкина., Г.П.
Андрусенко., М.Г. Шустер., Л.А. Пекаторос., К.Ю. Ван., С.Я. Семибратов.,
тағы басқалар болды. Бұл адамдар тез арада мұражайда өз жұмыстарын атқаруға
кіріседі. С.Е. Черных (1965-1988 жылдардағы мұражай бөлімінің жетекшісі)
құжаттарды сақтаудың жаңа формасын ұйымдастырды.
Тақырыптың өзектілігі. Ел басының мәдени мұра бағдарламасын негізге
ала отырып өткенімізден мол мәліметі баяндайтын мұражай және оның
жәдігілерінің болашақ ұрпаққа отансүйгіштікті жеткізудегі орасан зор рөлін
ашып көрсету.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Мұражай деректерін пайдалана отырып оның
тарихын жазуда бұқаралық ақпарат құралдарының мәліметтеріне сүйенуге тура
келді. 1981 жылдан 1988 жылға дейін үш деректі очерк басылып шығады. Олар
С.Е. Черныхтың С берегов Иртыша (1981 ж), Одна, но пламенная страсть
(1986 ж). Под небом Алтая (1989 ж.) болды.
Жұмыстың мақсаты. Тарих тәжірибесінде ұрпақтардың кешегісімен
бүгінгісін байланыстыратын, тұнып тұрған қайнар көз мұражай деректерінің
маңызын баяндау.
Жұмыстың міндеттері. Шығыс Қазақстан облыстық мұражайларының тарихын
жаң – жақты жеткізу, жәдігерлердің құжаттарын белгілі бір хронологиялық
ретке келтіру.
Зерттеу жұмысының әдістемелік негізі. Тарихи деректер мен
материалдарға салыстырмалы анализ жасау негізінде жазылды.
Бітіру жұмысының қолданыстық маңыздылығы. Бітіру жұмысты Қазақстан
тарихы, өлке тарихы, мұражайтану және мұрағаттану, Қазахстан мәдениеттің
тарихы пәндері бойынша семинар жұмыстарына қолдануға болады.
Бітіру жұмысының құрылымы. Кіріспеден, 2 тараудан, қорытындыдан және
әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. ШЫҒЫС МҰРАЖАЙЛАРЫ
1.1 Шығыс Қазақстан облысының тарихи өлкетану мұражайы
тарихынан
1914-15 жылдары алғаш мұражай халық үйі жанында ұйымдастырылды. 1939
жылы мұражай облыстық болып өзгертілді. 1946 жылға дейін ол бірнеше рет
жабылып, қайта құрылды. Шығыс Қазақстан Облыстық депутаттар советінің 1946
жылы 29 тамыздағы № 495 бұйрығы бойынша қайта қалпына келтірілді.
1946 жылдың 24 қазанда Кантарез Василий Михайлович мұражайдың
директоры болып тағайындалды. Ұзақ уақыт мұрадайдың өз ғимараты болмады.
Сондықтан жұмыстары жөнді болмай тек 1947 жылдың 25 мамырда мұражайға
Горбкий көшесі 20 – дан ғимарат берілді. Нәтижесінде бұл жерде мұғалімдер
үйі мен А. Гайдар атындағы балалар кітапханасы орыналасқан жер. 1947 жылғы
қазан айының соңында мұражай штаты бекітілді, директор, ғылыми кеңесші,
суретші, кіші қызметкерлер. 1947 жылы Шығыс Қазақстан Облысында Қазақ
Кеңестік Советтік Республикасы ғылыми академиясының Жергілікті өндіріс
атты көрмесі өтті және ол мұражайды толығымен қалтырылды. Соның
нәтижесінде, 1946 жыл 1 қаңтарда мұражайдың жалпы көлемі 112 шаршы
мұражайдың жалпы көлемі 112 шаршы метр болды. Сонымен қатар залдың өзі93
шаршы метр болды. 1947 жылы 1 қаңтарда мұражайда 185 зат болса, ал 1948
жылы 7 қарашасынан 1948 жылы 7 қарашасынан 1948 жылы 1 қаңтарына дейін
мұражайға 226 адам келген, соның ішінде 5 оқушылар экскурсиясы, онда 137
адам болған.
1957 жылдар 1965 жылдарға дейін мұражай ғимараты Горький көшесі 52
үйде орналасқан. Оның ауданы 600 шаршы метр болды. Соның ішінде
экспозициялығы 400 шарты метр. 1957 жылдың 1 қаңтарында жалпы қорда 3800
зат болды. 1965 жыл қорлар қосалқы бөлмеге көшірілді, ал мұражай жасау үшін
пионерлер үйін жөндей бастады. 1967 жылы 10 қарашада мемлекеттік комиссия
облыстық мұраға Урицкий көшесі 40 тан жаңа ғимарат беру туралы ақтіге қол
қойды. Бұл ғимаратта мұражайының қазіргі уақытқа дейін жұмысын істеуде.
Мұражайының жалпы ауданы 1200 шары метр оның 800 шаршы метр
экспозициялық, ал 50 шаршы метрі қор үшін. Жалпы қорда 37357 зат бар.
Мұражай қызметкерлер құрамына келер болсақ 16 адамнан тұрады, оның 6 ғылыми
қызметкер. 1978 жылы мұражайда жаңа құрлыстар жүрді. Олар Көрме залы,
Қорлар сақтау бөлмесі. Қазіргі күнде мұражайдың жалпы ауданы 2200 шаршы
метр, соның ішінде экспозиция үшін 1103 шаршы метр ал қорлар сақтау үшін
190 шаршы метр.
1967 жылдармен салыстырғанда мұражайдың қоры едәуір ұлғайды, 1980
жылы 1 қаңтарында 60215 зат болды. 1972 1980 жылдары мұражайда
ескерткіштерді қорғау бөлімі қоғамдық мұражайлармен жұмыс істейтін
құрамында 5 дамаы бар бөлімше, қалпына келтіру шеберханасы. Оның құрамында
шеберхана меңгерушісімен суретей өңдеуші болды. 1979 жылы Шемонайха
қаласында мұражай филиалы ашылды. 1980 жылы 1 қаңтарында мұражайдың штаты
44 адамнан тұрады, оның 22 – сі ғылыми қызметкер. Мұражайдың ғылыми
қызметкері әртүрлі ғылыми ағарту жұмыстарын жүргізді. 1967 жылы
қызметкерлер 100 ге жуық дәріс оқыды. 1978 – 1979 жылдары оның саны 217 ге
жетті. 1977 жылы жұмыстың жаңа түрі ойлап табылды, ол жылжымалы мұражай.
Онда Азамат соғысымен О.С, өлке экономикалық дамуы туралы, өндіріс
белсенділері туралы көптеген экспонаттар болды. Көрмеге 1700 адам келген
осы кезден бастап жылдымалы мұражайдың көрмесі мұражайдың дәстүріне
айналған. 1975 жылдары Зайсан мен Табағатай ауданында жылжымалы мұражайға
4000 адам келген. Жұмысшылардың сапалық құрамы өзгерді. 1967 жылы 7 ғылыми
қызметкердің 5 жоғары білімді болса 2 орташа, ал стажы 5 жыл болатын 3 адам
жұмыс істеді. 1980 жылы 1 қаңтарда барлық ғылыми қызметтің жоғары білімі
болды. Дәлірек айтсақ 22 қызметінің 8 стажы 5 жылдан көп болды. Мұражайдың
ғылыми қызметі мұражайда өз біліктіліктерін өсірді. 1978 жылы 20 ақпанда
мұражай Кеңестік Советтік Республикалар қарулы күштері үстінен мәдени
басшылығындағы белсенді жұмысы үшін кәсіп одақ орталық комиитетінің
дипломымен марапатталды. Мұражай бүкіл кеңестік және республикалық
мұражайлар көрмесінде белсенділік танытып отырды. Кеңестік Советтік
Республикалар Одағы мәдениет министірлігімен республикалық ұйымдастыру
комитетінің дипломына Лениннің 100 жылдығы қарсаңында ие болды. Бүкіл
кеңестік оқу ағарту ісіне белсенді қатысқаны үшін, КСРО ғылымының 50
жылдығына байланысты КСРО мәдениет министірлігінің дипломымен марапаталды.
Мұражай құрылысынан бастар мұражайлық қор қалыптасқан, 1948 жылы 1 қаңтарда
179 кітап болса, 1967 жылы 1852 болды. Осы жылдардың 25 қыркүйегінде
мұражай жөндеу жұмысына байланысты жабылды. Мұражайдың табиғат секторындағы
маңызы зор коллекцияға Шығыс Қазақстан Облысындағы Қалба – Нарым
аймағындағы жыныстар мен минералдар жатады. Олардың 1973 жылы геология және
миноралогия ғылымының кондидаты Филиппов В.А өткізген. Сондай ақ
пединституттың студенті Хроковтың 1972 жылы өткізген құстар коллекциясы
болып табылады. Бөлімшенің ең үлкен коллекциясының бірі археологиялық
коллекция болып табылады. Оның құрамына С.С. Черниковтың Шығыс Қазақстанда
жүргізген археологиялық экспедициясында табылған минералдық қазбалар
жатады. Қазбалар тас, қала, темір дәуіріне жатады. Соның ішінде Қазақстанда
тұңғыш рет палеомиттік еңбек құралдары толық қанды зерттеулер нәтижесінде
этнографиялық коллекцияларға да толы болды. Онда мынадай материалдар ерекше
орын алады:
1) Шаруа және қала киімі
2) Орыстың ұлттық киімдері
3) Орыс және қазақ тұрғындардың қолөнер шығармашылығы.
4) Халықтық техника
5) Ыдыстар мен ағаш бұйымдар.
Қорларды қамтамасыз етудің үлкен жұмысын совет қоғамдық тарих бөлімі
жүргізеді. Мұндайда ғалымдар мен түсті метал, ғылыми прогреске көп үлес
қосқан адамдар туралы материалдар сақталған.
Табиғаты тамаша жері шұрайлы Зайсан ауданының ерте заманнан бері
көптеген саясаткерлер зерттеген және оған арнап өз еңбектерін жазған. Өткен
кезеңдерде Зайсан жеріне әлемнің түпкір - түпкірінен көптеген ғалымдар,
саяхатшылар, жазушылар келіп табан тіреген. Тегі жер ұйықтың әсем табиғаты
мол байлығы қызықтырса керек. 1876 жылы Қазақстан, Батыс Сібірді ұлы
заолог, жазушы, натуралист жануарлар 1876 жылы Қазақстан, Батыс Сібірді
ұлы заолого, жазушы, натуралист жануарлар өмір атты алты энциклопедияның
авторы Альфред Брем, әйгілі неміс ғалымы Отто Финш аралаған. 1876 жылы 16
мамырда олар Зайсан қаласына келіп, А.С. Хохловпен танысады, өздерінің
зоологиялық коллекцияларын Андрей Степановичтің жинағандарымен толықтырады.
А.С. Хохлов ғалымдарды Зайсан өңіріндегі сирек кездесетін жануарлар
жөнінде кеңестер береді. О. Финштің айтуынша ол ғалымдардан кем білмейтін
Мырзам батыстан келген зоологтарға түз киік (жабайы түйе) жөнінде өз
бақылауларын бұл жануарларын ерекешеліктерін әңгімелейді. Мырзамдан алған
мағлұматтарын ғалымдар Лондондағы зоологиялық қоғамға хабарлап, оның
жазбаларында бастыртады.
А. Брем, О. Финш Зайсаннан қар барысын, екі құланның, құлақты
кірпінің терісін естелік қылып алып қайтады. Олар еліне қайтады. Олар еліне
қайтып Батыс Сібірге саяхат атты кітапын шығарады. Онда олар Зайсан
қаласын суреттейді. Оны былайша баяндайды: Зайсанский пост быстро развился
до степени порядочного села - писал Винюков в 1874 году, и я могу вполне
подтвердить слова. Местечко производит на приезжающего в степи весьма
приятное впечатление, особенно своими широкими улицами, засаженными ивами,
и окаймленными оросительными каналами. Его маленький сложенные из кирпича
домики с плоскими крышами выглядит правда, не особенно внушительными, но
они оказываются очень прочными и дают приятное убежище во время сильных
жарков.
Офицеры имеют свой клуб, а предусмотрительности майора Тихонова
местечко обязана хорошим парком с посещением для общественных собрании.
Парк лежит в правом берегу быстрого горного потока Жеменей, вытекающего
вблизи Зайсана из скал, через который перекинут широкий прочный деревянный
мост – деген (Брем. А., Финш. О путешествение в Западную Сибирь 1882 г.
с- 204 - 205).
Алтайды зерттеуші В.А. Полторацкийдің арнаулы экспедициясымен шыққан
жұбайы Любовь Полторацкая күйеуінің ғылыми деректерін аса ұқыптылықпен
жинап, оларды өзі зерттеді, түсірілген фотосуретімен толықтырып отырады.
Полторацкая сонымен қатар мұзтаудың ақбас шыңдарын тұңғыш фото
объектілеріне бейнелеуші.
Айтылған сапарында түсірген елу сурет Батыс Сібірдің көріністер мен
түрлері атты альбомға жинақтап, 1875 парижде өткен халықаралық
географиялық көрмеде Любовь Полторацкая орыс ғылымын Алтай және Семей
өлкесі туралы географиялық көріністі қызықты дүниелерімен таныстырады.
Фотосуреттерде табиғаттың таңғажайып көріністер мен қатар, қазақ
ауылы, қыстауының кейпі, тұрмысынан – киім түрлері, киіз үйдің ою -
өрнектері, ыдыс – аяқ шаруашылық бұйымдары көрініс тапқан. Құрылысы
жинақты, мазмұны салмақты альбомы үшін Полторацкая 1879 жылы Мәскеуде өткен
антрополық көрмеде үлкен күміс медальды жеңіп алады.
Сонымен бұл елді орыс ғалымдар мен саяхатшылары да зерттеген.
Мысалға атақты саяхатшы М.И. Прежевальский ол Орталық Азияға сапарын
Зайсаннан бастаған. 18877 жылы өзінің екінші экспедициясынан оралған ол
Зайсан үш ай аялдап, ғылыми зерттеулер жасаған. Ауасы саф, суы балдай ну
орман оранған Зайсан қаласы курортқа бергісіз деген екен.
Шығыстағы әсем қаламыз Зайсан – бүгін нарық жағдайында өмір сүреді.
Мемлекеттік регистрде тіркелген шаруашылық субъектілері 165, одан басқа 338
шаруа қожылығы бар.
Қазіргі ауданда жалпыға бірдей білім беретін 30 мектеп жұмыс істеуде.
Күні бүгін жасындағы барлық бала мектептерге тартылған. Сондай ақ кәсіптік
техникалық училище, балалардың музыка мектебі, жасөспірімдердің спорт
мектебі, жас техниктер станциясы жас ұрпақ тәрбиесіне, шымыр өсуіне,
өнерді меңгеруіне ат салысуда. Аудан оралық ауырухана, тері аурулары,
туберкулезден емдеу диспансерлері жұмыс істейді. Олар әр елді мекенді,
ауылды, үйлерді аралап жүріп, түсінік жұмыстарын жүргізді. Халық игілікті
іске өз үлестерін қоса білді. Бабаларының, әкелерінің көзіндей көріп жүрген
бұйымдарын халық үшін деп мұражайға өткізе бастады. Көптеген жәдігерлер
сатып алынады. Нәтижесінде біршама бұйым жиналады. Мысалы Саспаев Болат
1976 жылы өткізген батырдың сауаты облыстық мұражайда жоқ, өте құнда
экспонат. Талайлардын еңбектері жиналған жәдігерлер саны жеті мыңнан асты.
әрбір жәдігердің өз тарихы, өзіндік құны бар. Көбі көзден тайған, ұмытылған
құнды бұйымдар.
Алғашқы 1974- 1995 жылдары аралығында мұражай жағдайы өте қиын
болады. Себебі алғашқы мұражай үйі Зайсан ауданының шетінде орналасты, ол
жерге көрушілер саны аз барды, тіпті ол жерде мұражай бар екенін
кейбіреулер мүлде білмейді ді. Ал көрінбейтін жерде бұйымдарды қалай
орналастырсаң да көрермен жүрегіне жол таппассың. Сөйтіп 1998 жылы директор
орнына келген Әденбек Әбілмажінов ағамыз аудан әкіміне кіріп, одан мұражай
көрермендерінің жүрегін жаулап алатын, ауданның орталығынан кеңсе сұраған.
Іздегенге сұраған дегендей бұл сұрау өз қалауын табады. Сөйтіп 1998 жылы
мұражай үйін ашуға аудан орталығында орналасқан бұрыңғы аудандық оқу
бөлімінің ғимаратын береді. Осы жылдардан бастап келушілер саны күрт өсті
дейді мұражай директоры Әденбек Әбілмажінов мырза. Бұрыңғы отырған
орындарыңда жаман емес, ескілікті тарихи үй ғой - деушілер де табылады.
Бірақ біздің мақсат халық ортасында орналасқан үй алу еді, сол арқылы өлке
тарихын халық назарына ұсыну, насихаттау – деп өз сөзін толықтырды
директор Әденбек Әбілмажінов мырза.
Қазіргі уақытта аудан жұртшылығына 7 зал қызмет көрметеді. Әр залдағы
экспонаттар залдың аттарына қарай топтастырылған. Олар өлкемізде Кеңестер
өкіметін құрушылар мен Ұлы Отан соғысына қатысушылар залынан Отан үшін от
кешкен қаһармандар өмірінен мағлұмат беріледі.
бейруда материалдар комбинаттары, құрлыс индустриясының орындары болды.
Бұрындары Урицкий көшесі шіркеу переулогы деп аталып ұзақ жылдар бойы
негізгі көлік жолы қызметін атқарған.
Мұнда ХІХ ғасырда сәулеті Покров шіркеуі тұрған кезде алыстан, оның
жасыл шатырлары көрініп тұратын.
Покров шіркеуі 1882-1885 жылдары салынған Ғибратхана айналасына,
ұмытылмас салт- саналық беріп тұрғандай ерекше болып тұратын. Шіркеу іші
керемет болатын. Онда бар 9- қоңырау болған, ең ауырының салмағы 162 пұттан
асатын.
Покров шіркеуін атеизм белен алып тұрған кезеңде 1936 жыл құртып
жіберген. Ең басында оны бөліп жасып алмаушы болады. Одан кейін оны жарын
жібереді бірақ шіркеу сол бұзылған күйінде ұзақ тұрды. Одан кейін
комсомолдар оның қойған бөлігін бұзып алды. Кіріс – шығыс есебі бойынша
200 мың дана кірпіш майэкстракциялық дауысттың құрылысына жібере салады.
Қалған қаржыны Киров ескерткішін салды құрылымына бөледі.
1902 жылы шіркеуге қарама – қарсы маринск әйелдер училищесіне
арналған бір қабатты ғимарат салынды. Педагогикалық курстың тыңдаушылары
халық біліміне бөлінген қоғамдық қаржы есебінен оқыды.
Қазір бұл жерде этнографиялық мұражайдың көрме бөлмелерінің бірі
орналасқан. Шіркеудің жанында бір қабатты қалалық басқарудың ғимараты
орналасты. 1918 жылы онда Өскемен Совдепі орналысты. Жөндеуден өткеннен
кейін бұл ғимаратқа тарихи өлкетану мұражайы қоныс аударды.
Кеңес билігінің жылдары Шіркеу переулогы Урицкий атындағы көше
болып өзгертілді. Базар переулогы Ертістің ағысынан басталып жебе тәрізді
қаланың барлық ішкі көшелерін келіп өтіп Үлбінің жағысына дейін шыққан.
Переулоктың ойы бір кварталды толық алып тұрған базарға байланысты
қойылған.
Ол базардың орнында қазіргі Киров саяжайы орналасқан.
Базар переулогына халық үйі кіріп тұрған. Бұл қазіргі Жамбыл атындағы
драма театры. Үйді салуға саяси жер аударылғандардың бастамасымен
қалалықтар ақша жинаған. Осы переулокта ғасырдың басында саудагер
Меншиковтың үлкен екі қабатты үйі тұрғызылған. Кейінірек сол үйге
типография орналыстырылды. Біраз жөндеуден кейін сол үйде мұражай ашылған.
1935 жылдан бастап осы аудан толығымен өзгеріске ұшырай бастайды.
Базар мен Пакров шіркеуін бұзып тастады. Саяжай ашты. Содан кейін – ақ
бұрынғы шулы аудан тып – тыныш көшеге айналды. Бірақ 1943 жылы жерлес
батырымыз Т. Тоқтаровтың есімі берілді. Қазір облыстық әкімшіліктің
автобекеті тұрған жерде өрт сөндірушілер бекеті болған. Переулогтың өрт
сөндірушілер деген аты осыдан қалған.
Бүгіндері этнографиялық мұражайдың көрме бөлмесі орналасқан үйді, бай
саудагер Кожевниковка арнап тұтқындары салған.
Қазіргі Сауле дүкені бұрынғы саудагер Сименовтың сауда үйі болса,
Кеңестік кезеңде әмбебап дүкені болса керек.
Вид с собора на базарную площадь и восточную часть города во время
наводнения. 1931 г., фото М.В. Горохова.
Митинг на Базарной площади. Май 1928г., фото М.В. Горохова.
Покровский собор, фото начала ХХ века.
Степной переулок, угол ул. Медведжьей (ныне ул. Бурова) 1928г., фото
М.В. Горохова.
Дмитрий Гордеевич Панкратьев – знаменитый Усть-каменогорский
садовник.
В 1894 году врач местного военного горнизона Густав Вистениус заложил
в пяти верстах к юго-востоку от города сад. Саженцы выписывал из Москвы,
Петербурга и Киева. Впервые для здешних мест стали плодоносить помидоры,
цветная капуста, сладкий перец, баклажаны, спаржа, фасоль и т.д. В 1906
году Вистениус вышел в отставку и решил уехать на Аландские острова. Свой
сад он продал местному пчеловоду Д.Г. Панкратьеву
1.2 Облыстық этнографиялық мұражай тарихы
Облыстық этнографиялық мұражайдың қорларындағы әсемдік – қолданбалы
өнер коллекциясы бірнеше шағын топтамаларға бөлінеді. Олардың бірінде Шығыс
Қазақстан облысы шеберлерінің қазақтың ұлттық нақыштарын қолданып, ағаштан
ойған бұйымдары жинақталған. Шағын топтамада - кәсіби суретшілер мен
халықтық, әуесқой шеберлердің еңбектері бар.
Этнографиялық мұражай халықтық кәсіп пен өнерді қайта түлету жолында
үлкен жұмыс жүргізуде. Шеберлердің таңдаулы туындылары мұражайдың
қорларында сақталуда, олар көне дәстүрді жалғастырушы және дамытушы әрбір
автордың шеберлігін, дарыны мен қиялын сипатайды. Әрбір ағаш оюшы шебердің
өз сүйікті тақырыбы бар, дегенімен олар халықтық эпос, жыр – аңыздар мен
қазақ халқының ертегілері тақырыбына көбірек үңілген. Тарихқа, этнографияға
құштарлық та олардың шығармашылығында көрініс тапқан: көптеген мүсіндер мен
композициялар, панно мен кәдесыйлар біздің еліміздің тарихын, оның
табиғатының көріністерін айшықтайды, қазақ халқының өткендегі өмірімен және
тұрмысымен таныстырады.
Материал ретінде ағашты пайдаланатын шеберлердің қолдарынан шыққан
бұйымдар асқан шеберліктің айғағы іспеттес. Ағаш оюшылар оны өңдеудің түрлі
техникасын, өрнектерді, бедерлерді қолдана отырып, материалдың пластикалық
қасиеттерін пайдаланып ағаштың әсемдігіне тәнті етеді. Материалдың табиғи
мүмкіндіктерін тамаша меңгерген, көне, әрі қашанда жаңа заман материалы –
ағаштың көзге түспейтін мүмкіндіктерін паш етеді.
Ағаштың табиғи қасиеттерін күшейту үшін оюшылар текстураны химиялық
жолмен, яғни бояу, сырлау, жылтырату арқылы байыта тұ-үседі. Сырлы бояуды
қолдану – күрделі нышанды айқындау, құрылымның сәулелі шұғыллаларын
айшықтау үшін қажет. Соның нәтижесінде күңгір бетіне іштен сәуле шашылып
тұрғандай әсерде боласың, мұның өзі бұйымға айрықша нәзіктік береді. Ағашқа
түс беру – түр – түс гаммасын байытады, ал бояу ойма күрделілігін нақтылай,
күшейте түседі. Көпшілік шеберлер өздерінің туындыларында балауыздауды
(скипдарда ерітілген ара балауызы) қолданады. Балауыздау - әлі күнге дейін
ең жоғары сапалы, берік және әдемі әр болып табылады. Алайда бұл еңбекті
көп қажет етеін тәсіл, әрі механикаландыруға келмейді. Беті жақсы қырналған
жағдайда ол тегіс, жағымжы жылтыр және тереңінен айшықталған, ашық та
жарқын текструра болып табылады. Балауыздау тәсілі әдетте бірігей туындылар
үшін қолданылады.
Ағаш оюмен ертеден шұғылданған, ол барлық халықтарда дерлік сүйікті
іс болған. Бұл әсемдік- қолданбалы өнердің ең көне түрі болып табылады.
Ағаш ою кәсібі ұзақ та күрделі жолдан өтіп, өзінің шыңына жетті. Бүгінде
нағыз әрі хас шеберлер аз қалды, өйткені бұл кәсіп жылдар бойғы тәжірибені
талап етеді және механикаландыруға жатайды, сондықтан бүкіл процес қолмен
атқарылады. Шеберлер өз бұйымдарын оюлап бедерлеудің түрлі: геометриялық
(үшқырлылай ұңғу), жақшалық (қабыршақты), сұлбалық (графикалық),
жадағайрельефті (негізгі түсі дәл алынған), нәзік өрнекті (тәсілген),
көлемді мүсіндік (тегіс, фактураланған) әдістері мен тәсілдерін қолданады.
Мүсіндер, композициялар жасау кезіндегі маңызды тәсілдердің бірі –
желімдеу. Бөлектер қосылатын жерлерде саңлау пен қуыс қалмас үшін олар
мұқият тегістеледі.
Токарьлық өңдеу – бұл ағаштан бұйымдар жасау тәсілдерінің тағы да бір
көне түрі, осы орайда материалдың өзіне тән әсемдік қасиеті ерекшелене
түседі. Токарьлық өңдеу кезінде сүрек қабаттарының қайтаданбас өрнектері
бетке анық шығады, бұйымдар ықшам, бірақ мәнерлі болып келеді.
Сүрек – жанды, жылы әрі шебердің мейірімді де ақылды қолдарына икемді
материал. Мұражай қорларындағы Шығыс Қазақстан облысының шеберлері
қолдарына шыққан ағаш бұйымдар коллекциясы осының куәсі.
Курдаков Евгений Васильевич 1940 жылы Орынбор қаласында туған.
Этнографиялық мұражайда қалпына келтіруші, аға ғылыми қызметкер, флорист -
әсемдеуші болып істеген. Е. В. Курдаков – Ресей Жазушылар одағының мүшесі,
проза мен өлеңдерден тұратын, соның ішінде танымал Орман және шеберхана,
сондай – ақ атақты Ормандағы кітап аудармасының авторы, суретші, мүсінші
– флорист, көптеген аймақтық және бүкілресейлік суреттер көрмелеріне
қатысушы әрі олардың лауреаты, саябақтық мүсіннің бірнеше экспозицяларының
авторы, әдебиеттанушы, жинақтардағығ альманахтардағы көптеген
жарияланымдардың авторы және тел авторы, өлкетанушы, Петр Ғылым және өнер
Академиясының іс жүзіндегі мүше корреспонденті, Бүкілресейлік капитан
қызы атты Пушкин сыйлығының 1998 жылғы лауреаты, 1999 жылы А.С. Пушкиннің
200 жылдығына арналған Бүкілресейлік поэзия конкурсының лауреаты.
Мүсіндер мен панноның туындауына оны қазақ халқының эпосы,
ертегілері, аңыздары шабыттандырды. өзінің негізгі кейіпкерлері –
батырларды Курдаков қазақтардың ұлттық киімінде бейнеленген. Шебер
ағаштардың басқа түрлеріе қарағанда балқарағайды көбірек қолданады.
Балқарағай арнайы өңдеуді, қырнауды немесе бояу жағуды қажет етпейді,
оның құрылымы бай, жағымды сұрғылт – қоңыр реі бар және ол тамаша сүргілік
қасиеттерімен ерекшеленді. Балқарағайдың қалың тақтайына шебер өз
кейіпкерлерінің рельефтік бейнесін түсіреді. Кейде ағашқа қошқылырақ рең
береді. Мұражай коллекциясындағы Ата мүсіні 1977 жылы Мәскеудегі
халықтар шығармашылығы туындыларының көрмесінде дипломмен атап өтелген
болатын, сондай – ақ мұнда Батыр панносы, Жекае - жеа панносы бар.
Бөкекбаев Байболсын Қалтайұлы 1953 жылы өмірге келген, Талдықорған
облысының тумасы. 1979 жылы Алматы көркемсурет үчилищесінің қолданбалы өнер
бөлімін зергер мамандығы бойынша бітірген. 1979 жылы жолдамасен Өскеменнің
Оютас тәжіріибе – эксперимент зауодында ағаш өңдеу жөніндегі мамандық
бойынша жұмыс істеді. 1980 жылдан бастап Оютас зауоды Лениногор
филиалының бастығы болды. 1983 жылы- Лениногор полиметалл комбинатының
жөндеу – механикалық базасында модельші. Ағаш оюмен 1979 жылдан бері
шұғылданады. Оның туындыларының тақырыбы – қазақ эпосы, қазақтың ұлттық
салт – дәстүрлері және т.б. Өнер тарихында суреткерлер мен шеберлер ана
тақырыбын жиі көтерген. Бұл бейне Б.Бөбекбаевты да қызықтырған еді.
Осылайша мұражай қорында Ана панносы , Ана бақыты панносы пайда болды.
Қазақ жырлары мен ертегілері шебер шығармашалығындағы Ақсақал, Қарт,
Бетперде панноларында көрініс тапқан.
Раппонорт Валерий Соломонович 1942 жылы Новосибирск қаласында дүниеге
келген. 1969 жылы Ленинградтың Мухина атындағы көркемсурет - өнеркәсіп
училищесінің монументальды- әсемдік мүсін бөлімшесін тәмәмдаған. 1971
жылдан бері КСРО Суретшілер одағының мүшесі.
В.С. Раппопорттың шығармашылығы Үш ұрпақ, Қарт шопан,
мүсіндерінен көрініс тапқан. Үш ұрпақ мүсіні – құрастырмалы туынды,
балқарағайдың жекеленген бөліктерінен желімделген. Шебер реңді күшейту үшін
әлсіз ғана өң берген. Мүсіннің атауы еңбектің негізгі идеясы –
сабақтастықты, сондай – ақ терең пәлсапа – уақыттың ұшқыр, адам ғұмырының
қысқа екендігін, сондықтан өмірде Мейірімділік жасау керек деген түсінікпен
ерекеше ұштасып жатыр. Шебер композициялық тұрғыда төрт бейнені: салтатты
мен жылқыны, қарт пен баланы тоғыстырады.
Қарт шопан мүсіні – қазақ халқының өмір мен тұрмысының көрінісі.
Мүсіннен жылулық пен мейірімділіктің лебі есіп тұр.
Коробков Александр Иванович 1944 жылы Алтай өлкесінің Рубцовка
қаласында туған. 1968 жылы Ташкент көркемсурет училищесін сұңғат сыныбы
бойынша бітірген. 1976 жылдан Қазақстан Суретшілер одағы мен КСРО
Суретшілер одағының мүшесі. Өскемен қаласының Суретшілер Үйінде жұмыс
істеген, ағаш оюмен шұғылданған. Алматы қаласында 1986 жылы Қазақ КСР ХШЖК
– де өткен қолөнер шеберлерінің көрмесіне қатысып, ІІ дәрежелі дипломммен
марапатталған. Мұражай қорында А.И. Коробковтың жайлауда болған кезінде
алған әсерінен туындаған еңбектері: Жерлестер, панносы, Шопан панносы
қойылған. Қойлар композициясы ол облыстың аудандары орталықтарында
шығармашылық іссапарда болып қайтқаннан соң жүзеге асырылды. Шебердің
барлық туындыларынан қазақ халқына деген сүйіспеншілік пен достықтың табын
сезінесіз.
Зайцев Виталий Владимирович 1948 жылы Семей қаласында өмірге келген.
Семей медициналық институтының хирургия бөлімін тәмәмдаған. Ауруханада
хирург болып істеген. Ағаш ою ісіне өз бетімен үйренген. Әсемдік –
қолданбалы өнер көрмелеріне, сондай – ақ Мәскеуде Қазақстан павильонында
1985 жылы өткен әлем жастары мен студенттерінің фестиваліне қатысты.
Қазақ халқының Қозы көрпеш – Баян сұлу жыры В. Зайцевтің Баян
сұлу панносн дүниеге келтіруге шабыт берді. Шебер махаббатың жеңімпаз
күшін, Баян сұлудың сұлулығы мен адалдығын жырлайды. Қазақ ауылы панносы
қазақ ауылының тұрмысын бейнелейтін толық картина. Паннодан өткен уақытқа
деген сағынышы, сонымен бірге өмірдің жасампаздығына деген қуаныш лебі
еседі. Қазақ Жиреншесі панносы ойнақылық, қалжың – ертегі жанрында
орындалған. Берперде – панно өткіртілді жанның өмірге деген құштарлығын,
қушыкештігін, даналығын бейнелейді.
Акулов Владимир Савельевич 1956 жылы туған. 1980 жылы Косово көркем
кәсіпшілік училищесінің ағашты көркем өңдеу бөлімін бітірген.
В.С. Акуловтың коллекциясын асқан шеберлікпен ойылған ожаулар мен
қымызға байланысты ыдыстар жиынтығы құрайды. Өзінің қолынан шыққан
бұйымдар үшін шебер ағаштың әр түрлерін: емен, жаңғақ, қызыл ағашты
пайдаланады. Әшекейдің негізгі түрлері: рельфті өсімдікті ойма өрнектер,
металл жіптерді қаусыра отырып инкрустациялау, айшықты сүйек және метал
аппликациялау, металлдан нәзік өрнектеп ойылған жапсырмалар. Шебер қашалып
ойылған өрнектерді бұйымның нышанымен ғажап үйлестіре білген. Әдетте қазақ
халқының күнделікті қолданатын ыдысы қарапайым болған. Қымыз ішуге арналған
ыдыстар ғана әшекейлі болып келген. В.С. акуловтың қымызға байланысты
ыдыстар коллекциясы адамды өздеріне бірден тартады.
В.С. Акуловтың коллекциясын 1967 жылы өмірге келген, Алматы қаласының
тумас Владимир Александрович Вансовичтің еңбектері толықтыруда. Білім –
орта – арнаулы 1986 жылы № 9 АКТУ – ді ағаш шебері – станокшы мамандығы
бойынша бітірген. 1989 – 1992 жылдары Үлбі металлургиялық заводында жұмыс
істеген. Өскемен қаласындағы атақты шебер-оюшы Владимир Петрович Агеевтің
басшылығымен ағаш оюмен шұғылдана бастады.
В.А.Вансовичтің қолынан шыққан ожау әшекейлігімен ерекшеленеді,
В.С.Акуловтың жасаған ожауына қарағанда өрнектірек. В.А.Вансович балқарғай
мен шетінді қолданады. Кейбір ожаулардың саптары көлемді оюлармен: қойдың
басы, мысықтың басы ретінде ойылып әшекейленген.
Войцеховский Олег Семенович 1960 жылы туған, орта – арнаулы білімі
бар, кәсіптік – техниклалық училище бітірген. Балташы болып жұмыс істеген.
Ағаш ою ісімен 1993 жылдан бері шұғылдануда. Материал ретінде қайыңды
пайдаланды. Бұйымдарға рең берудің, балауыздауды қолданады. Ақсақал,
Батыр, Қыз, Апа кәдесыйлары қазақтың халық ертегілер әуені негізінде
богородск оюлары шеберлерінің шығармашылығы ықпалымен шаппа ою техникасында
орындалған.
Богородск ойыншықтарының шеберлері бұйымдардың бетін жартышеңберлі
қашаулармен жаппай өңдеу арқылы байытып отырған. Соның арасында халықтық
оюдың осынау бір айырықша богородск тәсілі пайда болды, оны басқа ештеңемен
шатастырып алмайсың. Войцеховскийдің сувенирлерін бірден айырасың,
қарапайым болғанымен көңілге қонымды.
Жанбосынова Бақыт Оралбекұлы 1912 жылы туған, әуесқой шебер.
Мұражайға Күйші панносын сыйға тартты.
1) Қымыз жиынтығы: шағын үстел, шара, ожау, пиалалар.
11) Шағын үстел, қызыл ағаш, жез, жонылған, лак жағылған,
көмкерілген, көлем: Д- 6,35 см, һ – 9 см.
Шағын үстел, дөңгелек, қызыл ағаштан жонылған, лак жағылған, ортадан
басталатын пластика тәріздес аяқтары қысқа: үстіңгі тақтайы қазақтың ұлттық
өрнегі салынып жезбен көмкерілген.
12) Шара, жаңға, қалайы, лак, жонылған, көмкерілген, лак жағылған,
көлемі: Д- 2 4, һ – 22, 5.
Жаңғақ ағашыны жонылған шара, жұмыр пішімді, қалайы жіппен өрнек түрінде
көмкерілген, лак жағылған. Бүйірлеріне жоғарғы жақтарында тесіктері бар
бедерлі әшекей салынған, шараның шетімен асып тұратын үш аяқ бекітілген.
13) Пиалалар (3 дана), жаңғақ ағашы, қалайы, лак, жонылған,
көмкерілген, лак жағылғанғ көлемі: һ – 7,5 см, д – 10 см.
Үш кесе жаңғақ ағашынан жонып жасалған, жұмыр пішімді, лак жағылған,
көмкеру техникасы бойынша қалайы жіппен өрнектелген.
14) Қымыз құюға арналаған ожау, жаңғақ ағашы, лак, жонылған, лак
жағылған, көлемі: L - 16.5 Д. – 6 см.
Қымыз құюға арналған ожау, жаңғақ ағашынан жонып жасалған, көлемі пиаладан
кіші, жұмыр, доғалдана біткен әшекейлі ұзынша сабы бар, лак жағылған.
Этнографиялық мұражай деректоры Н.Заяцевтың мұражайға арнап жасаған
анықтамасынан мысал келтірсек:
Справка о работе областного этнографического музея
Музей открыт в 1968 году в с. Бутаково при восьмилетней школе. С
1972 г. - филиал Лениогорадского истоичко - краеведческого музея. Через 10
лет (1978 г.) по распоряжению Совтеа Министров Казахстанской ССР ему
присвоен статус Областного этнографического музея, единственного в
республике.
В 1983 г. музей переезжает в г. Усть – Каменогорск и в этом же году
открывается первая стационарная высавка. Если в первый год существования
музея было собрано 900 предметов6 то в 1983 г. фонды музея насчитывли уже
10. тыс. экспонатов.
В 80- ые годы музей принял вытавки 18 музеев союзных республик и
краев:
- Золотая Хохлома:
- Золотое сияние Колходы (выставка из фонда Кутаисского Государственного
музея);
- Светлый лик Киевка;
- Карабахские узоры;
- Графика Нади Рушевой;
- 1990 г. – Живопись художников Советской Киргизии;
- Ювелирное искусство казахстанского народа (г. Шевченко);
- Декоративно – прикладное искусство Таджикстана;
- Природа – наш дом (Государственный исторический музей г. Москва) и
другие.
Свои экспонаты музей вывозил в Москву. Ялту, Киев, Ригу Тувинскую
АССР, Ереван. Музей принимал участие в работе Фестиваля молодежи и
студентов в Мосвке. Волее 100 предметов (юрита, ее убранство, предметы ДПИ
экспонировались в парке культуры и отдыха им. Горького (этнографический
дворник, национальная асхана).
Музей располагается в 3-х зданиях6 являющихся памятниками истории и
архитектуры ХІХ в. (в задание высшегео мужского начального училища?
Построенного в 18886 г, в бывшем магазине по продаже стеклянной, фаянской и
другой посуды купша Кожевникова И.М. построенного пленными чехами в 1914
г.; бывшем Маринском женском училище). Кроме того, музею принадлежит
природный коплекс площадов 30 га на левом берегу Иртыша, где находится
музей под открытых небом. На его территории зарегистрировано более 20 видов
млекопитающих животных, около 50 видов птиц; более 200 видов тоавянистой и
более 70 видов древовидных пород.
Комплекс под открытым небом включает паятникаи народного зодчества –
казахским аул, старообрядческая дереяня, казачья станица со всем
традцицонными хозяйственнымипостройками.
В музее под открытым небом проводились фольклорные фестивалм,
ярмарки, народные гуляния и.т. д.
Рядом со зданием музея по ул. Урицкого разбит Летний сад, где собраны
более 100 видов растений Восточно – казахстанской области, цветов,
парковая культура.
По количеству имеющихся фондов (более 30 тыс. предметов) и числу
обслуживаемого населения (более 10 тыс. человек ежегодно) музей является
учреждением 1-й республиканской категории.
Самые значительные коллекции музея – коллекция Ткани и Дерево.
Каждая из них нсчитывает более 5 тысяч предметов. Это и одежда, коврово –
войлочные изделия, уникальная коллекция рушников и поясов. Полностью
предствалено внутреннее убранство юрты.
Коллекция нумизматики насчытывает более 600 монет ХVІІІ – ХХ в.в. В
фондах имеются монеты всех росийских императоров от Петра 1-го до Николая
2-го. Интересны рубли, выущенные в честь различных событии, монеты –
памятники русской воиской славы: в 1912 г. былы выпущен рубль с орлом
времен Александра 1-го и надписбю 1812 слваный год сей минул, но не
пройдут содеянные в нем подвиги, в 1913 г. – юбилейный рубль 300 – летие
дома Романовых ... Ценны монеты из золота (номиналом в 100 руб), платины
(номиналом в 150 руб), серебра (в 5 и 10 руб), авыпущенные с 1977 по 1980
г.г. к. Московским олимпийским играм.
Коллекция икон наситывает более 300 паятников? Написанных в технике
темперном живописи и 276 паятников медной мелколитной пластики. Это одна из
лучших коллекций икон не только в республике, но и Сибири. Около 30- ти
отреставрированных икон из фондов музея экспонировались в Мосвке в музее
им. А. Рублева на выстаке Провинциальные икон ХVІІІ – нач. ХХ в.в.
Предстваляет интерес коллекция костюма народов, населяющих нашу
область: мужской костюм русских крестьян – старообрядовцев – рубахи, штаны,
пояса и бутылы (сапоги), кафтаны из сатина, ластика, плиснс, шубы с
большим меховым воротником женская одежда – рубахи, сарафаны нарукавники,
головные уборы- кокошники, позатыльники, шамшуры, кички щали, платки.
В резулбтате посково – собирательской деятельности собрано
значительное количество экспонатов, отражающих самобытную культуру немецкой
диаспоры. Реди экспонатов имеется и переселенческий чемодан, сделанный в
1931 г. из фанеры. С этим чемоданом одна из множества семей немецев –
переселецев приехала в нашу область в 1941 г. Что могли положить в такой
чемодан? Толко самые необходимые и дорогие веши: документы, одежду, Виблию,
памятные семейные фотографии.
Другие коллекции музея:
- Мелкая меднолитная пластика (ХVII – ХХ в.в) – 276 предметов;
- Старопечатные книги (ХVII – ХVIIІ в.в) – более 200 единиц;
- Кирилловские памятники (ХІХ – нач. ХХ в.в) – около 300 единиц;
- Коллекция фарфора (Императорский завод, завод Гарднера, Попова,
Корнилова; Кузнецовых и др; ХVIIІ – нач.-ХХ в.в.) – более 1000 единиц;
- Бронзовое и чугунное литье (ХVIIІ – нач.-ХХ в.в.) - более 200
единиц;
- Изделия из драгоценных металлов и драгоценных камней (ХVIIІ – нач.-
ХХ в.в.) - более 2000 экспонатов.
Городскими властями музею передан запущенный парк им. Кирова, площадью
в 3 га, заложенный в 1935 г.
Музей планирует создать природный комплекс из редких пород деревьев,
реликатовых папортников и роз, а также строительство в парке часовни на
месте бывшего собора Покрова Пресвятой Вогородицы.
Историческая справка о Восточно – Казахстанском этнографическом
музее.
Восточно – Казахстанском этнографический музее был организован в
1968 г. в. с. бутаково (при школе).
До мая 1971 г. музей был школьным, но в 1971 г. специальным решением
Лениногорского горисполкома (№ 150 от 7 мая 1971 г.) музею было присвоено
звание народного.
Богатый этнографический материал собирался благодаря энтузиазму
учащихся и учителей местной собрался благодаря энтузиазму учащихся и
учителей местной школы. К. этоу времени была собрана уникальная
этнографическая коллекция, насчиты вающая 6 тыс. экспонатов.
С января 1972 г. Министерством культуры Каз ССР для Лениногорского
музея была выделена бюджетная единица научного сотрудника с предписание
использовать ее в Бутаковском музее. До апреля 1976 г. Бутаковский народый
музей, на основании решения Лениногорского горисполкома от 19.03.076
преобразовается вмузей под открытым не бом, включающим в себя комплекс не
бом, включающим в себя комплекс хозяйственных и жилых построек (ХVIIІ –
нач.-ХІХ в.в.).
На основании решения № 618 от 9 ноября 1977 г. Восточно –
Казахстанского облисполкома с 1 ибля 1978 г. Бутаковский этнографический
музей реорганзован в областной музей под открытым небом. Ему выделяется
земельный участок в городской зоне отдыха.
В соответствии с распоряжением Совета Министров Казахстанской ССР №197
– р от 10. 05.78. приказа Министерства культуры Казахской ССР №180 от 23.
05. 78 г. и решения Восточно- Казахстанского облисполкома № 556 от 27. 09.
78 г. организовать с 1 сентября 1978 года областной этнографический музей с
временным размещением в с. Бутаково.
С 1983 г. областной музей переведен в г. Усть – Каменогорск.
Коллекция этнографического материала составляет на 1 января 1986 г.
16. 656 единиц по основному фонду. Большая на 1 января 1986 г. 16.656
единиц по основному фонду. Большая часть это предметы домашней утвари и
одежды досоветского периода русского и казахского населения Восточного
Казахстана. Главная задача музея сводится к коммунистичесому воспитанию
трудящихся на основе развития материальной культуры. Музей ведет большую
научно- исследовательскую работу по нескольким направлениям: это группа
старообрядцев – каменщиков, этногруппа старообрядцев – поляков, казахское
население Верхнего Прииртышья, работает с коллекционерами, собрает редкие
книги.
Ежегодно сотрудниками музея проведится в среднем экскурсий, около 100
выставок, читается свыше 400 лекций, посещает музей около 35 тыс. человек.
Админстративных структурных подразделений в музее нет.
Производственными ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
РЕСПУБЛИКАЛЫҚ МЕМЛЕКЕТТІК ҚАЗЫНАЛЫҚ КӘСІПОРНЫ
С. АМАНЖОЛОВ АТЫНДАҒЫ ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
ТАРИХ, ПЕДАГОГИКА ЖӘНЕ ПСИХОЛОГИЯ ФАКУЛЬТЕТІ
Тарих және география мамандығы
БІТІРУ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСТЫҚ МҰРАЖАЙЛАР ТАРИХЫ
Ғылыми жетекшісі
оқытушы
____ _____________ 2006 ж. Ж.А. Қалимолдина
Қазақстан және шет елдер кафедрасының
меңгерушісі, т.ғ.д., профессор
____ _____________ 2006 ж.
З.О Дүкенбаева
Орындаған 5ТГ –2 тобының
студенті
____ _____________ 2006 ж. С. Қалымбекова
Норма бақылаушы
____ _____________ 2006 ж.
Қ.Р.Жириндинова
Өскемен, 2006
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 ШЫҒЫС МҰРАЖАЙЛАРЫ 6
1.1 Шығыс Қазақстан обылыстық өлкетану мұражайы тарихынан 6
1.2 Облыстық этнографиялық мұражай тарихы 13
2 2 БҰРЫНҒЫ СЕМЕЙ ОБЛЫСЫНЫҢ МҰРАЖАЙЛАРЫНЫҢ ТАРИХЫ 25
2.1 Сырға толы Семей жері 25
2.2 Өлкелік мұражайлар 33
ҚОРЫТЫНДЫ 46
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 47
Қосымша А 50
Қосымша Ә 51
Қосымша Б 52
Қосымша В 53
Қосымша Г 54
Қосымша Д 55
Қосымша Е 56
КІРІСПЕ
Бірер сәт қана елестетіп, байқаңызшы... Туған бала анасын, әкесін
танымайды. Бірге туған бауырларын, бала күнде ойнаған бірге оқыған достарын
танымайды. Туған жерін, туған ауылын, оқыған мектебін де ұмытқан. Бәрі де
есінен шығып кеткен. Бала есінен айырылған. Адам үшін бұдан өткен ауыр
қасірет болуы мүмкін бе? Орны толмас өкініш, жан- жүйеңді үгілтер аянышты
хал демей не дерсің, мұны? Баласы ондай халге ұшыраған, ондай бала өсірген
ата- ана да, ел сормаңдай дей беріңіз.
Адамның ес де адам баласына табиғат берген, ешнәрсе теңдесе
алмайтындай ең асыл, керемет қасиеттердің бірі. Ес жоқ болса ол бір
меңіреу, мылқау, бейшаралық, айуаннан да әрмен сансыз, Сорлы тірлік дей
беріңіз. Ондай тірлікті басы жұмыр пенде көрмесін, мақұлық атаулының
еншісінде қала берсін, ондай мәңгүрттік. Шыңғыс Айтматовтың “Ғасырдан да
ұзақ күн” романдағы мәңгүртті еске алыңыз.
Есің болса мынау байтақ дүниені, жаратылыстың керемет құбылыстарны,
әдемілікті түсініп, қабылдаудың да басқаша қоршаған ортамен, айналадағы
адамдармен қарым – қатынасың, өткен кеткен мен болашаққа көзқарасың, ниетің
мен қаректің де басқаша.
Адамның есі де тұнығы мен тұңғиығына көз жетіп болмайтындай, қат –
қат, ұшы – қиырсыз мұрат реуішті асыл қазына, керек кезінде тиісті пұшпаған
толғап қалсаң, өткен дүние, көрген дүние егжей – тегжейімен есіңе түсіп,
көз алдына келе қояды.
Мұражай халықтың есі іспетті ештеңеге теңгеруге келмейтіндей кереме
қазына. Туған ата- анасына, туыстары мен достарына, туған Отанына деген
әсте бір айнымас, ыстық жүрегі бар, зерделі азамат мұрағат қазыналарына
әсте көзжұмбайлық жасай алмайды, оны ескерусіз қалдырмайды. Қайта ең асыл
қанына ескерткішіне балап, ерекеше қастерлейді.
Мұражай дегеніміз тарихи материал, өткен өмірдің деректі ескерткіш.
Ол өткен өмірдің деректі ескерткіш. Ол өткен өмір құбылыстарын, бастап
кешкен тарихты, дипломатиялық қарым – қаынастарды, саяси- қоғамдық,
экономикалық өмірдің алуан – алуан құбылыстарын зерттеу үшін сақталады.
Бір қарағанда мұражай – жанды тірліктің жансыз дерегі сынды көрінері де
бекер емес. Бірақ та бұл сырт көзге ғана. Асылында, мұражай әлемі тереңіне
бойлап, жіті үңілетін зерделі иесіне кезіксе, бір кереметі оған да тіл
бітіп сөйлейді, жан дірілі мен айғақты сырын айқара ашып тілдеседі. Мұражай
шежіре – кеніш, шежіре – сыр дейтініміз содан.
Олай болса, ел тарихының тамыры болатны мұражай ісі туралы ойлар,
мәліметтер іздеу бойында рухани қазынасы бар әрбір адамды қызықтырары
сөзсіз. Осы бағытта оқып, көңіл бөліп, зерттей келе тікелей қазқсатндағы
мұражай ісінің өткен жолы мен қазіргі деңгейі жайында жүйелі пікір
қозғайтын еңбектердің аз екенін байқаймыз. Сондықтан да өз өлкеміздің
шежірісін білу жолында Шығыс Қазақстан мемлекеттік мұражай тарихына
қарлығаштың қанатымен су сепкендей болса да баға беріп, ой елегінен өткізіп
көрейік деп отырмыз.
Шығыс Қазақстан мемлекеттік мұражайларының тарихы тереңнен бастау
алады.
Өскемен қаласының Шығыс Қазақстан облысының негізгі әкімшілік
бөлігінің орталық болып саналуы 1939 жылдың қазанынан басталады. Бұған
дейін облысымыздың территориясы Семей губерниясының қарамағында болатын.
Сондықтан да Өскеменде бұл кезде мұражай болған жоқ еді. 1940 жылы 17
сәуірде Шығыс қазақстан облыстық мемлекеттік мұражай құрылады. Оған НКВД –
ның мұражай бөлімінің бастығы Н.И. Чичевскийді басқарушы етіп тағайындайды.
Осылайша басталған мұражай тарихы әртүрлі кезеңдерді басынан өткерді.
1960-70 жылдары мұражайға жоғарғы гуманитарлық білімдері бар тарихшы
мамандар келе бастайды. Олар: С.Е. Черных., Ф.А. Сайкина., Г.П.
Андрусенко., М.Г. Шустер., Л.А. Пекаторос., К.Ю. Ван., С.Я. Семибратов.,
тағы басқалар болды. Бұл адамдар тез арада мұражайда өз жұмыстарын атқаруға
кіріседі. С.Е. Черных (1965-1988 жылдардағы мұражай бөлімінің жетекшісі)
құжаттарды сақтаудың жаңа формасын ұйымдастырды.
Тақырыптың өзектілігі. Ел басының мәдени мұра бағдарламасын негізге
ала отырып өткенімізден мол мәліметі баяндайтын мұражай және оның
жәдігілерінің болашақ ұрпаққа отансүйгіштікті жеткізудегі орасан зор рөлін
ашып көрсету.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Мұражай деректерін пайдалана отырып оның
тарихын жазуда бұқаралық ақпарат құралдарының мәліметтеріне сүйенуге тура
келді. 1981 жылдан 1988 жылға дейін үш деректі очерк басылып шығады. Олар
С.Е. Черныхтың С берегов Иртыша (1981 ж), Одна, но пламенная страсть
(1986 ж). Под небом Алтая (1989 ж.) болды.
Жұмыстың мақсаты. Тарих тәжірибесінде ұрпақтардың кешегісімен
бүгінгісін байланыстыратын, тұнып тұрған қайнар көз мұражай деректерінің
маңызын баяндау.
Жұмыстың міндеттері. Шығыс Қазақстан облыстық мұражайларының тарихын
жаң – жақты жеткізу, жәдігерлердің құжаттарын белгілі бір хронологиялық
ретке келтіру.
Зерттеу жұмысының әдістемелік негізі. Тарихи деректер мен
материалдарға салыстырмалы анализ жасау негізінде жазылды.
Бітіру жұмысының қолданыстық маңыздылығы. Бітіру жұмысты Қазақстан
тарихы, өлке тарихы, мұражайтану және мұрағаттану, Қазахстан мәдениеттің
тарихы пәндері бойынша семинар жұмыстарына қолдануға болады.
Бітіру жұмысының құрылымы. Кіріспеден, 2 тараудан, қорытындыдан және
әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. ШЫҒЫС МҰРАЖАЙЛАРЫ
1.1 Шығыс Қазақстан облысының тарихи өлкетану мұражайы
тарихынан
1914-15 жылдары алғаш мұражай халық үйі жанында ұйымдастырылды. 1939
жылы мұражай облыстық болып өзгертілді. 1946 жылға дейін ол бірнеше рет
жабылып, қайта құрылды. Шығыс Қазақстан Облыстық депутаттар советінің 1946
жылы 29 тамыздағы № 495 бұйрығы бойынша қайта қалпына келтірілді.
1946 жылдың 24 қазанда Кантарез Василий Михайлович мұражайдың
директоры болып тағайындалды. Ұзақ уақыт мұрадайдың өз ғимараты болмады.
Сондықтан жұмыстары жөнді болмай тек 1947 жылдың 25 мамырда мұражайға
Горбкий көшесі 20 – дан ғимарат берілді. Нәтижесінде бұл жерде мұғалімдер
үйі мен А. Гайдар атындағы балалар кітапханасы орыналасқан жер. 1947 жылғы
қазан айының соңында мұражай штаты бекітілді, директор, ғылыми кеңесші,
суретші, кіші қызметкерлер. 1947 жылы Шығыс Қазақстан Облысында Қазақ
Кеңестік Советтік Республикасы ғылыми академиясының Жергілікті өндіріс
атты көрмесі өтті және ол мұражайды толығымен қалтырылды. Соның
нәтижесінде, 1946 жыл 1 қаңтарда мұражайдың жалпы көлемі 112 шаршы
мұражайдың жалпы көлемі 112 шаршы метр болды. Сонымен қатар залдың өзі93
шаршы метр болды. 1947 жылы 1 қаңтарда мұражайда 185 зат болса, ал 1948
жылы 7 қарашасынан 1948 жылы 7 қарашасынан 1948 жылы 1 қаңтарына дейін
мұражайға 226 адам келген, соның ішінде 5 оқушылар экскурсиясы, онда 137
адам болған.
1957 жылдар 1965 жылдарға дейін мұражай ғимараты Горький көшесі 52
үйде орналасқан. Оның ауданы 600 шаршы метр болды. Соның ішінде
экспозициялығы 400 шарты метр. 1957 жылдың 1 қаңтарында жалпы қорда 3800
зат болды. 1965 жыл қорлар қосалқы бөлмеге көшірілді, ал мұражай жасау үшін
пионерлер үйін жөндей бастады. 1967 жылы 10 қарашада мемлекеттік комиссия
облыстық мұраға Урицкий көшесі 40 тан жаңа ғимарат беру туралы ақтіге қол
қойды. Бұл ғимаратта мұражайының қазіргі уақытқа дейін жұмысын істеуде.
Мұражайының жалпы ауданы 1200 шары метр оның 800 шаршы метр
экспозициялық, ал 50 шаршы метрі қор үшін. Жалпы қорда 37357 зат бар.
Мұражай қызметкерлер құрамына келер болсақ 16 адамнан тұрады, оның 6 ғылыми
қызметкер. 1978 жылы мұражайда жаңа құрлыстар жүрді. Олар Көрме залы,
Қорлар сақтау бөлмесі. Қазіргі күнде мұражайдың жалпы ауданы 2200 шаршы
метр, соның ішінде экспозиция үшін 1103 шаршы метр ал қорлар сақтау үшін
190 шаршы метр.
1967 жылдармен салыстырғанда мұражайдың қоры едәуір ұлғайды, 1980
жылы 1 қаңтарында 60215 зат болды. 1972 1980 жылдары мұражайда
ескерткіштерді қорғау бөлімі қоғамдық мұражайлармен жұмыс істейтін
құрамында 5 дамаы бар бөлімше, қалпына келтіру шеберханасы. Оның құрамында
шеберхана меңгерушісімен суретей өңдеуші болды. 1979 жылы Шемонайха
қаласында мұражай филиалы ашылды. 1980 жылы 1 қаңтарында мұражайдың штаты
44 адамнан тұрады, оның 22 – сі ғылыми қызметкер. Мұражайдың ғылыми
қызметкері әртүрлі ғылыми ағарту жұмыстарын жүргізді. 1967 жылы
қызметкерлер 100 ге жуық дәріс оқыды. 1978 – 1979 жылдары оның саны 217 ге
жетті. 1977 жылы жұмыстың жаңа түрі ойлап табылды, ол жылжымалы мұражай.
Онда Азамат соғысымен О.С, өлке экономикалық дамуы туралы, өндіріс
белсенділері туралы көптеген экспонаттар болды. Көрмеге 1700 адам келген
осы кезден бастап жылдымалы мұражайдың көрмесі мұражайдың дәстүріне
айналған. 1975 жылдары Зайсан мен Табағатай ауданында жылжымалы мұражайға
4000 адам келген. Жұмысшылардың сапалық құрамы өзгерді. 1967 жылы 7 ғылыми
қызметкердің 5 жоғары білімді болса 2 орташа, ал стажы 5 жыл болатын 3 адам
жұмыс істеді. 1980 жылы 1 қаңтарда барлық ғылыми қызметтің жоғары білімі
болды. Дәлірек айтсақ 22 қызметінің 8 стажы 5 жылдан көп болды. Мұражайдың
ғылыми қызметі мұражайда өз біліктіліктерін өсірді. 1978 жылы 20 ақпанда
мұражай Кеңестік Советтік Республикалар қарулы күштері үстінен мәдени
басшылығындағы белсенді жұмысы үшін кәсіп одақ орталық комиитетінің
дипломымен марапатталды. Мұражай бүкіл кеңестік және республикалық
мұражайлар көрмесінде белсенділік танытып отырды. Кеңестік Советтік
Республикалар Одағы мәдениет министірлігімен республикалық ұйымдастыру
комитетінің дипломына Лениннің 100 жылдығы қарсаңында ие болды. Бүкіл
кеңестік оқу ағарту ісіне белсенді қатысқаны үшін, КСРО ғылымының 50
жылдығына байланысты КСРО мәдениет министірлігінің дипломымен марапаталды.
Мұражай құрылысынан бастар мұражайлық қор қалыптасқан, 1948 жылы 1 қаңтарда
179 кітап болса, 1967 жылы 1852 болды. Осы жылдардың 25 қыркүйегінде
мұражай жөндеу жұмысына байланысты жабылды. Мұражайдың табиғат секторындағы
маңызы зор коллекцияға Шығыс Қазақстан Облысындағы Қалба – Нарым
аймағындағы жыныстар мен минералдар жатады. Олардың 1973 жылы геология және
миноралогия ғылымының кондидаты Филиппов В.А өткізген. Сондай ақ
пединституттың студенті Хроковтың 1972 жылы өткізген құстар коллекциясы
болып табылады. Бөлімшенің ең үлкен коллекциясының бірі археологиялық
коллекция болып табылады. Оның құрамына С.С. Черниковтың Шығыс Қазақстанда
жүргізген археологиялық экспедициясында табылған минералдық қазбалар
жатады. Қазбалар тас, қала, темір дәуіріне жатады. Соның ішінде Қазақстанда
тұңғыш рет палеомиттік еңбек құралдары толық қанды зерттеулер нәтижесінде
этнографиялық коллекцияларға да толы болды. Онда мынадай материалдар ерекше
орын алады:
1) Шаруа және қала киімі
2) Орыстың ұлттық киімдері
3) Орыс және қазақ тұрғындардың қолөнер шығармашылығы.
4) Халықтық техника
5) Ыдыстар мен ағаш бұйымдар.
Қорларды қамтамасыз етудің үлкен жұмысын совет қоғамдық тарих бөлімі
жүргізеді. Мұндайда ғалымдар мен түсті метал, ғылыми прогреске көп үлес
қосқан адамдар туралы материалдар сақталған.
Табиғаты тамаша жері шұрайлы Зайсан ауданының ерте заманнан бері
көптеген саясаткерлер зерттеген және оған арнап өз еңбектерін жазған. Өткен
кезеңдерде Зайсан жеріне әлемнің түпкір - түпкірінен көптеген ғалымдар,
саяхатшылар, жазушылар келіп табан тіреген. Тегі жер ұйықтың әсем табиғаты
мол байлығы қызықтырса керек. 1876 жылы Қазақстан, Батыс Сібірді ұлы
заолог, жазушы, натуралист жануарлар 1876 жылы Қазақстан, Батыс Сібірді
ұлы заолого, жазушы, натуралист жануарлар өмір атты алты энциклопедияның
авторы Альфред Брем, әйгілі неміс ғалымы Отто Финш аралаған. 1876 жылы 16
мамырда олар Зайсан қаласына келіп, А.С. Хохловпен танысады, өздерінің
зоологиялық коллекцияларын Андрей Степановичтің жинағандарымен толықтырады.
А.С. Хохлов ғалымдарды Зайсан өңіріндегі сирек кездесетін жануарлар
жөнінде кеңестер береді. О. Финштің айтуынша ол ғалымдардан кем білмейтін
Мырзам батыстан келген зоологтарға түз киік (жабайы түйе) жөнінде өз
бақылауларын бұл жануарларын ерекешеліктерін әңгімелейді. Мырзамдан алған
мағлұматтарын ғалымдар Лондондағы зоологиялық қоғамға хабарлап, оның
жазбаларында бастыртады.
А. Брем, О. Финш Зайсаннан қар барысын, екі құланның, құлақты
кірпінің терісін естелік қылып алып қайтады. Олар еліне қайтады. Олар еліне
қайтып Батыс Сібірге саяхат атты кітапын шығарады. Онда олар Зайсан
қаласын суреттейді. Оны былайша баяндайды: Зайсанский пост быстро развился
до степени порядочного села - писал Винюков в 1874 году, и я могу вполне
подтвердить слова. Местечко производит на приезжающего в степи весьма
приятное впечатление, особенно своими широкими улицами, засаженными ивами,
и окаймленными оросительными каналами. Его маленький сложенные из кирпича
домики с плоскими крышами выглядит правда, не особенно внушительными, но
они оказываются очень прочными и дают приятное убежище во время сильных
жарков.
Офицеры имеют свой клуб, а предусмотрительности майора Тихонова
местечко обязана хорошим парком с посещением для общественных собрании.
Парк лежит в правом берегу быстрого горного потока Жеменей, вытекающего
вблизи Зайсана из скал, через который перекинут широкий прочный деревянный
мост – деген (Брем. А., Финш. О путешествение в Западную Сибирь 1882 г.
с- 204 - 205).
Алтайды зерттеуші В.А. Полторацкийдің арнаулы экспедициясымен шыққан
жұбайы Любовь Полторацкая күйеуінің ғылыми деректерін аса ұқыптылықпен
жинап, оларды өзі зерттеді, түсірілген фотосуретімен толықтырып отырады.
Полторацкая сонымен қатар мұзтаудың ақбас шыңдарын тұңғыш фото
объектілеріне бейнелеуші.
Айтылған сапарында түсірген елу сурет Батыс Сібірдің көріністер мен
түрлері атты альбомға жинақтап, 1875 парижде өткен халықаралық
географиялық көрмеде Любовь Полторацкая орыс ғылымын Алтай және Семей
өлкесі туралы географиялық көріністі қызықты дүниелерімен таныстырады.
Фотосуреттерде табиғаттың таңғажайып көріністер мен қатар, қазақ
ауылы, қыстауының кейпі, тұрмысынан – киім түрлері, киіз үйдің ою -
өрнектері, ыдыс – аяқ шаруашылық бұйымдары көрініс тапқан. Құрылысы
жинақты, мазмұны салмақты альбомы үшін Полторацкая 1879 жылы Мәскеуде өткен
антрополық көрмеде үлкен күміс медальды жеңіп алады.
Сонымен бұл елді орыс ғалымдар мен саяхатшылары да зерттеген.
Мысалға атақты саяхатшы М.И. Прежевальский ол Орталық Азияға сапарын
Зайсаннан бастаған. 18877 жылы өзінің екінші экспедициясынан оралған ол
Зайсан үш ай аялдап, ғылыми зерттеулер жасаған. Ауасы саф, суы балдай ну
орман оранған Зайсан қаласы курортқа бергісіз деген екен.
Шығыстағы әсем қаламыз Зайсан – бүгін нарық жағдайында өмір сүреді.
Мемлекеттік регистрде тіркелген шаруашылық субъектілері 165, одан басқа 338
шаруа қожылығы бар.
Қазіргі ауданда жалпыға бірдей білім беретін 30 мектеп жұмыс істеуде.
Күні бүгін жасындағы барлық бала мектептерге тартылған. Сондай ақ кәсіптік
техникалық училище, балалардың музыка мектебі, жасөспірімдердің спорт
мектебі, жас техниктер станциясы жас ұрпақ тәрбиесіне, шымыр өсуіне,
өнерді меңгеруіне ат салысуда. Аудан оралық ауырухана, тері аурулары,
туберкулезден емдеу диспансерлері жұмыс істейді. Олар әр елді мекенді,
ауылды, үйлерді аралап жүріп, түсінік жұмыстарын жүргізді. Халық игілікті
іске өз үлестерін қоса білді. Бабаларының, әкелерінің көзіндей көріп жүрген
бұйымдарын халық үшін деп мұражайға өткізе бастады. Көптеген жәдігерлер
сатып алынады. Нәтижесінде біршама бұйым жиналады. Мысалы Саспаев Болат
1976 жылы өткізген батырдың сауаты облыстық мұражайда жоқ, өте құнда
экспонат. Талайлардын еңбектері жиналған жәдігерлер саны жеті мыңнан асты.
әрбір жәдігердің өз тарихы, өзіндік құны бар. Көбі көзден тайған, ұмытылған
құнды бұйымдар.
Алғашқы 1974- 1995 жылдары аралығында мұражай жағдайы өте қиын
болады. Себебі алғашқы мұражай үйі Зайсан ауданының шетінде орналасты, ол
жерге көрушілер саны аз барды, тіпті ол жерде мұражай бар екенін
кейбіреулер мүлде білмейді ді. Ал көрінбейтін жерде бұйымдарды қалай
орналастырсаң да көрермен жүрегіне жол таппассың. Сөйтіп 1998 жылы директор
орнына келген Әденбек Әбілмажінов ағамыз аудан әкіміне кіріп, одан мұражай
көрермендерінің жүрегін жаулап алатын, ауданның орталығынан кеңсе сұраған.
Іздегенге сұраған дегендей бұл сұрау өз қалауын табады. Сөйтіп 1998 жылы
мұражай үйін ашуға аудан орталығында орналасқан бұрыңғы аудандық оқу
бөлімінің ғимаратын береді. Осы жылдардан бастап келушілер саны күрт өсті
дейді мұражай директоры Әденбек Әбілмажінов мырза. Бұрыңғы отырған
орындарыңда жаман емес, ескілікті тарихи үй ғой - деушілер де табылады.
Бірақ біздің мақсат халық ортасында орналасқан үй алу еді, сол арқылы өлке
тарихын халық назарына ұсыну, насихаттау – деп өз сөзін толықтырды
директор Әденбек Әбілмажінов мырза.
Қазіргі уақытта аудан жұртшылығына 7 зал қызмет көрметеді. Әр залдағы
экспонаттар залдың аттарына қарай топтастырылған. Олар өлкемізде Кеңестер
өкіметін құрушылар мен Ұлы Отан соғысына қатысушылар залынан Отан үшін от
кешкен қаһармандар өмірінен мағлұмат беріледі.
бейруда материалдар комбинаттары, құрлыс индустриясының орындары болды.
Бұрындары Урицкий көшесі шіркеу переулогы деп аталып ұзақ жылдар бойы
негізгі көлік жолы қызметін атқарған.
Мұнда ХІХ ғасырда сәулеті Покров шіркеуі тұрған кезде алыстан, оның
жасыл шатырлары көрініп тұратын.
Покров шіркеуі 1882-1885 жылдары салынған Ғибратхана айналасына,
ұмытылмас салт- саналық беріп тұрғандай ерекше болып тұратын. Шіркеу іші
керемет болатын. Онда бар 9- қоңырау болған, ең ауырының салмағы 162 пұттан
асатын.
Покров шіркеуін атеизм белен алып тұрған кезеңде 1936 жыл құртып
жіберген. Ең басында оны бөліп жасып алмаушы болады. Одан кейін оны жарын
жібереді бірақ шіркеу сол бұзылған күйінде ұзақ тұрды. Одан кейін
комсомолдар оның қойған бөлігін бұзып алды. Кіріс – шығыс есебі бойынша
200 мың дана кірпіш майэкстракциялық дауысттың құрылысына жібере салады.
Қалған қаржыны Киров ескерткішін салды құрылымына бөледі.
1902 жылы шіркеуге қарама – қарсы маринск әйелдер училищесіне
арналған бір қабатты ғимарат салынды. Педагогикалық курстың тыңдаушылары
халық біліміне бөлінген қоғамдық қаржы есебінен оқыды.
Қазір бұл жерде этнографиялық мұражайдың көрме бөлмелерінің бірі
орналасқан. Шіркеудің жанында бір қабатты қалалық басқарудың ғимараты
орналасты. 1918 жылы онда Өскемен Совдепі орналысты. Жөндеуден өткеннен
кейін бұл ғимаратқа тарихи өлкетану мұражайы қоныс аударды.
Кеңес билігінің жылдары Шіркеу переулогы Урицкий атындағы көше
болып өзгертілді. Базар переулогы Ертістің ағысынан басталып жебе тәрізді
қаланың барлық ішкі көшелерін келіп өтіп Үлбінің жағысына дейін шыққан.
Переулоктың ойы бір кварталды толық алып тұрған базарға байланысты
қойылған.
Ол базардың орнында қазіргі Киров саяжайы орналасқан.
Базар переулогына халық үйі кіріп тұрған. Бұл қазіргі Жамбыл атындағы
драма театры. Үйді салуға саяси жер аударылғандардың бастамасымен
қалалықтар ақша жинаған. Осы переулокта ғасырдың басында саудагер
Меншиковтың үлкен екі қабатты үйі тұрғызылған. Кейінірек сол үйге
типография орналыстырылды. Біраз жөндеуден кейін сол үйде мұражай ашылған.
1935 жылдан бастап осы аудан толығымен өзгеріске ұшырай бастайды.
Базар мен Пакров шіркеуін бұзып тастады. Саяжай ашты. Содан кейін – ақ
бұрынғы шулы аудан тып – тыныш көшеге айналды. Бірақ 1943 жылы жерлес
батырымыз Т. Тоқтаровтың есімі берілді. Қазір облыстық әкімшіліктің
автобекеті тұрған жерде өрт сөндірушілер бекеті болған. Переулогтың өрт
сөндірушілер деген аты осыдан қалған.
Бүгіндері этнографиялық мұражайдың көрме бөлмесі орналасқан үйді, бай
саудагер Кожевниковка арнап тұтқындары салған.
Қазіргі Сауле дүкені бұрынғы саудагер Сименовтың сауда үйі болса,
Кеңестік кезеңде әмбебап дүкені болса керек.
Вид с собора на базарную площадь и восточную часть города во время
наводнения. 1931 г., фото М.В. Горохова.
Митинг на Базарной площади. Май 1928г., фото М.В. Горохова.
Покровский собор, фото начала ХХ века.
Степной переулок, угол ул. Медведжьей (ныне ул. Бурова) 1928г., фото
М.В. Горохова.
Дмитрий Гордеевич Панкратьев – знаменитый Усть-каменогорский
садовник.
В 1894 году врач местного военного горнизона Густав Вистениус заложил
в пяти верстах к юго-востоку от города сад. Саженцы выписывал из Москвы,
Петербурга и Киева. Впервые для здешних мест стали плодоносить помидоры,
цветная капуста, сладкий перец, баклажаны, спаржа, фасоль и т.д. В 1906
году Вистениус вышел в отставку и решил уехать на Аландские острова. Свой
сад он продал местному пчеловоду Д.Г. Панкратьеву
1.2 Облыстық этнографиялық мұражай тарихы
Облыстық этнографиялық мұражайдың қорларындағы әсемдік – қолданбалы
өнер коллекциясы бірнеше шағын топтамаларға бөлінеді. Олардың бірінде Шығыс
Қазақстан облысы шеберлерінің қазақтың ұлттық нақыштарын қолданып, ағаштан
ойған бұйымдары жинақталған. Шағын топтамада - кәсіби суретшілер мен
халықтық, әуесқой шеберлердің еңбектері бар.
Этнографиялық мұражай халықтық кәсіп пен өнерді қайта түлету жолында
үлкен жұмыс жүргізуде. Шеберлердің таңдаулы туындылары мұражайдың
қорларында сақталуда, олар көне дәстүрді жалғастырушы және дамытушы әрбір
автордың шеберлігін, дарыны мен қиялын сипатайды. Әрбір ағаш оюшы шебердің
өз сүйікті тақырыбы бар, дегенімен олар халықтық эпос, жыр – аңыздар мен
қазақ халқының ертегілері тақырыбына көбірек үңілген. Тарихқа, этнографияға
құштарлық та олардың шығармашылығында көрініс тапқан: көптеген мүсіндер мен
композициялар, панно мен кәдесыйлар біздің еліміздің тарихын, оның
табиғатының көріністерін айшықтайды, қазақ халқының өткендегі өмірімен және
тұрмысымен таныстырады.
Материал ретінде ағашты пайдаланатын шеберлердің қолдарынан шыққан
бұйымдар асқан шеберліктің айғағы іспеттес. Ағаш оюшылар оны өңдеудің түрлі
техникасын, өрнектерді, бедерлерді қолдана отырып, материалдың пластикалық
қасиеттерін пайдаланып ағаштың әсемдігіне тәнті етеді. Материалдың табиғи
мүмкіндіктерін тамаша меңгерген, көне, әрі қашанда жаңа заман материалы –
ағаштың көзге түспейтін мүмкіндіктерін паш етеді.
Ағаштың табиғи қасиеттерін күшейту үшін оюшылар текстураны химиялық
жолмен, яғни бояу, сырлау, жылтырату арқылы байыта тұ-үседі. Сырлы бояуды
қолдану – күрделі нышанды айқындау, құрылымның сәулелі шұғыллаларын
айшықтау үшін қажет. Соның нәтижесінде күңгір бетіне іштен сәуле шашылып
тұрғандай әсерде боласың, мұның өзі бұйымға айрықша нәзіктік береді. Ағашқа
түс беру – түр – түс гаммасын байытады, ал бояу ойма күрделілігін нақтылай,
күшейте түседі. Көпшілік шеберлер өздерінің туындыларында балауыздауды
(скипдарда ерітілген ара балауызы) қолданады. Балауыздау - әлі күнге дейін
ең жоғары сапалы, берік және әдемі әр болып табылады. Алайда бұл еңбекті
көп қажет етеін тәсіл, әрі механикаландыруға келмейді. Беті жақсы қырналған
жағдайда ол тегіс, жағымжы жылтыр және тереңінен айшықталған, ашық та
жарқын текструра болып табылады. Балауыздау тәсілі әдетте бірігей туындылар
үшін қолданылады.
Ағаш оюмен ертеден шұғылданған, ол барлық халықтарда дерлік сүйікті
іс болған. Бұл әсемдік- қолданбалы өнердің ең көне түрі болып табылады.
Ағаш ою кәсібі ұзақ та күрделі жолдан өтіп, өзінің шыңына жетті. Бүгінде
нағыз әрі хас шеберлер аз қалды, өйткені бұл кәсіп жылдар бойғы тәжірибені
талап етеді және механикаландыруға жатайды, сондықтан бүкіл процес қолмен
атқарылады. Шеберлер өз бұйымдарын оюлап бедерлеудің түрлі: геометриялық
(үшқырлылай ұңғу), жақшалық (қабыршақты), сұлбалық (графикалық),
жадағайрельефті (негізгі түсі дәл алынған), нәзік өрнекті (тәсілген),
көлемді мүсіндік (тегіс, фактураланған) әдістері мен тәсілдерін қолданады.
Мүсіндер, композициялар жасау кезіндегі маңызды тәсілдердің бірі –
желімдеу. Бөлектер қосылатын жерлерде саңлау пен қуыс қалмас үшін олар
мұқият тегістеледі.
Токарьлық өңдеу – бұл ағаштан бұйымдар жасау тәсілдерінің тағы да бір
көне түрі, осы орайда материалдың өзіне тән әсемдік қасиеті ерекшелене
түседі. Токарьлық өңдеу кезінде сүрек қабаттарының қайтаданбас өрнектері
бетке анық шығады, бұйымдар ықшам, бірақ мәнерлі болып келеді.
Сүрек – жанды, жылы әрі шебердің мейірімді де ақылды қолдарына икемді
материал. Мұражай қорларындағы Шығыс Қазақстан облысының шеберлері
қолдарына шыққан ағаш бұйымдар коллекциясы осының куәсі.
Курдаков Евгений Васильевич 1940 жылы Орынбор қаласында туған.
Этнографиялық мұражайда қалпына келтіруші, аға ғылыми қызметкер, флорист -
әсемдеуші болып істеген. Е. В. Курдаков – Ресей Жазушылар одағының мүшесі,
проза мен өлеңдерден тұратын, соның ішінде танымал Орман және шеберхана,
сондай – ақ атақты Ормандағы кітап аудармасының авторы, суретші, мүсінші
– флорист, көптеген аймақтық және бүкілресейлік суреттер көрмелеріне
қатысушы әрі олардың лауреаты, саябақтық мүсіннің бірнеше экспозицяларының
авторы, әдебиеттанушы, жинақтардағығ альманахтардағы көптеген
жарияланымдардың авторы және тел авторы, өлкетанушы, Петр Ғылым және өнер
Академиясының іс жүзіндегі мүше корреспонденті, Бүкілресейлік капитан
қызы атты Пушкин сыйлығының 1998 жылғы лауреаты, 1999 жылы А.С. Пушкиннің
200 жылдығына арналған Бүкілресейлік поэзия конкурсының лауреаты.
Мүсіндер мен панноның туындауына оны қазақ халқының эпосы,
ертегілері, аңыздары шабыттандырды. өзінің негізгі кейіпкерлері –
батырларды Курдаков қазақтардың ұлттық киімінде бейнеленген. Шебер
ағаштардың басқа түрлеріе қарағанда балқарағайды көбірек қолданады.
Балқарағай арнайы өңдеуді, қырнауды немесе бояу жағуды қажет етпейді,
оның құрылымы бай, жағымды сұрғылт – қоңыр реі бар және ол тамаша сүргілік
қасиеттерімен ерекшеленді. Балқарағайдың қалың тақтайына шебер өз
кейіпкерлерінің рельефтік бейнесін түсіреді. Кейде ағашқа қошқылырақ рең
береді. Мұражай коллекциясындағы Ата мүсіні 1977 жылы Мәскеудегі
халықтар шығармашылығы туындыларының көрмесінде дипломмен атап өтелген
болатын, сондай – ақ мұнда Батыр панносы, Жекае - жеа панносы бар.
Бөкекбаев Байболсын Қалтайұлы 1953 жылы өмірге келген, Талдықорған
облысының тумасы. 1979 жылы Алматы көркемсурет үчилищесінің қолданбалы өнер
бөлімін зергер мамандығы бойынша бітірген. 1979 жылы жолдамасен Өскеменнің
Оютас тәжіріибе – эксперимент зауодында ағаш өңдеу жөніндегі мамандық
бойынша жұмыс істеді. 1980 жылдан бастап Оютас зауоды Лениногор
филиалының бастығы болды. 1983 жылы- Лениногор полиметалл комбинатының
жөндеу – механикалық базасында модельші. Ағаш оюмен 1979 жылдан бері
шұғылданады. Оның туындыларының тақырыбы – қазақ эпосы, қазақтың ұлттық
салт – дәстүрлері және т.б. Өнер тарихында суреткерлер мен шеберлер ана
тақырыбын жиі көтерген. Бұл бейне Б.Бөбекбаевты да қызықтырған еді.
Осылайша мұражай қорында Ана панносы , Ана бақыты панносы пайда болды.
Қазақ жырлары мен ертегілері шебер шығармашалығындағы Ақсақал, Қарт,
Бетперде панноларында көрініс тапқан.
Раппонорт Валерий Соломонович 1942 жылы Новосибирск қаласында дүниеге
келген. 1969 жылы Ленинградтың Мухина атындағы көркемсурет - өнеркәсіп
училищесінің монументальды- әсемдік мүсін бөлімшесін тәмәмдаған. 1971
жылдан бері КСРО Суретшілер одағының мүшесі.
В.С. Раппопорттың шығармашылығы Үш ұрпақ, Қарт шопан,
мүсіндерінен көрініс тапқан. Үш ұрпақ мүсіні – құрастырмалы туынды,
балқарағайдың жекеленген бөліктерінен желімделген. Шебер реңді күшейту үшін
әлсіз ғана өң берген. Мүсіннің атауы еңбектің негізгі идеясы –
сабақтастықты, сондай – ақ терең пәлсапа – уақыттың ұшқыр, адам ғұмырының
қысқа екендігін, сондықтан өмірде Мейірімділік жасау керек деген түсінікпен
ерекеше ұштасып жатыр. Шебер композициялық тұрғыда төрт бейнені: салтатты
мен жылқыны, қарт пен баланы тоғыстырады.
Қарт шопан мүсіні – қазақ халқының өмір мен тұрмысының көрінісі.
Мүсіннен жылулық пен мейірімділіктің лебі есіп тұр.
Коробков Александр Иванович 1944 жылы Алтай өлкесінің Рубцовка
қаласында туған. 1968 жылы Ташкент көркемсурет училищесін сұңғат сыныбы
бойынша бітірген. 1976 жылдан Қазақстан Суретшілер одағы мен КСРО
Суретшілер одағының мүшесі. Өскемен қаласының Суретшілер Үйінде жұмыс
істеген, ағаш оюмен шұғылданған. Алматы қаласында 1986 жылы Қазақ КСР ХШЖК
– де өткен қолөнер шеберлерінің көрмесіне қатысып, ІІ дәрежелі дипломммен
марапатталған. Мұражай қорында А.И. Коробковтың жайлауда болған кезінде
алған әсерінен туындаған еңбектері: Жерлестер, панносы, Шопан панносы
қойылған. Қойлар композициясы ол облыстың аудандары орталықтарында
шығармашылық іссапарда болып қайтқаннан соң жүзеге асырылды. Шебердің
барлық туындыларынан қазақ халқына деген сүйіспеншілік пен достықтың табын
сезінесіз.
Зайцев Виталий Владимирович 1948 жылы Семей қаласында өмірге келген.
Семей медициналық институтының хирургия бөлімін тәмәмдаған. Ауруханада
хирург болып істеген. Ағаш ою ісіне өз бетімен үйренген. Әсемдік –
қолданбалы өнер көрмелеріне, сондай – ақ Мәскеуде Қазақстан павильонында
1985 жылы өткен әлем жастары мен студенттерінің фестиваліне қатысты.
Қазақ халқының Қозы көрпеш – Баян сұлу жыры В. Зайцевтің Баян
сұлу панносн дүниеге келтіруге шабыт берді. Шебер махаббатың жеңімпаз
күшін, Баян сұлудың сұлулығы мен адалдығын жырлайды. Қазақ ауылы панносы
қазақ ауылының тұрмысын бейнелейтін толық картина. Паннодан өткен уақытқа
деген сағынышы, сонымен бірге өмірдің жасампаздығына деген қуаныш лебі
еседі. Қазақ Жиреншесі панносы ойнақылық, қалжың – ертегі жанрында
орындалған. Берперде – панно өткіртілді жанның өмірге деген құштарлығын,
қушыкештігін, даналығын бейнелейді.
Акулов Владимир Савельевич 1956 жылы туған. 1980 жылы Косово көркем
кәсіпшілік училищесінің ағашты көркем өңдеу бөлімін бітірген.
В.С. Акуловтың коллекциясын асқан шеберлікпен ойылған ожаулар мен
қымызға байланысты ыдыстар жиынтығы құрайды. Өзінің қолынан шыққан
бұйымдар үшін шебер ағаштың әр түрлерін: емен, жаңғақ, қызыл ағашты
пайдаланады. Әшекейдің негізгі түрлері: рельфті өсімдікті ойма өрнектер,
металл жіптерді қаусыра отырып инкрустациялау, айшықты сүйек және метал
аппликациялау, металлдан нәзік өрнектеп ойылған жапсырмалар. Шебер қашалып
ойылған өрнектерді бұйымның нышанымен ғажап үйлестіре білген. Әдетте қазақ
халқының күнделікті қолданатын ыдысы қарапайым болған. Қымыз ішуге арналған
ыдыстар ғана әшекейлі болып келген. В.С. акуловтың қымызға байланысты
ыдыстар коллекциясы адамды өздеріне бірден тартады.
В.С. Акуловтың коллекциясын 1967 жылы өмірге келген, Алматы қаласының
тумас Владимир Александрович Вансовичтің еңбектері толықтыруда. Білім –
орта – арнаулы 1986 жылы № 9 АКТУ – ді ағаш шебері – станокшы мамандығы
бойынша бітірген. 1989 – 1992 жылдары Үлбі металлургиялық заводында жұмыс
істеген. Өскемен қаласындағы атақты шебер-оюшы Владимир Петрович Агеевтің
басшылығымен ағаш оюмен шұғылдана бастады.
В.А.Вансовичтің қолынан шыққан ожау әшекейлігімен ерекшеленеді,
В.С.Акуловтың жасаған ожауына қарағанда өрнектірек. В.А.Вансович балқарғай
мен шетінді қолданады. Кейбір ожаулардың саптары көлемді оюлармен: қойдың
басы, мысықтың басы ретінде ойылып әшекейленген.
Войцеховский Олег Семенович 1960 жылы туған, орта – арнаулы білімі
бар, кәсіптік – техниклалық училище бітірген. Балташы болып жұмыс істеген.
Ағаш ою ісімен 1993 жылдан бері шұғылдануда. Материал ретінде қайыңды
пайдаланды. Бұйымдарға рең берудің, балауыздауды қолданады. Ақсақал,
Батыр, Қыз, Апа кәдесыйлары қазақтың халық ертегілер әуені негізінде
богородск оюлары шеберлерінің шығармашылығы ықпалымен шаппа ою техникасында
орындалған.
Богородск ойыншықтарының шеберлері бұйымдардың бетін жартышеңберлі
қашаулармен жаппай өңдеу арқылы байытып отырған. Соның арасында халықтық
оюдың осынау бір айырықша богородск тәсілі пайда болды, оны басқа ештеңемен
шатастырып алмайсың. Войцеховскийдің сувенирлерін бірден айырасың,
қарапайым болғанымен көңілге қонымды.
Жанбосынова Бақыт Оралбекұлы 1912 жылы туған, әуесқой шебер.
Мұражайға Күйші панносын сыйға тартты.
1) Қымыз жиынтығы: шағын үстел, шара, ожау, пиалалар.
11) Шағын үстел, қызыл ағаш, жез, жонылған, лак жағылған,
көмкерілген, көлем: Д- 6,35 см, һ – 9 см.
Шағын үстел, дөңгелек, қызыл ағаштан жонылған, лак жағылған, ортадан
басталатын пластика тәріздес аяқтары қысқа: үстіңгі тақтайы қазақтың ұлттық
өрнегі салынып жезбен көмкерілген.
12) Шара, жаңға, қалайы, лак, жонылған, көмкерілген, лак жағылған,
көлемі: Д- 2 4, һ – 22, 5.
Жаңғақ ағашыны жонылған шара, жұмыр пішімді, қалайы жіппен өрнек түрінде
көмкерілген, лак жағылған. Бүйірлеріне жоғарғы жақтарында тесіктері бар
бедерлі әшекей салынған, шараның шетімен асып тұратын үш аяқ бекітілген.
13) Пиалалар (3 дана), жаңғақ ағашы, қалайы, лак, жонылған,
көмкерілген, лак жағылғанғ көлемі: һ – 7,5 см, д – 10 см.
Үш кесе жаңғақ ағашынан жонып жасалған, жұмыр пішімді, лак жағылған,
көмкеру техникасы бойынша қалайы жіппен өрнектелген.
14) Қымыз құюға арналаған ожау, жаңғақ ағашы, лак, жонылған, лак
жағылған, көлемі: L - 16.5 Д. – 6 см.
Қымыз құюға арналған ожау, жаңғақ ағашынан жонып жасалған, көлемі пиаладан
кіші, жұмыр, доғалдана біткен әшекейлі ұзынша сабы бар, лак жағылған.
Этнографиялық мұражай деректоры Н.Заяцевтың мұражайға арнап жасаған
анықтамасынан мысал келтірсек:
Справка о работе областного этнографического музея
Музей открыт в 1968 году в с. Бутаково при восьмилетней школе. С
1972 г. - филиал Лениогорадского истоичко - краеведческого музея. Через 10
лет (1978 г.) по распоряжению Совтеа Министров Казахстанской ССР ему
присвоен статус Областного этнографического музея, единственного в
республике.
В 1983 г. музей переезжает в г. Усть – Каменогорск и в этом же году
открывается первая стационарная высавка. Если в первый год существования
музея было собрано 900 предметов6 то в 1983 г. фонды музея насчитывли уже
10. тыс. экспонатов.
В 80- ые годы музей принял вытавки 18 музеев союзных республик и
краев:
- Золотая Хохлома:
- Золотое сияние Колходы (выставка из фонда Кутаисского Государственного
музея);
- Светлый лик Киевка;
- Карабахские узоры;
- Графика Нади Рушевой;
- 1990 г. – Живопись художников Советской Киргизии;
- Ювелирное искусство казахстанского народа (г. Шевченко);
- Декоративно – прикладное искусство Таджикстана;
- Природа – наш дом (Государственный исторический музей г. Москва) и
другие.
Свои экспонаты музей вывозил в Москву. Ялту, Киев, Ригу Тувинскую
АССР, Ереван. Музей принимал участие в работе Фестиваля молодежи и
студентов в Мосвке. Волее 100 предметов (юрита, ее убранство, предметы ДПИ
экспонировались в парке культуры и отдыха им. Горького (этнографический
дворник, национальная асхана).
Музей располагается в 3-х зданиях6 являющихся памятниками истории и
архитектуры ХІХ в. (в задание высшегео мужского начального училища?
Построенного в 18886 г, в бывшем магазине по продаже стеклянной, фаянской и
другой посуды купша Кожевникова И.М. построенного пленными чехами в 1914
г.; бывшем Маринском женском училище). Кроме того, музею принадлежит
природный коплекс площадов 30 га на левом берегу Иртыша, где находится
музей под открытых небом. На его территории зарегистрировано более 20 видов
млекопитающих животных, около 50 видов птиц; более 200 видов тоавянистой и
более 70 видов древовидных пород.
Комплекс под открытым небом включает паятникаи народного зодчества –
казахским аул, старообрядческая дереяня, казачья станица со всем
традцицонными хозяйственнымипостройками.
В музее под открытым небом проводились фольклорные фестивалм,
ярмарки, народные гуляния и.т. д.
Рядом со зданием музея по ул. Урицкого разбит Летний сад, где собраны
более 100 видов растений Восточно – казахстанской области, цветов,
парковая культура.
По количеству имеющихся фондов (более 30 тыс. предметов) и числу
обслуживаемого населения (более 10 тыс. человек ежегодно) музей является
учреждением 1-й республиканской категории.
Самые значительные коллекции музея – коллекция Ткани и Дерево.
Каждая из них нсчитывает более 5 тысяч предметов. Это и одежда, коврово –
войлочные изделия, уникальная коллекция рушников и поясов. Полностью
предствалено внутреннее убранство юрты.
Коллекция нумизматики насчытывает более 600 монет ХVІІІ – ХХ в.в. В
фондах имеются монеты всех росийских императоров от Петра 1-го до Николая
2-го. Интересны рубли, выущенные в честь различных событии, монеты –
памятники русской воиской славы: в 1912 г. былы выпущен рубль с орлом
времен Александра 1-го и надписбю 1812 слваный год сей минул, но не
пройдут содеянные в нем подвиги, в 1913 г. – юбилейный рубль 300 – летие
дома Романовых ... Ценны монеты из золота (номиналом в 100 руб), платины
(номиналом в 150 руб), серебра (в 5 и 10 руб), авыпущенные с 1977 по 1980
г.г. к. Московским олимпийским играм.
Коллекция икон наситывает более 300 паятников? Написанных в технике
темперном живописи и 276 паятников медной мелколитной пластики. Это одна из
лучших коллекций икон не только в республике, но и Сибири. Около 30- ти
отреставрированных икон из фондов музея экспонировались в Мосвке в музее
им. А. Рублева на выстаке Провинциальные икон ХVІІІ – нач. ХХ в.в.
Предстваляет интерес коллекция костюма народов, населяющих нашу
область: мужской костюм русских крестьян – старообрядовцев – рубахи, штаны,
пояса и бутылы (сапоги), кафтаны из сатина, ластика, плиснс, шубы с
большим меховым воротником женская одежда – рубахи, сарафаны нарукавники,
головные уборы- кокошники, позатыльники, шамшуры, кички щали, платки.
В резулбтате посково – собирательской деятельности собрано
значительное количество экспонатов, отражающих самобытную культуру немецкой
диаспоры. Реди экспонатов имеется и переселенческий чемодан, сделанный в
1931 г. из фанеры. С этим чемоданом одна из множества семей немецев –
переселецев приехала в нашу область в 1941 г. Что могли положить в такой
чемодан? Толко самые необходимые и дорогие веши: документы, одежду, Виблию,
памятные семейные фотографии.
Другие коллекции музея:
- Мелкая меднолитная пластика (ХVII – ХХ в.в) – 276 предметов;
- Старопечатные книги (ХVII – ХVIIІ в.в) – более 200 единиц;
- Кирилловские памятники (ХІХ – нач. ХХ в.в) – около 300 единиц;
- Коллекция фарфора (Императорский завод, завод Гарднера, Попова,
Корнилова; Кузнецовых и др; ХVIIІ – нач.-ХХ в.в.) – более 1000 единиц;
- Бронзовое и чугунное литье (ХVIIІ – нач.-ХХ в.в.) - более 200
единиц;
- Изделия из драгоценных металлов и драгоценных камней (ХVIIІ – нач.-
ХХ в.в.) - более 2000 экспонатов.
Городскими властями музею передан запущенный парк им. Кирова, площадью
в 3 га, заложенный в 1935 г.
Музей планирует создать природный комплекс из редких пород деревьев,
реликатовых папортников и роз, а также строительство в парке часовни на
месте бывшего собора Покрова Пресвятой Вогородицы.
Историческая справка о Восточно – Казахстанском этнографическом
музее.
Восточно – Казахстанском этнографический музее был организован в
1968 г. в. с. бутаково (при школе).
До мая 1971 г. музей был школьным, но в 1971 г. специальным решением
Лениногорского горисполкома (№ 150 от 7 мая 1971 г.) музею было присвоено
звание народного.
Богатый этнографический материал собирался благодаря энтузиазму
учащихся и учителей местной собрался благодаря энтузиазму учащихся и
учителей местной школы. К. этоу времени была собрана уникальная
этнографическая коллекция, насчиты вающая 6 тыс. экспонатов.
С января 1972 г. Министерством культуры Каз ССР для Лениногорского
музея была выделена бюджетная единица научного сотрудника с предписание
использовать ее в Бутаковском музее. До апреля 1976 г. Бутаковский народый
музей, на основании решения Лениногорского горисполкома от 19.03.076
преобразовается вмузей под открытым не бом, включающим в себя комплекс не
бом, включающим в себя комплекс хозяйственных и жилых построек (ХVIIІ –
нач.-ХІХ в.в.).
На основании решения № 618 от 9 ноября 1977 г. Восточно –
Казахстанского облисполкома с 1 ибля 1978 г. Бутаковский этнографический
музей реорганзован в областной музей под открытым небом. Ему выделяется
земельный участок в городской зоне отдыха.
В соответствии с распоряжением Совета Министров Казахстанской ССР №197
– р от 10. 05.78. приказа Министерства культуры Казахской ССР №180 от 23.
05. 78 г. и решения Восточно- Казахстанского облисполкома № 556 от 27. 09.
78 г. организовать с 1 сентября 1978 года областной этнографический музей с
временным размещением в с. Бутаково.
С 1983 г. областной музей переведен в г. Усть – Каменогорск.
Коллекция этнографического материала составляет на 1 января 1986 г.
16. 656 единиц по основному фонду. Большая на 1 января 1986 г. 16.656
единиц по основному фонду. Большая часть это предметы домашней утвари и
одежды досоветского периода русского и казахского населения Восточного
Казахстана. Главная задача музея сводится к коммунистичесому воспитанию
трудящихся на основе развития материальной культуры. Музей ведет большую
научно- исследовательскую работу по нескольким направлениям: это группа
старообрядцев – каменщиков, этногруппа старообрядцев – поляков, казахское
население Верхнего Прииртышья, работает с коллекционерами, собрает редкие
книги.
Ежегодно сотрудниками музея проведится в среднем экскурсий, около 100
выставок, читается свыше 400 лекций, посещает музей около 35 тыс. человек.
Админстративных структурных подразделений в музее нет.
Производственными ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz