Кәсіпорындарда меншікті капитал есебін жүргізу
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1 Ұйымдарда меншікті капитал есебін ұйымдастырудың теориялық аспектілері
1.1 Меншікті капиталдың экономикалық маңызы және оны қалыптастырудың ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.2 «ЭЛИКА» ЖШС.нің технико.экономикалық көрсеткіштері ... ..12
1.3 «ЭЛИКА» ЖШС.нің бухгалтерлік есеп жұымысы және салық.есеп саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2 Кәсіпорындарда меншікті капитал есебін жүргізу
2.1 Жарғылық капитал және оның бухгалтерлік есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
2.2 Резервтік капиталды қалыптастыру және оның есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
2.3 Ұйымның бөлінбеген пайдасының (жабылмаған зияны) есебін жүргізу ... ..28
3 Меншікті капитал қозғалысы туралы есептілік және оның аудиті
3.1 Меншікті капитал қозғалысы туралы есептілікті дайындау тәртіптері ... ... 34
3.2 Аудитті жүргізу әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
3.3 Ұйымның жарғылық және резервтік қоларының есебін аудиттеу ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...55
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
1 Ұйымдарда меншікті капитал есебін ұйымдастырудың теориялық аспектілері
1.1 Меншікті капиталдың экономикалық маңызы және оны қалыптастырудың ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.2 «ЭЛИКА» ЖШС.нің технико.экономикалық көрсеткіштері ... ..12
1.3 «ЭЛИКА» ЖШС.нің бухгалтерлік есеп жұымысы және салық.есеп саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2 Кәсіпорындарда меншікті капитал есебін жүргізу
2.1 Жарғылық капитал және оның бухгалтерлік есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
2.2 Резервтік капиталды қалыптастыру және оның есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
2.3 Ұйымның бөлінбеген пайдасының (жабылмаған зияны) есебін жүргізу ... ..28
3 Меншікті капитал қозғалысы туралы есептілік және оның аудиті
3.1 Меншікті капитал қозғалысы туралы есептілікті дайындау тәртіптері ... ... 34
3.2 Аудитті жүргізу әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
3.3 Ұйымның жарғылық және резервтік қоларының есебін аудиттеу ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...55
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1 Ұйымдарда меншікті капитал есебін ұйымдастырудың теориялық аспектілері
1.1 Меншікті капиталдың экономикалық маңызы және оны қалыптастырудың ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2 ЭЛИКА ЖШС-нің технико-экономикалық көрсеткіштері ... ..12
1.3 ЭЛИКА ЖШС-нің бухгалтерлік есеп жұымысы және салық-есеп саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
2 Кәсіпорындарда меншікті капитал есебін жүргізу
2.1 Жарғылық капитал және оның бухгалтерлік есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
2.2 Резервтік капиталды қалыптастыру және оның есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
2.3 Ұйымның бөлінбеген пайдасының (жабылмаған зияны) есебін жүргізу ... ..28
3 Меншікті капитал қозғалысы туралы есептілік және оның аудиті
3.1 Меншікті капитал қозғалысы туралы есептілікті дайындау тәртіптері ... ... 34
3.2 Аудитті жүргізу әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
3.3 Ұйымның жарғылық және резервтік қоларының есебін аудиттеу ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .55
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..61
КІРІСПЕ
Диплом тақырыбының өзектілігі меншікті капиталдың тәжірибе жүзінде ұйымның қызмет саласында үлкен мән алады, сонымен қатар меншікті капитал шаруашылық қызметке қажетті материалдық құндылықтардың, ақшалай қаражаттардың, қаржылық салымдар мен алдағы уақыттарда табыс табу мақсатында жұмсалған шығындардың және алажақтардың ақшалай жиынтығын айқын көрсетеді.
Нарық шартында кәсіпорын, кредиттік мекемелер және тағы да басқа иелік ететін объектілер мүлікті пайдалану, ақша қаражаттарын, көптеген коммерциялық операцияларды және инвестицияны пайдалану арқылы келісім шартқа түседі. Бұл қарым-қатынас сенімді болуы үшін қатысушылар өздеріне қажетті қаржылық ақпараттарды алып және пайдаланып отыруы қажет. Ақпараттардың сенімді болуы аудитормен тексеріліп жүргізіледі.
Коммерциялық ұйымның, кәсіпорындардың негізгі мақсаты табыстың көлемі неғұрлым жоғары алу болып саналады. Меншік иелерінің капиталға салған салымдарының кері қайтарылымы кәсіпорыннан тыс саладан түскен табыстың көлемінен кем болмауы керек.
Сонымен қатар, жұмыс жасап тұрған кәсіпорындардың негізгі мақсатының бірі - табыс көзін сақтап қалу, соның ішінде меншікті капитал. Меншікті капиталдың сол кәсіпорын өзінің әрі қарай жұмыс жасау қабілетін сақтап қалу үшін орны жоғары.
Меншік иелері, соның ішінде ұжымдық меншік иелері- акционерлер, сонымен қатар кредиторлар өздігінен көптеген кәсіпорын операцияларының жүргізілуіне, қорытынды есептердің жүргізілуіне қатысып, бақылай алмайды. Сондықтан олар квалификациясы бар тәжірибелі мамандардың қызметін пайдаланады. Аудиторлық қызмет - сенімді қаржылық ақпараттармен қамтамасыз етеді.
Кәсіпорын және сол кәсіпорындағы қызметтерді жүргізуде сақталынатын заңдылықтар және қызметтердің нәтижесі туралы ақпараттар мемлекетке салық салу және экономика саласында шешімдер қабылдау үшін қажет. Ақпараттардың сақталуы нарықтағы капиталдың тиімді жұмыс жасауын жоғарылатады, сондай-ақ экономикалық шешімдер қабылдауға көмектеседі және баға береді.
Меншікті капитал тәжірибе жүзінде аудит саласында үлкен мән алады. Меншікті капитал шаруашылық қызметке қажет материалдық құндылықтардың, ақшалай қаражаттардың, қаржылық салымдар мен алдағы уақыттарда табыс табу мақсатында жұмсалған шығындардың және алажақтардың ақшалай жиынтығы.
Шаруашылық субъектісі алғаш құрылған кезде оның капиталы Қазақстан Республикасының заңында қаралған мөлшерден кем болмауы тиіс және де ол сол субъект құрылтайшыларының, акционерлерінің ақшалай, заттай және басқадай түрде акционерлік қоғамға қосқан үлестерінен құралады.
Кейінгі уақыттарда субъектінің капиталы өзінің қызметі барысында тапқан таза табысы және сондай-ақ басқа көздерден, тегін түскен мүліктермен, ақшалай қаржылар есебінен өсіп отырады.
Меншікті капиталдың есебі және аудиті деп аталатын дипломдық жұмысымды талдау барысында меншікті капиталдың көптеген түсініктерімен таныстым. Бухгалтерлік есепте меншікті капитал: жарғылық капиталдан, қосымша капиталдан, резервтік капиталдан және өзге де меншікті капиталдан тұрады. Дипломдық жұмысым осылар негізінде жазылады.
Зерттеу пәні меншікті капитал, сонымен бірге меншікті капиталдың құрылымы, түрлері, пайдаланылуы және оны аудиттеу тіртіптері қарастырылады.
Зерттеу объектісі ретінде Алматы Пана LTD ЖШС алынды.
Диплом жұмысымның мақсаты меншікті капиталдың есебін, аудитін талдау және анықтау, аудиторлық қорытынды беру.
Жоғарыдағы атылған міндеттерге қол жеткізу үшін дипломдық келесі міндеттер алға қойылды:
- меншікті капиталдың экономикалық мазмұнын ашу;
- кәсіпорындағы жарғылық капиталдың есебін қарастыру;
- кәсіпорындағы резервтік қордың есебін қарастыру;
- ұйымның бөлінбеген пайда немесе жабылмаған зиян есебін зерттеу;
- меншікті капитал қозғалысы бойынша операцияларды аудиттеу тәртіптерін қарастыру.
Дипломдық жұмысымның әдістемелік базасы. Дипломдық жұмысты орындау барысында ҚР-ның заңдылық және нормативтік актілері, бухгалтерлік есеп және аудит жөніндегі әдебиеттер мен материалдар, ұйымның есеп-салық саясаты мен бухгалтерлік есеп мәліметтері пайдаланылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Жұмыс кіріспеден, негізгі үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.
1 Ұйымдарда меншікті капитал есебін ұйымдастырудың теориялық аспектілері
1.1 Меншікті капиталдың экономикалық маңызы және оны қалыптастырудың ерекшеліктері
Өндіріспен, саудамен немесе кәсіпкерліктің басқадай түрімен айналысатын шаруашылық субъектілері қайсыларының болса да шаруашылық қызметпен айналысу үшін белгілі бір мөлшерде материалдық құндылықтары, ақшалай қаражаттары, қаржылық салымдары мен алдағы уақыттарда табыс табу мақсатында жұмсаған шығындары мен алажақтары болуы керек. Осы жоғарыда аталғандардың ақшалай жиынтығы меншікті капитал болып саналады. Ал, қаржы есептерін әзірлеп тапсыруға арналған тұжырымдамалық негіздемеде меншікті капиталға былайша анықтама береді: меншікті капитал- бұл субъектілердің міндеттемелерін шегеріп тастағаннан кейінгі оның активі. Шаруашылық субъектісі алғаш құрылған кезде оның капиталы Қазақстан Республикасының заңында қаралған мөлшерден кем болмауы тиіс, және де ол сол субъекті құрылтайшыларының, акционерлерінің ақшалай, заттай және басқадай түрде қоғамға қосқан үлестерінен құралады. Кейінгі уақыттарда субъектінің капиталы өзінің қызметі барысында тапқан таза табысы және сондай-ақ басқа да көздерден, тегін түскен мүліктер мен ақшалай қаржылар есебінен өсіп отырады.
Жалпы шаруашылық субъектінің есебін жүргізу барысында жұмыс істеп тұрған, қызмет атқарушы, яғни қолданыстағы капиталы және оның құрамы мен құрылымы бухгалтерлік баланстың активінде көрсетілсе, ол капиталдың қаржыландыру көздері баланстың пассивінде көрсетіледі.
Субъектінің мүлкі оның негізгі құралдары мен айналымдағы қаржыларының құнын құрайды. 1-Қаржылық есеп беруді дайындау және ұсыну қаржылық есеп берудің халықаралық стандартына сәйкес меншікті капиталға мыналар жатады 1:
- жарғылық капитал;
- резервтік капитал;
- қосымша төленген капитал;
- бөлінбеген пайда немесе жабылмаған зиян.
Шаруашылық субъектілері өздерінің меншікті қаржыларынан басқа қарыз қаражаттарында пайдаланады. Ал олардың қатарына қысқа және ұзақ мерзімді несиелер, қарыздар, аванстар және кредиторлық борыштар жатқызылады.
Жарғылық капитал - меншік иесі субъектінің (кәсіпорын) жарғысында қаралған қызметтерін қамтамасыз ету үшін инвестицияланған қаржыларының сомасы болып саналады. Жарғылық қор мүшелері субъектінің жарғысында және басқа да құрылтайшылық құжаттарында белгіленген өкіметтің атқарушы органдарында тіркелуі керек. Оның мүшелері құрылтайшылық құжаттарға тиісті өзгерістер енгізілгеннен кейін ғана өзгеруі мүмкін 2.
Жарғылық капитал экономикалық субъектінің қаржылық жағдайын сипаттайтын негізгі көрсеткіш болып табылады. Ол кәсіпорынның негізгі элементі болып саналады. Себебі ондағы өзгерістер белгілі бір заңдылықтарға сәйкес жасалынады. Кәсіпорынның жарғылық капиталы оның жарғылық міндеттемелерін орындауға қажетті қаржының құралу көзі. Жарғылық капитал өндірістік қызметтің пайда табу мақсатындағы алғашқы капиталы және де кәсіпорынның меншік иелерінің алғашында кәсіпорынды құруға жұмсаған қоры. Кәсіпорынның меншік иелері заңды және жеке тұлға ретінде қызмет атқара алады.
Жарғылық капиталдың қалыптасуы кәсіпорынның құрылуымен және оның ұйымдық-құқықтық формасымен байланысты болып келеді. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында әр кәсіпорынның жарғылық капиталының қалыптасу ретін қатаң бақылап отырады.
Жарғылық капиталдың кәсіпорынның ұйымдық-құқықтық формасына сәйкес мынадай түрлері болады: жарғылық капитал, жарғылық қор, жинақ капиталы 3.
Жарғылық капитал - салымдардың ақшалай өлшемінің жиынтығы. Шаруашылық қоғамның мынадай түрлері бар: акционерлік қоғам, ЖШС және тағы да басқалары.
Жинақ капитал - заңдылықтар бойынша жарғы қабылданбаған, яғни тек құрылтайшылық құжаттары бар кәсіпорында қалыптасады. Бұларға толық және сенім шаруашылық серіктестіктері жатады. Жинақ капитал құрылтайшылардың салымдары негізінде құрылады.
Жарғылық қор - кәсіпорын меншік иелерінің кәсіпкерлік қызметін іске асыруға қажетті мүлігі болып саналады. Жарғылық қор мемлекеттік және жергілікті кәсіпорында жарғылық капитал немесе жинақ капитал есебінде жүреді.
Қазіргі кезде кәсіпкерлік қызметтің ең көп тараған түрі олар акционерлік қоғамдар мен серіктестіктер болып табылады.
Акционерлік қоғамның заңды меншігі оның акционерлеріне тиісті емес. Егер акционерлік қоғам дағдарысқа ұшыраған жағдайда және олардың қарыздары қолда бар мүліктің құнынан жоғары болса, онда акционерлер қарыздық міндеттемелер мен қарыздық шығындар бойынша жауап бермейді. Жарғылық капитал кредиторлармен есеп айырысу мүмкіндігіне кепілдік беретін мүлкінің ең аз мөлшерін анықтайды.
Акционерлік қоғамдар ереже бойынша ұйымдық немесе корпоративтік меншікке ие болады. Меншік иелері болып заңды тұлға, жеке тұлға, салымшылар ұжымы және акционерлер корпорациясы табылады. Жарғылық капитал меншікті капиталдың қалыптасуының негізгі аспектілеріне әсер етеді.
Акция - құнды қағаз, акция иелері акционерлер жиналысына қатысуға және одан белгілі бір сомадағыпайда, яғни дивидент алуға құқылы. Шығарылған акциялар тіркеуден өтуге тиіс.
Акционерлік қоғамның жиналысы құрылтайшылармен шешіледі. Құрылтайшылар жиналысында жарғы, құрылтай келісім-шарты және де акцияның ақшалай құны бекітіледі. Жарғыда аталуы, өткен орны, көлемі, акцияның түрі және номиналдық құны, жарғылық капиталдың құны, қызмет түрі, құрылымы, қоғамды басқару органдары және олардың шешімдері, тағы да басқалары. Жарғылық капиталдағы елеулі өзгерістер акционерлердің қатысуымен шешіледі және мемлекеттік органдарда тіркелуі керек 2.
Акционерлік қоғамның жарғылық капиталына кіретін мүлкін ақшалай бағалау жалпы қатысушылардың өзара келісімімен жүзеге асады, ал төленуге тиіс қосымша акциялар мен өзге де бағалы қағаздар қоғамның директорлар кеңесімен бекітіледі. Осыған сәйкес директорлар кеңесі мүліктің жарғылық капиталға кіретін нарықтық бағасын белгілеу керек. Акционерлік қоғамның мекемеге кіретін мүліктік құны жалпы қатысушылармен төленетіндігіне көңіл аудару қажет. Бұл кезде осы қоғамның жарғылық капиталға кіретін мүлкі директорлар кеңесінің құны басым даусымен анықталады (директорлардың жартысынан кем емес даусы).
Шаруашылық қызмет үрдісінде қоғамда жаңа мүліктер пайда болуы мүмкін немесе активтер көлемі ұлғаяды.
Мұндай мүлік көздерінің есебі немесе құнының өсуі бухгалтерлік есепте қосымша капитал деген ұғыммен енгізілген. Ол есеп объектісі сияқты инфляциялық процедураның болуына байланысты қоғамның бухгалтерлік есеп стандарттарындағы бағалау әдістерінің өзгеруінен пайда болады.
Қосымша төленген капитал - қоғамның өзінің акцияларын олардың атаулы құнынан (номиналдық) артық құнымен сатқаннан пайда болған құн айырмашылығынан туындайды 4.
Қосымша төленбеген капитал - негізгі құралдар мен инвестицияларды қайта бағалағанда олардың құнының өскен сомасынан және тағы да басқалардан туындайды 5, 113 б.
Қосымша капиталға кіретін ұйым табыстары ұйымның меншікті капиталын көбейтеді, бірақ есептілік кезеңде қоғам қызметінің қаржылық жағдайына әсер етпейді 5, 13 б.
Мысалы: ұйым жоғары құнды ғимаратты иелігіне өтеусіз алуы мүмкін. Осыдан оның мүлкі мен капиталы өседі, бірақ есептілік кезеңде ұйым қызметінің қаржылық жағдайы зиян болып табылады. Қаржылық жағдайдың қызметіне кірмейтін табыстар салықтық есепте мыналарға жатады: салық салынатын түсімді есептеу барысында қосымша капиталға кіретін табыстар салық салынатын түсімге қосылады.
Қосымша капитал мынадай жолдармен құралады:
1) Қайта бағалау бойынша ұйымның айналымнан тыс активтерінің негізгі құралдар, материалдық емес активтер,ұзақ мерзімді қаржылық салымдар және өзге де капиталдық салымдар құнының өсімі;
2) Заңды және жеке тұлғалардан өтеусіз алынған мүліктерімен ақша қаражаттары;
3) Сату-сатып алу сомасының айырмашылығымен акцияның номиналдық құнының сомасы есебінен акцияның қосымша эмиссиясы немесе акциялардың номиналдық құнының жоғарылауы номиналдық құнынан асатын баға қызметі бойынша;
4) Ұйым қоры және табыс есебінен құралған айналымнан тыс активтердің құнының өсімі;
5) Ұйымның жарғылық капиталына шетел инвесторларынан салынған оң бағамдық айырмашылықтың көрінуі.
Қосымша капитал тек қана жоғарыда көрсетілгендер бойынша құралмайды. Қосымша капиталға не қосу керектігін және оны қалай пайдалану керектігін тиісті ережелерді дайындайтын ұйымның иелері шешеді. Бұл ережелер құрылтайшылардың жалпы жиналысының хаттамасында көрінуі тиіс және кейін ол есептеу саясатында бұйрық болып беркітіледі.
Резервтік капитал - келешекте болуы мүмкін зияндар мен шығындардың орнын толтыруға арналып, шаруашылық субъектісі өзінің таза пайдасынан бөлінген меншікті капиталының бір бөлігі. Резервтік капиталдың мөлшері мен құрылу тәртібі Қазақстан Республикасының заңдары мен шаруашылық субъектісінің жарғысында қаралады.
Резервтік капитал болашақта көрінбеуі мүмкін шығыстар мен зияндарды жабатын кәсіпорынның құқтары және құрылтайшылардың құжаттары арқылы пайда болады. Резервтік капитал - бұл кәсіпорынның үзіліссіз жұмысына кепілдік беретін және үшінші жаққа қарайтын қосымша қаржы көзі болып табылады. Мұндай қаржы көздерінің болуы кәсіпорындарға өзінің міндеттемелерін жабу мүмкіндігін береді4.
Резервтік капитал қанша жоғары болса, соншалықты мөлшердегі зияндар өтелуі мүмкін және кәсіпорын басшылығы зияндарды анықтауда реттеу мүмкіндігін алады. Резервтік капитал міндетті және міндеті емес тұлғалардан құралады.
Қазіргі кезде акционерлік қоғамдар мен шетелдік инвестициясы бар кәсіпорындарда резервтік капиталды қалыптастыру міндетті болып саналады. Егер құрылтайшының құжатарында резервтік капиталды құру туралы бөлім қабылданбаса, онда оны құруға құқысы жоқ. Кәсіпорынның бухгалтерлік балансында міндетті резервтік капиталдың жеткіліксіз көлемі түсімнің жеткіліксіздігін немесе зиянды жабу үшін пайдаланылған резервтік капиталын көрсетеді.
Акционерлер жиналысында құрылған резервтік капиталдың минималды шегі болады. Бұл резервтік қордың көлемі кәсіпорынның жарғылық капиталдың кем дегенде 15 пайызын құрауы керек. Ал шетелдік инвестициясы бар кәсіпорындарда жарғылық капиталдың кем дегенде 25 пайызынан кем емес. Резервтік капиталдың көлемі кәсіпорын табысының 50 пайызынан кем емес түрінде құрылуы керек 6.
Резервтік қор капиталы есептік жылдағы баланс шығындарын, облигацияларды жабу және басқа құралдар болмаған жағдайда акционерлік қоғамның акциясын сатып алу үшін қалыптасқан.
Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын кез-келген кәсіпорынның қаржылық нәтижесі пайда немесе зиян болып табылады.
Пайда тауардың сату бағасы мен оның толық өзіндік құны арасындағы айырмашылық, яғни таза табысы. Кәсіпорынның қорытынды көрсеткіші - пайдадан, тұтынылған өндіріс құрал-жабдықтарына жұмсалған шығындар мен қызметкерлердің еңбегіне төленген ақның орны жабылады. Пайда көлемі сатылған
өнім мөлшеріне және сапасына, өнімнің өзіндік құнына, сату бағасына және басқа түрдегі түсім мен шығынға байланысты. Пайданың бір бөлігі кәсіпорынның өзінде қалады, ал екіншісі мемлекеттік бюджетке түседі. Егер кәсіпорын шығынмен жұмыс жасаған жағдайда, ол шығынды жабу көздері анықталады.
Бөлінбеген пайда дегеніміз - кәсіпорынның таза табысынан мемлекеттік бюджетке төленетін салықтарды алып тастағаннан қалатын пайда. Бухгалтерлік есепте бөлінбеген пайда құрамына кәсіпорын акционерлерінің дивидент түріндегі пайдасы да кіреді 7.
Есепті жылдың бөлінбеген пайдасы акционерлерге дивидент төлеуге және резервтік қорға аудару үшін пайдаланылады. Кәсіпорын өзінің есепті саясатына байланысты бөлінбеген пайдасын алдын-ала жоспарланған іс-шараларды да қаржыландыруға жұмсауы мүмкін.
Бұл іс-шаралар өндірістік және өндірістік емес болып екіге бөлінеді.
Өндірістік мақсаттағы іс-шараларда кәсіпорын қаржысы өндірісті ұлғайтуға, жаңа технологиялар сатып алуға жұмсалса, өндірістік емес мақсаттағы іс-шараларда кәсіпорын қаржысы өзінің қызметкерлеріне материалдық көмек көрсету, олардың әлеуметтік жағдайын көтеруге жұмсалады.
Арнайы салаға арналған қорлар кәсіпорынның меншік иелерінің тағайындаған нормасы бойынша қалыптасады. Олар заң бойынша жинақтаушы қор, әлеуметтік сфера қоры және тұтыну қоры болып бөлінеді.
Кәсіпорынның жинақтаушы қоры төмендегідей мақсаттарға жұмсалады:
1) Жаңа объектілердің құрылысы мен өндірісті ұлғайту, қайта құруды қаржыландыру;
2) Ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу;
3) Акция, облигация және басқа құнды қағаздарды шығарумен байланысты шығындар;
4) Инвестициялық қор, біріккен кәсіпорындар, акционерлік қоғамдар мен ассоциациялар құруға төленетін жарна;
5) Табиғатты қорғауға бағытталған іс-шараларды қаржыландыру.
Тұтыну қорының жинақтаушы қордан айырмашылығы, ол қызметкерлерге материалдық көмек көрсету мен оларды әлеуметтік жағынан қамсыздандыруға жұмсалады. Арнайы салаға арналған қаржы акционерлердің бекіткен сметасы бойынша жұмсалады.
Тұтыну қоры қызметкерлерді әлеуметтік жағынан қорғауға арналады. Олар: санаторияларғажолдама беру, материалдық көмек беру, сыйақылар, балаларға жолдама беру, жолда тегін жүру құқығы, тұрғын үй құрылысы және тағы да басқалары.
Әлеуметтік сфераға арналған қаражат әлеуметтік сфераны дамытуға жұмсалады. Мысалы: тұрғын үй құрылысы, денсаулық сақтау, мәдениет, спорт, бала-бақшалар, демалыс орындары.
Сонымен, бөлінбеген пайда (табыс) - шаруашылық субъектісінің жалпы табысының барлық шығындарын өтегеннен кейін, бюджетке төленген салық сомаларынан және табыстан басқадай бағыттарға пайдаланғаннан қалған бөлігі.
Бухгалтерлік есепте меншікті капиталдың әрбір элементі бөлек синтетикадық шоттарда есептеледі. Ондағы өзгерістер, қозғалыстар тиісті заңдылық және нормативтік актілермен реттеледі, шектеледі.
1.2 Алматы Пана LTD ЖШС-нің технико-экономикалық көрсеткіштері
Алматы Пана LTD жауапкершілігі шектеулі серіктестігі 2007 жылы ҚР Әділет басқармына тіркеліп, Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодесі және Жеке кәсіпкерлік қызметі туралы заңына сәйкес кәсіпкерлік қызметпен айналысу үшін құрылған болатын. ЖШС ҚР салық Кодесіне сәйкес толық қаржы және салық есебін жүргізеді.
Серіктестіктің ҚР есеп айырысу шоты, салықтық тіркеу нөмірі, өзінің жарғысы және балансы бар. Серіктестіктің негізгі қызмет мақсаты табыс табу болып саналады. Бұл серіктестіктің негізгі қызметі оның жарғысына сәйкес Алматы қаласы тұрғындарға көтерме және бөлшек сауда арқылы халық тұтынатын тауарлар сату, күзет қызметі, сервистік жөндеу мен монтаждау, автокөлік арқылы жүктер мен жүргінщілерді қалааралық тасымалдау, құрылыс, өндірістік техникаларды жалға берумен айналысады.
Серіктестіктің жылдық қаржылық есептемелерінің дұрыстығын, сондай-ақ оның істерінің ағымдағы жағдайын тексеру мақсатында және оны растау үшін серіктестік, оның директоры және оның қызметіне басқа да мүліктік мүдделеріне қатысы жоқ тәуелсіз аудиторларды тартуға құқығы бар.
Алматы Пана LTD ЖШС Қазақстан Республикасының Жеке кәсіпкерлік туралы заңына сәйкес заңды тұлға болып табылады. Серіктестік өз атынан келісім жасауға, сондай-ақ мүліктік және жеке мүліктік емес мәмілелерді жүзеге асыруға құқылы. Ұйым өзіне тиесілі мүлікпен барлық міндеттемелеріне жауапты болады.
Кез келген ұйымның қаржы-шаруашылық жағдайын бағалау үшін, баланс активтері мен олардың қалыптасу көздерімен қатар, олардың технико-экономикалық көрсеткіштері арқылы талдау орынды. Сонымен, зерттеу жүргізілген ұйымның мәліметтері негізінде оның технико-экономикалық көрсеткіштерін 1 кесте арқылы талдау жүргізе аламыз.
Зерттеу жүргізілген Алматы Пана LTDЖШС 2010 жылғы қаржылық қызмет қорытындысы пайдамен аяқталып отыр. Егер ұйым 2010 жылы жұмыстарды мен қызметтерді өткізуден түсімді өткен жылмен салыстырғанда 13 428 450 теңгеге немесе 16,32 пайызға артық алған болса, соған сәйкесті өткізілген өнімнің өзіндік құны да 5 193 870 теңгеге немесе 13,15 пайызға жоғарылап отыр.
Ал кезең шығындары 19,1 пайызға төмендеген. Ұйымның таза табысы 2010 жылы 2009 жылмен салыстырғанда 60,7 пайызға дейін төмендеп отыр. Оның себебі, өткізілген өнімнің өзіндік құны, яғни ұйымның өндірістік шығындары жоғарылап отырғанымен түсіндіруге болады.
Бұл кестеден зерттеу жүргізілген ұйымның қаржылық жағдайын жақсы деңгейде деп айтуға болады. Дегенмен де, ұйымның банктік кредиторлар алдындағы борышы жоғарылап отыр, соған байланысты олардың алдында тұрған негізгі міндеттің бірі, ұйымның қзымет көрсету көлемін ұлғайта отырып, кредиторлар алдында борыштарын уақытында өтеу болып саналады.
1 кесте - Алматы Пана LTD ЖШС-нің технико-экономикалық көрсеткіштері
№
Көрсеткіштер
Жылдар
Ауытқу (+, -)
2009 ж
2010 ж
теңге
%
1
Негізгі құралдардың
орташа жылдық құны, тг
142 380 000
121 088 325
-21291675
-14,95
2
Ағымдағы активтердің орташа жылдық құны, тг
55416000
25456332
-29959668
-54,06
3
Оның ішінде:
Дебиторлық қарыздар
29603000
5511727
-24091273
-81,38
4
Банктік қарыздардың орташа жылдық құны, тг
26 766 000
103 729 503
+76 963 503
+287,54
5
Орташа еңбек ақы мөлшері, тг
77895
81455
+3560
+4,57
6
Орташа тізімдік жұмысшылар саны, адам
15
18
+ 3
+20,0
7
Өнімдерді (жұмыс, қызмет) өткізуден түскен табыс, мың тг
82 251 500
95 679 950
+13 428 450
+16,32
8
Өткізілген өнімдердің (жұмыс, қызмет) өзіндік құны, мың тг
39 474 800
44 668 670
+5 193 870
+13,15
9
Кезең шығындары, тг
36 262 300
39 321 502
+ 3 059 202
+ 8,43
10
Таза табыс (залал), тг
6 514 400
11 689 778
+5 175 378
+79,44
11
Қор қайтарымдылығы, тенге
5,8
7,9
+2,1
+36,2
12
Қор сыйымдылығы, тенге
0,17
0,12
- 0,05
-29,41
13
Өткізу рентабелділігі, %
10,9
3,7
-7,2
-66,05
Ескерту - кестені автордың өзі ұйымның есеп мәліметтері негізінде есептеп шығарды
Нарық жағдайында қаржылық жоспарлау кәсіпорынға оның қызметі жөнінде көптеген параматрлерді сырттан бекітетін орталықтандырылған әкімшілік сипатты жояды. Ол, ең алдымен бәсекелестік нәтижесінде қарқынды өзгеріп отыратын нарықтық коньюнктура жағдайында өзінің хал-жағдайын нығайтуға ұмтылатын кәсіпорынның шаруашылық әрекетінің икемді стратегиясы мен тактикасын жасауға қызмет етеді. Қаржылық қызметте нормативтерді пайдалану кәсіпорынның өз еркінде, сондықтан нормативтер туралы ақпараттар коммерциялық құпияға айналады.
Жоспарланған нормативтерден ауытқуды талдау, кәсіпорынның ішкі талдауының құрамдас бөлігі болып табылады. Бухгалтерлік есеп беруге негізделген қаржылық жағдайды талдау, сыртқы талдау сипатына ие болады, яғни бұл кәсіпорынның қызметі туралы ақпараттардың шектеулі бөлігінен тұратын есеп мәліметтері негізінде осы кәсіпорынның мүдделі контрагенттерінің - меншік иесі немесе мемлекеттік органдардың берілген кәсіпорынның шегінде жүргізетін талдауы. Қаржылық жағдайды ішкі талдау әдістемесі, әрбір кәсіпорын үшін тек потенциалды әріптестерін бағалау мақсатында ғана емес, сонымен қатар қаржылық есепті сыртқы пайдаланушылардың көзқарасы тұрғысынан алғандағы өзін-өзі бағалау үшін де қажет.
Кәсіпорынның баланс активтерін талдау негізгі және айналым құралдарының құрамын, құрылымын және динамикасын талдаудан бастаған жөн. Сондықтан, біз зерттеу жұмысы жүргізіліп отырған Алматы Пана LTDжауапкершілігі шектеулі серіктестігінің ұзақ мерзімді активтерінің құрамы мен құрылымына төмендегі 2- кестенің негізінде талдау жүргізіп отырмыз.
2 кесте - Алматы Пана LTD ЖШС-нің ұзақ мерзімді активтерінің құрамы мен құрылымы
Ұзақ мерзімді активтер түрлері
2009 жыл
2010 жыл
Ауытқу (+,-)
теңге
%
теңге
%
теңге
%
Негізгі құралдар, барлығы, с.і:
142 380 000
58,18
121 088 325
45,54
-21291675
-12,64
ғимараттар
32 156 220
13,14
31 254 890
11,75
-901330
-1,39
құрылыс-жайлар
30 125 540
12,31
28 545 600
10,73
-1579940
-1,58
беріліс құралдары
22 489 000
9,19
17 589 630
6,61
-4899370
-2,58
машиналар, механизм
34 286 546
14,01
25 256 850
9,5
-9029696
-4,51
көлік құралдары
18 941 005
7,74
15 425 620
5,8
-3515385
-1,94
басқалары
4381689
1,79
3 015 735
1,13
-1365954
-0,66
Ұзақ мерзімді қаржылық салымдар
102 156 000
41,75
144 642 858
54,4
+42486858
+12,65
Материалдық емес активтер
176 000
0,07
181 500
0,06
+5500
-0,01
Барлығы
244 712 000
100
265 912 683
100
+21200683
-
Ескерту - кестені автордың өзі ұйымның есеп мәлімететрі негізінде есептеп шығарды
Зерттеу жұмысы жүргізіліп отырған ұйымның қаржылық жағдайына толық сипаттама беру үшін оның баланс баптарына талдау жүргізуге болады. Бұл талдау кәсіпорынның игілігіндегі капиталды орналастыру жөніндегі мәліметтен тұрады. Әрбір орналастырылған капитал түріне баланстың жеке баптары сәйкес келеді. Осы берілгендер бойынша, кәсіпорынның активтерінде қандай өзгеріс болғанын, қай бөлігі кәсіпорынның жылжымайтын мүлігін түзетінін (құрайтынын), қандай бөлігі айналым құралдары, оның ішінде өндіріс және айналым сферасындағыларды белгілеуге болады.
Баланс активінің негізгі белгісі болып олардың өтімділік деңгейі саналады, яғни нақтылай ақшаға айналу жылдамдылығы. Осы белгісі бойынша барлық баланс активтері ұзақ мерзімді (немесе негізгі капитал) және ағымдағы активтер (айналым) болып бөлінеді.
Зерттеу жүргізіліп отырған Алматы Пана LTD ЖШС-нің негізгі құралдардың құны 2010 жылы 2009 жылға қарағанда 21191675 теңгеге азайып отыр. Оның себебі ұйымның қызмет процесінде пайдаланылмайтын негізгі құралдардың басқа жаққа сатылуынан және олардың тозуынан болып тұр. Ал ұйымның қаржылық салымдары соңғы жылы өткен жылмен қарағанда 12,65 пайызға жоғарылаған.
Қаржылық салымдардың жоғарылауы акционерлік қоғам соңғы жылдары өндіріске өнімділігі жоғары жаңа шетелдік технологияларды енгізіп отыр.
Ұйымның ағымдағы активтеріне сипаттама беру үшін төмендегі 3 кестенің мәліметтеріне талдау жүргізіп көрсетейік.
3 кесте - Ағымдағы активтердің динамикасы және құрамы
Ағымдағы активтердің түрлері
2009 ж
2010 ж
Ауытқу (+,-)
тг
%
тг
%
тг
%
Ақша қаражаттары
25276000
45,61
19888100
78,12
-5387900
+32,51
Қысқа мерзімді қаржылық салымдар
537000
0,97
56505
0,22
-480495
-0,75
Дебиторлық қарыздар
29603000
53,42
5511727
21,66
-24091273
-31,76
Барлығы
55416000
100
25456332
100
-29959668
-
Ескерту - кестені автордың өзі ұйымның есеп мәлімететрі негізінде есептеп шығарды
Жоғарыдағы 3 кестенің мәліметтері арқылы біз, зерттеу жүргізілген ұйымның ағымдағы активтерінің жалпы сомасы 2010 жылы 2009 жылға қарағанда 29959668 теңгеге дейін төмендегінін көре аламыз. Оның ішінде ақша қаражаттары 5387900 теңгеге, қысқа мерзімді қаржылық салымдары 480495 теңгеге, ал дебиторлық қарыздар 24091273 мың теңгеге азайғаны байқалады. Яғни, ұйымның қысқа мерзімді активтерінің қозғалысының едәуір өзгеріске ұшырағанын байқауға болады. Ол ұйым қызметінің үздіксіздігін көрсетеді. Жоғарыдағы берілген кесте қортындыларынан зерттеу жүргізілген ұйымның қаржылық-шаруашылық жағдайына толық сипаттама беру қиын, сондықтан біз
Зерттеу жұмысы жүргізіліп отырған Алматы Пана LTDжауапкершілігі шектеулі серіктестігінің қаржылық жағдайына сипаттама беру үшін оның капитал көздерінің құрамы мен құрылымына талдау жүргізу қажет
4 кесте - Ұйымның капитал көздерінің құрамы және құрылымы
Капитал көздері
2009 ж
2010 ж
Ауытқу (+, -)
теңге
%
теңге
%
теңге
%
Барлығы
300 128 000
100
291 369 015
100
- 8 758 985
-
Жарғылық капитал
72 268 000
24,1
37 037 044
12,71
- 35 230 956
-11,39
Резервтік капитал
16 993 000
5,66
8 379 800
2,88
- 8 613 200
-2,78
Бөлінбеген табыс
(жабылмаған зиян)
6 514 400
2,17
11 689 778
4,01
+5 175 378
+79,44
Ұзақ мерзімді несиелер
26 766 000
8,93
103 729 503
35,6
+76 963 503
+26,67
Бюджетке
477 000
0,16
363 000
0,12
-144 000
-23,9
Персоналдарға еңбек ақы бойынша
725 200
0,24
627 100
0,21
-98 100
-13,52
Басқа да кредиторлық қарыздар
176 384 400
58,76
129 542 790
44,46
-46 841 610
-26,55
Ескерту - кестені автордың өзі ұйымның есеп мәлімететрі негізінде есептеп шығарды
Зерттеу жүргізілген Алматы Пана LTD жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде меншікті капиталдың құны 2010 жылы 2009 жылға қарағанда 8 758 985 теңгеге төмендеп отыр. Соның ішінде жарғылық қордың құны 8613200 теңгеге, резервтік капитал 35230956 теңгеге және бөлінбеген табыстың құны 35085171 теңгеге қысқарған болса, ал ұзақ мерзімді несиелер бойынша борыш 76963503 теңгеге жоғарылаған, яғни ұйым банктен ұзақ мерзімді несие алу көлемін ұлғайтып отыр. Ал бюджетке салықтар бойынша берешек 144 000 теңгеге және басқа да кредиторлық борыштар бойынша берешек 5 954 061 теңгеге, онымен қатар ұйымның жұмысшылар алдында еңбек ақылары бойынша берешегі 98100 теңгеге азайған.
Сонымен, жоғарыдағы 4 кесте мәліметтерін қорытындылай келе, зерттеу жүргізіліп отырған Алматы Пана LTDжауапкершілігі шектеулі серіктестігі соңғы екі жылда қаржылық қызметін пайдамен аяқтаса да, оның кредиторлар алдында борыштары толықтай төленбей отыр. Яғни, ұйым тек меншікті қаражаттарымен ғана емес, сонымен қатар тартылған қаражаттар арқылы да қызметтерін жүзеге асыратыны байқалады. Енді ұйымның алдына тұрған негізгі міндетінің бірі, бұл кредиторлар алдында және бюджет алдында өзінің борыштарын уақытында өтеу болып отыр. Әрине, бұл қазіргі күні кез-келген шаруашылық субъектісі алдында тұрған негізгі өзекті мәселенің бірі болып саналады. Себебі 2010 жылдың үшінші тоқсанынан ұйымның қызметтеріне деген сұраныстың төмендеуіне байланысты ұйымның қызмет көрсету көлемі де біркелкі төмендеп отыр. Сондықтан, ұйымның кредиторлар алдындағы міндеттемелері де дер кезінде өтелмей отыр.
Кәсіпорынның өндірістік нәтижелеріне және қаржылық жағдайына өндірістік қорлардың сапасы үлкен әсерін тигізеді. Қорлардың көптеп жиналуы кәсіпорынның белсенділігі төмендеуіне, айналым капиталы айналымдылығы-ның бәсеңдеуіне, нәтижесінде кәсіпорынның қаржылық жағдайы нашарлауына септігін тигізеді.
Сонымен қатар мүлікке салық көбейеді, өтімділікке байланысты да мәселелер туады, жарамсыз шикізат және материалдар көлемі мен қоймадағы шығындарда біршама артады. Кері жағдайдың барлығы да, кәсіпорын қызметінің соңғы нәтижесіне әсері тигізбей қоймайды. Дегенмен, өндірістік қорлардың жетіспеуі (шикізат, материал, отын), сонымен қатар кәсіпорынның қаржы жағдайында да жағымсыз әсер етуі мүмкін, соның ішінде жылдам жеткізуге байланысты шикізаттар мен материалдарға деген бағаны жоғарылатады, пайданың мөлшері азаяды. Сондықтан да әрбір кәсіпорын өндіріс процесінің үздіксіздігін қамтамаыз ету үшін қажетті ресурстардың тиімді қорын жасақтауы қажет. Ол үшін өндірістік қорлардың динамикасын зерттеп, жоспарлы қажеттіліктің нақты қалдықпен сәйкестігін анықтап алу керек. Кез келген іс-әрекет ету аясында бизнес ақша қаражаттарының нақты бір сомасымен басталады, яғни сол қаражатқа өнімді өндіру және сатуға қажетті ресурстар алынады. Капитал айналым шеңберінің үш сатысынан өтеді: дайындық, өндірістік және өткізу.
Бірінші сатыда кәсіпорын өзіне қажетті негізгі қорлар мен өндірістік запастарды сатып алады.
Екінші сатыда қаражаттардың бір бөлігі өндіріске запастар түрінде түссе, екінші бөлігі еңбек ақыға, салық төлеуге, әлеуметтік сақтандыру төлемдеріне және басқа да шығындарды жабуға жұмсалады. Бұл саты дайын өнім өндірумен аяқталады.
Үшінші сатыда дайын өнім сатылып, кәсіпорынға алғашқы сомадан алынатын пайда мөлшеріне артық сома келіп түседі.
Егер неғұрлым капитал тезірек айналса, соғұрлым кәсіпорын көп өнім сатып, белгілі бір кезең ішінде жұмсалған капитал мөлшерінде өнім өндіріп пайда табады дегенді білдіреді. Қаражаттардың кез-келген сатылардың біреуінде кідіріп қалуы капитал айналымын тежеп, қосымша қаржы тартуды талап етеді және кәсіпорынның қаржылық жағдайының нашарлауына әкеліп соқтытарады.
Айналымдылықтың жеделдетілуі қосымша қаржылық ресурстарсыз-ақ өнім өндіру көлемін арттырады. Бұдан басқа, пайда сомасы да артады. Егер өнімді өндіру мен сату шығынды болса, қаражаттар айналысының тездетілуі қаржылық нәтижелердің нашарлауын тудырады, яғни капиталды жеп қояды деген сөз.
Капитал - бұл пайда табу мақсатымен өз қызметін жүзеге асыру үшін шаруашылық жүргізуші субъектінің қолында бар қаражаттары. Кәсіпорынның капиталы меншікті және тартылған көздерден қалыптасады.Қаржыландырудың негізгі көзі меншікті капитал болып табылады. Оның құрамына жарғылық капитал, резервтік капитал, қосымша төленбеген капитал, бөлінбеген пайда және басқа да түсімдер кіреді. Жауапкершілігі шектелген серіктестіктер үшін жарғылық капитал болып меншік иелерінің үлесі сомалар, ал жалға алынған кәсіпорындар үшін - оның қызметкерлері салымдарының сомасы саналады. Құрылтайшылардың салымдары ақшалай, мүліктік және материалдық емес активтер түрінде де болуы мүмкін.
Қосымша төленбеген капитал мүлікті қайта бағалау немесе акцияның нарықтық бағасынан артық бағада сатылуы нәтижесінде қалыптасады. Жинақтау қоры кәсіпорынның пайдасы, амортизациялық аударымдар және мүліктің бір бөлігін сату есебінен құрылады. Пайда есебінен жинақтау қоры, тұтыну қоры және резервтік қор құрылады. Мұнда бөлінбеген пайданың қалдығы болуы да мүмкін. Сонымен бірге қосымша акциялары шығарылады. Мақсатты бағытталған және арнайы қаржыландыру қаражаттары - бұл қайтарымсыз түрде алынған құндылықтар, қайтарылатын және қайтарыл-майтын әлеуметтік соманы қаржыландыруға бағытталған бюджеттік ассигнациялар. Тартылған капитал - бұл банк несиелері, зайымдар, кредиторлық берешектер, лизинг, коммерциялық қағаздар және т.б. Тартылған капитал ұзақ және қысқа мерзімді болып бөлінеді.
Кәсіпорын капиталы негізгі құралдарды сатып алуға, өндірістік және өндірістік емес сипаттағы объектілерді салуға, шикізаттарды, отын, энергия, еңбекақы төлеуге, салықтарды төлеуге, несиелер бойынша пайыздарды жабуға, дивидендтерді төлеуге жұмсалады. Яғни капитал ұзақ мерзімді активтерге де, ағымдағы активтерге де салынуы мүмкін. Ұзақ мерзімді активтер әдетте меншікті капитал мен банктердің ұзақ мерзімді несиелері және займдары есебінен қалыптасады. Ағымдағы активтер меншікті және тартылған қаражаттар есебінен қаржыландырылады.
1.3 Алматы Пана LTD ЖШС-нің бухгалтерлік есеп жұымысы және салық-есеп саясаты
Нарықтық экономикаға өту барлық басқару жүйесін өзгеріске ұшырауына алып келді. Кез - келген басқару жүйесі сәйкесінше белгілі бір мәліметтерге сәйкес орнықтырылады. Ұйымның кез - келген түрінде мәлімет-тер жүйесінің негізін бухгалтерлік есеп құрастырады.
Ұйымдарды иелік етудің түрлі меншік түрлерінің пайда болуы, нарықтық құрылымның пайда болуы, яғни әр ұйымның есеп саясаты болуы керек.
Есеп саясаты - бухгалтерлік есеп принциптері бойынша ұйымның бухгалтерлік есепті жүргізу әдістері мен тәсілдерінің жиынтығы, яғни алғашқы бақылау, құндық өлшеу, ағымдағы топтау мен шаруашылық (жарғылық және басқа) қызметтің фактілерін жинақтап қорытындылау жолдарын айтады.
Есеп саясаты - бұл ұйымның есептік нұсқасын, нұсқалар рұқсат еткен есеп объектілерін бағалаудың, сондай - ақ белгіленген нормалардың талаптарына және ұйым қызметінің ерекшеліктеріне орай бухгалтерлік есепті жүргізу мен ұйымдастырудың техникасының нысандарын таңдау.
Ұйымның есеп саясаты жалпылама қабылданған, белгілі бір қағидалар жиынына негізделеді. Ол бас бухгалтермен жасалынып, ұйым басшысымен бекітіледі.
Есеп саясатының басты міндеттері:
- ұйымның қаржы - шаруашылық қызметін объективті көрсету;
- ұйым қызметін тиімді басқару мақсатында ұйым қызметі туралы толық және шынайы ақпараттарды қалыптастыру.
Есеп саясатын қалыптастыру кезеңдері мыналардан тұрады: бухгалтерлік есептің объектілерін анықтау; бухгалтерлік есепті жүргізу тәсілдерін таңдауға әсер ететін факторларды табу; талдау және бағалау; есеп саясатын құрудың бастапқы ережесін таңдау және негіздеу; нақты ұйым үшін бухгалтерлік есепті жүргізу тәсілдерін таңдау; таңдап алынған есеп саясатын рәсімдеу.
Есеп саясатын қалыптастырған және қолданған кезде есептің мынадай принциптерін сақтау керек:
1. Есептеу - ұйымның табыстары мен шығыстары олардың келіп түсуіне немесе туындауына қарай танылады және бухгалтерлік есепте көрсетіледі.
2. Үздіксіздік - яғни объектілер үздіксіз әрекет ететін, болашақта да жұмыс жасайтын болып саналады. Оның таратылуға немесе қызмет көлемін едәуір қысқартуға ешқандай ниеті де, мұқтаждығы да жоқ деп болжамданады.
3. Түсініктілік - қаржы есептемелеріндегі барлық ақпараттар пайдала-нушыларға түсінікті болуға тиіс.
4. Маңыздылық - пайдаланушылар негізделген басқару шешімдерін қабылдауды және ұйымның шаруашылық қызметін бағалауы үшін қаржылық ақпарат маңызды болуы керек.
5. Мәнділік - ақпарат мәнді болуға тиіс. Егер біз қаржылық есептемеде қандай да бір мәліметті жіберіп алсақ, не дұрыс ұсынбасақ, онда бұл ақпаратты пайдаланушылардың экономикалық шешіміне әсер етуі мүмкін.
6. Растық - ақпаратта қателік немесе жалғандық жоқ болса, ол рас болып табылады және оған пайдаланушылар сене алады.
7. Бейтараптық - қаржылық ақпарат тәуелсіз болуға тиіс.
8. Сақтық - активтер мен кірістер артық бағаланбас үшін шешім қабылдағын кезде қауіпсіздік жағдайын сақтау, абайлау.
Бұл принциптер ұйымның есеп саясатын әзірлеуге және қабылдауға негіздемені қамтамасыз етеді. Бұларды сақтамау ұйымның мүліктік және қаржы жағдайы туралы көріністі бұрмалайды. Бухгалтерлік есептің стандарттары есеп саясатын қалыптастыруға база болып саналады.
Бухгалтерлік есеп принциптері бойынша кәсіпорынның есеп саясаты деп ұйымның бухгалтерлік есепті жүргізу әдісінің жиынтығын, яғни алғашқы бақылау, құндық өлшеу, ағымдағы топтау мен шаруашылық (жарғылық және басқа) қызметтің фактілерін жинақтап қорытындылау жолдарын айтады.
Бухгалтерлік есепті жүргізу әдістеріне шаруашылық қызмет фактілерін топтау мен бағалау әдістері, активтердің құнын есептеу, құжат айналымын қабылдауды ұйымдастыру, түгендеу (инвентаризациялау), бухгалтерлік есеп шоттарын қолдану әдістері, бухгалтерлік есептің тіркелім жүйесі, мәліметті өңдеу мен басқа да сәйкес әдістер мен амалдар кіреді.
Бұл бекітілген құжаттардың қатарына мыналар жатады:
oo бухгалтерлік есептің уақтылы және есеп берудің толық тиісті талаптарына сәйкес жүргізілуі;
oo бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізуде қолданылатын синтетикалық және аналитикалық шоттарының жұмыс жоспары;
oo алғашқы есеп құжаттарының типтік нысандары;
oo ұйымның ішкі бухгалтерлік қорытынды есеп құрудағы құжат нысандары;
oo актив пен міндеттемелер түгендеуін (инвентаризациясын) өткізу тәртібі;
oo актив пен міндеттемелерді бағалау әдістері;
oo құжат айналымы ережелері мен есеп ақпараттарын өңдеу технологиясы;
oo шаруашылық операцияларды бақылау тәртібі;
oo бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға қажетті басқа шешімдер.
Кәсіпорынның қабылдаған есеп саясаты сол ұйымдағы бухгалтерлік есептің маңызда мәселелерінің бірі.
Ұйымның есеп саясатын таңдауы мен негіздеуіне келесі негізгі факторлар әсер етеді:
oo меншік нысаны мен құықтық-ұйымдастырушылық нысаны;
oo салалық қызметінің түрі (өнеркәсіп, құрылыс, сауда, көлік, ауыл шаруашылығы және т.б.);
oo қызметінің көлемі, жұмысшылары мен қызметкерлерінің орташа тізімдік саны және тағы басқа;
oo салық салу жүйесі мен арақатынасы (әртүрлі салық түрлері бойынша жеңілдіктер немесе салық салудан босату, салық мөлшері және тағы басқа);
oo қаржы-шаруашылық қызметін дамыту стратегиясы ;
oo ұйымның ақпараттық қамсыздандыру жүйесі (оның тиімді әрекетіне қажетті барлық бағыттары бойынша );
oo материалдық базасының болуы;
oo кәсіпорындағы бухгалтер мамандарының біліктілігі және басшылардың экономикалық батылдылығы, ынталылығы мен тапқырлық деңгейі;
oo Кез келген ұйымның өзінің қызметін іске асыру үшін таңдап бекіткен есеп саясаты толықтылық, уақыттылық, сақтық, қарама-қайшылықсыздығы мен орындылық талаптарына сай болуы қажет.
oo Кәсіпорынның есеп саясаты сол кәсіпорында қолданылатын бухгалтерлік есеп жүйесінің тұтастығын және оны құраушы әдістемелік, техникалық, ұйымдастырушылық жақтардың барлығын қамтиды.
Есеп саясатының әдістемелік жағына мына элементтер кіреді: мүлік пен міндеттемелерді бағалау әдістері, мүліктің әрбір түрлері бойынша амортизация есептеу әдістері, табысты (түсімді) есептеу әдістері және тағы сол сияқты.
Осылайша белгіленген заңға сәйкес кез келген заңды тұлға болып табылатын ұйым өзінің есеп саясатын құрастыратын уақытта төменде аталған бухгалтерлік есептің негізгі әдістемелік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1 Ұйымдарда меншікті капитал есебін ұйымдастырудың теориялық аспектілері
1.1 Меншікті капиталдың экономикалық маңызы және оны қалыптастырудың ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2 ЭЛИКА ЖШС-нің технико-экономикалық көрсеткіштері ... ..12
1.3 ЭЛИКА ЖШС-нің бухгалтерлік есеп жұымысы және салық-есеп саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
2 Кәсіпорындарда меншікті капитал есебін жүргізу
2.1 Жарғылық капитал және оның бухгалтерлік есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
2.2 Резервтік капиталды қалыптастыру және оның есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
2.3 Ұйымның бөлінбеген пайдасының (жабылмаған зияны) есебін жүргізу ... ..28
3 Меншікті капитал қозғалысы туралы есептілік және оның аудиті
3.1 Меншікті капитал қозғалысы туралы есептілікті дайындау тәртіптері ... ... 34
3.2 Аудитті жүргізу әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
3.3 Ұйымның жарғылық және резервтік қоларының есебін аудиттеу ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .55
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..61
КІРІСПЕ
Диплом тақырыбының өзектілігі меншікті капиталдың тәжірибе жүзінде ұйымның қызмет саласында үлкен мән алады, сонымен қатар меншікті капитал шаруашылық қызметке қажетті материалдық құндылықтардың, ақшалай қаражаттардың, қаржылық салымдар мен алдағы уақыттарда табыс табу мақсатында жұмсалған шығындардың және алажақтардың ақшалай жиынтығын айқын көрсетеді.
Нарық шартында кәсіпорын, кредиттік мекемелер және тағы да басқа иелік ететін объектілер мүлікті пайдалану, ақша қаражаттарын, көптеген коммерциялық операцияларды және инвестицияны пайдалану арқылы келісім шартқа түседі. Бұл қарым-қатынас сенімді болуы үшін қатысушылар өздеріне қажетті қаржылық ақпараттарды алып және пайдаланып отыруы қажет. Ақпараттардың сенімді болуы аудитормен тексеріліп жүргізіледі.
Коммерциялық ұйымның, кәсіпорындардың негізгі мақсаты табыстың көлемі неғұрлым жоғары алу болып саналады. Меншік иелерінің капиталға салған салымдарының кері қайтарылымы кәсіпорыннан тыс саладан түскен табыстың көлемінен кем болмауы керек.
Сонымен қатар, жұмыс жасап тұрған кәсіпорындардың негізгі мақсатының бірі - табыс көзін сақтап қалу, соның ішінде меншікті капитал. Меншікті капиталдың сол кәсіпорын өзінің әрі қарай жұмыс жасау қабілетін сақтап қалу үшін орны жоғары.
Меншік иелері, соның ішінде ұжымдық меншік иелері- акционерлер, сонымен қатар кредиторлар өздігінен көптеген кәсіпорын операцияларының жүргізілуіне, қорытынды есептердің жүргізілуіне қатысып, бақылай алмайды. Сондықтан олар квалификациясы бар тәжірибелі мамандардың қызметін пайдаланады. Аудиторлық қызмет - сенімді қаржылық ақпараттармен қамтамасыз етеді.
Кәсіпорын және сол кәсіпорындағы қызметтерді жүргізуде сақталынатын заңдылықтар және қызметтердің нәтижесі туралы ақпараттар мемлекетке салық салу және экономика саласында шешімдер қабылдау үшін қажет. Ақпараттардың сақталуы нарықтағы капиталдың тиімді жұмыс жасауын жоғарылатады, сондай-ақ экономикалық шешімдер қабылдауға көмектеседі және баға береді.
Меншікті капитал тәжірибе жүзінде аудит саласында үлкен мән алады. Меншікті капитал шаруашылық қызметке қажет материалдық құндылықтардың, ақшалай қаражаттардың, қаржылық салымдар мен алдағы уақыттарда табыс табу мақсатында жұмсалған шығындардың және алажақтардың ақшалай жиынтығы.
Шаруашылық субъектісі алғаш құрылған кезде оның капиталы Қазақстан Республикасының заңында қаралған мөлшерден кем болмауы тиіс және де ол сол субъект құрылтайшыларының, акционерлерінің ақшалай, заттай және басқадай түрде акционерлік қоғамға қосқан үлестерінен құралады.
Кейінгі уақыттарда субъектінің капиталы өзінің қызметі барысында тапқан таза табысы және сондай-ақ басқа көздерден, тегін түскен мүліктермен, ақшалай қаржылар есебінен өсіп отырады.
Меншікті капиталдың есебі және аудиті деп аталатын дипломдық жұмысымды талдау барысында меншікті капиталдың көптеген түсініктерімен таныстым. Бухгалтерлік есепте меншікті капитал: жарғылық капиталдан, қосымша капиталдан, резервтік капиталдан және өзге де меншікті капиталдан тұрады. Дипломдық жұмысым осылар негізінде жазылады.
Зерттеу пәні меншікті капитал, сонымен бірге меншікті капиталдың құрылымы, түрлері, пайдаланылуы және оны аудиттеу тіртіптері қарастырылады.
Зерттеу объектісі ретінде Алматы Пана LTD ЖШС алынды.
Диплом жұмысымның мақсаты меншікті капиталдың есебін, аудитін талдау және анықтау, аудиторлық қорытынды беру.
Жоғарыдағы атылған міндеттерге қол жеткізу үшін дипломдық келесі міндеттер алға қойылды:
- меншікті капиталдың экономикалық мазмұнын ашу;
- кәсіпорындағы жарғылық капиталдың есебін қарастыру;
- кәсіпорындағы резервтік қордың есебін қарастыру;
- ұйымның бөлінбеген пайда немесе жабылмаған зиян есебін зерттеу;
- меншікті капитал қозғалысы бойынша операцияларды аудиттеу тәртіптерін қарастыру.
Дипломдық жұмысымның әдістемелік базасы. Дипломдық жұмысты орындау барысында ҚР-ның заңдылық және нормативтік актілері, бухгалтерлік есеп және аудит жөніндегі әдебиеттер мен материалдар, ұйымның есеп-салық саясаты мен бухгалтерлік есеп мәліметтері пайдаланылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Жұмыс кіріспеден, негізгі үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.
1 Ұйымдарда меншікті капитал есебін ұйымдастырудың теориялық аспектілері
1.1 Меншікті капиталдың экономикалық маңызы және оны қалыптастырудың ерекшеліктері
Өндіріспен, саудамен немесе кәсіпкерліктің басқадай түрімен айналысатын шаруашылық субъектілері қайсыларының болса да шаруашылық қызметпен айналысу үшін белгілі бір мөлшерде материалдық құндылықтары, ақшалай қаражаттары, қаржылық салымдары мен алдағы уақыттарда табыс табу мақсатында жұмсаған шығындары мен алажақтары болуы керек. Осы жоғарыда аталғандардың ақшалай жиынтығы меншікті капитал болып саналады. Ал, қаржы есептерін әзірлеп тапсыруға арналған тұжырымдамалық негіздемеде меншікті капиталға былайша анықтама береді: меншікті капитал- бұл субъектілердің міндеттемелерін шегеріп тастағаннан кейінгі оның активі. Шаруашылық субъектісі алғаш құрылған кезде оның капиталы Қазақстан Республикасының заңында қаралған мөлшерден кем болмауы тиіс, және де ол сол субъекті құрылтайшыларының, акционерлерінің ақшалай, заттай және басқадай түрде қоғамға қосқан үлестерінен құралады. Кейінгі уақыттарда субъектінің капиталы өзінің қызметі барысында тапқан таза табысы және сондай-ақ басқа да көздерден, тегін түскен мүліктер мен ақшалай қаржылар есебінен өсіп отырады.
Жалпы шаруашылық субъектінің есебін жүргізу барысында жұмыс істеп тұрған, қызмет атқарушы, яғни қолданыстағы капиталы және оның құрамы мен құрылымы бухгалтерлік баланстың активінде көрсетілсе, ол капиталдың қаржыландыру көздері баланстың пассивінде көрсетіледі.
Субъектінің мүлкі оның негізгі құралдары мен айналымдағы қаржыларының құнын құрайды. 1-Қаржылық есеп беруді дайындау және ұсыну қаржылық есеп берудің халықаралық стандартына сәйкес меншікті капиталға мыналар жатады 1:
- жарғылық капитал;
- резервтік капитал;
- қосымша төленген капитал;
- бөлінбеген пайда немесе жабылмаған зиян.
Шаруашылық субъектілері өздерінің меншікті қаржыларынан басқа қарыз қаражаттарында пайдаланады. Ал олардың қатарына қысқа және ұзақ мерзімді несиелер, қарыздар, аванстар және кредиторлық борыштар жатқызылады.
Жарғылық капитал - меншік иесі субъектінің (кәсіпорын) жарғысында қаралған қызметтерін қамтамасыз ету үшін инвестицияланған қаржыларының сомасы болып саналады. Жарғылық қор мүшелері субъектінің жарғысында және басқа да құрылтайшылық құжаттарында белгіленген өкіметтің атқарушы органдарында тіркелуі керек. Оның мүшелері құрылтайшылық құжаттарға тиісті өзгерістер енгізілгеннен кейін ғана өзгеруі мүмкін 2.
Жарғылық капитал экономикалық субъектінің қаржылық жағдайын сипаттайтын негізгі көрсеткіш болып табылады. Ол кәсіпорынның негізгі элементі болып саналады. Себебі ондағы өзгерістер белгілі бір заңдылықтарға сәйкес жасалынады. Кәсіпорынның жарғылық капиталы оның жарғылық міндеттемелерін орындауға қажетті қаржының құралу көзі. Жарғылық капитал өндірістік қызметтің пайда табу мақсатындағы алғашқы капиталы және де кәсіпорынның меншік иелерінің алғашында кәсіпорынды құруға жұмсаған қоры. Кәсіпорынның меншік иелері заңды және жеке тұлға ретінде қызмет атқара алады.
Жарғылық капиталдың қалыптасуы кәсіпорынның құрылуымен және оның ұйымдық-құқықтық формасымен байланысты болып келеді. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында әр кәсіпорынның жарғылық капиталының қалыптасу ретін қатаң бақылап отырады.
Жарғылық капиталдың кәсіпорынның ұйымдық-құқықтық формасына сәйкес мынадай түрлері болады: жарғылық капитал, жарғылық қор, жинақ капиталы 3.
Жарғылық капитал - салымдардың ақшалай өлшемінің жиынтығы. Шаруашылық қоғамның мынадай түрлері бар: акционерлік қоғам, ЖШС және тағы да басқалары.
Жинақ капитал - заңдылықтар бойынша жарғы қабылданбаған, яғни тек құрылтайшылық құжаттары бар кәсіпорында қалыптасады. Бұларға толық және сенім шаруашылық серіктестіктері жатады. Жинақ капитал құрылтайшылардың салымдары негізінде құрылады.
Жарғылық қор - кәсіпорын меншік иелерінің кәсіпкерлік қызметін іске асыруға қажетті мүлігі болып саналады. Жарғылық қор мемлекеттік және жергілікті кәсіпорында жарғылық капитал немесе жинақ капитал есебінде жүреді.
Қазіргі кезде кәсіпкерлік қызметтің ең көп тараған түрі олар акционерлік қоғамдар мен серіктестіктер болып табылады.
Акционерлік қоғамның заңды меншігі оның акционерлеріне тиісті емес. Егер акционерлік қоғам дағдарысқа ұшыраған жағдайда және олардың қарыздары қолда бар мүліктің құнынан жоғары болса, онда акционерлер қарыздық міндеттемелер мен қарыздық шығындар бойынша жауап бермейді. Жарғылық капитал кредиторлармен есеп айырысу мүмкіндігіне кепілдік беретін мүлкінің ең аз мөлшерін анықтайды.
Акционерлік қоғамдар ереже бойынша ұйымдық немесе корпоративтік меншікке ие болады. Меншік иелері болып заңды тұлға, жеке тұлға, салымшылар ұжымы және акционерлер корпорациясы табылады. Жарғылық капитал меншікті капиталдың қалыптасуының негізгі аспектілеріне әсер етеді.
Акция - құнды қағаз, акция иелері акционерлер жиналысына қатысуға және одан белгілі бір сомадағыпайда, яғни дивидент алуға құқылы. Шығарылған акциялар тіркеуден өтуге тиіс.
Акционерлік қоғамның жиналысы құрылтайшылармен шешіледі. Құрылтайшылар жиналысында жарғы, құрылтай келісім-шарты және де акцияның ақшалай құны бекітіледі. Жарғыда аталуы, өткен орны, көлемі, акцияның түрі және номиналдық құны, жарғылық капиталдың құны, қызмет түрі, құрылымы, қоғамды басқару органдары және олардың шешімдері, тағы да басқалары. Жарғылық капиталдағы елеулі өзгерістер акционерлердің қатысуымен шешіледі және мемлекеттік органдарда тіркелуі керек 2.
Акционерлік қоғамның жарғылық капиталына кіретін мүлкін ақшалай бағалау жалпы қатысушылардың өзара келісімімен жүзеге асады, ал төленуге тиіс қосымша акциялар мен өзге де бағалы қағаздар қоғамның директорлар кеңесімен бекітіледі. Осыған сәйкес директорлар кеңесі мүліктің жарғылық капиталға кіретін нарықтық бағасын белгілеу керек. Акционерлік қоғамның мекемеге кіретін мүліктік құны жалпы қатысушылармен төленетіндігіне көңіл аудару қажет. Бұл кезде осы қоғамның жарғылық капиталға кіретін мүлкі директорлар кеңесінің құны басым даусымен анықталады (директорлардың жартысынан кем емес даусы).
Шаруашылық қызмет үрдісінде қоғамда жаңа мүліктер пайда болуы мүмкін немесе активтер көлемі ұлғаяды.
Мұндай мүлік көздерінің есебі немесе құнының өсуі бухгалтерлік есепте қосымша капитал деген ұғыммен енгізілген. Ол есеп объектісі сияқты инфляциялық процедураның болуына байланысты қоғамның бухгалтерлік есеп стандарттарындағы бағалау әдістерінің өзгеруінен пайда болады.
Қосымша төленген капитал - қоғамның өзінің акцияларын олардың атаулы құнынан (номиналдық) артық құнымен сатқаннан пайда болған құн айырмашылығынан туындайды 4.
Қосымша төленбеген капитал - негізгі құралдар мен инвестицияларды қайта бағалағанда олардың құнының өскен сомасынан және тағы да басқалардан туындайды 5, 113 б.
Қосымша капиталға кіретін ұйым табыстары ұйымның меншікті капиталын көбейтеді, бірақ есептілік кезеңде қоғам қызметінің қаржылық жағдайына әсер етпейді 5, 13 б.
Мысалы: ұйым жоғары құнды ғимаратты иелігіне өтеусіз алуы мүмкін. Осыдан оның мүлкі мен капиталы өседі, бірақ есептілік кезеңде ұйым қызметінің қаржылық жағдайы зиян болып табылады. Қаржылық жағдайдың қызметіне кірмейтін табыстар салықтық есепте мыналарға жатады: салық салынатын түсімді есептеу барысында қосымша капиталға кіретін табыстар салық салынатын түсімге қосылады.
Қосымша капитал мынадай жолдармен құралады:
1) Қайта бағалау бойынша ұйымның айналымнан тыс активтерінің негізгі құралдар, материалдық емес активтер,ұзақ мерзімді қаржылық салымдар және өзге де капиталдық салымдар құнының өсімі;
2) Заңды және жеке тұлғалардан өтеусіз алынған мүліктерімен ақша қаражаттары;
3) Сату-сатып алу сомасының айырмашылығымен акцияның номиналдық құнының сомасы есебінен акцияның қосымша эмиссиясы немесе акциялардың номиналдық құнының жоғарылауы номиналдық құнынан асатын баға қызметі бойынша;
4) Ұйым қоры және табыс есебінен құралған айналымнан тыс активтердің құнының өсімі;
5) Ұйымның жарғылық капиталына шетел инвесторларынан салынған оң бағамдық айырмашылықтың көрінуі.
Қосымша капитал тек қана жоғарыда көрсетілгендер бойынша құралмайды. Қосымша капиталға не қосу керектігін және оны қалай пайдалану керектігін тиісті ережелерді дайындайтын ұйымның иелері шешеді. Бұл ережелер құрылтайшылардың жалпы жиналысының хаттамасында көрінуі тиіс және кейін ол есептеу саясатында бұйрық болып беркітіледі.
Резервтік капитал - келешекте болуы мүмкін зияндар мен шығындардың орнын толтыруға арналып, шаруашылық субъектісі өзінің таза пайдасынан бөлінген меншікті капиталының бір бөлігі. Резервтік капиталдың мөлшері мен құрылу тәртібі Қазақстан Республикасының заңдары мен шаруашылық субъектісінің жарғысында қаралады.
Резервтік капитал болашақта көрінбеуі мүмкін шығыстар мен зияндарды жабатын кәсіпорынның құқтары және құрылтайшылардың құжаттары арқылы пайда болады. Резервтік капитал - бұл кәсіпорынның үзіліссіз жұмысына кепілдік беретін және үшінші жаққа қарайтын қосымша қаржы көзі болып табылады. Мұндай қаржы көздерінің болуы кәсіпорындарға өзінің міндеттемелерін жабу мүмкіндігін береді4.
Резервтік капитал қанша жоғары болса, соншалықты мөлшердегі зияндар өтелуі мүмкін және кәсіпорын басшылығы зияндарды анықтауда реттеу мүмкіндігін алады. Резервтік капитал міндетті және міндеті емес тұлғалардан құралады.
Қазіргі кезде акционерлік қоғамдар мен шетелдік инвестициясы бар кәсіпорындарда резервтік капиталды қалыптастыру міндетті болып саналады. Егер құрылтайшының құжатарында резервтік капиталды құру туралы бөлім қабылданбаса, онда оны құруға құқысы жоқ. Кәсіпорынның бухгалтерлік балансында міндетті резервтік капиталдың жеткіліксіз көлемі түсімнің жеткіліксіздігін немесе зиянды жабу үшін пайдаланылған резервтік капиталын көрсетеді.
Акционерлер жиналысында құрылған резервтік капиталдың минималды шегі болады. Бұл резервтік қордың көлемі кәсіпорынның жарғылық капиталдың кем дегенде 15 пайызын құрауы керек. Ал шетелдік инвестициясы бар кәсіпорындарда жарғылық капиталдың кем дегенде 25 пайызынан кем емес. Резервтік капиталдың көлемі кәсіпорын табысының 50 пайызынан кем емес түрінде құрылуы керек 6.
Резервтік қор капиталы есептік жылдағы баланс шығындарын, облигацияларды жабу және басқа құралдар болмаған жағдайда акционерлік қоғамның акциясын сатып алу үшін қалыптасқан.
Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын кез-келген кәсіпорынның қаржылық нәтижесі пайда немесе зиян болып табылады.
Пайда тауардың сату бағасы мен оның толық өзіндік құны арасындағы айырмашылық, яғни таза табысы. Кәсіпорынның қорытынды көрсеткіші - пайдадан, тұтынылған өндіріс құрал-жабдықтарына жұмсалған шығындар мен қызметкерлердің еңбегіне төленген ақның орны жабылады. Пайда көлемі сатылған
өнім мөлшеріне және сапасына, өнімнің өзіндік құнына, сату бағасына және басқа түрдегі түсім мен шығынға байланысты. Пайданың бір бөлігі кәсіпорынның өзінде қалады, ал екіншісі мемлекеттік бюджетке түседі. Егер кәсіпорын шығынмен жұмыс жасаған жағдайда, ол шығынды жабу көздері анықталады.
Бөлінбеген пайда дегеніміз - кәсіпорынның таза табысынан мемлекеттік бюджетке төленетін салықтарды алып тастағаннан қалатын пайда. Бухгалтерлік есепте бөлінбеген пайда құрамына кәсіпорын акционерлерінің дивидент түріндегі пайдасы да кіреді 7.
Есепті жылдың бөлінбеген пайдасы акционерлерге дивидент төлеуге және резервтік қорға аудару үшін пайдаланылады. Кәсіпорын өзінің есепті саясатына байланысты бөлінбеген пайдасын алдын-ала жоспарланған іс-шараларды да қаржыландыруға жұмсауы мүмкін.
Бұл іс-шаралар өндірістік және өндірістік емес болып екіге бөлінеді.
Өндірістік мақсаттағы іс-шараларда кәсіпорын қаржысы өндірісті ұлғайтуға, жаңа технологиялар сатып алуға жұмсалса, өндірістік емес мақсаттағы іс-шараларда кәсіпорын қаржысы өзінің қызметкерлеріне материалдық көмек көрсету, олардың әлеуметтік жағдайын көтеруге жұмсалады.
Арнайы салаға арналған қорлар кәсіпорынның меншік иелерінің тағайындаған нормасы бойынша қалыптасады. Олар заң бойынша жинақтаушы қор, әлеуметтік сфера қоры және тұтыну қоры болып бөлінеді.
Кәсіпорынның жинақтаушы қоры төмендегідей мақсаттарға жұмсалады:
1) Жаңа объектілердің құрылысы мен өндірісті ұлғайту, қайта құруды қаржыландыру;
2) Ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу;
3) Акция, облигация және басқа құнды қағаздарды шығарумен байланысты шығындар;
4) Инвестициялық қор, біріккен кәсіпорындар, акционерлік қоғамдар мен ассоциациялар құруға төленетін жарна;
5) Табиғатты қорғауға бағытталған іс-шараларды қаржыландыру.
Тұтыну қорының жинақтаушы қордан айырмашылығы, ол қызметкерлерге материалдық көмек көрсету мен оларды әлеуметтік жағынан қамсыздандыруға жұмсалады. Арнайы салаға арналған қаржы акционерлердің бекіткен сметасы бойынша жұмсалады.
Тұтыну қоры қызметкерлерді әлеуметтік жағынан қорғауға арналады. Олар: санаторияларғажолдама беру, материалдық көмек беру, сыйақылар, балаларға жолдама беру, жолда тегін жүру құқығы, тұрғын үй құрылысы және тағы да басқалары.
Әлеуметтік сфераға арналған қаражат әлеуметтік сфераны дамытуға жұмсалады. Мысалы: тұрғын үй құрылысы, денсаулық сақтау, мәдениет, спорт, бала-бақшалар, демалыс орындары.
Сонымен, бөлінбеген пайда (табыс) - шаруашылық субъектісінің жалпы табысының барлық шығындарын өтегеннен кейін, бюджетке төленген салық сомаларынан және табыстан басқадай бағыттарға пайдаланғаннан қалған бөлігі.
Бухгалтерлік есепте меншікті капиталдың әрбір элементі бөлек синтетикадық шоттарда есептеледі. Ондағы өзгерістер, қозғалыстар тиісті заңдылық және нормативтік актілермен реттеледі, шектеледі.
1.2 Алматы Пана LTD ЖШС-нің технико-экономикалық көрсеткіштері
Алматы Пана LTD жауапкершілігі шектеулі серіктестігі 2007 жылы ҚР Әділет басқармына тіркеліп, Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодесі және Жеке кәсіпкерлік қызметі туралы заңына сәйкес кәсіпкерлік қызметпен айналысу үшін құрылған болатын. ЖШС ҚР салық Кодесіне сәйкес толық қаржы және салық есебін жүргізеді.
Серіктестіктің ҚР есеп айырысу шоты, салықтық тіркеу нөмірі, өзінің жарғысы және балансы бар. Серіктестіктің негізгі қызмет мақсаты табыс табу болып саналады. Бұл серіктестіктің негізгі қызметі оның жарғысына сәйкес Алматы қаласы тұрғындарға көтерме және бөлшек сауда арқылы халық тұтынатын тауарлар сату, күзет қызметі, сервистік жөндеу мен монтаждау, автокөлік арқылы жүктер мен жүргінщілерді қалааралық тасымалдау, құрылыс, өндірістік техникаларды жалға берумен айналысады.
Серіктестіктің жылдық қаржылық есептемелерінің дұрыстығын, сондай-ақ оның істерінің ағымдағы жағдайын тексеру мақсатында және оны растау үшін серіктестік, оның директоры және оның қызметіне басқа да мүліктік мүдделеріне қатысы жоқ тәуелсіз аудиторларды тартуға құқығы бар.
Алматы Пана LTD ЖШС Қазақстан Республикасының Жеке кәсіпкерлік туралы заңына сәйкес заңды тұлға болып табылады. Серіктестік өз атынан келісім жасауға, сондай-ақ мүліктік және жеке мүліктік емес мәмілелерді жүзеге асыруға құқылы. Ұйым өзіне тиесілі мүлікпен барлық міндеттемелеріне жауапты болады.
Кез келген ұйымның қаржы-шаруашылық жағдайын бағалау үшін, баланс активтері мен олардың қалыптасу көздерімен қатар, олардың технико-экономикалық көрсеткіштері арқылы талдау орынды. Сонымен, зерттеу жүргізілген ұйымның мәліметтері негізінде оның технико-экономикалық көрсеткіштерін 1 кесте арқылы талдау жүргізе аламыз.
Зерттеу жүргізілген Алматы Пана LTDЖШС 2010 жылғы қаржылық қызмет қорытындысы пайдамен аяқталып отыр. Егер ұйым 2010 жылы жұмыстарды мен қызметтерді өткізуден түсімді өткен жылмен салыстырғанда 13 428 450 теңгеге немесе 16,32 пайызға артық алған болса, соған сәйкесті өткізілген өнімнің өзіндік құны да 5 193 870 теңгеге немесе 13,15 пайызға жоғарылап отыр.
Ал кезең шығындары 19,1 пайызға төмендеген. Ұйымның таза табысы 2010 жылы 2009 жылмен салыстырғанда 60,7 пайызға дейін төмендеп отыр. Оның себебі, өткізілген өнімнің өзіндік құны, яғни ұйымның өндірістік шығындары жоғарылап отырғанымен түсіндіруге болады.
Бұл кестеден зерттеу жүргізілген ұйымның қаржылық жағдайын жақсы деңгейде деп айтуға болады. Дегенмен де, ұйымның банктік кредиторлар алдындағы борышы жоғарылап отыр, соған байланысты олардың алдында тұрған негізгі міндеттің бірі, ұйымның қзымет көрсету көлемін ұлғайта отырып, кредиторлар алдында борыштарын уақытында өтеу болып саналады.
1 кесте - Алматы Пана LTD ЖШС-нің технико-экономикалық көрсеткіштері
№
Көрсеткіштер
Жылдар
Ауытқу (+, -)
2009 ж
2010 ж
теңге
%
1
Негізгі құралдардың
орташа жылдық құны, тг
142 380 000
121 088 325
-21291675
-14,95
2
Ағымдағы активтердің орташа жылдық құны, тг
55416000
25456332
-29959668
-54,06
3
Оның ішінде:
Дебиторлық қарыздар
29603000
5511727
-24091273
-81,38
4
Банктік қарыздардың орташа жылдық құны, тг
26 766 000
103 729 503
+76 963 503
+287,54
5
Орташа еңбек ақы мөлшері, тг
77895
81455
+3560
+4,57
6
Орташа тізімдік жұмысшылар саны, адам
15
18
+ 3
+20,0
7
Өнімдерді (жұмыс, қызмет) өткізуден түскен табыс, мың тг
82 251 500
95 679 950
+13 428 450
+16,32
8
Өткізілген өнімдердің (жұмыс, қызмет) өзіндік құны, мың тг
39 474 800
44 668 670
+5 193 870
+13,15
9
Кезең шығындары, тг
36 262 300
39 321 502
+ 3 059 202
+ 8,43
10
Таза табыс (залал), тг
6 514 400
11 689 778
+5 175 378
+79,44
11
Қор қайтарымдылығы, тенге
5,8
7,9
+2,1
+36,2
12
Қор сыйымдылығы, тенге
0,17
0,12
- 0,05
-29,41
13
Өткізу рентабелділігі, %
10,9
3,7
-7,2
-66,05
Ескерту - кестені автордың өзі ұйымның есеп мәліметтері негізінде есептеп шығарды
Нарық жағдайында қаржылық жоспарлау кәсіпорынға оның қызметі жөнінде көптеген параматрлерді сырттан бекітетін орталықтандырылған әкімшілік сипатты жояды. Ол, ең алдымен бәсекелестік нәтижесінде қарқынды өзгеріп отыратын нарықтық коньюнктура жағдайында өзінің хал-жағдайын нығайтуға ұмтылатын кәсіпорынның шаруашылық әрекетінің икемді стратегиясы мен тактикасын жасауға қызмет етеді. Қаржылық қызметте нормативтерді пайдалану кәсіпорынның өз еркінде, сондықтан нормативтер туралы ақпараттар коммерциялық құпияға айналады.
Жоспарланған нормативтерден ауытқуды талдау, кәсіпорынның ішкі талдауының құрамдас бөлігі болып табылады. Бухгалтерлік есеп беруге негізделген қаржылық жағдайды талдау, сыртқы талдау сипатына ие болады, яғни бұл кәсіпорынның қызметі туралы ақпараттардың шектеулі бөлігінен тұратын есеп мәліметтері негізінде осы кәсіпорынның мүдделі контрагенттерінің - меншік иесі немесе мемлекеттік органдардың берілген кәсіпорынның шегінде жүргізетін талдауы. Қаржылық жағдайды ішкі талдау әдістемесі, әрбір кәсіпорын үшін тек потенциалды әріптестерін бағалау мақсатында ғана емес, сонымен қатар қаржылық есепті сыртқы пайдаланушылардың көзқарасы тұрғысынан алғандағы өзін-өзі бағалау үшін де қажет.
Кәсіпорынның баланс активтерін талдау негізгі және айналым құралдарының құрамын, құрылымын және динамикасын талдаудан бастаған жөн. Сондықтан, біз зерттеу жұмысы жүргізіліп отырған Алматы Пана LTDжауапкершілігі шектеулі серіктестігінің ұзақ мерзімді активтерінің құрамы мен құрылымына төмендегі 2- кестенің негізінде талдау жүргізіп отырмыз.
2 кесте - Алматы Пана LTD ЖШС-нің ұзақ мерзімді активтерінің құрамы мен құрылымы
Ұзақ мерзімді активтер түрлері
2009 жыл
2010 жыл
Ауытқу (+,-)
теңге
%
теңге
%
теңге
%
Негізгі құралдар, барлығы, с.і:
142 380 000
58,18
121 088 325
45,54
-21291675
-12,64
ғимараттар
32 156 220
13,14
31 254 890
11,75
-901330
-1,39
құрылыс-жайлар
30 125 540
12,31
28 545 600
10,73
-1579940
-1,58
беріліс құралдары
22 489 000
9,19
17 589 630
6,61
-4899370
-2,58
машиналар, механизм
34 286 546
14,01
25 256 850
9,5
-9029696
-4,51
көлік құралдары
18 941 005
7,74
15 425 620
5,8
-3515385
-1,94
басқалары
4381689
1,79
3 015 735
1,13
-1365954
-0,66
Ұзақ мерзімді қаржылық салымдар
102 156 000
41,75
144 642 858
54,4
+42486858
+12,65
Материалдық емес активтер
176 000
0,07
181 500
0,06
+5500
-0,01
Барлығы
244 712 000
100
265 912 683
100
+21200683
-
Ескерту - кестені автордың өзі ұйымның есеп мәлімететрі негізінде есептеп шығарды
Зерттеу жұмысы жүргізіліп отырған ұйымның қаржылық жағдайына толық сипаттама беру үшін оның баланс баптарына талдау жүргізуге болады. Бұл талдау кәсіпорынның игілігіндегі капиталды орналастыру жөніндегі мәліметтен тұрады. Әрбір орналастырылған капитал түріне баланстың жеке баптары сәйкес келеді. Осы берілгендер бойынша, кәсіпорынның активтерінде қандай өзгеріс болғанын, қай бөлігі кәсіпорынның жылжымайтын мүлігін түзетінін (құрайтынын), қандай бөлігі айналым құралдары, оның ішінде өндіріс және айналым сферасындағыларды белгілеуге болады.
Баланс активінің негізгі белгісі болып олардың өтімділік деңгейі саналады, яғни нақтылай ақшаға айналу жылдамдылығы. Осы белгісі бойынша барлық баланс активтері ұзақ мерзімді (немесе негізгі капитал) және ағымдағы активтер (айналым) болып бөлінеді.
Зерттеу жүргізіліп отырған Алматы Пана LTD ЖШС-нің негізгі құралдардың құны 2010 жылы 2009 жылға қарағанда 21191675 теңгеге азайып отыр. Оның себебі ұйымның қызмет процесінде пайдаланылмайтын негізгі құралдардың басқа жаққа сатылуынан және олардың тозуынан болып тұр. Ал ұйымның қаржылық салымдары соңғы жылы өткен жылмен қарағанда 12,65 пайызға жоғарылаған.
Қаржылық салымдардың жоғарылауы акционерлік қоғам соңғы жылдары өндіріске өнімділігі жоғары жаңа шетелдік технологияларды енгізіп отыр.
Ұйымның ағымдағы активтеріне сипаттама беру үшін төмендегі 3 кестенің мәліметтеріне талдау жүргізіп көрсетейік.
3 кесте - Ағымдағы активтердің динамикасы және құрамы
Ағымдағы активтердің түрлері
2009 ж
2010 ж
Ауытқу (+,-)
тг
%
тг
%
тг
%
Ақша қаражаттары
25276000
45,61
19888100
78,12
-5387900
+32,51
Қысқа мерзімді қаржылық салымдар
537000
0,97
56505
0,22
-480495
-0,75
Дебиторлық қарыздар
29603000
53,42
5511727
21,66
-24091273
-31,76
Барлығы
55416000
100
25456332
100
-29959668
-
Ескерту - кестені автордың өзі ұйымның есеп мәлімететрі негізінде есептеп шығарды
Жоғарыдағы 3 кестенің мәліметтері арқылы біз, зерттеу жүргізілген ұйымның ағымдағы активтерінің жалпы сомасы 2010 жылы 2009 жылға қарағанда 29959668 теңгеге дейін төмендегінін көре аламыз. Оның ішінде ақша қаражаттары 5387900 теңгеге, қысқа мерзімді қаржылық салымдары 480495 теңгеге, ал дебиторлық қарыздар 24091273 мың теңгеге азайғаны байқалады. Яғни, ұйымның қысқа мерзімді активтерінің қозғалысының едәуір өзгеріске ұшырағанын байқауға болады. Ол ұйым қызметінің үздіксіздігін көрсетеді. Жоғарыдағы берілген кесте қортындыларынан зерттеу жүргізілген ұйымның қаржылық-шаруашылық жағдайына толық сипаттама беру қиын, сондықтан біз
Зерттеу жұмысы жүргізіліп отырған Алматы Пана LTDжауапкершілігі шектеулі серіктестігінің қаржылық жағдайына сипаттама беру үшін оның капитал көздерінің құрамы мен құрылымына талдау жүргізу қажет
4 кесте - Ұйымның капитал көздерінің құрамы және құрылымы
Капитал көздері
2009 ж
2010 ж
Ауытқу (+, -)
теңге
%
теңге
%
теңге
%
Барлығы
300 128 000
100
291 369 015
100
- 8 758 985
-
Жарғылық капитал
72 268 000
24,1
37 037 044
12,71
- 35 230 956
-11,39
Резервтік капитал
16 993 000
5,66
8 379 800
2,88
- 8 613 200
-2,78
Бөлінбеген табыс
(жабылмаған зиян)
6 514 400
2,17
11 689 778
4,01
+5 175 378
+79,44
Ұзақ мерзімді несиелер
26 766 000
8,93
103 729 503
35,6
+76 963 503
+26,67
Бюджетке
477 000
0,16
363 000
0,12
-144 000
-23,9
Персоналдарға еңбек ақы бойынша
725 200
0,24
627 100
0,21
-98 100
-13,52
Басқа да кредиторлық қарыздар
176 384 400
58,76
129 542 790
44,46
-46 841 610
-26,55
Ескерту - кестені автордың өзі ұйымның есеп мәлімететрі негізінде есептеп шығарды
Зерттеу жүргізілген Алматы Пана LTD жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде меншікті капиталдың құны 2010 жылы 2009 жылға қарағанда 8 758 985 теңгеге төмендеп отыр. Соның ішінде жарғылық қордың құны 8613200 теңгеге, резервтік капитал 35230956 теңгеге және бөлінбеген табыстың құны 35085171 теңгеге қысқарған болса, ал ұзақ мерзімді несиелер бойынша борыш 76963503 теңгеге жоғарылаған, яғни ұйым банктен ұзақ мерзімді несие алу көлемін ұлғайтып отыр. Ал бюджетке салықтар бойынша берешек 144 000 теңгеге және басқа да кредиторлық борыштар бойынша берешек 5 954 061 теңгеге, онымен қатар ұйымның жұмысшылар алдында еңбек ақылары бойынша берешегі 98100 теңгеге азайған.
Сонымен, жоғарыдағы 4 кесте мәліметтерін қорытындылай келе, зерттеу жүргізіліп отырған Алматы Пана LTDжауапкершілігі шектеулі серіктестігі соңғы екі жылда қаржылық қызметін пайдамен аяқтаса да, оның кредиторлар алдында борыштары толықтай төленбей отыр. Яғни, ұйым тек меншікті қаражаттарымен ғана емес, сонымен қатар тартылған қаражаттар арқылы да қызметтерін жүзеге асыратыны байқалады. Енді ұйымның алдына тұрған негізгі міндетінің бірі, бұл кредиторлар алдында және бюджет алдында өзінің борыштарын уақытында өтеу болып отыр. Әрине, бұл қазіргі күні кез-келген шаруашылық субъектісі алдында тұрған негізгі өзекті мәселенің бірі болып саналады. Себебі 2010 жылдың үшінші тоқсанынан ұйымның қызметтеріне деген сұраныстың төмендеуіне байланысты ұйымның қызмет көрсету көлемі де біркелкі төмендеп отыр. Сондықтан, ұйымның кредиторлар алдындағы міндеттемелері де дер кезінде өтелмей отыр.
Кәсіпорынның өндірістік нәтижелеріне және қаржылық жағдайына өндірістік қорлардың сапасы үлкен әсерін тигізеді. Қорлардың көптеп жиналуы кәсіпорынның белсенділігі төмендеуіне, айналым капиталы айналымдылығы-ның бәсеңдеуіне, нәтижесінде кәсіпорынның қаржылық жағдайы нашарлауына септігін тигізеді.
Сонымен қатар мүлікке салық көбейеді, өтімділікке байланысты да мәселелер туады, жарамсыз шикізат және материалдар көлемі мен қоймадағы шығындарда біршама артады. Кері жағдайдың барлығы да, кәсіпорын қызметінің соңғы нәтижесіне әсері тигізбей қоймайды. Дегенмен, өндірістік қорлардың жетіспеуі (шикізат, материал, отын), сонымен қатар кәсіпорынның қаржы жағдайында да жағымсыз әсер етуі мүмкін, соның ішінде жылдам жеткізуге байланысты шикізаттар мен материалдарға деген бағаны жоғарылатады, пайданың мөлшері азаяды. Сондықтан да әрбір кәсіпорын өндіріс процесінің үздіксіздігін қамтамаыз ету үшін қажетті ресурстардың тиімді қорын жасақтауы қажет. Ол үшін өндірістік қорлардың динамикасын зерттеп, жоспарлы қажеттіліктің нақты қалдықпен сәйкестігін анықтап алу керек. Кез келген іс-әрекет ету аясында бизнес ақша қаражаттарының нақты бір сомасымен басталады, яғни сол қаражатқа өнімді өндіру және сатуға қажетті ресурстар алынады. Капитал айналым шеңберінің үш сатысынан өтеді: дайындық, өндірістік және өткізу.
Бірінші сатыда кәсіпорын өзіне қажетті негізгі қорлар мен өндірістік запастарды сатып алады.
Екінші сатыда қаражаттардың бір бөлігі өндіріске запастар түрінде түссе, екінші бөлігі еңбек ақыға, салық төлеуге, әлеуметтік сақтандыру төлемдеріне және басқа да шығындарды жабуға жұмсалады. Бұл саты дайын өнім өндірумен аяқталады.
Үшінші сатыда дайын өнім сатылып, кәсіпорынға алғашқы сомадан алынатын пайда мөлшеріне артық сома келіп түседі.
Егер неғұрлым капитал тезірек айналса, соғұрлым кәсіпорын көп өнім сатып, белгілі бір кезең ішінде жұмсалған капитал мөлшерінде өнім өндіріп пайда табады дегенді білдіреді. Қаражаттардың кез-келген сатылардың біреуінде кідіріп қалуы капитал айналымын тежеп, қосымша қаржы тартуды талап етеді және кәсіпорынның қаржылық жағдайының нашарлауына әкеліп соқтытарады.
Айналымдылықтың жеделдетілуі қосымша қаржылық ресурстарсыз-ақ өнім өндіру көлемін арттырады. Бұдан басқа, пайда сомасы да артады. Егер өнімді өндіру мен сату шығынды болса, қаражаттар айналысының тездетілуі қаржылық нәтижелердің нашарлауын тудырады, яғни капиталды жеп қояды деген сөз.
Капитал - бұл пайда табу мақсатымен өз қызметін жүзеге асыру үшін шаруашылық жүргізуші субъектінің қолында бар қаражаттары. Кәсіпорынның капиталы меншікті және тартылған көздерден қалыптасады.Қаржыландырудың негізгі көзі меншікті капитал болып табылады. Оның құрамына жарғылық капитал, резервтік капитал, қосымша төленбеген капитал, бөлінбеген пайда және басқа да түсімдер кіреді. Жауапкершілігі шектелген серіктестіктер үшін жарғылық капитал болып меншік иелерінің үлесі сомалар, ал жалға алынған кәсіпорындар үшін - оның қызметкерлері салымдарының сомасы саналады. Құрылтайшылардың салымдары ақшалай, мүліктік және материалдық емес активтер түрінде де болуы мүмкін.
Қосымша төленбеген капитал мүлікті қайта бағалау немесе акцияның нарықтық бағасынан артық бағада сатылуы нәтижесінде қалыптасады. Жинақтау қоры кәсіпорынның пайдасы, амортизациялық аударымдар және мүліктің бір бөлігін сату есебінен құрылады. Пайда есебінен жинақтау қоры, тұтыну қоры және резервтік қор құрылады. Мұнда бөлінбеген пайданың қалдығы болуы да мүмкін. Сонымен бірге қосымша акциялары шығарылады. Мақсатты бағытталған және арнайы қаржыландыру қаражаттары - бұл қайтарымсыз түрде алынған құндылықтар, қайтарылатын және қайтарыл-майтын әлеуметтік соманы қаржыландыруға бағытталған бюджеттік ассигнациялар. Тартылған капитал - бұл банк несиелері, зайымдар, кредиторлық берешектер, лизинг, коммерциялық қағаздар және т.б. Тартылған капитал ұзақ және қысқа мерзімді болып бөлінеді.
Кәсіпорын капиталы негізгі құралдарды сатып алуға, өндірістік және өндірістік емес сипаттағы объектілерді салуға, шикізаттарды, отын, энергия, еңбекақы төлеуге, салықтарды төлеуге, несиелер бойынша пайыздарды жабуға, дивидендтерді төлеуге жұмсалады. Яғни капитал ұзақ мерзімді активтерге де, ағымдағы активтерге де салынуы мүмкін. Ұзақ мерзімді активтер әдетте меншікті капитал мен банктердің ұзақ мерзімді несиелері және займдары есебінен қалыптасады. Ағымдағы активтер меншікті және тартылған қаражаттар есебінен қаржыландырылады.
1.3 Алматы Пана LTD ЖШС-нің бухгалтерлік есеп жұымысы және салық-есеп саясаты
Нарықтық экономикаға өту барлық басқару жүйесін өзгеріске ұшырауына алып келді. Кез - келген басқару жүйесі сәйкесінше белгілі бір мәліметтерге сәйкес орнықтырылады. Ұйымның кез - келген түрінде мәлімет-тер жүйесінің негізін бухгалтерлік есеп құрастырады.
Ұйымдарды иелік етудің түрлі меншік түрлерінің пайда болуы, нарықтық құрылымның пайда болуы, яғни әр ұйымның есеп саясаты болуы керек.
Есеп саясаты - бухгалтерлік есеп принциптері бойынша ұйымның бухгалтерлік есепті жүргізу әдістері мен тәсілдерінің жиынтығы, яғни алғашқы бақылау, құндық өлшеу, ағымдағы топтау мен шаруашылық (жарғылық және басқа) қызметтің фактілерін жинақтап қорытындылау жолдарын айтады.
Есеп саясаты - бұл ұйымның есептік нұсқасын, нұсқалар рұқсат еткен есеп объектілерін бағалаудың, сондай - ақ белгіленген нормалардың талаптарына және ұйым қызметінің ерекшеліктеріне орай бухгалтерлік есепті жүргізу мен ұйымдастырудың техникасының нысандарын таңдау.
Ұйымның есеп саясаты жалпылама қабылданған, белгілі бір қағидалар жиынына негізделеді. Ол бас бухгалтермен жасалынып, ұйым басшысымен бекітіледі.
Есеп саясатының басты міндеттері:
- ұйымның қаржы - шаруашылық қызметін объективті көрсету;
- ұйым қызметін тиімді басқару мақсатында ұйым қызметі туралы толық және шынайы ақпараттарды қалыптастыру.
Есеп саясатын қалыптастыру кезеңдері мыналардан тұрады: бухгалтерлік есептің объектілерін анықтау; бухгалтерлік есепті жүргізу тәсілдерін таңдауға әсер ететін факторларды табу; талдау және бағалау; есеп саясатын құрудың бастапқы ережесін таңдау және негіздеу; нақты ұйым үшін бухгалтерлік есепті жүргізу тәсілдерін таңдау; таңдап алынған есеп саясатын рәсімдеу.
Есеп саясатын қалыптастырған және қолданған кезде есептің мынадай принциптерін сақтау керек:
1. Есептеу - ұйымның табыстары мен шығыстары олардың келіп түсуіне немесе туындауына қарай танылады және бухгалтерлік есепте көрсетіледі.
2. Үздіксіздік - яғни объектілер үздіксіз әрекет ететін, болашақта да жұмыс жасайтын болып саналады. Оның таратылуға немесе қызмет көлемін едәуір қысқартуға ешқандай ниеті де, мұқтаждығы да жоқ деп болжамданады.
3. Түсініктілік - қаржы есептемелеріндегі барлық ақпараттар пайдала-нушыларға түсінікті болуға тиіс.
4. Маңыздылық - пайдаланушылар негізделген басқару шешімдерін қабылдауды және ұйымның шаруашылық қызметін бағалауы үшін қаржылық ақпарат маңызды болуы керек.
5. Мәнділік - ақпарат мәнді болуға тиіс. Егер біз қаржылық есептемеде қандай да бір мәліметті жіберіп алсақ, не дұрыс ұсынбасақ, онда бұл ақпаратты пайдаланушылардың экономикалық шешіміне әсер етуі мүмкін.
6. Растық - ақпаратта қателік немесе жалғандық жоқ болса, ол рас болып табылады және оған пайдаланушылар сене алады.
7. Бейтараптық - қаржылық ақпарат тәуелсіз болуға тиіс.
8. Сақтық - активтер мен кірістер артық бағаланбас үшін шешім қабылдағын кезде қауіпсіздік жағдайын сақтау, абайлау.
Бұл принциптер ұйымның есеп саясатын әзірлеуге және қабылдауға негіздемені қамтамасыз етеді. Бұларды сақтамау ұйымның мүліктік және қаржы жағдайы туралы көріністі бұрмалайды. Бухгалтерлік есептің стандарттары есеп саясатын қалыптастыруға база болып саналады.
Бухгалтерлік есеп принциптері бойынша кәсіпорынның есеп саясаты деп ұйымның бухгалтерлік есепті жүргізу әдісінің жиынтығын, яғни алғашқы бақылау, құндық өлшеу, ағымдағы топтау мен шаруашылық (жарғылық және басқа) қызметтің фактілерін жинақтап қорытындылау жолдарын айтады.
Бухгалтерлік есепті жүргізу әдістеріне шаруашылық қызмет фактілерін топтау мен бағалау әдістері, активтердің құнын есептеу, құжат айналымын қабылдауды ұйымдастыру, түгендеу (инвентаризациялау), бухгалтерлік есеп шоттарын қолдану әдістері, бухгалтерлік есептің тіркелім жүйесі, мәліметті өңдеу мен басқа да сәйкес әдістер мен амалдар кіреді.
Бұл бекітілген құжаттардың қатарына мыналар жатады:
oo бухгалтерлік есептің уақтылы және есеп берудің толық тиісті талаптарына сәйкес жүргізілуі;
oo бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізуде қолданылатын синтетикалық және аналитикалық шоттарының жұмыс жоспары;
oo алғашқы есеп құжаттарының типтік нысандары;
oo ұйымның ішкі бухгалтерлік қорытынды есеп құрудағы құжат нысандары;
oo актив пен міндеттемелер түгендеуін (инвентаризациясын) өткізу тәртібі;
oo актив пен міндеттемелерді бағалау әдістері;
oo құжат айналымы ережелері мен есеп ақпараттарын өңдеу технологиясы;
oo шаруашылық операцияларды бақылау тәртібі;
oo бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға қажетті басқа шешімдер.
Кәсіпорынның қабылдаған есеп саясаты сол ұйымдағы бухгалтерлік есептің маңызда мәселелерінің бірі.
Ұйымның есеп саясатын таңдауы мен негіздеуіне келесі негізгі факторлар әсер етеді:
oo меншік нысаны мен құықтық-ұйымдастырушылық нысаны;
oo салалық қызметінің түрі (өнеркәсіп, құрылыс, сауда, көлік, ауыл шаруашылығы және т.б.);
oo қызметінің көлемі, жұмысшылары мен қызметкерлерінің орташа тізімдік саны және тағы басқа;
oo салық салу жүйесі мен арақатынасы (әртүрлі салық түрлері бойынша жеңілдіктер немесе салық салудан босату, салық мөлшері және тағы басқа);
oo қаржы-шаруашылық қызметін дамыту стратегиясы ;
oo ұйымның ақпараттық қамсыздандыру жүйесі (оның тиімді әрекетіне қажетті барлық бағыттары бойынша );
oo материалдық базасының болуы;
oo кәсіпорындағы бухгалтер мамандарының біліктілігі және басшылардың экономикалық батылдылығы, ынталылығы мен тапқырлық деңгейі;
oo Кез келген ұйымның өзінің қызметін іске асыру үшін таңдап бекіткен есеп саясаты толықтылық, уақыттылық, сақтық, қарама-қайшылықсыздығы мен орындылық талаптарына сай болуы қажет.
oo Кәсіпорынның есеп саясаты сол кәсіпорында қолданылатын бухгалтерлік есеп жүйесінің тұтастығын және оны құраушы әдістемелік, техникалық, ұйымдастырушылық жақтардың барлығын қамтиды.
Есеп саясатының әдістемелік жағына мына элементтер кіреді: мүлік пен міндеттемелерді бағалау әдістері, мүліктің әрбір түрлері бойынша амортизация есептеу әдістері, табысты (түсімді) есептеу әдістері және тағы сол сияқты.
Осылайша белгіленген заңға сәйкес кез келген заңды тұлға болып табылатын ұйым өзінің есеп саясатын құрастыратын уақытта төменде аталған бухгалтерлік есептің негізгі әдістемелік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz